وتباسى - تاربيە باستاۋى
«وتباسى - تاربيە باستاۋى»
ماقساتى: اتا – انالارمەن تىلدەسىپ، ولاردى ىنتالاندىرۋ، ورتاق شەشىمدى انىقتاۋ. بولاشاقتا بالامەن جۇمىس ىستەۋ مىندەتىن بەلگىلەۋ، اتا - انالارمەن بەتپە-بەت كەزدەسە وتىرىپ، بالا تاربيەسى تۋرالى پىكىر الىسۋ. بالا تاربيەسى دە اتا - انانىڭ الاتىن ورنىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. بالامەن دۇرىس ءتىل تابىسۋعا، سويلەۋ مادەنيەتىن ۇنەمى قولداۋعا وي سالۋ.
كورنەكىلىگى:
تاقتاعا ۇلاعاتتى سوزدەر جازعان پاراقشالار ىلىنەدى: «تاياقتاۋ وڭاي، تاربيەلەۋ قيىن»، «بالا نەنى بىلسە جاستان، ۇيادان - ولە ولگەنشە سونى تانىر قيادان»
دانالىق ءسوز: «بالانى دۇرىس تاربيەلەۋ - بۇل ءبىزدىڭ قارتتىق شاعىمىز، جامان تاربيەلەۋ - بۇل ءبىزدىڭ كەلەشەك قاسىرەتىمىز» ا. س. ماكارەنكو ت. ب. سۇراقتار جاسىرىلعان القاپتاعى گۇلدەر.
كىرىسپە ءسوز
قۇرمەتتى اتا - انالار! بۇگىن ءبىز سىزدەرمەن بالا تاربيەسى جونىندە وي ءبولىسۋ ماقساتىندا جينالىپ وتىرمىز. «اعاشتان اعاش رەڭ الادى، ادامنان ادام ءتالىم الادى» دەمەكشى ءاربىر اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ تاربيەلى دە رۋحاني ازىعى مول ازامات بولىپ ءوسۋىن تىلەيدى. قازىرگى زامانىمىزدىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى - جاس ۇرپاققا سانالى تاربيە بەرۋ. جاس ۇرپاقتىڭ سانالى ازامات بولىپ قالىپتاسۋىندا اتا - انامەن تاربيەشىنىڭ ءرولى زور. بۇل ىستە اسىعىس شەشىم، جالعان ءادىس، قاتىپ قالعان ءتاسىل قولدانۋعا بولمايدى. «تاربيە دەگەنىمىزدىڭ ءوزى، ەڭ الىمەن بالانىڭ سەزىمىن وياتىپ، بالانىڭ اسەرشىلدىگىن دامىتۋ». «سەزىمدى تاربيەلەۋ»ياعني بالانى قوعامدىق ءمانى بار، ادامدارعا جاقسىلىق اكەلەتىن قىلىق قاسيەتتەردەن راحات، قۋانىش تابۋعا باۋلۋ دەگەن ءسوز. پاراساتتىلىق دەگەنىمىز - ادامزاتقا قىزمەت ەتۋ. ءار اتا - انا پەرزەنتىنىڭ مادەنيەتتى، ادامگەرشىلىگى مول، ءبىلىمدى، سانالى، ەڭبەكقور، اتا - سالتىن، انا - ءتىلىن قاستەرلەيتىن، ۇلكەندى سىيلاي بىلەتىن ادام ەتىپ تاربيەلەۋدى اتا - انالىق مىندەتى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.
«كۇللى عاجايىپتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ تاماشاسى - جاقسى تاربيەلەنگەن ادام» دەگەن بولاتىن گرەك فيلوسوفى - ەپيكەت.
بالا - ءار اتا - انانىڭ بولاشاعى. ول – ونىڭ ءومىرىنىڭ جالعاسى. مەنىڭ بولاشاعىم دەگەندە ويلارىڭىزعا قانداي ۇعىمدار كەلەدى؟
وي قوزعاۋ
بالا دەگەن كىم؟
گۇلدىڭ بەينەسىن كەلتىرىپ گۇلدىڭ جاپىراقشالارىنىڭ ىشىنە اتا - انالار جاۋاپتارىن
جازادى. مىسالى: باۋىر ەتىمىز، بولاشاعىمىز، ءۇمىتىمىز، مۇراگەرىم، جانىمنىڭ ساياسى، اسىراۋشىم ت. ب
ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىزدان كۇتەرىمىز كوپ. ولاي بولا، ءبىز تاربيە ۇردىسىنە بالامىزدىڭ جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋىن قاداعالاۋىمىز كەرەك. قانداي جاعىمسىز تىلەكتەردى بالامىزعا تىلەمەيمىز. مىسالى: ەرىنشەكتىك، جالقاۋلىق، ساراڭدىق، ت. ب ءبىزدىڭ بالارىمىزدىڭ ادامگەرشىلىك، مورالدىك بەينەسى ءار ۋاقىتتا كوڭىلىمىزدەن شىعا بەرمەيدى. كۇندەلىكتى ومىردە اشۋلانشاق، ادەپسىز بالالار كەزدەسىپ جاتادى. بالا ءوزىنىڭ بولاشاعى ەكەنىن ۇعىناتىن ءار اتا - انا ءوز بالاسىنا كوپ كوڭىل ءبولۋى كەرەك
گۇل تەرۋگە شىعايىق!
(اۋەن وينالىپ تۇرادى، ارنايى دايىندالعان گۇلدەر القابىنا بارۋ) بارلىق اتا - انالار ورىندارىنان تۇرىپ، گۇل تەرۋگە شىعادى. ءبىر - ءبىر گۇلدەن الادى. سول گۇلدەردە سۇراقتار جاسىرىلعان. وسى سۇراقتار كولەمىندە پىكىرتالاس ءوربيدى.
سۇراقتار:
1. ءسىزدىڭ بويىڭىزدا، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قانداي جاقسى قاسيەتتەر بار؟
2. ەگەر سىزدىكى دۇرىس بولماسادا بالاڭىزدان كەشىرىم سۇراي الاسىز با؟
3. بالانىڭ بويىنا جاقسى قاسيەتتەر قالىپتاستىرۋ جولىن ايتىڭىز؟
4. شىدامدى دەگەن نە؟ شىدامدىلىق قاسيەتىن قالىپتاستىرۋدا ءسىز قانداي رول اتقاراسىز؟
5. «ونەگەلى وتباسى» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ ت. ب
«تانىپ اتا»؟ ويىنى.
ويىن بارىسىندا قاتاردا تۇرعان بالالار اراسىنان اتا - انالار جەكە - جەكە شىعىپ، كوزى جۇمۋلى كۇيىندە سيپالاپ تانۋ ارقىلى ءوز بالالارىن تابادى.
سيتۋاسيالىق سۇراقتار
«قىمبات ماشينا» اڭگىمەسى
«بىردە اكەسى امانعا جاڭا ويىنشىق ساتىپ اكەلىپ بەردى دە: «سىندىرۋشى بولما، قىمباتقا ساتىپ الدىم»- دەيدى. قانداي ويىنشىق دەسەيشى. قارا بوياۋى جالتىلداعان ادەمى ماشينا. كەلەسى كۇنى امان جاڭا ويىنشىعىن قۇشاقتاپ اۋلاعا شىقتى. سىرتتا ونى راحات، قانات، مۇسا قورشاپ الدى.
- قاراڭدارشى، پاپام اپەردى. امان ماشيناسىن قۇشاعىنان شىعارماي ماقتانا سويلەدى.
- كەلشى كورەيىك...
بەرە تۇرشى جۇرە مە ەكەن؟
- قانداي ادەمى، كەل. وينايىق.
امان ويىنشىعىن قۇشاقتاپ ولارعا بەرمەي قويدى. ءارى - بەرىدەن سوڭ راحات تا، قانات تا، مۇسا دا ءوز بەتتەرىمەن ويناپ كەتتى. امان ويىنشىقتى ۇيگە اكەلىپ، توسەگىنىڭ استىنا قويدى دا سىرتقا شىقتى. قاراسا، بالالار وزدەرىنشە ارىق قازىپ ويناپ ءجۇر ەكەن. امان قىزىعىپ، جۇگىرىپ قاستارىنا كەلدى.
- مەن دە وينايىنشى.
- ال، بالالار بولسا ۇندەمەي، ويىندارىن جالعاستىرا بەردى.»
سۇراقتار:
1. اڭگىمەدەن نە تۇسىندىڭىزدەر؟
2. كىم قاتەلىك جىبەردى دەپ ويلايسىزدار؟
3. امان كىنالى مە؟
4. اماننىڭ اكەسىنىڭ ورنىندا سىزدەر قايتەر ەدىڭىزدەر؟
قورىتىندى
بارلىق ونەگە وتباسىنان باستالادى. بالالارىمىزدىڭ بويىنا سىڭگەن ىزەتتىلىك - دورەكىلىككە، قايرىمدىلىق – قاتىگەزدىككە، ادالدىق – ارامدىققا اۋىسپاسىن دەگەن تىلەگىمىزدى ورىنداۋ - ۇرپاق الدىنداعى ۇلى مىندەت دەپ تۇسىنەيىك.
ماقساتى: اتا – انالارمەن تىلدەسىپ، ولاردى ىنتالاندىرۋ، ورتاق شەشىمدى انىقتاۋ. بولاشاقتا بالامەن جۇمىس ىستەۋ مىندەتىن بەلگىلەۋ، اتا - انالارمەن بەتپە-بەت كەزدەسە وتىرىپ، بالا تاربيەسى تۋرالى پىكىر الىسۋ. بالا تاربيەسى دە اتا - انانىڭ الاتىن ورنىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ. بالامەن دۇرىس ءتىل تابىسۋعا، سويلەۋ مادەنيەتىن ۇنەمى قولداۋعا وي سالۋ.
كورنەكىلىگى:
تاقتاعا ۇلاعاتتى سوزدەر جازعان پاراقشالار ىلىنەدى: «تاياقتاۋ وڭاي، تاربيەلەۋ قيىن»، «بالا نەنى بىلسە جاستان، ۇيادان - ولە ولگەنشە سونى تانىر قيادان»
دانالىق ءسوز: «بالانى دۇرىس تاربيەلەۋ - بۇل ءبىزدىڭ قارتتىق شاعىمىز، جامان تاربيەلەۋ - بۇل ءبىزدىڭ كەلەشەك قاسىرەتىمىز» ا. س. ماكارەنكو ت. ب. سۇراقتار جاسىرىلعان القاپتاعى گۇلدەر.
كىرىسپە ءسوز
قۇرمەتتى اتا - انالار! بۇگىن ءبىز سىزدەرمەن بالا تاربيەسى جونىندە وي ءبولىسۋ ماقساتىندا جينالىپ وتىرمىز. «اعاشتان اعاش رەڭ الادى، ادامنان ادام ءتالىم الادى» دەمەكشى ءاربىر اتا - انا ءوز بالاسىنىڭ تاربيەلى دە رۋحاني ازىعى مول ازامات بولىپ ءوسۋىن تىلەيدى. قازىرگى زامانىمىزدىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى - جاس ۇرپاققا سانالى تاربيە بەرۋ. جاس ۇرپاقتىڭ سانالى ازامات بولىپ قالىپتاسۋىندا اتا - انامەن تاربيەشىنىڭ ءرولى زور. بۇل ىستە اسىعىس شەشىم، جالعان ءادىس، قاتىپ قالعان ءتاسىل قولدانۋعا بولمايدى. «تاربيە دەگەنىمىزدىڭ ءوزى، ەڭ الىمەن بالانىڭ سەزىمىن وياتىپ، بالانىڭ اسەرشىلدىگىن دامىتۋ». «سەزىمدى تاربيەلەۋ»ياعني بالانى قوعامدىق ءمانى بار، ادامدارعا جاقسىلىق اكەلەتىن قىلىق قاسيەتتەردەن راحات، قۋانىش تابۋعا باۋلۋ دەگەن ءسوز. پاراساتتىلىق دەگەنىمىز - ادامزاتقا قىزمەت ەتۋ. ءار اتا - انا پەرزەنتىنىڭ مادەنيەتتى، ادامگەرشىلىگى مول، ءبىلىمدى، سانالى، ەڭبەكقور، اتا - سالتىن، انا - ءتىلىن قاستەرلەيتىن، ۇلكەندى سىيلاي بىلەتىن ادام ەتىپ تاربيەلەۋدى اتا - انالىق مىندەتى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك.
«كۇللى عاجايىپتاردىڭ ىشىندەگى ەڭ تاماشاسى - جاقسى تاربيەلەنگەن ادام» دەگەن بولاتىن گرەك فيلوسوفى - ەپيكەت.
بالا - ءار اتا - انانىڭ بولاشاعى. ول – ونىڭ ءومىرىنىڭ جالعاسى. مەنىڭ بولاشاعىم دەگەندە ويلارىڭىزعا قانداي ۇعىمدار كەلەدى؟
وي قوزعاۋ
بالا دەگەن كىم؟
گۇلدىڭ بەينەسىن كەلتىرىپ گۇلدىڭ جاپىراقشالارىنىڭ ىشىنە اتا - انالار جاۋاپتارىن
جازادى. مىسالى: باۋىر ەتىمىز، بولاشاعىمىز، ءۇمىتىمىز، مۇراگەرىم، جانىمنىڭ ساياسى، اسىراۋشىم ت. ب
ءبىزدىڭ ۇرپاعىمىزدان كۇتەرىمىز كوپ. ولاي بولا، ءبىز تاربيە ۇردىسىنە بالامىزدىڭ جات قىلىقتاردان اۋلاق بولۋىن قاداعالاۋىمىز كەرەك. قانداي جاعىمسىز تىلەكتەردى بالامىزعا تىلەمەيمىز. مىسالى: ەرىنشەكتىك، جالقاۋلىق، ساراڭدىق، ت. ب ءبىزدىڭ بالارىمىزدىڭ ادامگەرشىلىك، مورالدىك بەينەسى ءار ۋاقىتتا كوڭىلىمىزدەن شىعا بەرمەيدى. كۇندەلىكتى ومىردە اشۋلانشاق، ادەپسىز بالالار كەزدەسىپ جاتادى. بالا ءوزىنىڭ بولاشاعى ەكەنىن ۇعىناتىن ءار اتا - انا ءوز بالاسىنا كوپ كوڭىل ءبولۋى كەرەك
گۇل تەرۋگە شىعايىق!
(اۋەن وينالىپ تۇرادى، ارنايى دايىندالعان گۇلدەر القابىنا بارۋ) بارلىق اتا - انالار ورىندارىنان تۇرىپ، گۇل تەرۋگە شىعادى. ءبىر - ءبىر گۇلدەن الادى. سول گۇلدەردە سۇراقتار جاسىرىلعان. وسى سۇراقتار كولەمىندە پىكىرتالاس ءوربيدى.
سۇراقتار:
1. ءسىزدىڭ بويىڭىزدا، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا قانداي جاقسى قاسيەتتەر بار؟
2. ەگەر سىزدىكى دۇرىس بولماسادا بالاڭىزدان كەشىرىم سۇراي الاسىز با؟
3. بالانىڭ بويىنا جاقسى قاسيەتتەر قالىپتاستىرۋ جولىن ايتىڭىز؟
4. شىدامدى دەگەن نە؟ شىدامدىلىق قاسيەتىن قالىپتاستىرۋدا ءسىز قانداي رول اتقاراسىز؟
5. «ونەگەلى وتباسى» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟ ت. ب
«تانىپ اتا»؟ ويىنى.
ويىن بارىسىندا قاتاردا تۇرعان بالالار اراسىنان اتا - انالار جەكە - جەكە شىعىپ، كوزى جۇمۋلى كۇيىندە سيپالاپ تانۋ ارقىلى ءوز بالالارىن تابادى.
سيتۋاسيالىق سۇراقتار
«قىمبات ماشينا» اڭگىمەسى
«بىردە اكەسى امانعا جاڭا ويىنشىق ساتىپ اكەلىپ بەردى دە: «سىندىرۋشى بولما، قىمباتقا ساتىپ الدىم»- دەيدى. قانداي ويىنشىق دەسەيشى. قارا بوياۋى جالتىلداعان ادەمى ماشينا. كەلەسى كۇنى امان جاڭا ويىنشىعىن قۇشاقتاپ اۋلاعا شىقتى. سىرتتا ونى راحات، قانات، مۇسا قورشاپ الدى.
- قاراڭدارشى، پاپام اپەردى. امان ماشيناسىن قۇشاعىنان شىعارماي ماقتانا سويلەدى.
- كەلشى كورەيىك...
بەرە تۇرشى جۇرە مە ەكەن؟
- قانداي ادەمى، كەل. وينايىق.
امان ويىنشىعىن قۇشاقتاپ ولارعا بەرمەي قويدى. ءارى - بەرىدەن سوڭ راحات تا، قانات تا، مۇسا دا ءوز بەتتەرىمەن ويناپ كەتتى. امان ويىنشىقتى ۇيگە اكەلىپ، توسەگىنىڭ استىنا قويدى دا سىرتقا شىقتى. قاراسا، بالالار وزدەرىنشە ارىق قازىپ ويناپ ءجۇر ەكەن. امان قىزىعىپ، جۇگىرىپ قاستارىنا كەلدى.
- مەن دە وينايىنشى.
- ال، بالالار بولسا ۇندەمەي، ويىندارىن جالعاستىرا بەردى.»
سۇراقتار:
1. اڭگىمەدەن نە تۇسىندىڭىزدەر؟
2. كىم قاتەلىك جىبەردى دەپ ويلايسىزدار؟
3. امان كىنالى مە؟
4. اماننىڭ اكەسىنىڭ ورنىندا سىزدەر قايتەر ەدىڭىزدەر؟
قورىتىندى
بارلىق ونەگە وتباسىنان باستالادى. بالالارىمىزدىڭ بويىنا سىڭگەن ىزەتتىلىك - دورەكىلىككە، قايرىمدىلىق – قاتىگەزدىككە، ادالدىق – ارامدىققا اۋىسپاسىن دەگەن تىلەگىمىزدى ورىنداۋ - ۇرپاق الدىنداعى ۇلى مىندەت دەپ تۇسىنەيىك.
You Might Also Like
