وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى قيىندىقتاردى زەرتتەۋ ادىستەمەلەرى
وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى قيىندىقتاردى زەرتتەۋ ادىستەمەلەرى
وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىندە جاعىمدى، جاعىمسىز جاقتارى بولاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان دا وقۋشىلاردى تۇلعالىق قاسيەتى تۇرعىسىنان زەرتتەۋگە ارنالعان جۇمىستاردىڭ ءادىس - تاسىلدەرىنە توقتالايىق. وقۋشى بويىنداعى ءبىر كۇن بايقالماعان قاسيەت ەكىنشى كۇنى بايقالىپ وتىراتىندىق - تان وقۋشىلارعا ارنالعان كۇندەلىك جۇرگىزۋ كەرەك دەپ ويلايمىز. وندا جىل بويى ءار بالا تۋرالى مالىمەت جازىلۋ كەرەك. ول ءارى قىسقا ناقتى، جازىلادى. وقۋ جىلى سوڭىندا «مەن قانداي وقۋشىمىن» - دەگەن تاقىرىپتا تاربيە ساعاتىن وتكىزىپ، جازىلعان پسيحولوگيالىق كۇندەلىكپەن وقۋشىنى تانىستىرۋعا بولادى.
ءار وقۋشىنىڭ مىنەز-قۇلقىنا تالداۋ جاساپ، سەنىڭ بويىڭدا مىنانداي جاقسى قاسيەتتەر بار، سول ءۇشىن سەنى جۇرتتىڭ ءبارى ۇناتادى، سەنىڭ بويىڭدا مىنانداي جاعىمسىز قاسيەتتەر بار - دەپ ونىڭ زياندى ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ وتىرۋ قاجەت.
وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى قيىنشىلىقتاردى انىقتاۋ ءۇشىن سىنىپ جەتەكشىلەرىمەن، اتا - انالارمەن مەكتەپ پسيحولوگى تىعىز قاتىناستا بولۋى كەرەك. ەڭ الدىمەن ءبىز سىنىپ جەتەكشىلەرىنە وقۋشىلارعا ارنالعان گيستوگراممانى ۇسىندىق.
گيستوگراممانىڭ ماقساتى: ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋى بويىنشا وقۋشىنىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى ەرەكشەلىكتەردى انىقتاۋ.
جەتكىنشەك جاستاعى بالالاردىڭ اراسىندا سۋيسيدتىك پروبلەمانىڭ تۋىنداۋى، مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى قيىندىقتاردىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىمەن بايلانىستىرادى. كوپتەگەن پسيحولوگتار ءوز زەرتتەۋلەرى بويىنشا جەتكىنشەكتەردىڭ وتباسىندا دۇرىس تاربيە الماۋى، اتا - اناسىنىڭ مەيىرىمىن كورمەگەن، وتباسىنداعى شيەلەنىسكەن جاعدايلار سالدارىنان بولاتىندىعىن انىقتاپ، ولاردى بىرنەشە تۇرگە ءبولىپ قاراستىرادى:
- وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايى، جەتكىنشەك جاستاعى
بالانىڭ ءوز قاتارىنان كەم قالۋى؛
- بالانىڭ رۋحاني دامۋىنا اتا - انانىڭ نەمقۇرايلى قاراۋى، بالانىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنبەۋى، بالانىڭ اتا - انا تاراپىنان وتە قاتتى قىسىم كورۋى؛
- قاراۋسىز بالا، قامقورلىقتىڭ جەتكىلىكسىزدىگى انا بالانىڭ تەك قانا ماتەريالدىق جاعدايىن قامتاماسىز ەتىپ، بالا ءوزىنىڭ ۇلكەندەرگە كەرەكسىز ەكەنىن سەزىنۋى.
- شەكتەن تىس قامقورلىق، بالانىڭ ءار قىلىعىن قاناعاتتاندىرۋ، جەتكىنشەكتىڭ قىڭىر بولىپ ءوسۋى.
- جەتكىنشەك جاستاعى بالالاردىڭ ءبىر - بىرىنە قىسىم كورسەتۋى؛
جەتكىنشەك جاس سىنىپتارىندا كەز - كەلگەن ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىلارى 30 نەمەسە ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ءارقايسىسىن زەرتتەپ ءبىلۋ وتە قيىن. ءوزىنىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن نەعۇرلىم جۇيەلى جانە بەلگىلى تارتىپپەن باقىلاپ، وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنان بايقالعان كورىنىستەردى قىسقاشا جازىپ جۇرگەن دۇرىس بولادى. مۇنداي باقىلاۋ كۇندەلىگى ءاربىر بالانىڭ ەرەكشەلىگىن ءدال انىقتاۋعا جانە وعان مىنەزدەمە ءۇشىن مالىمەتتەر جيناۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
1. ءوزىن - ءوزى ۇستاي المايتىن، تەز قوزعالاتىن، قۇربىلارىمەن ءجيى داۋ-دامايعا تۇسەتىن وقۋشىلار.
2. تەز اشۋلاناتىن بالالار، ادەتتە بۇل بالالاردىڭ كوپ نارسەگە كوڭىلى تولمايدى، بىرەۋگە رەنجىسە كوپكە دەيىن ەسىندە ساقتايدى. بۇل توپتاعى بالالار قارىم - قاتىناسى ۇناتپايدى.
وقۋشىلاردىڭ وسى 2 توپتىڭ قايسىسىنا جاتاتىندىعىن انىقتاۋ ءۇشىن ولاردىڭ وقۋ ءۇردىسى كەزەڭىندە، ءۇزىلىس كەزىندە، قوعامدىق جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتقان كەزەڭدەردە مۇقيات باقىلاۋ كەرەك.
پسيحولوگ ن. د. ليەۆيتوۆ ۇسىنعان وقۋشىنىڭ مىنەز - قۇلقىنىڭ بار ەرەكشەلىگى — شىدامدىلىقتىڭ قالاي كورىنەتىنىنە قىسقاشا باقىلاۋ جوسپارىن مىسال رەتىندە كەلتىرەمىز:
1. ۇزىلىستەن كەيىن وقۋشى سىنىپقا قالاي كىرەدى جانە پارتاعا قالاي وتىرادى؟
2. وقۋشىنىڭ زەيىنى ساباققا بولىنگەن بە، ول باسقا ءبىر نارسەمەن اينالىسىپ وتىرعان جوق پا؟
3. ودان ساباق سۇراعاندا، تاقتاعا شاقىرعاندا، وقۋشى جيناقى قالىپتا ما؟
4. ءساتتى، ءساتسىز جاۋاپتان سوڭ، وقۋشى ءوز ەموسياسىن قانشالىقتى دارەجەدە ۇستايدى؟
5. سويلەپ تۇرعاندا، وقۋشى ءوزىن - ءوزى قالاي ۇستايدى؟ سويلەگەندە ارتىق اسىعىستىق جاساي ما، شەكتەن تىس كوپ سويلەمەي مە، انايى سوزدەردى قولدانباي ما؟
6. كەيبىر ەرەكشە جاعدايلاردا (مىسالى، ونىڭ زەيىنى بولەتىن تەرەزەدەن قىزىق ءبىر نارسە كورگەندە نەمەسە سىنىپتا بوتەن كىسى وتىرعاندا) شىدامدىلىعى قانداي، وقۋشى ساباقتا ءوزىن قالاي ۇستاي بىلەدى؟
7. شىدامدىلىق وقۋشىنىڭ داعدىلى، تابيعي جاعدايى ما، جوق الدە ول ودان ءبىرشاما كۇش جۇمساۋى قاجەت ەتىپ تۇر ما؟ ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا مىنەزدىڭ كورىنۋىن ءجىتى تەكسەرۋ ءۇشىن ۇزاق تا جۇيەلى جۇرگىزىلەتىن باقىلاۋ وتە قۇندى بولادى.
مىنەز - قۇلقىندا قيىندىعى بار وقۋشىلاردى انىقتاپ، قيىندىقتار نە سەبەپتەن پايدا بولاتىنىن مىنا كەستە ارقىلى كورۋگە بولادى.
بالا پسيحيكاسىنىڭ كورىنىستەرى ونىڭ مىنەزىنە، تەمپەرامەنتىنە، جەكە دارالىق وزگەشەلىكتەرىنە بايلانىستى:
وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى قيىندىقتاردى زەرتتەۋ ادىستەمەلەرى. جۇكتەۋ
وقۋشىلاردىڭ جەكە تۇلعالىق قاسيەتتەرىندە جاعىمدى، جاعىمسىز جاقتارى بولاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان دا وقۋشىلاردى تۇلعالىق قاسيەتى تۇرعىسىنان زەرتتەۋگە ارنالعان جۇمىستاردىڭ ءادىس - تاسىلدەرىنە توقتالايىق. وقۋشى بويىنداعى ءبىر كۇن بايقالماعان قاسيەت ەكىنشى كۇنى بايقالىپ وتىراتىندىق - تان وقۋشىلارعا ارنالعان كۇندەلىك جۇرگىزۋ كەرەك دەپ ويلايمىز. وندا جىل بويى ءار بالا تۋرالى مالىمەت جازىلۋ كەرەك. ول ءارى قىسقا ناقتى، جازىلادى. وقۋ جىلى سوڭىندا «مەن قانداي وقۋشىمىن» - دەگەن تاقىرىپتا تاربيە ساعاتىن وتكىزىپ، جازىلعان پسيحولوگيالىق كۇندەلىكپەن وقۋشىنى تانىستىرۋعا بولادى.
ءار وقۋشىنىڭ مىنەز-قۇلقىنا تالداۋ جاساپ، سەنىڭ بويىڭدا مىنانداي جاقسى قاسيەتتەر بار، سول ءۇشىن سەنى جۇرتتىڭ ءبارى ۇناتادى، سەنىڭ بويىڭدا مىنانداي جاعىمسىز قاسيەتتەر بار - دەپ ونىڭ زياندى ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ وتىرۋ قاجەت.
وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى قيىنشىلىقتاردى انىقتاۋ ءۇشىن سىنىپ جەتەكشىلەرىمەن، اتا - انالارمەن مەكتەپ پسيحولوگى تىعىز قاتىناستا بولۋى كەرەك. ەڭ الدىمەن ءبىز سىنىپ جەتەكشىلەرىنە وقۋشىلارعا ارنالعان گيستوگراممانى ۇسىندىق.
گيستوگراممانىڭ ماقساتى: ءمۇعالىمنىڭ باعالاۋى بويىنشا وقۋشىنىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى ەرەكشەلىكتەردى انىقتاۋ.
جەتكىنشەك جاستاعى بالالاردىڭ اراسىندا سۋيسيدتىك پروبلەمانىڭ تۋىنداۋى، مەكتەپ جاسىنداعى وقۋشىلاردىڭ مىنەز - قۇلقىنداعى قيىندىقتاردىڭ پايدا بولۋ سەبەپتەرىمەن بايلانىستىرادى. كوپتەگەن پسيحولوگتار ءوز زەرتتەۋلەرى بويىنشا جەتكىنشەكتەردىڭ وتباسىندا دۇرىس تاربيە الماۋى، اتا - اناسىنىڭ مەيىرىمىن كورمەگەن، وتباسىنداعى شيەلەنىسكەن جاعدايلار سالدارىنان بولاتىندىعىن انىقتاپ، ولاردى بىرنەشە تۇرگە ءبولىپ قاراستىرادى:
- وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جاعدايى، جەتكىنشەك جاستاعى
بالانىڭ ءوز قاتارىنان كەم قالۋى؛
- بالانىڭ رۋحاني دامۋىنا اتا - انانىڭ نەمقۇرايلى قاراۋى، بالانىڭ جان دۇنيەسىن تۇسىنبەۋى، بالانىڭ اتا - انا تاراپىنان وتە قاتتى قىسىم كورۋى؛
- قاراۋسىز بالا، قامقورلىقتىڭ جەتكىلىكسىزدىگى انا بالانىڭ تەك قانا ماتەريالدىق جاعدايىن قامتاماسىز ەتىپ، بالا ءوزىنىڭ ۇلكەندەرگە كەرەكسىز ەكەنىن سەزىنۋى.
- شەكتەن تىس قامقورلىق، بالانىڭ ءار قىلىعىن قاناعاتتاندىرۋ، جەتكىنشەكتىڭ قىڭىر بولىپ ءوسۋى.
- جەتكىنشەك جاستاعى بالالاردىڭ ءبىر - بىرىنە قىسىم كورسەتۋى؛
جەتكىنشەك جاس سىنىپتارىندا كەز - كەلگەن ءمۇعالىمنىڭ وقۋشىلارى 30 نەمەسە ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن. ولاردىڭ ءارقايسىسىن زەرتتەپ ءبىلۋ وتە قيىن. ءوزىنىڭ جۇمىسىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن نەعۇرلىم جۇيەلى جانە بەلگىلى تارتىپپەن باقىلاپ، وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنان بايقالعان كورىنىستەردى قىسقاشا جازىپ جۇرگەن دۇرىس بولادى. مۇنداي باقىلاۋ كۇندەلىگى ءاربىر بالانىڭ ەرەكشەلىگىن ءدال انىقتاۋعا جانە وعان مىنەزدەمە ءۇشىن مالىمەتتەر جيناۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
1. ءوزىن - ءوزى ۇستاي المايتىن، تەز قوزعالاتىن، قۇربىلارىمەن ءجيى داۋ-دامايعا تۇسەتىن وقۋشىلار.
2. تەز اشۋلاناتىن بالالار، ادەتتە بۇل بالالاردىڭ كوپ نارسەگە كوڭىلى تولمايدى، بىرەۋگە رەنجىسە كوپكە دەيىن ەسىندە ساقتايدى. بۇل توپتاعى بالالار قارىم - قاتىناسى ۇناتپايدى.
وقۋشىلاردىڭ وسى 2 توپتىڭ قايسىسىنا جاتاتىندىعىن انىقتاۋ ءۇشىن ولاردىڭ وقۋ ءۇردىسى كەزەڭىندە، ءۇزىلىس كەزىندە، قوعامدىق جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتقان كەزەڭدەردە مۇقيات باقىلاۋ كەرەك.
پسيحولوگ ن. د. ليەۆيتوۆ ۇسىنعان وقۋشىنىڭ مىنەز - قۇلقىنىڭ بار ەرەكشەلىگى — شىدامدىلىقتىڭ قالاي كورىنەتىنىنە قىسقاشا باقىلاۋ جوسپارىن مىسال رەتىندە كەلتىرەمىز:
1. ۇزىلىستەن كەيىن وقۋشى سىنىپقا قالاي كىرەدى جانە پارتاعا قالاي وتىرادى؟
2. وقۋشىنىڭ زەيىنى ساباققا بولىنگەن بە، ول باسقا ءبىر نارسەمەن اينالىسىپ وتىرعان جوق پا؟
3. ودان ساباق سۇراعاندا، تاقتاعا شاقىرعاندا، وقۋشى جيناقى قالىپتا ما؟
4. ءساتتى، ءساتسىز جاۋاپتان سوڭ، وقۋشى ءوز ەموسياسىن قانشالىقتى دارەجەدە ۇستايدى؟
5. سويلەپ تۇرعاندا، وقۋشى ءوزىن - ءوزى قالاي ۇستايدى؟ سويلەگەندە ارتىق اسىعىستىق جاساي ما، شەكتەن تىس كوپ سويلەمەي مە، انايى سوزدەردى قولدانباي ما؟
6. كەيبىر ەرەكشە جاعدايلاردا (مىسالى، ونىڭ زەيىنى بولەتىن تەرەزەدەن قىزىق ءبىر نارسە كورگەندە نەمەسە سىنىپتا بوتەن كىسى وتىرعاندا) شىدامدىلىعى قانداي، وقۋشى ساباقتا ءوزىن قالاي ۇستاي بىلەدى؟
7. شىدامدىلىق وقۋشىنىڭ داعدىلى، تابيعي جاعدايى ما، جوق الدە ول ودان ءبىرشاما كۇش جۇمساۋى قاجەت ەتىپ تۇر ما؟ ءار ءتۇرلى جاعدايلاردا مىنەزدىڭ كورىنۋىن ءجىتى تەكسەرۋ ءۇشىن ۇزاق تا جۇيەلى جۇرگىزىلەتىن باقىلاۋ وتە قۇندى بولادى.
مىنەز - قۇلقىندا قيىندىعى بار وقۋشىلاردى انىقتاپ، قيىندىقتار نە سەبەپتەن پايدا بولاتىنىن مىنا كەستە ارقىلى كورۋگە بولادى.
بالا پسيحيكاسىنىڭ كورىنىستەرى ونىڭ مىنەزىنە، تەمپەرامەنتىنە، جەكە دارالىق وزگەشەلىكتەرىنە بايلانىستى:
وقۋشىلاردىڭ مىنەز-قۇلقىنداعى قيىندىقتاردى زەرتتەۋ ادىستەمەلەرى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ۇلگەرىمى ناشار وقۋشىلارعا ارنالعان گرامماتيكالىق تاپسىرمالار.
