ومىرتقالى جانۋارلاردى قورىتىندىلاۋ
«بالقاش قالاسى، اباي اتىنداعى №2 ليسەي» كمم-دە
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى، ديرەكتوردىڭ ادىستەمەلىك ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى
سادىكانوۆا بيكەش جەكەن قىزى
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدە، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا اقپاراتتىق كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگيانىڭ «ومىرتقالى جانۋارلاردى قورىتىندىلاۋدا» تيىمدىلىگىن كورسەتۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، پرەزەنتاسيا، فليپچارت، تاراتپا ماتەريالدار، سىزبالار، ناقپىشىندەر، ىلعالدى پرەپاراتتار، قىزىقتى دەرەكتەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن قورىتىندى ساباق.
ءپان ارالىق بايلانىس: ادەبيەت، گەوگرافيا، حيميا، ەكولوگيا،
ماتەماتيكا، تاريح، جەرگىلىكتى ماتەريالدار.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. كىرىسپە.
ا) سەرگىتۋ ءساتى
3. نەگىزگى ءبولىم.
ا) بالىقتار كلاسىن قورعاۋ
ءا) قوسمەكەندىلەر كلاسىن قورعاۋ
ب) جورعالاۋىشتار كلاسىن قورعاۋ
ۆ) قۇستار كلاسىن قورعاۋ
گ) سۇتقورەكتىلەر كلاسىن قورعاۋ
4. قورىتىندى.
ا) گرافيكالىق ديكتانت
ءا) سايكەستىك تەستى
ب) ActivVote تەست
ۆ) پرەزەنتاسيانى قورعاۋ
گ) زەرتحانالىق جۇمىس
د) قىزىقتى دەرەكتەر
ە) باعالاۋ.
ۇرانى: “ مۇراگەرمىز بىلىمگە قۇشتار،
جىلدار ساناپ بيىككە ۇشار“.
سەرگىتۋ ءساتى: سۇراق قويۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.
1. جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ تاريحي دامۋىنداعى ەڭ جوعارعى توپ: جەلىلەر ءتيپى.
2. جەلىلىلەر دەپ اتالۋ سەبەبى: ارقا جاعىندا ىشكى قاڭقانىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن جەلىسى بولعاندىقتان. 3. جەلىلىلەردىڭ قانشا ءتۇرى بار؟ 40 – 45 مىڭداي.
4. جەلىلىلەر قايدا تىرشىلىك ەتەدى؟ قۇرلىقتا، توپىراقتا، سۋدا، اعاش باسىندا، اۋادا.
5. قانداي جانۋار جەلىلىلەرگە جاتادى؟ قانداۋىرشالار، اسيديالار، بالىقتار، قوسمەكەندىلەر، جورعالاۋشىلار، قۇستار، سۇتقورەكتىلەر.
6. ولاردىڭ دەنە تۇرقى قانداي؟ ەڭ كىشىسى – 0، 5مم، ال ۇلكەنى – 33م
7. جەلىنىڭ قىزمەتى قانداي؟ تومەنگى ساتىداعى جانۋارلاردا جەلى ءومىر بويى ساقتالىپ، ىشكى قاڭقانىڭ قىزمەتىن اتقارادى.
8. ال جوعارعى ساتىداعى جانۋارلاردا شە؟ جەلىدەن ومىرتقا جوتاسى پايدا بولادى.
9. جەلىلەردىڭ قانداي تيپ تارماعى بار؟
باسسۇيەكسىزدەر، قابىقتىلار، ومىرتقالىلار،
قانداۋىرشا اسيديا ، بالىقتار دوڭگەلەك اۋىزدىلار قوسمەكەندىلەر
جورعالاۋشىلار قۇستار، ءسۇتقور - ر
10. جاق سۇيەكتەرىنىڭ بولۋ، بولماۋىنا بايلانىستى
جاقسۇيەكسىزدەر جاقسۇيەكتىلەر
مينوگا، ميكسينا بالىقتار، قوسمەكەندىلەر،
جورعالاۋشىلار، قۇستار،
سۇتقورەكتىلەر
11. ومىرتقالىلاردى ۇرىعىنىڭ دامۋ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى
نەشە توپقا بولەدى؟
قاعاناقسىزدار قاعاناقتىلار
دوڭگەلەكاۋىزدىلار جورعالاۋشىلار،
شەمىرشەكتى، سۇيەكتى قۇستار، سۇتقورەكتىلەر
بالىقتار، قوسمەكەندىلەر
12. ومىرتقالىلاردى دەنە تەمپەراتۋراسىنا بايلانىستى نەشەگە بولەدى؟
سالقىنقاندى جىلىقاندى
دوڭگەلەكاۋىزدىلار قۇستار
بالىقتار سۇتقورەكتىلەر
قوسمەكەندىلەر
جورعالاۋشىلار
نەگىزگى ءبولىم: سىنىپ وقۋشىلارىن 5 توپقا بولەم. تاراتپا
ماتەريالدار، باعالاۋ پاراعى تاراتىلادى.
ءمۇعالىم:
1 - ءشى توپ وقۋشىلارى: بالىقتار - يحتيولوگيا.
1. بالىقتار - سۋلى ورتادا تىرشىلىك ەتۋگە بەيىمدەلگەن تومەنگى ساتىداعى ومىرتقالى جانۋارلار. قازىرگى كەزدە بالىقتاردىڭ 20 - مىڭداي ءتۇرى بار. زوولوگيا عىلىمىنىڭ بالىقتاردى زەرتتەيتىن سالاسى “يحتيولوگيا ”دەپ اتالادى.
بالىقتاردىڭ دەنەسى؛ باس، تۇلعا، قۇيرىق بولىمدەرىنەن تۇرادى. باس بولىمىندە جۇپ تاناۋ تەسىگى، ەكى كوزى بار. تۇلعا بولىمىندە جۇپ كوكىرەك، جۇپ قۇرساق جانە دارا ارقا جۇزبەقاناتتارى ورنالاسقان. قۇيرىق بولىمىندە سىڭار قۇيرىق، انال جۇزبەقاناتتارى بار. بالىقتاردىڭ تەرىسى سىرتىنان قابىرشاقتارمەن قاپتالعان. بالىقتار جەلبەزەكتەرى ارقىلى سۋدا ەرىگەن وتتەگىمەن تىنىس الادى.
بالىقتىڭ كوكىرەك، قۇرساق جۇزبەقاناتتارى دەنە تەپە - تەڭدىگىن ساقتاپ، سۋدىڭ بەتكى قاباتىنا كوتەرىلۋگە جاردەمدەسەدى. ارقا، انال جۇزبەقاناتتارى دەنەنى قالىپتى ۇستاۋعا كومەكتەسسە، قۇيرىق جۇزبەقاناتتارى باعىت بەرەدى.
2. بالىقتار شەمىرشەكتى جانە سۇيەكتى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
- شەمىرشەكتى بالىقتاردىڭ 750 - دەي ءتۇرى بار.
- قاڭقاسى تەك شەمىرشەكتەن تۇرادى.
- كوپشىلىگى تەڭىزدەردە تارالعان.
- ولارعا: اكۋلالار، جۇپبالىقتار، تۇتاسباستار جاتادى.
- ولاردىڭ دەنە ءپىشىنى ءار ءتۇرلى.
- سۋدا بەلسەندى قوزعالادى.
- باسىندا العا قاراي سوزىلىڭقى تۇمسىعى بولادى.
- جۇتقىنشاعىنىڭ ەكى بۇيىرىندە 5 - 7 جۇپ جەلبەزەك ساڭىلاۋلارى بار.
- تۇلعا مەن قۇيرىق ءبولىمىنىڭ اراسى كلواكامەن بولىنگەن.
- قۇيرىق جۇزبەقاناتتارىنىڭ ۇستىڭگى قالاعى استىڭعىسىنان ۇلكەن.
- تەرىسى 2 قاباتتان تۇرادى. سىرتقىسى ەپيدەرميس، كوپ قاباتتى ەپيتەليي ۇلپاسى، ال ىشكى ناعىز تەرى قاباتى دانەكەر ۇلپاسىنان تۇرادى.
- تەرىسى ۇساق بۇرتىكتى.
- ۇساق نۇكتە ءتارىزدى ءبۇيىر سىزىعى بار. ول ارقىلى سۋ اعىنىنىڭ
كۇشىن، باعىتىن، تەربەلىسىن، كەدەرگىلەردى سەزەدى.
- كوكىرەك، قۇرساق جۇزبەقاناتتارى دەنەسىنە كولبەۋ ورنالاسقان.
- سۇيەكتى بالىقتاردىڭ 20000 - نان استام ءتۇرى بار.
- قاڭقاسى سۇيەكتەن تۇرادى.
- مۇحيتتا، تەڭىزدە، وزەن - كولدەردە، سۋ قويمالارىندا تارالعان.
- ولارعا: شورتان، تابان، سازان، بەكىرە، اققايران، الابۇعا، قورتپا جاتادى.
- ولاردىڭ دەنە پىشىندەرى ءار ءتۇرلى.
- دەنەسى باس، تۇلعا، قۇيرىق بولىمدەرىنە بولىنگەن.
- تەرىسى جالپاق ءىرى قابىرشاقتارمەن قاپتالعان. قابىرشاقتارىندا
جىلدىق ساقينالارعا ۇقساس سىزىقتار بار. ودان بالىقتىڭ جاسىن
اجىراتۋعا بولادى.
- جەلبەزەكتەرىنىڭ سىرتى سۇيەكتى جەلبەزەك قاقپاعىمەن جابىلعان.
- اۋزى باس ءبولىمىنىڭ الدىڭعى تۇسىندا ورنالاسقان.
- جاقسۇيەكتەردە، جەلبەزەك دوعالارىندا، جۇتقىنشاق تىستەرى بولادى.
- ەرەكشە مۇشە - تورسىلداق بولادى. ول بالىقتاردىڭ دەنە سالماعىن
وزگەرتىپ، سۋدىڭ ءتۇرلى قاباتتارىنا وتۋىنە جاعداي جاسايدى.
- العاش رەت قۋىق پايدا بولعان.
- سۇيەكتى بالىقتار دارا جىنىستى، قوسجىنىستىسى تەڭىز الابۇعاسى.
سىرتتاي ۇرىقتانادى، وتە كوپ ۋىلدىرىق شاشادى.
- كەيبىرەۋلەرى كوبەيۋ كەزىندە جىلىستاپ، ورىستەيدى.
- كاسىپتىك ءمانى بار. ولاردى كوبەيتۋ ءۇشىن ارنايى بالىق زاۋىتتارىندا
قولدان ۇرىقتاندىرىپ، شاباقتارىن وسىرەدى.
3. بالىقتاردىڭ باس قاڭقاسىندا مي ساۋىتى، جاق، ءتىلاستى، جەلبەزەك دوعالارى بار. ومىرتقا جوتاسى ارقا جاعىندا ورنالاسقان ومىرتقالار
تىزبەگىنەن تۇرادى. ول تۇلعا جانە قۇيرىق بولىمدەرىنەن قۇرالادى.
ومىرتقا جوتاسى جۇلىندى قورعايدى. كوكىرەك، قۇرساق جۇزبەقاناتتارىنىڭ قاڭقاسى ايقىن بىلىنەدى.
اسقورىتۋ جۇيەسى: اۋىز قۋىسى ---- جۇتقىنشاق ---- وڭەش --- قارىن -----
اش ىشەك ---- توق ىشەك ---- تىك ىشەك ---- كلواكا.
تىنىس الۋ مۇشەسى - جەلبەزەكتەر. شەمىرشەكتى ب - ڭ تىنىس الۋى اۋىز قۋىسىنىڭ قوزعالىسىنا سايكەس. سۇيەكتى ب - ڭ تىنىس الۋى جەلبەزەك قاقپاعىنىڭ قوزعالىسىنا بايلانىستى. شەمىرشەكتى ب - دا جەلبەزەك ارالىق پەردە بولادى. سۇيەكتى ب - دا جەلبەزەك ارالىق پەردە بولمايدى.
بالىقتاردىڭ جۇرەگى 2قۋىستى: 1قۇلاقشا، 1قارىنشا. قاناينالىم شەڭبەرى بىرەۋ. جۇرەگى ارقىلى ۆەنا قانى اعادى. جەلبەزەك شاشاقتا - رىندا وتتەگىنە قانىققان ارتەريا قانى ارقا قولقا قانتامىرى ارقىلى دەنەسىنە تارالادى.
بالىقتاردىڭ 1جۇپ بۇيرەگى، جۇپ نەسەپاعار وزەگى بولادى. ش. ب - دا
قۋىق بولمايدى، ال سۇيەكتى بالىقتاردا العاش رەت قۋىق پايدا بولعان.
بالىقتاردىڭ مي بولىمدەرى: الدىڭعى مي، ارالىق مي، ورتاڭعى مي،
ميشىق، سوپاقشا مي. ش. بالىقتاردىڭ الدىڭعى ميى 2 مي سىڭارىنا بولىنگەن، ورتاڭعى ميى، ميشىعى جاقسى جەتىلگەن. سۇيەكتى بالىقتاردىڭ الدىڭعى ميى 2 مي سىڭارىنا بولىنبەگەن، ورتاڭعى ميى مەن ميشىعىنىڭ كولەمى ۇلكەن.
بالىقتاردىڭ ەستۋ مۇشەسى: تەك ىشكى قۇلاق. ولاردىڭ ءيىس سەزۋ، ءدام سەزۋ، ءبۇيىر سىزىعى جاقسى دامىعان.
بالىقتاردىڭ دامدىەتى، قارا، قىزىل ۋىلدىرىعى قىمبات باعالانادى.
باۋىرىنان بالىق مايى الىنادى. ونىڭ قۇرامىندا د ءۆيتامينى مول. مەشەل اۋرۋىنا قارسى ەمگە پايدالانادى. اكۋلانىڭ جۇزبەقاناتىنان، بەكىرە تۇقىمداس بالىقتاردىڭ تورسىلداعىنان، قاڭقاسىنان، تەرىسىنەن باعالى جەلىم قايناتىلادى. بالىقتاردىڭ قابىرشاعى جاساندى ءىنجۋ دايىنداۋعا جۇمسالادى. ولار تابىس كوزى. ادامعا ەستەتيكالىق ءلاززات بەرەدى. ارنايى اكۆاريۋمدا، وكەانارۋمدا وسىرىلەدى. مىس: استاناداعى «دۋمان».
قازاقستاننىڭ سۋ ايدىندارىندا 180 - گە جۋىق بالىق ءتۇرى كەزدەسەدى. 16 - سى سيرەك كەزدەسەتىندىكتەن قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا تىركەل گەن. اسىرەسە، ىلە شارمايىن، بالقاش الابۇعاسىن ساقتاپ قالۋدىڭ ماڭىزى زور.
بالقاش كولىندەگى بالىقتار: سازان، شاباق، كاياز، شۇبارجان،
اقبالىق، اقمارقا، تابان، جايىن، اققايران، كوكسەركە، ۆوۆلا، بەرىش،
بەكىرە، امۋر، كاراس.
بالىقتاردىڭ جاعىمسىز جاقتارى: ادامعا ءقاۋىپتى مىس: جولاق اكۋلا، ساۋىت بالىق. وپيستورحوز دەگەن اۋرۋ تاراتادى.
قورىتىندى: بالىقتار العاش سۋدا ءومىر سۇرگەن ومىرتقالى جانۋارلار.
بيولوگيا ءپانى ءمۇعالىمى، ديرەكتوردىڭ ادىستەمەلىك ءىسى جونىندەگى ورىنباسارى
سادىكانوۆا بيكەش جەكەن قىزى
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋدە، تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا اقپاراتتىق كوممۋنيكاتيۆتىك تەحنولوگيانىڭ «ومىرتقالى جانۋارلاردى قورىتىندىلاۋدا» تيىمدىلىگىن كورسەتۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايد، پرەزەنتاسيا، فليپچارت، تاراتپا ماتەريالدار، سىزبالار، ناقپىشىندەر، ىلعالدى پرەپاراتتار، قىزىقتى دەرەكتەر.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن قورىتىندى ساباق.
ءپان ارالىق بايلانىس: ادەبيەت، گەوگرافيا، حيميا، ەكولوگيا،
ماتەماتيكا، تاريح، جەرگىلىكتى ماتەريالدار.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
2. كىرىسپە.
ا) سەرگىتۋ ءساتى
3. نەگىزگى ءبولىم.
ا) بالىقتار كلاسىن قورعاۋ
ءا) قوسمەكەندىلەر كلاسىن قورعاۋ
ب) جورعالاۋىشتار كلاسىن قورعاۋ
ۆ) قۇستار كلاسىن قورعاۋ
گ) سۇتقورەكتىلەر كلاسىن قورعاۋ
4. قورىتىندى.
ا) گرافيكالىق ديكتانت
ءا) سايكەستىك تەستى
ب) ActivVote تەست
ۆ) پرەزەنتاسيانى قورعاۋ
گ) زەرتحانالىق جۇمىس
د) قىزىقتى دەرەكتەر
ە) باعالاۋ.
ۇرانى: “ مۇراگەرمىز بىلىمگە قۇشتار،
جىلدار ساناپ بيىككە ۇشار“.
سەرگىتۋ ءساتى: سۇراق قويۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.
1. جانۋارلار دۇنيەسىنىڭ تاريحي دامۋىنداعى ەڭ جوعارعى توپ: جەلىلەر ءتيپى.
2. جەلىلىلەر دەپ اتالۋ سەبەبى: ارقا جاعىندا ىشكى قاڭقانىڭ قىزمەتىن اتقاراتىن جەلىسى بولعاندىقتان. 3. جەلىلىلەردىڭ قانشا ءتۇرى بار؟ 40 – 45 مىڭداي.
4. جەلىلىلەر قايدا تىرشىلىك ەتەدى؟ قۇرلىقتا، توپىراقتا، سۋدا، اعاش باسىندا، اۋادا.
5. قانداي جانۋار جەلىلىلەرگە جاتادى؟ قانداۋىرشالار، اسيديالار، بالىقتار، قوسمەكەندىلەر، جورعالاۋشىلار، قۇستار، سۇتقورەكتىلەر.
6. ولاردىڭ دەنە تۇرقى قانداي؟ ەڭ كىشىسى – 0، 5مم، ال ۇلكەنى – 33م
7. جەلىنىڭ قىزمەتى قانداي؟ تومەنگى ساتىداعى جانۋارلاردا جەلى ءومىر بويى ساقتالىپ، ىشكى قاڭقانىڭ قىزمەتىن اتقارادى.
8. ال جوعارعى ساتىداعى جانۋارلاردا شە؟ جەلىدەن ومىرتقا جوتاسى پايدا بولادى.
9. جەلىلەردىڭ قانداي تيپ تارماعى بار؟
باسسۇيەكسىزدەر، قابىقتىلار، ومىرتقالىلار،
قانداۋىرشا اسيديا ، بالىقتار دوڭگەلەك اۋىزدىلار قوسمەكەندىلەر
جورعالاۋشىلار قۇستار، ءسۇتقور - ر
10. جاق سۇيەكتەرىنىڭ بولۋ، بولماۋىنا بايلانىستى
جاقسۇيەكسىزدەر جاقسۇيەكتىلەر
مينوگا، ميكسينا بالىقتار، قوسمەكەندىلەر،
جورعالاۋشىلار، قۇستار،
سۇتقورەكتىلەر
11. ومىرتقالىلاردى ۇرىعىنىڭ دامۋ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى
نەشە توپقا بولەدى؟
قاعاناقسىزدار قاعاناقتىلار
دوڭگەلەكاۋىزدىلار جورعالاۋشىلار،
شەمىرشەكتى، سۇيەكتى قۇستار، سۇتقورەكتىلەر
بالىقتار، قوسمەكەندىلەر
12. ومىرتقالىلاردى دەنە تەمپەراتۋراسىنا بايلانىستى نەشەگە بولەدى؟
سالقىنقاندى جىلىقاندى
دوڭگەلەكاۋىزدىلار قۇستار
بالىقتار سۇتقورەكتىلەر
قوسمەكەندىلەر
جورعالاۋشىلار
نەگىزگى ءبولىم: سىنىپ وقۋشىلارىن 5 توپقا بولەم. تاراتپا
ماتەريالدار، باعالاۋ پاراعى تاراتىلادى.
ءمۇعالىم:
1 - ءشى توپ وقۋشىلارى: بالىقتار - يحتيولوگيا.
1. بالىقتار - سۋلى ورتادا تىرشىلىك ەتۋگە بەيىمدەلگەن تومەنگى ساتىداعى ومىرتقالى جانۋارلار. قازىرگى كەزدە بالىقتاردىڭ 20 - مىڭداي ءتۇرى بار. زوولوگيا عىلىمىنىڭ بالىقتاردى زەرتتەيتىن سالاسى “يحتيولوگيا ”دەپ اتالادى.
بالىقتاردىڭ دەنەسى؛ باس، تۇلعا، قۇيرىق بولىمدەرىنەن تۇرادى. باس بولىمىندە جۇپ تاناۋ تەسىگى، ەكى كوزى بار. تۇلعا بولىمىندە جۇپ كوكىرەك، جۇپ قۇرساق جانە دارا ارقا جۇزبەقاناتتارى ورنالاسقان. قۇيرىق بولىمىندە سىڭار قۇيرىق، انال جۇزبەقاناتتارى بار. بالىقتاردىڭ تەرىسى سىرتىنان قابىرشاقتارمەن قاپتالعان. بالىقتار جەلبەزەكتەرى ارقىلى سۋدا ەرىگەن وتتەگىمەن تىنىس الادى.
بالىقتىڭ كوكىرەك، قۇرساق جۇزبەقاناتتارى دەنە تەپە - تەڭدىگىن ساقتاپ، سۋدىڭ بەتكى قاباتىنا كوتەرىلۋگە جاردەمدەسەدى. ارقا، انال جۇزبەقاناتتارى دەنەنى قالىپتى ۇستاۋعا كومەكتەسسە، قۇيرىق جۇزبەقاناتتارى باعىت بەرەدى.
2. بالىقتار شەمىرشەكتى جانە سۇيەكتى بولىپ ەكىگە بولىنەدى.
- شەمىرشەكتى بالىقتاردىڭ 750 - دەي ءتۇرى بار.
- قاڭقاسى تەك شەمىرشەكتەن تۇرادى.
- كوپشىلىگى تەڭىزدەردە تارالعان.
- ولارعا: اكۋلالار، جۇپبالىقتار، تۇتاسباستار جاتادى.
- ولاردىڭ دەنە ءپىشىنى ءار ءتۇرلى.
- سۋدا بەلسەندى قوزعالادى.
- باسىندا العا قاراي سوزىلىڭقى تۇمسىعى بولادى.
- جۇتقىنشاعىنىڭ ەكى بۇيىرىندە 5 - 7 جۇپ جەلبەزەك ساڭىلاۋلارى بار.
- تۇلعا مەن قۇيرىق ءبولىمىنىڭ اراسى كلواكامەن بولىنگەن.
- قۇيرىق جۇزبەقاناتتارىنىڭ ۇستىڭگى قالاعى استىڭعىسىنان ۇلكەن.
- تەرىسى 2 قاباتتان تۇرادى. سىرتقىسى ەپيدەرميس، كوپ قاباتتى ەپيتەليي ۇلپاسى، ال ىشكى ناعىز تەرى قاباتى دانەكەر ۇلپاسىنان تۇرادى.
- تەرىسى ۇساق بۇرتىكتى.
- ۇساق نۇكتە ءتارىزدى ءبۇيىر سىزىعى بار. ول ارقىلى سۋ اعىنىنىڭ
كۇشىن، باعىتىن، تەربەلىسىن، كەدەرگىلەردى سەزەدى.
- كوكىرەك، قۇرساق جۇزبەقاناتتارى دەنەسىنە كولبەۋ ورنالاسقان.
- سۇيەكتى بالىقتاردىڭ 20000 - نان استام ءتۇرى بار.
- قاڭقاسى سۇيەكتەن تۇرادى.
- مۇحيتتا، تەڭىزدە، وزەن - كولدەردە، سۋ قويمالارىندا تارالعان.
- ولارعا: شورتان، تابان، سازان، بەكىرە، اققايران، الابۇعا، قورتپا جاتادى.
- ولاردىڭ دەنە پىشىندەرى ءار ءتۇرلى.
- دەنەسى باس، تۇلعا، قۇيرىق بولىمدەرىنە بولىنگەن.
- تەرىسى جالپاق ءىرى قابىرشاقتارمەن قاپتالعان. قابىرشاقتارىندا
جىلدىق ساقينالارعا ۇقساس سىزىقتار بار. ودان بالىقتىڭ جاسىن
اجىراتۋعا بولادى.
- جەلبەزەكتەرىنىڭ سىرتى سۇيەكتى جەلبەزەك قاقپاعىمەن جابىلعان.
- اۋزى باس ءبولىمىنىڭ الدىڭعى تۇسىندا ورنالاسقان.
- جاقسۇيەكتەردە، جەلبەزەك دوعالارىندا، جۇتقىنشاق تىستەرى بولادى.
- ەرەكشە مۇشە - تورسىلداق بولادى. ول بالىقتاردىڭ دەنە سالماعىن
وزگەرتىپ، سۋدىڭ ءتۇرلى قاباتتارىنا وتۋىنە جاعداي جاسايدى.
- العاش رەت قۋىق پايدا بولعان.
- سۇيەكتى بالىقتار دارا جىنىستى، قوسجىنىستىسى تەڭىز الابۇعاسى.
سىرتتاي ۇرىقتانادى، وتە كوپ ۋىلدىرىق شاشادى.
- كەيبىرەۋلەرى كوبەيۋ كەزىندە جىلىستاپ، ورىستەيدى.
- كاسىپتىك ءمانى بار. ولاردى كوبەيتۋ ءۇشىن ارنايى بالىق زاۋىتتارىندا
قولدان ۇرىقتاندىرىپ، شاباقتارىن وسىرەدى.
3. بالىقتاردىڭ باس قاڭقاسىندا مي ساۋىتى، جاق، ءتىلاستى، جەلبەزەك دوعالارى بار. ومىرتقا جوتاسى ارقا جاعىندا ورنالاسقان ومىرتقالار
تىزبەگىنەن تۇرادى. ول تۇلعا جانە قۇيرىق بولىمدەرىنەن قۇرالادى.
ومىرتقا جوتاسى جۇلىندى قورعايدى. كوكىرەك، قۇرساق جۇزبەقاناتتارىنىڭ قاڭقاسى ايقىن بىلىنەدى.
اسقورىتۋ جۇيەسى: اۋىز قۋىسى ---- جۇتقىنشاق ---- وڭەش --- قارىن -----
اش ىشەك ---- توق ىشەك ---- تىك ىشەك ---- كلواكا.
تىنىس الۋ مۇشەسى - جەلبەزەكتەر. شەمىرشەكتى ب - ڭ تىنىس الۋى اۋىز قۋىسىنىڭ قوزعالىسىنا سايكەس. سۇيەكتى ب - ڭ تىنىس الۋى جەلبەزەك قاقپاعىنىڭ قوزعالىسىنا بايلانىستى. شەمىرشەكتى ب - دا جەلبەزەك ارالىق پەردە بولادى. سۇيەكتى ب - دا جەلبەزەك ارالىق پەردە بولمايدى.
بالىقتاردىڭ جۇرەگى 2قۋىستى: 1قۇلاقشا، 1قارىنشا. قاناينالىم شەڭبەرى بىرەۋ. جۇرەگى ارقىلى ۆەنا قانى اعادى. جەلبەزەك شاشاقتا - رىندا وتتەگىنە قانىققان ارتەريا قانى ارقا قولقا قانتامىرى ارقىلى دەنەسىنە تارالادى.
بالىقتاردىڭ 1جۇپ بۇيرەگى، جۇپ نەسەپاعار وزەگى بولادى. ش. ب - دا
قۋىق بولمايدى، ال سۇيەكتى بالىقتاردا العاش رەت قۋىق پايدا بولعان.
بالىقتاردىڭ مي بولىمدەرى: الدىڭعى مي، ارالىق مي، ورتاڭعى مي،
ميشىق، سوپاقشا مي. ش. بالىقتاردىڭ الدىڭعى ميى 2 مي سىڭارىنا بولىنگەن، ورتاڭعى ميى، ميشىعى جاقسى جەتىلگەن. سۇيەكتى بالىقتاردىڭ الدىڭعى ميى 2 مي سىڭارىنا بولىنبەگەن، ورتاڭعى ميى مەن ميشىعىنىڭ كولەمى ۇلكەن.
بالىقتاردىڭ ەستۋ مۇشەسى: تەك ىشكى قۇلاق. ولاردىڭ ءيىس سەزۋ، ءدام سەزۋ، ءبۇيىر سىزىعى جاقسى دامىعان.
بالىقتاردىڭ دامدىەتى، قارا، قىزىل ۋىلدىرىعى قىمبات باعالانادى.
باۋىرىنان بالىق مايى الىنادى. ونىڭ قۇرامىندا د ءۆيتامينى مول. مەشەل اۋرۋىنا قارسى ەمگە پايدالانادى. اكۋلانىڭ جۇزبەقاناتىنان، بەكىرە تۇقىمداس بالىقتاردىڭ تورسىلداعىنان، قاڭقاسىنان، تەرىسىنەن باعالى جەلىم قايناتىلادى. بالىقتاردىڭ قابىرشاعى جاساندى ءىنجۋ دايىنداۋعا جۇمسالادى. ولار تابىس كوزى. ادامعا ەستەتيكالىق ءلاززات بەرەدى. ارنايى اكۆاريۋمدا، وكەانارۋمدا وسىرىلەدى. مىس: استاناداعى «دۋمان».
قازاقستاننىڭ سۋ ايدىندارىندا 180 - گە جۋىق بالىق ءتۇرى كەزدەسەدى. 16 - سى سيرەك كەزدەسەتىندىكتەن قازاقستاننىڭ قىزىل كىتابىنا تىركەل گەن. اسىرەسە، ىلە شارمايىن، بالقاش الابۇعاسىن ساقتاپ قالۋدىڭ ماڭىزى زور.
بالقاش كولىندەگى بالىقتار: سازان، شاباق، كاياز، شۇبارجان،
اقبالىق، اقمارقا، تابان، جايىن، اققايران، كوكسەركە، ۆوۆلا، بەرىش،
بەكىرە، امۋر، كاراس.
بالىقتاردىڭ جاعىمسىز جاقتارى: ادامعا ءقاۋىپتى مىس: جولاق اكۋلا، ساۋىت بالىق. وپيستورحوز دەگەن اۋرۋ تاراتادى.
قورىتىندى: بالىقتار العاش سۋدا ءومىر سۇرگەن ومىرتقالى جانۋارلار.
You Might Also Like
