وتىز ءۇشىنشى ءسوز (اباي قۇنانبايەۆ)
بقو، كازتالوۆ اۋدانى،
قاراوزەن مەكتەپ - ليسەيىنىڭ ءمۇعالىمى
تاسقالييەۆا البينا ەربولات قىزى
قازاق ادەبيەتى 10 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وتىز ءۇشىنشى ءسوز. (اباي قۇنانبايەۆ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اباي قارا سوزدەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ءتۇسىنۋ، ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋدەگى اقىننىڭ فيلوسوفيالىق شولۋلارىنىڭ ماڭىزىن تۇسىنۋگە ۇيرەتۋ، وتىز ءۇشىنشى قارا ءسوزىنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى وزىنشە وي قورىتۋعا، وي تۇيۋگە باۋلۋ، شىعارماشىلىق جۇمىسقا جۇمىلدىرۋ ارقىلى تانىم - تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشى دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ، ويشىل كوتەرگەن پروبلەمالار تاعىلىمىنان ۇلگى الىپ، وقۋشىنىڭ ازاماتتىق بەينەسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ستو تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبا، سۋرەتتى پاراقشا، ەسەپ
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ءتىلى، اعىلشىن، ورىس ءتىلى، پسيحولوگيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
• وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
• سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ساباققا دايىندىعىن، قاتىسۋ دەڭگەيىن تەكسەرۋ.
گەومەتريالىق فيگۋرالار ارقىلى 3 توپقا ءبولۋ، ءبىر - بىرىمەن امانداسۋ:
شەڭبەر – قول الىسىپ؛
ءۇشبۇرىش – وزگە تىلدە؛
ءتورتبۇرىش – ىممەن.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، بەكىتۋ.
- ابايدىڭ قانداي ولەڭدەرىمەن تانىستىق؟
(«عىلىم تاپپاي ماقتانبا»، «اسەمپاز بولما ارنەگە»، «قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»، «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»، «جاز»، «كۇز»، «قاراشا، جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي»، «جازعىتۇرى»، «ادامنىڭ كەيبىر كەزدەرى»، «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار»ت. ب.
- ابايدىڭ قانداي كۇيلەرىن بىلەسىڭدەر؟
( «جەلدىرمە»، «ماي ءتۇنى»، «تورى جورعا»)
- ابايدىڭ اندەرى؟ «كوزىمنىڭ قاراسى»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «سەگىز اياق»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «بويى بۇلعاڭ»، «تاتيانانىڭ حاتى»، «قور بولدى جانىم»
ءاليحان بوكەيحانوۆ – قوعام قايراتكەرى، ادەبيەتشى، پۋبليسيست، ەكونوميست، اۋدارماشى. ابايدىڭ ەڭ العاشقى ولەڭدەر جيناعىنىڭ باسىلىپ شىعۋىنا اتسالىسقان تۇلعا. ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندە العاش زەرتتەۋ ماقالاسىن جازعان.
1) قازاقتىڭ «باس اقىنى» دەگەن اتاۋدى ابايعا بەرىپ، ماقالا جازعان احمەت بايتۇرسىن ۇلى.
ءىىى جاڭا ساباق
قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ.
امالدى ورىندا. 7*7 - 18+23 - 21=؟ (33)
بۇل قانداي سان ەسىم؟
ءۇش تىلدە ايتىپ بەر.
مورفولوگيالىق تالداۋ جاسا.
ماعىنانى تانۋ
تۇسىنىك بەرۋ.
قازاق ادەبيەتى تاريحىندا ەڭ العاش جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ى. التىنسارين بولسا، ونى ارى قاراي جالعاستىرعان اباي بولعان. ىبىراي التىنسارين كوركەم ءسوز ادەبيەتىنىڭ اتاسى بولسا، ابايدىڭ قارا سوزدەرى عاقليالىق دانالىق سوزدەرى بولعان. اباي ءوز قارا سوزدەرىن 1890 - 1898 جىلدار اراسىندا جازعان. قارا سوزدەرىن جازۋدى باستاعاندا اباي 45 جاستا بولعان. اقىل - ويى تولىسىپ، جاسى كەمەلدەنگەن، كورگەن - بىلگەنىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، ساراپتار جاسقا جەتكەن كەزىندە قارا سوزدەرىن جازۋدى قولعا العان. بۇعان دەيىن شىعىس ويشىلدارى ءال - فارابي، فيردوۋسي، بابىر، باتىس فيلوسوف، عالىمدارى گاليلەي، كوپەرنيك، سپەنسەر، دارۆين، نيۋتون، پيفاگور ەڭبەكتەرمەن تانىسىپ، ۇلكەن دايىندىقتان ءوتىپ كەلەدى.
ءوزىنىڭ قارا ءسوزدى جازۋدى قولعا العانداعى ماقساتىن اباي ءبىرىنشى قارا سوزىندە اتاپ كورسەتەدى: «اقىرى ويلادىم: وسى ويىما كەلگەن نارسەلەردى قاعازعا جازا بەرەيىن، اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە - كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن، كەرەگى جوق دەسە، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى دەدىم دە، اقىرى وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق».
ابايدىڭ قارا سوزدەرىنىڭ سانى 46. ءبىراق ءبىز 46 - نشى قازاقتاردىڭ شىعۋ تاريحى جايلى جازىلعان «ءبىراز ءسوز قازاقتاردىڭ ءتۇبى قايدان شىققاندىعى تۋرالى» دەگەن قارا ءسوزىن ءوز الدىنا جەكە تاريحي شىعارما، وچەرك رەتىندە قاراستىرىپ ءجۇرمىز.
قارا سوزدەرىندە اباي اڭگىمە - سۇحبات جانرىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن پايدالانادى.
اباي قاراسوزدەرى تۋرالى مۇمكىندىگىنە وراي باتىل، ءىرى نەگىزدى پىكىرلەر ايتقان م. اۋەزوۆ ەدى. «... ابايدىڭ وسى ءقاراسوز دەيتىن مۇرالارى كوركەم پروزانىڭ وزىنە بولەك، ءبىر الۋانى بولىپ قالىپتانادى. بۇلار سيۋجەتتى شىعارمالار ەمەس. بۇرىنعى جازۋشىلار قولدانعان ەستەلىك، مەمۋار دا ەمەس. ستيل مازمۇن جاعىنان العاندا، وسى شىعارمالار ابايدىڭ ءوزى تاپقان، ءبىر الۋان كوركەم ءسوزدىڭ ءتۇرى. كەيدە بۇلار سىنشىلدىق، ويشىلدىق جانە كوبىنشە ادامگەرشىلىك، مورال ماسەلەلەرىنە ارنالعان وسيەت، تولعاۋ ءتارىزدى». (م. اۋەزوۆ. 20 - توم).
IV توپپەن جۇمىس.
1. وقىپ شىعادى؛
2. توپپەن تۇسىنەدى.
3. سىنىپپەن تالقىلايدى: ساتىلاي كەشەندى تالداۋ.
«وتىز ءۇشىنشى» قارا ءسوزى
اۆتورى:
تاقىرىبى:
يدەياسى:
قولىنا از - ماز ونەر بەرگەن قازاقتاردىڭ كەسەلدەرى:
تالاپسىزدىعى؛
ەرىنشەكتىگى؛
ماقتانشاقتىعى؛
تامىرشىلداۋ كەلەتىنى.
V اسىل ءسوزدىڭ جالعاسىن تاپ.
1. جۇمىسى جوقتىق
تاماعى توقتىق... (ازدىرار ادام بالاسىن)
2. ءۇش - اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى... (ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك)
3. ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي...
4. بالامدى مەدرەسەگە ءبىل دەپ بەردىم... (قىزمەت قىلسىن، شەن السىن دەپ بەرمەدىم)
5. تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي... ( قاناعات، راحىم، ويلاپ قوي، بەس اسىل ءىس، كونسەڭىز)
6. ساقالىن ساتقان كارىدەن... (ەڭبەگىن ساتقان بالا ارتىق)
7. بيىك مانساپ – بيىك جارتاس...( ەرىنبەي ەڭبەكتەپ جىلان دا شىعادى، ەكپىندەپ ۇشىپ قىران دا شىعادى)
VI پسيحولوگيالىق ءسات.
VII بەكىتۋ.
ءبىر - بىرىنە تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويادى. توپتار ءبىر - ءبىرىن باعالايدى.
VIII ۇيگە تاپسىرما.
ا. قۇنانبايەۆ «وتىز ءۇشىنشى قارا ءسوز»
ءىح باعالاۋ.
ح قورىتىندىلاۋ.
قاراوزەن مەكتەپ - ليسەيىنىڭ ءمۇعالىمى
تاسقالييەۆا البينا ەربولات قىزى
قازاق ادەبيەتى 10 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وتىز ءۇشىنشى ءسوز. (اباي قۇنانبايەۆ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اباي قارا سوزدەرىنىڭ تاربيەلىك ءمانىن ءتۇسىنۋ، ادامگەرشىلىك تاربيە بەرۋدەگى اقىننىڭ فيلوسوفيالىق شولۋلارىنىڭ ماڭىزىن تۇسىنۋگە ۇيرەتۋ، وتىز ءۇشىنشى قارا ءسوزىنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردى وزىنشە وي قورىتۋعا، وي تۇيۋگە باۋلۋ، شىعارماشىلىق جۇمىسقا جۇمىلدىرۋ ارقىلى تانىم - تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشى دۇنيەتانىمىن قالىپتاستىرۋ، ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ، ويشىل كوتەرگەن پروبلەمالار تاعىلىمىنان ۇلگى الىپ، وقۋشىنىڭ ازاماتتىق بەينەسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ستو تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سىزبا، سۋرەتتى پاراقشا، ەسەپ
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، قازاق ءتىلى، اعىلشىن، ورىس ءتىلى، پسيحولوگيا
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
• وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
• سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ ساباققا دايىندىعىن، قاتىسۋ دەڭگەيىن تەكسەرۋ.
گەومەتريالىق فيگۋرالار ارقىلى 3 توپقا ءبولۋ، ءبىر - بىرىمەن امانداسۋ:
شەڭبەر – قول الىسىپ؛
ءۇشبۇرىش – وزگە تىلدە؛
ءتورتبۇرىش – ىممەن.
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ، بەكىتۋ.
- ابايدىڭ قانداي ولەڭدەرىمەن تانىستىق؟
(«عىلىم تاپپاي ماقتانبا»، «اسەمپاز بولما ارنەگە»، «قانسوناردا بۇركىتشى شىعادى اڭعا»، «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»، «جاز»، «كۇز»، «قاراشا، جەلتوقسانمەن سول ءبىر ەكى اي»، «جازعىتۇرى»، «ادامنىڭ كەيبىر كەزدەرى»، «قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار»ت. ب.
- ابايدىڭ قانداي كۇيلەرىن بىلەسىڭدەر؟
( «جەلدىرمە»، «ماي ءتۇنى»، «تورى جورعا»)
- ابايدىڭ اندەرى؟ «كوزىمنىڭ قاراسى»، «جەلسىز تۇندە جارىق اي»، «سەگىز اياق»، «ايتتىم سالەم، قالامقاس»، «بويى بۇلعاڭ»، «تاتيانانىڭ حاتى»، «قور بولدى جانىم»
ءاليحان بوكەيحانوۆ – قوعام قايراتكەرى، ادەبيەتشى، پۋبليسيست، ەكونوميست، اۋدارماشى. ابايدىڭ ەڭ العاشقى ولەڭدەر جيناعىنىڭ باسىلىپ شىعۋىنا اتسالىسقان تۇلعا. ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندە العاش زەرتتەۋ ماقالاسىن جازعان.
1) قازاقتىڭ «باس اقىنى» دەگەن اتاۋدى ابايعا بەرىپ، ماقالا جازعان احمەت بايتۇرسىن ۇلى.
ءىىى جاڭا ساباق
قىزىعۋشىلىقتى ارتتىرۋ.
امالدى ورىندا. 7*7 - 18+23 - 21=؟ (33)
بۇل قانداي سان ەسىم؟
ءۇش تىلدە ايتىپ بەر.
مورفولوگيالىق تالداۋ جاسا.
ماعىنانى تانۋ
تۇسىنىك بەرۋ.
قازاق ادەبيەتى تاريحىندا ەڭ العاش جازبا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاعان ى. التىنسارين بولسا، ونى ارى قاراي جالعاستىرعان اباي بولعان. ىبىراي التىنسارين كوركەم ءسوز ادەبيەتىنىڭ اتاسى بولسا، ابايدىڭ قارا سوزدەرى عاقليالىق دانالىق سوزدەرى بولعان. اباي ءوز قارا سوزدەرىن 1890 - 1898 جىلدار اراسىندا جازعان. قارا سوزدەرىن جازۋدى باستاعاندا اباي 45 جاستا بولعان. اقىل - ويى تولىسىپ، جاسى كەمەلدەنگەن، كورگەن - بىلگەنىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، ساراپتار جاسقا جەتكەن كەزىندە قارا سوزدەرىن جازۋدى قولعا العان. بۇعان دەيىن شىعىس ويشىلدارى ءال - فارابي، فيردوۋسي، بابىر، باتىس فيلوسوف، عالىمدارى گاليلەي، كوپەرنيك، سپەنسەر، دارۆين، نيۋتون، پيفاگور ەڭبەكتەرمەن تانىسىپ، ۇلكەن دايىندىقتان ءوتىپ كەلەدى.
ءوزىنىڭ قارا ءسوزدى جازۋدى قولعا العانداعى ماقساتىن اباي ءبىرىنشى قارا سوزىندە اتاپ كورسەتەدى: «اقىرى ويلادىم: وسى ويىما كەلگەن نارسەلەردى قاعازعا جازا بەرەيىن، اق قاعاز بەن قارا سيانى ەرمەك قىلايىن، كىمدە - كىم ىشىنەن كەرەكتى ءسوز تاپسا، جازىپ السىن، يا وقىسىن، كەرەگى جوق دەسە، ءوز ءسوزىم وزىمدىكى دەدىم دە، اقىرى وسىعان بايلادىم، ەندى مۇنان باسقا ەشبىر جۇمىسىم جوق».
ابايدىڭ قارا سوزدەرىنىڭ سانى 46. ءبىراق ءبىز 46 - نشى قازاقتاردىڭ شىعۋ تاريحى جايلى جازىلعان «ءبىراز ءسوز قازاقتاردىڭ ءتۇبى قايدان شىققاندىعى تۋرالى» دەگەن قارا ءسوزىن ءوز الدىنا جەكە تاريحي شىعارما، وچەرك رەتىندە قاراستىرىپ ءجۇرمىز.
قارا سوزدەرىندە اباي اڭگىمە - سۇحبات جانرىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن پايدالانادى.
اباي قاراسوزدەرى تۋرالى مۇمكىندىگىنە وراي باتىل، ءىرى نەگىزدى پىكىرلەر ايتقان م. اۋەزوۆ ەدى. «... ابايدىڭ وسى ءقاراسوز دەيتىن مۇرالارى كوركەم پروزانىڭ وزىنە بولەك، ءبىر الۋانى بولىپ قالىپتانادى. بۇلار سيۋجەتتى شىعارمالار ەمەس. بۇرىنعى جازۋشىلار قولدانعان ەستەلىك، مەمۋار دا ەمەس. ستيل مازمۇن جاعىنان العاندا، وسى شىعارمالار ابايدىڭ ءوزى تاپقان، ءبىر الۋان كوركەم ءسوزدىڭ ءتۇرى. كەيدە بۇلار سىنشىلدىق، ويشىلدىق جانە كوبىنشە ادامگەرشىلىك، مورال ماسەلەلەرىنە ارنالعان وسيەت، تولعاۋ ءتارىزدى». (م. اۋەزوۆ. 20 - توم).
IV توپپەن جۇمىس.
1. وقىپ شىعادى؛
2. توپپەن تۇسىنەدى.
3. سىنىپپەن تالقىلايدى: ساتىلاي كەشەندى تالداۋ.
«وتىز ءۇشىنشى» قارا ءسوزى
اۆتورى:
تاقىرىبى:
يدەياسى:
قولىنا از - ماز ونەر بەرگەن قازاقتاردىڭ كەسەلدەرى:
تالاپسىزدىعى؛
ەرىنشەكتىگى؛
ماقتانشاقتىعى؛
تامىرشىلداۋ كەلەتىنى.
V اسىل ءسوزدىڭ جالعاسىن تاپ.
1. جۇمىسى جوقتىق
تاماعى توقتىق... (ازدىرار ادام بالاسىن)
2. ءۇش - اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى... (ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك)
3. ەڭبەك ەتسەڭ ەرىنبەي...
4. بالامدى مەدرەسەگە ءبىل دەپ بەردىم... (قىزمەت قىلسىن، شەن السىن دەپ بەرمەدىم)
5. تالاپ، ەڭبەك، تەرەڭ وي... ( قاناعات، راحىم، ويلاپ قوي، بەس اسىل ءىس، كونسەڭىز)
6. ساقالىن ساتقان كارىدەن... (ەڭبەگىن ساتقان بالا ارتىق)
7. بيىك مانساپ – بيىك جارتاس...( ەرىنبەي ەڭبەكتەپ جىلان دا شىعادى، ەكپىندەپ ۇشىپ قىران دا شىعادى)
VI پسيحولوگيالىق ءسات.
VII بەكىتۋ.
ءبىر - بىرىنە تاقىرىپ بويىنشا سۇراقتار قويادى. توپتار ءبىر - ءبىرىن باعالايدى.
VIII ۇيگە تاپسىرما.
ا. قۇنانبايەۆ «وتىز ءۇشىنشى قارا ءسوز»
ءىح باعالاۋ.
ح قورىتىندىلاۋ.
You Might Also Like
