وقىتۋ مەن وقۋ ۇدەرىسىندە سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ تيىمدىلىگى
بايانداما
وقىتۋ مەن وقۋ ۇدەرىسىندە سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ تيىمدىلىگى
كىرىسپە ءبولىم: وقىتۋ مەن وقۋداعى ادىستەردى نە ءۇشىن وزگەرتۋ قاجەت؟ نەلىكتەن دەڭگەيلىك باعدارلاما وقۋ تاجىريبەسىن وزگەرتە الادى دەپ ويلايمىز؟
نەگىزگى ءبولىم:
• وقۋشىنىڭ قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋدا سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ ماڭىزدىلىعى.
• ساپالى وقىتۋ مەن قۇزىرلى ءمۇعالىم.
قورىتىندى ءبولىم: Cىندارلى وقىتۋدا ءمۇعالىم نەنى جانە قالاي جۇزەگە اسىرۋلارى قاجەت؟
قازىرگى الەمدە بولىپ جاتقان قارقىندى وزگەرىستەر الەمدىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ قاجەت ەكەندىگىن پاش ەتتى. قارقىندى وزگەرىپ جاتقان الەمدە ءبىلىم سالاسىنداعى ساياساتكەرلەر ءۇشىن دە، جالپى مەكتەپتەر ءۇشىن دە، سونىڭ ىشىندە مۇعالىمدەر ءۇشىن دە ەڭ باستىسى، ماڭىزدى ماسەلە بولىپ وتىرعانى: «ءححى عاسىردا نەنى وقىتۋ كەرەك؟» جانە دە ەكىنشىسى ول دا ماڭىزدى جاعىنان بىرىنشىدەن ەش كەم ەمەس. « مۇعالىمدەر وقۋشىلاردى ءححى عاسىرعا قالاي دايىندايدى؟» وسى ماقساتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پەداگوگ قىزمەتكەرلەرىنىڭ «سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنا» باعىتتالعان دەڭگەيلىك باعدارلاماسى بويىنشا بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىنا مۇعالىمدەردى قاتىستىرۋ ارقىلى وقىتۋ مەن وقۋ جۇيەسىن جان جاقتى دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى بىلىمدەر مەن داعدىلاردى بەرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل ماقسات كۇردەلى بولۋىمەن قاتار، كوپ ەڭبەك ەتۋدى تالاپ ەتەدى.، الايدا دۇرىس تاسىلدەر قولدانىلعان جاعدايدا بۇكىل مەكتەپ شەڭبەرىندە وزگەرىس جۇرگىزىلۋىنە ىقپال ەتە الادى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قول جەتكىزىلگەن بۇكىلالەمدىك ءبىتىمنىڭ ءمانى وقۋشىلار ءۇشىن ءبىلىمنىڭ دە، داعدىلاردىڭ دا تەڭ دارەجەدە ماڭىزدى ەكەندىگىنە سايادى. زاماناۋي ءتاسىلدىڭ ەڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن جاي عانا يەلەنىپ قويماي، ولاردى ورىندى جەردە قولدانا بىلۋىنە باستى نازار اۋدارۋ بولىپ تابىلادى، ال ءححى عاسىردا تالاپ ەتىلەتىن داعدىلاردىڭ ءمانى وسىندا. باعدارلاما ناتيجەسى مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ەركىن، وزىندىك دالەل ۋاجدەرىن نانىمدى جەتكىزە بىلەتىن، ىنتالى، سەنىمدى، سىني پىكىر كوزقاراستارى جۇيەلى دامىعان، ساندىق تەحنولوگيالاردا قۇزىرلىلىق تانىتاتىن وقۋشى قالىپتاستىرۋعا دايارلاۋ بولىپ تابىلادى. مەكتەپ اكىمشىلىگى مەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن باسقارۋ ورگاندارىنىڭ مۇعالىمدەرى ءتيىستى رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىنەن گورى، وقۋشىلاردى تاربيەلەۋ، دامىتۋعا باعىتتالعان ءمۇعالىمنىڭ سىنىپتاعى كۇندەلىكتى جۇمىسى وقىتۋ ۇدەرىسى مەن وقۋشىلاردىڭ وقۋ ناتيجەلەرىنە وڭ ىقپال ەتەدى.(Barber and Moursahad، 2007). مەكتەپ جۇمىسى مەن وقۋشى جەتىستىكتەرىن ورىستەتۋدەگى نەگىزگى تۇلعا ءمۇعالىم.( Strong Ward & Grant 2011)
دۇنيە جۇزىندەگى كوپتەگەن مۇعالىمدەردىڭ ءىس تاجىريبەسىنەن تۇراقتى ورىن العان وقىتۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ مەن جوسپارلاۋدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىن قولدانۋ ورىندا دا ناتيجەلى ەكەندىگىن دالەلدەيتىن فاكتىلەر بۇگىنگى تاڭدا عىلىمي پەداگوگيكالىق ادەبيەتتە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە كەزدەسەدى.
قۇزىرلى مۇعالىمدەردىڭ قاسيەتتەرى، يكەمدىكتەرى جانە ولاردىڭ جۇمىس ءتارتىبى تۋرالى زەرتتەۋلەردەن بىلۋگە بولادى. كاسىبي بىلىكتىلىك پەن ءبىلىم جاي قابىلدانبايدى، مۇعالىمدەر ونى ءوز قولىمەن جاسايدى. ادامگەرشىلىك ماقساتتى كوزدەيتىن مۇعالىمدەر وزدەرىنىڭ ارىپتەستەرى مەن اينالاسىنداعىلارعا اسەر ەتۋ ءۇشىن، كوشباسشىلىق قاسيەتتەردى كورسەتەدى. ولاردىڭ كوڭىلىندە ۇنەمى كوڭىلگە ساي وقىتۋ تۇرادى.(Frost، 2011) ارىپتەستەرىنە ىقپال ەتۋ ءۇشىن، سونداي اق وقىتۋ مەن وقۋدىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن قۇزىرلى مۇعالىمدەر كوۋچينگ پەن تالىمگەرلىككە جۇگىنىپ، باسقا مۇعالىمدەردىڭ يدەيالارىن جۇزەگە اسىرۋعا قولداۋ كورسەتىپ، ءوز تاجىريبەلەرىن زەردەلەۋمەن اينالىسادى. سونىمەن ءۇشىنشى دەڭگەي باعدارلاماسى قۇزىرلى مۇعالىمدەردىڭ قاسيەتتەرىن، يكەمدىكتەرى مەن جۇمىس ءتارتىبىن دامىتۋعا باعىتتالعان بولسا، ەكىنشى دەڭگەي باعدارلاماسى بەرىلگەن مازمۇنعا قوسىمشا، ءوز ارىپتەستەرىنە ىقپال ەتۋگە قاجەتتى تالىمگەرلىك داعدىلارىن دامىتۋدى ماقسات ەتەدى. بۇلارعا قوسا ءبىرىنشى دەڭگەي باعدارلاماسى ارىپتەستەرىنە بۇكىل مەكتەپ جاعدايىندا كوۋچينگتى (سوزبە ءسوز دايىنداۋ، جاتتىقتىرۋ؛ ارىپتەستەردىڭ قۇپيا، بەلسەندى جانە جاسامپاز ءوزارا ارەكەتتەستىك ۇدەرىسى) كوۋچ ىسكە اسىرۋدى ۇيرەتەتىن كوشباسشىلاردى دايىنداۋعا ارنالعان. قازىرگى اقپاراتتىق قوعامدا تابىسپەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ءمان جايدى ءتۇسىنىپ، تاۋەلسىزدىك الۋ ماقساتىندا بەلسەندى، سىندارلى وقۋدىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىنە تارتىلۋى قاجەت. وقۋدى دەربەستەندىرۋ جانە دارالاۋ قاجەتتىگى كۇن ساناپ وسۋدە، ولار وقۋشىلاردىڭ ءارتۇرلى توپتارىنا ينكليۋزيۆتى جانە سەزىمتالدىقپەن ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك بەرە الادى. ءوز كەزەگىندە، مەكتەپ كوشباسشىلارىنا پەداگوگيكاعا وزگەرىس ەنگىزۋ ءۇشىن جاڭاشا وقىتۋ تاجىريبەسىن جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك الۋ ماقساتىندا پەداگوگيكالىق جاڭا نىساندارىن يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
نەگىزگى ءبولىم:
1. ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك جوعارى دەڭگەيگە قول جەتكىزگەن
اناعۇرلىم تانىمال وقىتۋ ادىستەمەلەرى اراسىندا سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنا نەگىزدەلگەن ءتاسىل كەڭ تاراعان (Hattile، 2009)
اتالعان تەوريا وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ ولاردىڭ بۇرىنعى العان بىلىمدەرى مەن جاڭا نەمەسە سىنىپتاعى ءتۇرلى دەرەك كوزدەرىنەن، مۇعالىمنەن، وقۋلىقتان جانە دوستارىنان العان بىلىمدەرىمەن استاستىرىلا جۇزەگە اسادى دەگەن تۇجىرىمعا نەگىزدەلەدى. دايىن ءبىلىمدى بەرۋگە نەگىزدەلگەن «ءداستۇرلى» ستيل ارقىلى الىنعان ءبىلىم وقۋشىلاردىڭ جيناقتاعان وزگە بىلىمدەرىمەن ءتيىمدى سىڭىسە المايدى، سوندىقتان مەحانيكالىق تۇردە ەستە ساقتاۋ، ءۇستىرت ءبىلىم الۋ جاعدايلارى ورىن الادى. ءداستۇرلى وقىتۋدان الىنعان مەحانيكالىق تۇردە ەستە ساقتالعان مالىمەتتەردى ەمتيحان كەزدەرىندە ۇتىمدى پايدالانۋعا بولادى، ءبىراق ءمان ماعىناسى تەرەڭ مەڭگەرىلمەي، جاي عانا جاتتالعاندىقتان، تاقىرىپتى وقىتۋ اياقتالعان سوڭ نەمەسە ەمتيحان بىتكەن سوڭ كەرەكسىز بولىپ قالادى جانە وقۋشى ونى ومىردە ءتيىمدى پايدالانا المايدى. سىندارلى وقىتۋ ماقساتى وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان بىلىمدەرىن سىنىپتان تىس جەرلەرگە، كەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ. وقىتۋ تۋرالى سىندارلى تۇسىنىك وقۋشىعا ناقتى ءبىلىم بەرۋدەگى ماقسات تۇتقان ءمۇعالىمنىڭ ءوز ساباقتارىن وقۋشىنىڭ يدەياسى مەن ءبىلىم بىلىكتىلىگىن دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن مىندەتتەرگە ساي ۇيىمداستىرۋىن تالاپ ەتەدى. بۇنداي مىندەتتەر وقۋشىلاردىڭ وقىعان تاقىرىپ بويىنشا بىلىمدەرىن ءوز دەڭگەيىندە كورسەتىپ، كەيبىر بولجامدار بويىنشا كۇماندى ويلارىن بىلدىرە الاتىنداي، پىكىر كوزقاراستارىن ناقتىلاپ، جاڭا ۇعىم تۇسىنىكتەرىن ورىستەتە الاتىنداي ەتىپ ورايلاستىرىپ قۇرىلادى. ءمۇعالىم قىزمەتىندەگى ماڭىزدى دۇنيە جەكەلەگەن وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى قابىلداۋ ەرەكشەلىكتەرىن، وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىگىن جەتىلدىرۋ نەمەسە جاقسارتۋ ماقساتىندا ولارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن ۇعىنۋى، سونداي اق كەيبىر وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى وزىنە وڭتايلى بىرەگەي وقۋشىنىڭ ءوز بولجامدارىنا كۇمانمەن، سىن تۇرعىسىنان قاراي وتىرىپ، سول ارقىلى الەم، تىرشىلىك، جاراتىلىس تۋرالى ءوزىنىڭ تۇسىنىگىن تەرەڭدەتىپ، كەڭەيتۋگە ۇمتىلۋ مۇمكىندىگىن ۇلعايتادى. تاسىلدەرمەن مەڭگەرەتىندىگىن جەتە ءتۇسىنۋى. ەگەر دە دايىن ءبىلىمدى بەرەتىن «ءداستۇرلى» ستيلمەن وقىتاتىن مۇعالىمدەر سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ قابىلەتتەرى دامىعان وقۋشىلاردى قالىپتاستىرعىلارى كەلسە، وزدەرىنىڭ دە سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتا وتىرىپ، جاڭاشىل يدەيالارعا كوڭىل كوكجيەگىن اشۋلارى كەرەك.
سىندارلى وقىتۋعا نەگىزدەلگەن ساباقتار وقۋشىلارعا ءوز بىلىمدەرى مەن ۇستانىمدارى جايىندا ويلانىپ، سۇراقتار قويىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرىپ، بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتى وقىپ ءبىلۋ كەزەڭىندە ءوز تۇسىنىگىن وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ۇدەرىس وقۋشىنىڭ ءوز بولجامدارىنا كۇمانمەن، سىن تۇرعىسىنان قاراي وتىرىپ، سول ارقىلى الەم، تىرشىلىك، جاراتىلىس تۋرالى ءوزىنىڭ تۇسىنىگىن تەرەڭدەتىپ، كەڭەيتۋگە ۇمتىلۋ مۇمكىندىگىن ۇلعايتادى.
1. 2 قۇزىرلى وقىتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىنىڭ تاقىرىپ
ءمانىن ءوز بەتىنشە مەڭگەرۋىن ءتۇسىنۋى مەن باعالاي الۋى بولىپ تابىلادى. مۇنداي ءتاسىل بۇل ۇدەرىسكە وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ دە قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى. وسىلايشا وقۋشى دا ءوزىنىڭ وقۋى ءۇشىن جاۋاپتى بولادى. وقۋشى مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتى كوبىنەسە ساباق بەرۋ بارىسىندا ءمۇعالىم قالىپتاستىراتىن ورتادا سەزىنىپ، قابىلدايدى. سوندىقتان مۇعالىمدە شۋلمان «ءۇش كومەكشى» دەپ اتاعان قاسيەتتەر بولعان جاعدايدا عانا وقىتۋ تابىستى بولىپ سانالادى. شۋلمان ءىلىمى بويىنشا
ءمۇعالىمنىڭ كومەكشىلەرى
باس - كاسىبي تۇسىنىك وقىتۋ مەن وقۋ، سونداي اق جەكە تۇلعا رەتىندە وقۋشىلار تۋرالى تۇعىرلى تەوريالىق بازاعا نەگىزدەلگەن، جەتكىلىكتى ءبىلىمنىڭ بولۋىن تالاپ ەتەدى. سونداي اق تاجىريبەنى ءتۇسىنۋ، دامىتۋ، جەتىلدىرۋ ءۇشىن دالەلدەر، زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرىن قالاي قولدانۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋدى كوزدەيدى
قول - وقىتۋدىڭ تاجىريبەلىك داعدىلارى
بۇل ءىلىم كورسەتۋ، تانىستىرۋ، تۇزەتۋ جانە وقىتۋدى باعالاۋ سياقتى ءارتۇرلى تاسىلدەر ارقىلى يدەيالاردى تۇسىندىرە ءبىلۋدىڭ تەحنيكالىق، تاجىريبەلىك داعدىلارى مەن تاسىلدەرىن ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى. سونىمەن قاتار ىنتالاندىرۋ، كوتەرمەلەۋ، شەكتەۋ، ساباقتار كەزەڭدەرىن جوسپارلاۋ جانە وقۋشىلاردى باعالاۋ ادىستەمەلەرىن مەڭگەرۋ قاجەت.
جۇرەك - كاسىبي ادامگەرشىلىك تۇتاستىق
مۇعالىمدەر ۇستاز ماماندىعىنىڭ ەتيكالىق جانە مورالدىق قۇندىلىقتارىن ۇسىنادى. دەمەك، ولار شىنشىل، باتىل، ءتوزىمدى، وقۋشىلارعا سەنىمدىلىك، قۇرمەت كورسەتە بىلەتىن ءادىل ادامدار. مۇعالىمدەر ءوز ماماندىعىن سۇيەتىن، وقۋعا قاتىستى تۇجىرىمدى پىكىرلەرى مەن ۇستانىمدارى قالىپتاسقان جاندار، ولاردىڭ بۇل باعىتتاعى ويلارى ءبىر جەردەن شىعىپ جاتادى.
ساپالى وقىتۋ ءمۇعالىم بەينەسىمەن تانىلاتىن سان الۋان ەلەمەنتتەر اراسىنداعى بايلانىس بولىپ تابىلادى، ول ءوزى بەلگەلە ءبىر دەڭگەيدە تاۋەلدى جاعدايلار جاسالىنعان كەزدە جۇزەگە اسادى. ساپالى وقىتۋ وقۋشىلاردىڭ، قورشاعان ورتا جاعدايى جانە وقىتۋ، ءبىلىم الۋ مۇمكىندىكتەرىنىڭ بىرلىگى رەتىندە قاراستىرىلادى.
قورىتىندى: سىني تۇرعىدان ويلاۋ قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىن قازىرگى ەڭ باستى پەداگوگيكالىق تۇسىنىك. بۇل مودۋل وقۋشىلاردىڭ دا، مۇعالىمدەردىڭ دە سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋدى سانالى جانە ويمەن قابىلداۋىن كوزدەيدى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ وي جۇگىرتۋ، تۇجىرىم جاساۋ، نەمەسە پروبلەمالاردى شەشۋ ۇدەرىسى جۇرگەن بارلىق جاعدايلاردا، ياعني نەگە سەنۋگە بولادى، نە ىستەۋ كەرەك جانە بۇنى ويلاستىرىلعان ءارى رەفلەكسيۆتىك تاسىلمەن قالاي ىستەۋگە بولاتىندىعىن انىقتاۋ قاجەت بولعان جاعدايلاردىڭ بارلىعىندا ورىن الادى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ «ويلانۋ تۋرالى ويلانۋ» دەپ سيپاتتالعان. ول ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ جانە تاجىريبەنى وي ەلەگىنەن وتكىزۋدى قامتيدى. مۇعالىمدەر پەداگوگيكالىق ءبىلىمى بار جانە قوسىمشا وقىتۋ مەن ءوز بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋشى سۋبەكتىلەر بولعاندىقتان، ولاردا بۇل داعدىلار دامىعان جانە ءىس تاجىريبەدە قولدانىلادى دەپ بولجانادى.
وقىتۋ مەن وقۋ ۇدەرىسىندە سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ تيىمدىلىگى
كىرىسپە ءبولىم: وقىتۋ مەن وقۋداعى ادىستەردى نە ءۇشىن وزگەرتۋ قاجەت؟ نەلىكتەن دەڭگەيلىك باعدارلاما وقۋ تاجىريبەسىن وزگەرتە الادى دەپ ويلايمىز؟
نەگىزگى ءبولىم:
• وقۋشىنىڭ قۇزىرەتتىلىگىن ارتتىرۋدا سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنىڭ ماڭىزدىلىعى.
• ساپالى وقىتۋ مەن قۇزىرلى ءمۇعالىم.
قورىتىندى ءبولىم: Cىندارلى وقىتۋدا ءمۇعالىم نەنى جانە قالاي جۇزەگە اسىرۋلارى قاجەت؟
قازىرگى الەمدە بولىپ جاتقان قارقىندى وزگەرىستەر الەمدىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن قايتا قاراۋ قاجەت ەكەندىگىن پاش ەتتى. قارقىندى وزگەرىپ جاتقان الەمدە ءبىلىم سالاسىنداعى ساياساتكەرلەر ءۇشىن دە، جالپى مەكتەپتەر ءۇشىن دە، سونىڭ ىشىندە مۇعالىمدەر ءۇشىن دە ەڭ باستىسى، ماڭىزدى ماسەلە بولىپ وتىرعانى: «ءححى عاسىردا نەنى وقىتۋ كەرەك؟» جانە دە ەكىنشىسى ول دا ماڭىزدى جاعىنان بىرىنشىدەن ەش كەم ەمەس. « مۇعالىمدەر وقۋشىلاردى ءححى عاسىرعا قالاي دايىندايدى؟» وسى ماقساتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پەداگوگ قىزمەتكەرلەرىنىڭ «سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنا» باعىتتالعان دەڭگەيلىك باعدارلاماسى بويىنشا بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىنا مۇعالىمدەردى قاتىستىرۋ ارقىلى وقىتۋ مەن وقۋ جۇيەسىن جان جاقتى دامىتۋ ءۇشىن قاجەتتى بىلىمدەر مەن داعدىلاردى بەرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل ماقسات كۇردەلى بولۋىمەن قاتار، كوپ ەڭبەك ەتۋدى تالاپ ەتەدى.، الايدا دۇرىس تاسىلدەر قولدانىلعان جاعدايدا بۇكىل مەكتەپ شەڭبەرىندە وزگەرىس جۇرگىزىلۋىنە ىقپال ەتە الادى. ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا قول جەتكىزىلگەن بۇكىلالەمدىك ءبىتىمنىڭ ءمانى وقۋشىلار ءۇشىن ءبىلىمنىڭ دە، داعدىلاردىڭ دا تەڭ دارەجەدە ماڭىزدى ەكەندىگىنە سايادى. زاماناۋي ءتاسىلدىڭ ەڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن جاي عانا يەلەنىپ قويماي، ولاردى ورىندى جەردە قولدانا بىلۋىنە باستى نازار اۋدارۋ بولىپ تابىلادى، ال ءححى عاسىردا تالاپ ەتىلەتىن داعدىلاردىڭ ءمانى وسىندا. باعدارلاما ناتيجەسى مۇعالىمدەر وقۋشىلارعا قالاي وقۋ كەرەكتىگىن ۇيرەنىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ەركىن، وزىندىك دالەل ۋاجدەرىن نانىمدى جەتكىزە بىلەتىن، ىنتالى، سەنىمدى، سىني پىكىر كوزقاراستارى جۇيەلى دامىعان، ساندىق تەحنولوگيالاردا قۇزىرلىلىق تانىتاتىن وقۋشى قالىپتاستىرۋعا دايارلاۋ بولىپ تابىلادى. مەكتەپ اكىمشىلىگى مەن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن باسقارۋ ورگاندارىنىڭ مۇعالىمدەرى ءتيىستى رەسۋرستارمەن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىنەن گورى، وقۋشىلاردى تاربيەلەۋ، دامىتۋعا باعىتتالعان ءمۇعالىمنىڭ سىنىپتاعى كۇندەلىكتى جۇمىسى وقىتۋ ۇدەرىسى مەن وقۋشىلاردىڭ وقۋ ناتيجەلەرىنە وڭ ىقپال ەتەدى.(Barber and Moursahad، 2007). مەكتەپ جۇمىسى مەن وقۋشى جەتىستىكتەرىن ورىستەتۋدەگى نەگىزگى تۇلعا ءمۇعالىم.( Strong Ward & Grant 2011)
دۇنيە جۇزىندەگى كوپتەگەن مۇعالىمدەردىڭ ءىس تاجىريبەسىنەن تۇراقتى ورىن العان وقىتۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ مەن جوسپارلاۋدىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىن قولدانۋ ورىندا دا ناتيجەلى ەكەندىگىن دالەلدەيتىن فاكتىلەر بۇگىنگى تاڭدا عىلىمي پەداگوگيكالىق ادەبيەتتە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە كەزدەسەدى.
قۇزىرلى مۇعالىمدەردىڭ قاسيەتتەرى، يكەمدىكتەرى جانە ولاردىڭ جۇمىس ءتارتىبى تۋرالى زەرتتەۋلەردەن بىلۋگە بولادى. كاسىبي بىلىكتىلىك پەن ءبىلىم جاي قابىلدانبايدى، مۇعالىمدەر ونى ءوز قولىمەن جاسايدى. ادامگەرشىلىك ماقساتتى كوزدەيتىن مۇعالىمدەر وزدەرىنىڭ ارىپتەستەرى مەن اينالاسىنداعىلارعا اسەر ەتۋ ءۇشىن، كوشباسشىلىق قاسيەتتەردى كورسەتەدى. ولاردىڭ كوڭىلىندە ۇنەمى كوڭىلگە ساي وقىتۋ تۇرادى.(Frost، 2011) ارىپتەستەرىنە ىقپال ەتۋ ءۇشىن، سونداي اق وقىتۋ مەن وقۋدىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن قۇزىرلى مۇعالىمدەر كوۋچينگ پەن تالىمگەرلىككە جۇگىنىپ، باسقا مۇعالىمدەردىڭ يدەيالارىن جۇزەگە اسىرۋعا قولداۋ كورسەتىپ، ءوز تاجىريبەلەرىن زەردەلەۋمەن اينالىسادى. سونىمەن ءۇشىنشى دەڭگەي باعدارلاماسى قۇزىرلى مۇعالىمدەردىڭ قاسيەتتەرىن، يكەمدىكتەرى مەن جۇمىس ءتارتىبىن دامىتۋعا باعىتتالعان بولسا، ەكىنشى دەڭگەي باعدارلاماسى بەرىلگەن مازمۇنعا قوسىمشا، ءوز ارىپتەستەرىنە ىقپال ەتۋگە قاجەتتى تالىمگەرلىك داعدىلارىن دامىتۋدى ماقسات ەتەدى. بۇلارعا قوسا ءبىرىنشى دەڭگەي باعدارلاماسى ارىپتەستەرىنە بۇكىل مەكتەپ جاعدايىندا كوۋچينگتى (سوزبە ءسوز دايىنداۋ، جاتتىقتىرۋ؛ ارىپتەستەردىڭ قۇپيا، بەلسەندى جانە جاسامپاز ءوزارا ارەكەتتەستىك ۇدەرىسى) كوۋچ ىسكە اسىرۋدى ۇيرەتەتىن كوشباسشىلاردى دايىنداۋعا ارنالعان. قازىرگى اقپاراتتىق قوعامدا تابىسپەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر ءمان جايدى ءتۇسىنىپ، تاۋەلسىزدىك الۋ ماقساتىندا بەلسەندى، سىندارلى وقۋدىڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىنە تارتىلۋى قاجەت. وقۋدى دەربەستەندىرۋ جانە دارالاۋ قاجەتتىگى كۇن ساناپ وسۋدە، ولار وقۋشىلاردىڭ ءارتۇرلى توپتارىنا ينكليۋزيۆتى جانە سەزىمتالدىقپەن ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك بەرە الادى. ءوز كەزەگىندە، مەكتەپ كوشباسشىلارىنا پەداگوگيكاعا وزگەرىس ەنگىزۋ ءۇشىن جاڭاشا وقىتۋ تاجىريبەسىن جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك الۋ ماقساتىندا پەداگوگيكالىق جاڭا نىساندارىن يگەرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
نەگىزگى ءبولىم:
1. ورتا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە الەمدىك جوعارى دەڭگەيگە قول جەتكىزگەن
اناعۇرلىم تانىمال وقىتۋ ادىستەمەلەرى اراسىندا سىندارلى وقىتۋ تەورياسىنا نەگىزدەلگەن ءتاسىل كەڭ تاراعان (Hattile، 2009)
اتالعان تەوريا وقۋشىلاردىڭ ويلاۋىن دامىتۋ ولاردىڭ بۇرىنعى العان بىلىمدەرى مەن جاڭا نەمەسە سىنىپتاعى ءتۇرلى دەرەك كوزدەرىنەن، مۇعالىمنەن، وقۋلىقتان جانە دوستارىنان العان بىلىمدەرىمەن استاستىرىلا جۇزەگە اسادى دەگەن تۇجىرىمعا نەگىزدەلەدى. دايىن ءبىلىمدى بەرۋگە نەگىزدەلگەن «ءداستۇرلى» ستيل ارقىلى الىنعان ءبىلىم وقۋشىلاردىڭ جيناقتاعان وزگە بىلىمدەرىمەن ءتيىمدى سىڭىسە المايدى، سوندىقتان مەحانيكالىق تۇردە ەستە ساقتاۋ، ءۇستىرت ءبىلىم الۋ جاعدايلارى ورىن الادى. ءداستۇرلى وقىتۋدان الىنعان مەحانيكالىق تۇردە ەستە ساقتالعان مالىمەتتەردى ەمتيحان كەزدەرىندە ۇتىمدى پايدالانۋعا بولادى، ءبىراق ءمان ماعىناسى تەرەڭ مەڭگەرىلمەي، جاي عانا جاتتالعاندىقتان، تاقىرىپتى وقىتۋ اياقتالعان سوڭ نەمەسە ەمتيحان بىتكەن سوڭ كەرەكسىز بولىپ قالادى جانە وقۋشى ونى ومىردە ءتيىمدى پايدالانا المايدى. سىندارلى وقىتۋ ماقساتى وقۋشىنىڭ ءپاندى تەرەڭ ءتۇسىنۋ قابىلەتىن دامىتۋ، العان بىلىمدەرىن سىنىپتان تىس جەرلەرگە، كەز كەلگەن جاعدايدا ءتيىمدى پايدالانا ءبىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ. وقىتۋ تۋرالى سىندارلى تۇسىنىك وقۋشىعا ناقتى ءبىلىم بەرۋدەگى ماقسات تۇتقان ءمۇعالىمنىڭ ءوز ساباقتارىن وقۋشىنىڭ يدەياسى مەن ءبىلىم بىلىكتىلىگىن دامىتۋعا ىقپال ەتەتىن مىندەتتەرگە ساي ۇيىمداستىرۋىن تالاپ ەتەدى. بۇنداي مىندەتتەر وقۋشىلاردىڭ وقىعان تاقىرىپ بويىنشا بىلىمدەرىن ءوز دەڭگەيىندە كورسەتىپ، كەيبىر بولجامدار بويىنشا كۇماندى ويلارىن بىلدىرە الاتىنداي، پىكىر كوزقاراستارىن ناقتىلاپ، جاڭا ۇعىم تۇسىنىكتەرىن ورىستەتە الاتىنداي ەتىپ ورايلاستىرىپ قۇرىلادى. ءمۇعالىم قىزمەتىندەگى ماڭىزدى دۇنيە جەكەلەگەن وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى قابىلداۋ ەرەكشەلىكتەرىن، وقۋشىلاردىڭ تۇسىنىگىن جەتىلدىرۋ نەمەسە جاقسارتۋ ماقساتىندا ولارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن ۇعىنۋى، سونداي اق كەيبىر وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى وزىنە وڭتايلى بىرەگەي وقۋشىنىڭ ءوز بولجامدارىنا كۇمانمەن، سىن تۇرعىسىنان قاراي وتىرىپ، سول ارقىلى الەم، تىرشىلىك، جاراتىلىس تۋرالى ءوزىنىڭ تۇسىنىگىن تەرەڭدەتىپ، كەڭەيتۋگە ۇمتىلۋ مۇمكىندىگىن ۇلعايتادى. تاسىلدەرمەن مەڭگەرەتىندىگىن جەتە ءتۇسىنۋى. ەگەر دە دايىن ءبىلىمدى بەرەتىن «ءداستۇرلى» ستيلمەن وقىتاتىن مۇعالىمدەر سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ قابىلەتتەرى دامىعان وقۋشىلاردى قالىپتاستىرعىلارى كەلسە، وزدەرىنىڭ دە سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتا وتىرىپ، جاڭاشىل يدەيالارعا كوڭىل كوكجيەگىن اشۋلارى كەرەك.
سىندارلى وقىتۋعا نەگىزدەلگەن ساباقتار وقۋشىلارعا ءوز بىلىمدەرى مەن ۇستانىمدارى جايىندا ويلانىپ، سۇراقتار قويىپ، ءبىلىمىن تولىقتىرىپ، بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتى وقىپ ءبىلۋ كەزەڭىندە ءوز تۇسىنىگىن وزگەرتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ۇدەرىس وقۋشىنىڭ ءوز بولجامدارىنا كۇمانمەن، سىن تۇرعىسىنان قاراي وتىرىپ، سول ارقىلى الەم، تىرشىلىك، جاراتىلىس تۋرالى ءوزىنىڭ تۇسىنىگىن تەرەڭدەتىپ، كەڭەيتۋگە ۇمتىلۋ مۇمكىندىگىن ۇلعايتادى.
1. 2 قۇزىرلى وقىتۋدىڭ ماڭىزدى فاكتورى ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىنىڭ تاقىرىپ
ءمانىن ءوز بەتىنشە مەڭگەرۋىن ءتۇسىنۋى مەن باعالاي الۋى بولىپ تابىلادى. مۇنداي ءتاسىل بۇل ۇدەرىسكە وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ دە قاتىسۋىن تالاپ ەتەدى. وسىلايشا وقۋشى دا ءوزىنىڭ وقۋى ءۇشىن جاۋاپتى بولادى. وقۋشى مۇنداي جاۋاپكەرشىلىكتى كوبىنەسە ساباق بەرۋ بارىسىندا ءمۇعالىم قالىپتاستىراتىن ورتادا سەزىنىپ، قابىلدايدى. سوندىقتان مۇعالىمدە شۋلمان «ءۇش كومەكشى» دەپ اتاعان قاسيەتتەر بولعان جاعدايدا عانا وقىتۋ تابىستى بولىپ سانالادى. شۋلمان ءىلىمى بويىنشا
ءمۇعالىمنىڭ كومەكشىلەرى
باس - كاسىبي تۇسىنىك وقىتۋ مەن وقۋ، سونداي اق جەكە تۇلعا رەتىندە وقۋشىلار تۋرالى تۇعىرلى تەوريالىق بازاعا نەگىزدەلگەن، جەتكىلىكتى ءبىلىمنىڭ بولۋىن تالاپ ەتەدى. سونداي اق تاجىريبەنى ءتۇسىنۋ، دامىتۋ، جەتىلدىرۋ ءۇشىن دالەلدەر، زەرتتەۋلەر ناتيجەلەرىن قالاي قولدانۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋدى كوزدەيدى
قول - وقىتۋدىڭ تاجىريبەلىك داعدىلارى
بۇل ءىلىم كورسەتۋ، تانىستىرۋ، تۇزەتۋ جانە وقىتۋدى باعالاۋ سياقتى ءارتۇرلى تاسىلدەر ارقىلى يدەيالاردى تۇسىندىرە ءبىلۋدىڭ تەحنيكالىق، تاجىريبەلىك داعدىلارى مەن تاسىلدەرىن ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى. سونىمەن قاتار ىنتالاندىرۋ، كوتەرمەلەۋ، شەكتەۋ، ساباقتار كەزەڭدەرىن جوسپارلاۋ جانە وقۋشىلاردى باعالاۋ ادىستەمەلەرىن مەڭگەرۋ قاجەت.
جۇرەك - كاسىبي ادامگەرشىلىك تۇتاستىق
مۇعالىمدەر ۇستاز ماماندىعىنىڭ ەتيكالىق جانە مورالدىق قۇندىلىقتارىن ۇسىنادى. دەمەك، ولار شىنشىل، باتىل، ءتوزىمدى، وقۋشىلارعا سەنىمدىلىك، قۇرمەت كورسەتە بىلەتىن ءادىل ادامدار. مۇعالىمدەر ءوز ماماندىعىن سۇيەتىن، وقۋعا قاتىستى تۇجىرىمدى پىكىرلەرى مەن ۇستانىمدارى قالىپتاسقان جاندار، ولاردىڭ بۇل باعىتتاعى ويلارى ءبىر جەردەن شىعىپ جاتادى.
ساپالى وقىتۋ ءمۇعالىم بەينەسىمەن تانىلاتىن سان الۋان ەلەمەنتتەر اراسىنداعى بايلانىس بولىپ تابىلادى، ول ءوزى بەلگەلە ءبىر دەڭگەيدە تاۋەلدى جاعدايلار جاسالىنعان كەزدە جۇزەگە اسادى. ساپالى وقىتۋ وقۋشىلاردىڭ، قورشاعان ورتا جاعدايى جانە وقىتۋ، ءبىلىم الۋ مۇمكىندىكتەرىنىڭ بىرلىگى رەتىندە قاراستىرىلادى.
قورىتىندى: سىني تۇرعىدان ويلاۋ قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىن قازىرگى ەڭ باستى پەداگوگيكالىق تۇسىنىك. بۇل مودۋل وقۋشىلاردىڭ دا، مۇعالىمدەردىڭ دە سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋدى سانالى جانە ويمەن قابىلداۋىن كوزدەيدى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ وي جۇگىرتۋ، تۇجىرىم جاساۋ، نەمەسە پروبلەمالاردى شەشۋ ۇدەرىسى جۇرگەن بارلىق جاعدايلاردا، ياعني نەگە سەنۋگە بولادى، نە ىستەۋ كەرەك جانە بۇنى ويلاستىرىلعان ءارى رەفلەكسيۆتىك تاسىلمەن قالاي ىستەۋگە بولاتىندىعىن انىقتاۋ قاجەت بولعان جاعدايلاردىڭ بارلىعىندا ورىن الادى. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ «ويلانۋ تۋرالى ويلانۋ» دەپ سيپاتتالعان. ول ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاۋ جانە تاجىريبەنى وي ەلەگىنەن وتكىزۋدى قامتيدى. مۇعالىمدەر پەداگوگيكالىق ءبىلىمى بار جانە قوسىمشا وقىتۋ مەن ءوز بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋشى سۋبەكتىلەر بولعاندىقتان، ولاردا بۇل داعدىلار دامىعان جانە ءىس تاجىريبەدە قولدانىلادى دەپ بولجانادى.
You Might Also Like
-
ءابىش كەكىلباي ۇلى 1939 جىلى 6 جەلتوقسان كۇنى ماڭعىستاۋ وبلىسى، ماڭعىستاۋ اۋدانى (بۇرىڭعى گۋريەۆ وبلىسى)، وڭدى اۋىلىنىڭ مىرزايىر دەگەن جەرىندە تۋعان. ارعى اتاسى جاڭاي ۇلى قوجانازار قازاقتار كوشىن ماڭع...
