وزەن جانە كول
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وزەن جانە كول
ماقساتى:
1. وزەن جانە كول تۋرالى وتكەن سىنىپتاردان، ومىردەن بىلەتىندەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ وزەندەرى مەن كولدەرى جايىندا باستاپقى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
2. سۋدىڭ پايداسى مەن قاسيەتتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتۋ؛ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. تابيعاتتى قورعاۋعا جانە ايالاي بىلۋگە، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىسى: ساۋالناما، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، كورنەكىلىك، توپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار. قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، عالامشار، ساۋالناما
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ءىى. بىلىمدەرىن تياناقتاۋ
ا) سۇراق – جاۋاپ:
1. تابيعاتتاعى سۋ اينالىمى قالاي جۇرەدى؟
2. تابيعاتتاعى سۋلاردى دامىنە قاراي جىكتە.
3. جەر عالامشارىنداعى سۋدىڭ مولشەرى قانداي؟
4. تۇششى سۋ قايدا كەزدەسەدى؟
5. تۇششى سۋدى قولدان قالاي الۋعا بولادى؟
6. مينەرالدى سۋلار قالاي پايدا بولادى؟
7. سارىاعاشتىڭ شيپالى سۋى قاشان اشىلدى؟
8. ونىڭ قانداي پايداسى بار؟
9. ادام اعزاسىندا قانشا سۋ بار؟
ب) جۇمباق شەشۋ
1. جىلت - جىلت ەتەدى،
جىرادان وتەدى.
2. ءوزى سۋدان جارالعان.
ءبىراق سۋدان قورقادى.
3. كوزگە كورىنگەنىمەن،
ۇستاساڭ قولعا ىلىنبەيدى.
ءىىى قورىتىندىلاۋ
ءىV سەرگىتۋ ءساتى
♦ 1. تۋعان جەردىڭ بەلبەۋى
شۇباتىلىپ قالىپتى.
كەرەمەت - اۋ كەرنەۋى
تاستى تەسىپ، جارىپتى.
♦ 2. اۋىل سىرتىندا سايدا
جاتىر ۇلكەن اينا.
جاڭا ساباق
ا) تاقىرىپتى اشۋ
1) تاۋلاردان وزەن اعار سارقىراعان،
ايناداي ساۋلە بەرىپ جارقىراعان.
جەل سوقسا، ىستىق سوقسا ءبىر قالىپتا،
ارالاپ تاۋ مەن تاستى ارقىراعان.
كوڭىلىڭ سۋىن ىشسەڭ اشىلادى،
دەنەڭدە بار دەرتىڭدى قاشىرادى.
وكسىگەن وتتاي جانعان جانۋارلار،
وزەننەن راحات تاۋىپ باسىلادى.
ەل قىستاپ كۇن كورەدى جانابىندا،
ءدام بولار الۋان - الۋان بالىعىندا.
تاس تاس تا، التىن تاس تا، سىناماققا،
سوندا دا اققان وزەن قالىبىندا.
2. سۇراق - جاۋاپ:
• سۋ قايدا كەزدەسەدى؟
• وزەننىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
• وزەندەر مەن كولدەر نە ءۇشىن پايدالانىلادى؟
• جەرگىلىكتى جەردە قانداي سۋلار بار؟
ءا) ءتۇسىندىرۋ (كارتا بويىنشا جۇمىس)
• 1. وركەنيەتتىڭ دامۋىنداعى وزەندەردىڭ ءرولى: قالالار، ەلدى مەكەندەر وزەن جاعاسىنا سالىنادى.
• ونەركاسىپ ورىندارى دا وزەن ماڭىنا تاياۋ سالىنادى. ويتكەنى ولار كوپ مولشەردە تۇششى سۋدى قاجەت ەتەدى.
• ۇلكەن وزەندەر - اسا ماڭىزدى قاتىناس جولى.
• وزەندەردە ءىرى - ءىرى ستانسالار سالىنىپ، سۋ كۇشىنەن ەلەكتر قۋاتى وندىرىلەدى.
2. قازاقستاننىڭ وزەندەرى.
ولاردىڭ باستىلارى: جايىق، ەرتىس، ەسىل، توبىل، سىرداريا، ىلە، نۇرا، سارىسۋ، تورعاي، ت. ب.
3. كول سۋىنىڭ قاسيەتتەرى:
• تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى جونىنەن كولدەر دە وزەندەردەن كەم تۇسپەيدى. ولاردىڭ ىشىندە تەڭىز دەپ اتالاتىن ۇلكەندەرى دە بار. كاسپيي - كولدەردىڭ ەڭ ۇلكەنى.
• كولدەر ويىستى جەرلەردىڭ سۋعا تولۋىنان پايدا بولعان. كول سۋلارىنىڭ اۋماعى، تەرەڭدىگى، قاسيەتتەرى الۋان ءتۇرلى. كولدەرگە وزەندەر قۇيىپ، بۋلانعان سۋىنىڭ ورنىن تولتىرىپ وتىرادى. تۇيىق ەمەس كولدەردەن وزەندەر اعىپ شىعادى. اعىنسىز كولدىڭ سۋى تۇزدى بولىپ كەلەدى. كاسپيي كولدەردىڭ ەڭ ۇلكەنى. اۋدانى 371 000 شارشى كم.
• ارال تەڭىزى بۇرىن اۋماعى جونىنەن دۇنيە جۇزىندەگى كولدەردىڭ اراسىندا 3 - ورىن الاتىن. بۇل كۇندە ونىڭ سۋى ازايىپ كەتتى.
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ تازا، ەڭ تەرەڭ كول - بايكال. تەرەڭدىگى - 1637 م. وعان 336 وزەندەر مەن بۇلاقتار قۇيىلىپ جاتىر. ال بايكالدان انگارا وزەنى اعىپ شىعادى. اسپاننىڭ كوز جاسىنان جارالعان سەكسەن كولى بار - كوكشەتاۋ. ءتاڭىردىڭ مەيىرىمى تۇسكەن جەر بەتىندەگى ءبىر نۇكتەسى. مۇندا ادام ءوزىنىڭ عارىشپەن بايلانىسىن سەزىنىپ، تىلسىم ءبىر كۇيگە تۇسەدى.
ب) وقۋلىقپەن جۇمىس
ءماتىندى بولىمدەرگە ءبولىپ وقى
ۆ) توپتىق جۇمىس.
ءى توپ «سۋ - تىرشىلىك كوزى» تاقىرىبىنا شاعىن شىعارما جازۋ
ءىى توپ سۋ تۋرالى ماقال - ماتەلدەر، تىيىم سوزدەر جازۋ
ءىىى توپ فيزيكالىق كارتامەن جۇمىس
قازاقستاندا كەزدەسەتىن ۇلكەن وزەندەر مەن كولدەردى كورسەتۋ
ع) ءبىلىم بەكىتۋ
• 1. قازاقستاننىڭ وزەندەرى مەن كولدەرى جانە ولاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىن ايتىپ بەر.
• 2. ارال تەڭىزىنە، كاسپيي تەڭىزىنە جانە بالقاش كولىنە قۇياتىن قانداي وزەندەردى بىلەسىڭ؟
• 3. جەرگىلىكتى جەردە قانداي سۋلار بار؟ ولاردى قانداي ماقساتقا پايدالانادى؟
VI قورىتىندىلاۋ
1. ادام ءومىرى مەن تابيعاتتاعى سۋدىڭ ماڭىزدىلىعى (توپتاستىر)
2. ساۋالناما
3. ءبىز بۇگىن نە ۇيرەندىك؟
• VII ۇيگە تاپسىرما:
• 1. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ.
• 2. جەرگىلىكتى جەردەگى وزەن، كولدەر تۋرالى دەرەكتەر جيناستىرۋ.
• VIIءى باعالاۋ
ماقساتى:
1. وزەن جانە كول تۋرالى وتكەن سىنىپتاردان، ومىردەن بىلەتىندەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ ارقىلى قازاقستاننىڭ وزەندەرى مەن كولدەرى جايىندا باستاپقى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
2. سۋدىڭ پايداسى مەن قاسيەتتەرى تۋرالى بىلىمدەرىن دامىتۋ؛ دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋ. وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. تابيعاتتى قورعاۋعا جانە ايالاي بىلۋگە، وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: ارالاس ساباق
ءادىسى: ساۋالناما، سۇراق - جاۋاپ، ءتۇسىندىرۋ، اڭگىمەلەۋ، كورنەكىلىك، توپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق
كورنەكىلىكتەرى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سلايدتار. قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، عالامشار، ساۋالناما
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. پسيحولوگيالىق دايىندىق.
ءىى. بىلىمدەرىن تياناقتاۋ
ا) سۇراق – جاۋاپ:
1. تابيعاتتاعى سۋ اينالىمى قالاي جۇرەدى؟
2. تابيعاتتاعى سۋلاردى دامىنە قاراي جىكتە.
3. جەر عالامشارىنداعى سۋدىڭ مولشەرى قانداي؟
4. تۇششى سۋ قايدا كەزدەسەدى؟
5. تۇششى سۋدى قولدان قالاي الۋعا بولادى؟
6. مينەرالدى سۋلار قالاي پايدا بولادى؟
7. سارىاعاشتىڭ شيپالى سۋى قاشان اشىلدى؟
8. ونىڭ قانداي پايداسى بار؟
9. ادام اعزاسىندا قانشا سۋ بار؟
ب) جۇمباق شەشۋ
1. جىلت - جىلت ەتەدى،
جىرادان وتەدى.
2. ءوزى سۋدان جارالعان.
ءبىراق سۋدان قورقادى.
3. كوزگە كورىنگەنىمەن،
ۇستاساڭ قولعا ىلىنبەيدى.
ءىىى قورىتىندىلاۋ
ءىV سەرگىتۋ ءساتى
♦ 1. تۋعان جەردىڭ بەلبەۋى
شۇباتىلىپ قالىپتى.
كەرەمەت - اۋ كەرنەۋى
تاستى تەسىپ، جارىپتى.
♦ 2. اۋىل سىرتىندا سايدا
جاتىر ۇلكەن اينا.
جاڭا ساباق
ا) تاقىرىپتى اشۋ
1) تاۋلاردان وزەن اعار سارقىراعان،
ايناداي ساۋلە بەرىپ جارقىراعان.
جەل سوقسا، ىستىق سوقسا ءبىر قالىپتا،
ارالاپ تاۋ مەن تاستى ارقىراعان.
كوڭىلىڭ سۋىن ىشسەڭ اشىلادى،
دەنەڭدە بار دەرتىڭدى قاشىرادى.
وكسىگەن وتتاي جانعان جانۋارلار،
وزەننەن راحات تاۋىپ باسىلادى.
ەل قىستاپ كۇن كورەدى جانابىندا،
ءدام بولار الۋان - الۋان بالىعىندا.
تاس تاس تا، التىن تاس تا، سىناماققا،
سوندا دا اققان وزەن قالىبىندا.
2. سۇراق - جاۋاپ:
• سۋ قايدا كەزدەسەدى؟
• وزەننىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟
• وزەندەر مەن كولدەر نە ءۇشىن پايدالانىلادى؟
• جەرگىلىكتى جەردە قانداي سۋلار بار؟
ءا) ءتۇسىندىرۋ (كارتا بويىنشا جۇمىس)
• 1. وركەنيەتتىڭ دامۋىنداعى وزەندەردىڭ ءرولى: قالالار، ەلدى مەكەندەر وزەن جاعاسىنا سالىنادى.
• ونەركاسىپ ورىندارى دا وزەن ماڭىنا تاياۋ سالىنادى. ويتكەنى ولار كوپ مولشەردە تۇششى سۋدى قاجەت ەتەدى.
• ۇلكەن وزەندەر - اسا ماڭىزدى قاتىناس جولى.
• وزەندەردە ءىرى - ءىرى ستانسالار سالىنىپ، سۋ كۇشىنەن ەلەكتر قۋاتى وندىرىلەدى.
2. قازاقستاننىڭ وزەندەرى.
ولاردىڭ باستىلارى: جايىق، ەرتىس، ەسىل، توبىل، سىرداريا، ىلە، نۇرا، سارىسۋ، تورعاي، ت. ب.
3. كول سۋىنىڭ قاسيەتتەرى:
• تىرشىلىك ءۇشىن ماڭىزى جونىنەن كولدەر دە وزەندەردەن كەم تۇسپەيدى. ولاردىڭ ىشىندە تەڭىز دەپ اتالاتىن ۇلكەندەرى دە بار. كاسپيي - كولدەردىڭ ەڭ ۇلكەنى.
• كولدەر ويىستى جەرلەردىڭ سۋعا تولۋىنان پايدا بولعان. كول سۋلارىنىڭ اۋماعى، تەرەڭدىگى، قاسيەتتەرى الۋان ءتۇرلى. كولدەرگە وزەندەر قۇيىپ، بۋلانعان سۋىنىڭ ورنىن تولتىرىپ وتىرادى. تۇيىق ەمەس كولدەردەن وزەندەر اعىپ شىعادى. اعىنسىز كولدىڭ سۋى تۇزدى بولىپ كەلەدى. كاسپيي كولدەردىڭ ەڭ ۇلكەنى. اۋدانى 371 000 شارشى كم.
• ارال تەڭىزى بۇرىن اۋماعى جونىنەن دۇنيە جۇزىندەگى كولدەردىڭ اراسىندا 3 - ورىن الاتىن. بۇل كۇندە ونىڭ سۋى ازايىپ كەتتى.
دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ تازا، ەڭ تەرەڭ كول - بايكال. تەرەڭدىگى - 1637 م. وعان 336 وزەندەر مەن بۇلاقتار قۇيىلىپ جاتىر. ال بايكالدان انگارا وزەنى اعىپ شىعادى. اسپاننىڭ كوز جاسىنان جارالعان سەكسەن كولى بار - كوكشەتاۋ. ءتاڭىردىڭ مەيىرىمى تۇسكەن جەر بەتىندەگى ءبىر نۇكتەسى. مۇندا ادام ءوزىنىڭ عارىشپەن بايلانىسىن سەزىنىپ، تىلسىم ءبىر كۇيگە تۇسەدى.
ب) وقۋلىقپەن جۇمىس
ءماتىندى بولىمدەرگە ءبولىپ وقى
ۆ) توپتىق جۇمىس.
ءى توپ «سۋ - تىرشىلىك كوزى» تاقىرىبىنا شاعىن شىعارما جازۋ
ءىى توپ سۋ تۋرالى ماقال - ماتەلدەر، تىيىم سوزدەر جازۋ
ءىىى توپ فيزيكالىق كارتامەن جۇمىس
قازاقستاندا كەزدەسەتىن ۇلكەن وزەندەر مەن كولدەردى كورسەتۋ
ع) ءبىلىم بەكىتۋ
• 1. قازاقستاننىڭ وزەندەرى مەن كولدەرى جانە ولاردىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزىن ايتىپ بەر.
• 2. ارال تەڭىزىنە، كاسپيي تەڭىزىنە جانە بالقاش كولىنە قۇياتىن قانداي وزەندەردى بىلەسىڭ؟
• 3. جەرگىلىكتى جەردە قانداي سۋلار بار؟ ولاردى قانداي ماقساتقا پايدالانادى؟
VI قورىتىندىلاۋ
1. ادام ءومىرى مەن تابيعاتتاعى سۋدىڭ ماڭىزدىلىعى (توپتاستىر)
2. ساۋالناما
3. ءبىز بۇگىن نە ۇيرەندىك؟
• VII ۇيگە تاپسىرما:
• 1. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ.
• 2. جەرگىلىكتى جەردەگى وزەن، كولدەر تۋرالى دەرەكتەر جيناستىرۋ.
• VIIءى باعالاۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: WORDPAD ماتىندىك رەداكتورىنىڭ قوسىمشا مۇمكىندىكتەرى.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءۇشىن، تۋرالى، دەيىن، شەيىن شىلاۋلارى»
