وتىرار شاھارىنداعى قىزىقتار
وتىرار شاھارىنداعى قىزىقتار (8 سىنىپ)
ماقساتى:
- وقۋشىلارعا باعىت - باعدار بەرە وتىرىپ، وزدىكتەرىنەن جۇمىس ىستەتۋ، وي - ورىستەرىن دامىتا وتىرىپ، قورىتىندى شىعارۋعا ماشىقتاندىرۋ؛
- ەرتەگى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، جاقسىلىق پەن جاماندىقتى ايىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ، باۋلۋ؛
- قىزىعۋشىلىقتارىن، تالعامپازدىقتارىن ارتتىرۋ.
ءتۇرى: ەرتەگى الەمىنە ساياحات ساباق.
ءادىسى: تالداۋ، جيناقتاۋ، جوبالاۋ، دالەلدەۋ.
ەرتە زاماندا ءبىر وتە تاپقىر بالانىڭ اكە - شەشەسى ءولىپ، جەتىم قالىپتى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى تاپقىر بالا بازاردى ارالاپ ءجۇرىپ، مۇڭايىپ وتىرعان ءبىر شالدى كورەدى. بالا شالدىڭ قاسىنا كەلىپ وتىرادى.
شال بالادان:
– نە قىلىپ جۇرگەن بالاسىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.
سوندا بالا:
– بالاسى جوققا بالا بولايىن دەپ ءجۇرمىن، – دەيدى.
شال:
– ەندەشە، بالام جوق ەدى، ماعان بالا بولا عوي! – دەپ، تاپقىر بالانى ەرتىپ، ۇيىنە الىپ كەلىپتى.
ءبىر كۇنى شال بالاعا:
– اناۋ كورىنگەن اعاشتىڭ باسىندا اق سارى قۇستىڭ ۇياسى بار، سول ۇيادا قۇستىڭ جۇمىرتقاسى بار. سەن بارىپ قۇسقا بىلدىرمەي، استىنان ءبىر جۇمىرتقاسىن الىپ كەلشى، – دەيدى.
بالا:
– جارايدى، – دەپ، جۇگىرىپ بارىپ، اعاشتىڭ بۇتاقتارىن سىلدىراتپاستان باسىنا شىعادى دا، كۇسقا بىلدىرمەستەن ءبىر جۇمىرتقاسىن الىپ كەلىپ، شال اكەسىنە بەرەدى.
سوندا شال:
– ەندى جۇمىرتقانى اپارىپ، قۇسقا بىلدىرمەستەن، ۇياسىنا سالىپ كەلە قويشى، – دەپتى.
بالا:
– جارايدى، – دەپ جۇمىرتقانى اپارىپ، قۇسقا بىلدىرمەستەن، ۇياعا سالىپ كەلەدى.
سوندا شال:
– جارايسىڭ، بالام! قولىڭنان ءىس كەلەدى ەكەن، – دەپ بالانى ماداقتايدى.
بۇلار تۇرعان شاھاردىڭ حانى حالقىنا وتە قاتال بولىپتى، ەلگە سالىقتى كوپ سالىپ، كەدەي مەن جالشىنى زار جىلاتىپ، سورلاتا بەرىپتى. سولاردىڭ قاتارىندا تاپقىر بالانىڭ اكەسىنە دە سالىقتى مول سالىپ، شال قاتتى قىسىلىپتى. بۇل جايدى بىلگەن بالا اكەسىنە:
– ءسىز قىسىلماڭىز، حاننىڭ ءوز التىنىن وزىنە بەرەيىك! – دەپتى.
سودان كەيىن بۇل بالا حاننىڭ قازىناسىنا ءتۇسىپ، ءبىر قۇمىرا ءدىلداسىن الىپ كەتىپتى. ەرتەڭىنە حان ءدىلدانىڭ جوعالعانىن ءبىلىپ، بارلىق ءۋازىرىن جيناپ:
– ۇرىنى قالايشا تاۋىپ، ۇستاۋعا بولادى؟ – دەپ اقىلداسىپتى.
سوندا ءبىر ءۋازىرى:
– قازىنانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنان شۇڭقىر قازىپ، بەلۋاردان باتاتىن شىرىش جەلىم تولتىرىپ قويالىق: قاراڭعىدا بىلمەگەن ادام ءتۇسىپ كەتسە، شىعىپ كەتە المايتىن بولسىن! وسىنداي امالمەن ۇستالىق، – دەپتى.
حان وسى امالدى ماقۇل كورىپ، ايتقانداي قىلىپ، جەلىمدى دايارلاتا بەرىپتى. تاپقىر بالا قالايشا بىلسە دە، بۇل امالدى ءبىلىپ الىپ، ەندى قازىنانىڭ ەسىگىنە جولاماپتى.
حان مۇنىمەن دە قازىناعا ءتۇسىپ جۇرگەننىڭ كىم ەكەنىن انىقتاپ بىلە الماعان سوڭ، ويلاپ - ويلاپ، ەكىنشى امال ىستەپتى. حاننىڭ ءبىر باقىراۋىق نارى بار ەكەن. ونى ۇستاماق تۇگىل، بىرەۋ ماڭىنا جاقىن بارعاندا، داۋسى بارىنشا باقىرادى ەكەن. سول ناردى شوگەرىپ جاتقىزدىرىپ، بىرنەشە اڭدۋشى قويدىرىپتى. ەگەر نار باقىرسا - اق، ۇرىنى ۇستاماق ەكەن. تاپقىر بالا مۇنى دا ءبىلىپ، تۇندە قولىنا ءبىر باۋ جوڭىشقانى الىپ بارىپ، الىستا تۇرىپ نارعا كورسەتسە، ول ءشوپتى جەيمىن دەپ، ورنىنان تۇرىپ، سوڭىنان جۇرەدى. تاپقىر بالا اقىرىنداپ الىستاي بەرەدى، نار ەرە بەرەدى. داۋسى ەستىلمەيتىن جەرگە بارعان سوڭ، ناردى ۇستاپ اپارىپ، ءبىر توعايدىڭ قالىڭ جەرىنە بايلاپ تاستاپتى.
ەرتەڭىنە جاساۋىلدار ناردى تابا الماي، داعدارىپ، حانعا كەلىپ حابار بەرىپتى. بۇل امالى دا ىسكە اسپاي، ءوز جۇرتىنا كۇلكىگە قالعان حان ىزا بولىپ: «قۇداي اتىمەن انت ىشەمىن، وسى ىستەردى ىستەگەن قۋ كىم بولسا دا، كىناسىن كەشەمىن، ماعان كەلىپ ءمالىم بولسىن. ءبىراق ءبىر تاپسىراتىن ءىسىم بار، سونى ورنىنا كەلتىرسە، بۇرىنعى كىنالارىن سالاۋات قىلىپ، قىزىمدى بەرەمىن!» – دەپ، جۇرتقا جار شاقىرىپتى. مۇنى ەستىگەن تاپقىر بالا: «قايىر! نەدە بولسا، تاۋەكەل كورىنەيىن!» – دەپ، حانعا كەلىپ، ءمالىم بولىپتى. سوندا حان:
— پالەن حاندى امالىن تاۋىپ، پەندە قىلىپ، ماعان اكەلىپ بەرسەڭ، بارلىق كىناندى كەشەمىن، قىزىمدى دا ساعان بەرەمىن! – دەپتى.
5. پايدالانعان ادەبيەتتەر؛
1) ماتەماتيكا جانە گەوگرافيا جۋرنالى.
2) حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى ەرتەگىلەر ارقىلى بالالاردى ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ/ ب. ق. احمەتوۆا// ۇلتتىق تاربيە - 2013. №4.
3) «ءمۇعالىمنىڭ وقۋ - ادىستەمەلىك جۇمىسقا دايىندىق دەڭگەيىن انىقتايتىن پەداگوگيكالىق دياگنوستيكا» /قۇراستىرعاندار: ل. ۆ. يگناتەنكو، ا. ت. بيبولوۆا، گ. ە. مۋسابەكوۆا. شىمكەنت 2006
4) سارباسوۆا ق. ا. يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار. الماتى، 2006
5) مۇقامەتقالي م. مۇعالىمدەردى كاسىبي پەداگوگيكالىق يننوۆاسيالىق ءىس - ارەكەتكە دايارلاۋ جولدارى – وسكەمەن 2004ج
قاراعاندى وبلىسى،
شەت اۋدانى، اقسۋ – ايۋلى اۋىلى،
«ج. اقىلبايەۆ اتىنداعى ەكسپەريمەنتالدىق مەكتەپ – گيمنازيا» كمم.
گەوگرافيا ءپان ءمۇعالىمى جانابەكوۆا قىمبات
ماتەماتيكا ءپان ءمۇعالىمى تولەۋكۋلوۆا ماعيا
وتىرار شاھارىنداعى قىزىقتار. جۇكتەۋ
ماقساتى:
- وقۋشىلارعا باعىت - باعدار بەرە وتىرىپ، وزدىكتەرىنەن جۇمىس ىستەتۋ، وي - ورىستەرىن دامىتا وتىرىپ، قورىتىندى شىعارۋعا ماشىقتاندىرۋ؛
- ەرتەگى ارقىلى وقۋشىلاردىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، جاقسىلىق پەن جاماندىقتى ايىرا بىلۋگە ۇيرەتۋ، باۋلۋ؛
- قىزىعۋشىلىقتارىن، تالعامپازدىقتارىن ارتتىرۋ.
ءتۇرى: ەرتەگى الەمىنە ساياحات ساباق.
ءادىسى: تالداۋ، جيناقتاۋ، جوبالاۋ، دالەلدەۋ.
ەرتە زاماندا ءبىر وتە تاپقىر بالانىڭ اكە - شەشەسى ءولىپ، جەتىم قالىپتى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنى تاپقىر بالا بازاردى ارالاپ ءجۇرىپ، مۇڭايىپ وتىرعان ءبىر شالدى كورەدى. بالا شالدىڭ قاسىنا كەلىپ وتىرادى.
شال بالادان:
– نە قىلىپ جۇرگەن بالاسىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.
سوندا بالا:
– بالاسى جوققا بالا بولايىن دەپ ءجۇرمىن، – دەيدى.
شال:
– ەندەشە، بالام جوق ەدى، ماعان بالا بولا عوي! – دەپ، تاپقىر بالانى ەرتىپ، ۇيىنە الىپ كەلىپتى.
ءبىر كۇنى شال بالاعا:
– اناۋ كورىنگەن اعاشتىڭ باسىندا اق سارى قۇستىڭ ۇياسى بار، سول ۇيادا قۇستىڭ جۇمىرتقاسى بار. سەن بارىپ قۇسقا بىلدىرمەي، استىنان ءبىر جۇمىرتقاسىن الىپ كەلشى، – دەيدى.
بالا:
– جارايدى، – دەپ، جۇگىرىپ بارىپ، اعاشتىڭ بۇتاقتارىن سىلدىراتپاستان باسىنا شىعادى دا، كۇسقا بىلدىرمەستەن ءبىر جۇمىرتقاسىن الىپ كەلىپ، شال اكەسىنە بەرەدى.
سوندا شال:
– ەندى جۇمىرتقانى اپارىپ، قۇسقا بىلدىرمەستەن، ۇياسىنا سالىپ كەلە قويشى، – دەپتى.
بالا:
– جارايدى، – دەپ جۇمىرتقانى اپارىپ، قۇسقا بىلدىرمەستەن، ۇياعا سالىپ كەلەدى.
سوندا شال:
– جارايسىڭ، بالام! قولىڭنان ءىس كەلەدى ەكەن، – دەپ بالانى ماداقتايدى.
بۇلار تۇرعان شاھاردىڭ حانى حالقىنا وتە قاتال بولىپتى، ەلگە سالىقتى كوپ سالىپ، كەدەي مەن جالشىنى زار جىلاتىپ، سورلاتا بەرىپتى. سولاردىڭ قاتارىندا تاپقىر بالانىڭ اكەسىنە دە سالىقتى مول سالىپ، شال قاتتى قىسىلىپتى. بۇل جايدى بىلگەن بالا اكەسىنە:
– ءسىز قىسىلماڭىز، حاننىڭ ءوز التىنىن وزىنە بەرەيىك! – دەپتى.
سودان كەيىن بۇل بالا حاننىڭ قازىناسىنا ءتۇسىپ، ءبىر قۇمىرا ءدىلداسىن الىپ كەتىپتى. ەرتەڭىنە حان ءدىلدانىڭ جوعالعانىن ءبىلىپ، بارلىق ءۋازىرىن جيناپ:
– ۇرىنى قالايشا تاۋىپ، ۇستاۋعا بولادى؟ – دەپ اقىلداسىپتى.
سوندا ءبىر ءۋازىرى:
– قازىنانىڭ ەسىگىنىڭ الدىنان شۇڭقىر قازىپ، بەلۋاردان باتاتىن شىرىش جەلىم تولتىرىپ قويالىق: قاراڭعىدا بىلمەگەن ادام ءتۇسىپ كەتسە، شىعىپ كەتە المايتىن بولسىن! وسىنداي امالمەن ۇستالىق، – دەپتى.
حان وسى امالدى ماقۇل كورىپ، ايتقانداي قىلىپ، جەلىمدى دايارلاتا بەرىپتى. تاپقىر بالا قالايشا بىلسە دە، بۇل امالدى ءبىلىپ الىپ، ەندى قازىنانىڭ ەسىگىنە جولاماپتى.
حان مۇنىمەن دە قازىناعا ءتۇسىپ جۇرگەننىڭ كىم ەكەنىن انىقتاپ بىلە الماعان سوڭ، ويلاپ - ويلاپ، ەكىنشى امال ىستەپتى. حاننىڭ ءبىر باقىراۋىق نارى بار ەكەن. ونى ۇستاماق تۇگىل، بىرەۋ ماڭىنا جاقىن بارعاندا، داۋسى بارىنشا باقىرادى ەكەن. سول ناردى شوگەرىپ جاتقىزدىرىپ، بىرنەشە اڭدۋشى قويدىرىپتى. ەگەر نار باقىرسا - اق، ۇرىنى ۇستاماق ەكەن. تاپقىر بالا مۇنى دا ءبىلىپ، تۇندە قولىنا ءبىر باۋ جوڭىشقانى الىپ بارىپ، الىستا تۇرىپ نارعا كورسەتسە، ول ءشوپتى جەيمىن دەپ، ورنىنان تۇرىپ، سوڭىنان جۇرەدى. تاپقىر بالا اقىرىنداپ الىستاي بەرەدى، نار ەرە بەرەدى. داۋسى ەستىلمەيتىن جەرگە بارعان سوڭ، ناردى ۇستاپ اپارىپ، ءبىر توعايدىڭ قالىڭ جەرىنە بايلاپ تاستاپتى.
ەرتەڭىنە جاساۋىلدار ناردى تابا الماي، داعدارىپ، حانعا كەلىپ حابار بەرىپتى. بۇل امالى دا ىسكە اسپاي، ءوز جۇرتىنا كۇلكىگە قالعان حان ىزا بولىپ: «قۇداي اتىمەن انت ىشەمىن، وسى ىستەردى ىستەگەن قۋ كىم بولسا دا، كىناسىن كەشەمىن، ماعان كەلىپ ءمالىم بولسىن. ءبىراق ءبىر تاپسىراتىن ءىسىم بار، سونى ورنىنا كەلتىرسە، بۇرىنعى كىنالارىن سالاۋات قىلىپ، قىزىمدى بەرەمىن!» – دەپ، جۇرتقا جار شاقىرىپتى. مۇنى ەستىگەن تاپقىر بالا: «قايىر! نەدە بولسا، تاۋەكەل كورىنەيىن!» – دەپ، حانعا كەلىپ، ءمالىم بولىپتى. سوندا حان:
— پالەن حاندى امالىن تاۋىپ، پەندە قىلىپ، ماعان اكەلىپ بەرسەڭ، بارلىق كىناندى كەشەمىن، قىزىمدى دا ساعان بەرەمىن! – دەپتى.
5. پايدالانعان ادەبيەتتەر؛
1) ماتەماتيكا جانە گەوگرافيا جۋرنالى.
2) حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ ءبىر ءتۇرى ەرتەگىلەر ارقىلى بالالاردى ۇلتجاندىلىققا تاربيەلەۋ/ ب. ق. احمەتوۆا// ۇلتتىق تاربيە - 2013. №4.
3) «ءمۇعالىمنىڭ وقۋ - ادىستەمەلىك جۇمىسقا دايىندىق دەڭگەيىن انىقتايتىن پەداگوگيكالىق دياگنوستيكا» /قۇراستىرعاندار: ل. ۆ. يگناتەنكو، ا. ت. بيبولوۆا، گ. ە. مۋسابەكوۆا. شىمكەنت 2006
4) سارباسوۆا ق. ا. يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار. الماتى، 2006
5) مۇقامەتقالي م. مۇعالىمدەردى كاسىبي پەداگوگيكالىق يننوۆاسيالىق ءىس - ارەكەتكە دايارلاۋ جولدارى – وسكەمەن 2004ج
قاراعاندى وبلىسى،
شەت اۋدانى، اقسۋ – ايۋلى اۋىلى،
«ج. اقىلبايەۆ اتىنداعى ەكسپەريمەنتالدىق مەكتەپ – گيمنازيا» كمم.
گەوگرافيا ءپان ءمۇعالىمى جانابەكوۆا قىمبات
ماتەماتيكا ءپان ءمۇعالىمى تولەۋكۋلوۆا ماعيا
وتىرار شاھارىنداعى قىزىقتار. جۇكتەۋ
You Might Also Like
