وزەن جانە كول
دۇنيەتانۋ 4 سىنىپ
(ارالاس ساباق)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وزەن جانە كول
ساباقتىڭ ماقساتى. «وزەن جانە كول» ۇعىمىنىڭ قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن اشۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: قازاقستاننىڭ وزەندەرى مەن كولدەرى جايىندا باستاپقى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ؛
وزەن مەن كولدەردى ءتيىمدى پايدالانۋ جانە ساقتاۋ جونىندە پىكىر، سەنىم قالىپتاستىرۋ.
وزەن كولدەردى قادىرلەۋگە، ۇنەمدەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ ساباعى:
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، كەستە.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كىتاپ، فيزيكالىق كارتا مەن كەسكىن كارتا
ءپان ارالىق بايلانىس: ءوزىن - ءوزى تانۋ، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءمۇعالىم ارەكەتى
- وقۋشىلارمەن امانداسۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
(ورىندارىندا شاتتىق شەڭبەرگە تۇرعىزۋ.)
- جىلت – جىلت ەتكەن،
جىرادان وتكەن(سۋ)
********
جەر استىنان تەسىپ شىعادى، بۇرالاڭداپ، سەرۋەن دە قۇرادى (بۇلاق)
********
باستالىپ مۇزدىقتان جول تارتار،
جارىققا، اينالىپ بۋىرقانىپ،
ساعادان ءبىر شىعار. (وزەن)
- بالالار نە سەبەپتى سۋ، بۇلاق، وزەن تۋرالى جۇمباق جاسىردى دەپ ويلايسىڭدار؟
يا بالالار بۇگىن ءبىز وزەندەر مەن كولدەر تۋرالى وقىپ بىلەتىن بولامىز.
(وقۋشىلار ورىندارىنا وتىرادى)
تاۋلاردان وزەن اعار سارقىراعان،
ايناداي ساۋلە بەرىپ جارقىراعان.
جەل سوقسا، ىستىق سوقسا ءبىر قالىپتا،
ارالاپ تاۋ مەن تاستى ارقىراعان
وكسىگەن وتتاي جانىپ جانۋارلار،
وزەننەن راحات تاۋىپ باسىلادى.- دەپ جىرلاعان وزەن كولدەردى سەندەر كارتادان كورىپ وتىرسىڭدار ما؟
وزەن كولدەردى قالاي بىلدىڭدەر؟
جەرىمىزدىڭ قانشاما بولىگىن سۋ الىپ جاتىر دەپ ويلايسىڭدار؟
- 3/1 بولىگىن
- بالالار قاراڭدارشى قازاقستان تەرريتورياسىندا كولەمى ءار ءتۇرلى 40 تان استام وزەندەر بار ەكەن. قانداي وزەندەر دەپ ويلايسىڭدار؟
- مىس: ەرتىس، ەسىل، جايىق، توبىل، سىرداريا، ىلە، نۇرا،
كولدەر نەمەن تولىعادى
وزەندەر كولگە قۇيىلادى
- بالالار، وسى وزەن كولدەردىڭ قايسىسى قاي جاقتا ورنالاسقان؟
- شىعىستا: زايسان. مارقاكول، ەرتىس
باتىستا: كاسپيي، ارال، جايىق
وڭتۇستىكتە: الاكول، بالقاش، سىرداريا، ىلە
سولتۇستىكتە: نۇرا، ەسىل
- بالالار وسى وزەن كولدەر بويىنشا
3 سىنىپتا وسى وزەن كولدەر تۋرالى قانداي ولەڭدەر جاتتاپ ەدىك؟
ءى - توپ:
ارايلى تاڭ نۇرىن شاشتى كۇلىمدەپ،
شىمىلدىعى نۋ قامىستا دىرىلدەگەن.
ءۇنسىز زايسان، الىپ كەپتەر سياقتى،
قاناتتارىن باۋىرىنا العان گۋىلدەپ.
ءىى - توپ:
تولقىندار ءتۇسىن بوياپ قارا كوكپەن،
تولقىسىپ اقتىق دەمىن الادى وكتەم،
بالىعىن ىلەم دەي مە بۇقتىرمانىڭ،
ءشۇيىلىپ قىران بۇركىت قاراپ وتكەن.
ءىىى - توپ:
- ى. ءالتىنساريننىڭ «وزەن»
كوڭىلىڭ سۋىن ىشسەڭ اشىلادى،
دەنەڭدە بار دەرتىڭدى قاشىرادى.
وكسىگەن وتتاي جاانىپ جانۋارلار،
وزەننەن راحات تاۋىپ باسىلادى.
- ولاي بولسا، ادامعا وزەن كولدىڭ كەرەگى بارما؟
- ءيا، سەبەبى سۋسىز ادامدار ءومىر سۇرە المايدى.
ءتىپتى جان - جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردە؟
ولار وسى وزەندەر ارقىلى تىرشىلىك ەتەدى.
- وزەندەردىڭ قانداي پايداسى بار دەپ ويلايسىڭدار؟
- بالىقتار اۋلانادى، ەگىستىكتەر سۋعارادى، توق كوزىن الۋعا بولادى.
جاڭا اقپارات
دۇرىس ايتاسىندار بالالار. تۇششى سۋدىڭ ءبىرى كوزى – وزەن. سۋدىڭ قاجەتتىلىگى سونداي ءتىپتى قالالار وزەندەردىڭ جانىنا جاقىن سالىنادى ەكەن. سەبەبى تۇششى سۋ وتە قاجەت. وزەندەردە
ءىرى ستانسالار سالىنىپ، سۋ كۇشىنەن ەلەكتر قۋاتى وندىرىلەدى. قازاقستاندا ۇلكەندى - كىشىلى وزەندەر وتە كوپ. مىس: جايىق، ەرتىس، ەسىل، توبىل ت. ب
كولدەردىڭ ۇلكەنى - كاسپيي تەڭىزى، ارال تەڭىزى
بالقاش كولىنىڭ سۋىنىڭ جارتىسى – تۇزدى، جارتىسى تۇششى
ەڭ تەرەڭى – بايكال
- وسى قۇندىلىقتارىمىزدى جوعالتۋعا بولاما؟
- جوق
- ولاي بولسا..
بەكىتۋ (كىتاپپەن جۇمىس)
ى. ءالتىنساريننىڭ
«تازا بۇلاق»اڭگىمەسىن وقۋعا ۇسىنىلادى.
- ءاي، جولاۋشى، بولساڭ وسى بۇلاقتاي بول،- دەگەن جازۋدىڭ ءمانىن اشادى.
- بالالارعا وقۋلىقتا ايتىلعان. قالالار مەن ءبىزدىڭ تۇراتىن جەردى كارتادان كورسەتۋ ۇسىنىلادى.
ءى - توپ: ءبىرىنشى جولاۋشى
ءىى - توپ: ەكىنشى جولاۋشى
ءىىى - توپ: ءۇشىنشى جولاۋشى
تامشى بولىپ تامايىق،
(ءبىر ورىندا سەكىرۋ)
ارىقپەن بىرگە اعايىق.
(ەكى - ەكىدەن بىرىگەدى)
كولشىك بولىپ جينالىپ
(كولشىك بولىپ جينالىپ)
كۇنگە قولدى بۇلعايىق
(ءتورت - تورتتەن بىرىگەدى)
كۇن كوزىمەن قۇرعايىق،
بۋ بوپ اسپان تورىندە
بۇلتتار سانىن قۇرايىق،
(ءتورت - تورتتەن بىرىگەدى)
بۇلتتان جاڭبىر سوگىلەر
(قايتا جەكە - جەكە تارايدى)
جەر الەمگە توگىلەر
(ورىندارىنان سەكىرەدى)
(ارالاس ساباق)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وزەن جانە كول
ساباقتىڭ ماقساتى. «وزەن جانە كول» ۇعىمىنىڭ قۇندىلىق رەتىندەگى ءمانىن اشۋ.
ساباقتىڭ مىندەتتەرى: قازاقستاننىڭ وزەندەرى مەن كولدەرى جايىندا باستاپقى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ؛
وزەن مەن كولدەردى ءتيىمدى پايدالانۋ جانە ساقتاۋ جونىندە پىكىر، سەنىم قالىپتاستىرۋ.
وزەن كولدەردى قادىرلەۋگە، ۇنەمدەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ماتەريالدى يگەرۋ ساباعى:
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، كەستە.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كىتاپ، فيزيكالىق كارتا مەن كەسكىن كارتا
ءپان ارالىق بايلانىس: ءوزىن - ءوزى تانۋ، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءمۇعالىم ارەكەتى
- وقۋشىلارمەن امانداسۋ
- وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ
(ورىندارىندا شاتتىق شەڭبەرگە تۇرعىزۋ.)
- جىلت – جىلت ەتكەن،
جىرادان وتكەن(سۋ)
********
جەر استىنان تەسىپ شىعادى، بۇرالاڭداپ، سەرۋەن دە قۇرادى (بۇلاق)
********
باستالىپ مۇزدىقتان جول تارتار،
جارىققا، اينالىپ بۋىرقانىپ،
ساعادان ءبىر شىعار. (وزەن)
- بالالار نە سەبەپتى سۋ، بۇلاق، وزەن تۋرالى جۇمباق جاسىردى دەپ ويلايسىڭدار؟
يا بالالار بۇگىن ءبىز وزەندەر مەن كولدەر تۋرالى وقىپ بىلەتىن بولامىز.
(وقۋشىلار ورىندارىنا وتىرادى)
تاۋلاردان وزەن اعار سارقىراعان،
ايناداي ساۋلە بەرىپ جارقىراعان.
جەل سوقسا، ىستىق سوقسا ءبىر قالىپتا،
ارالاپ تاۋ مەن تاستى ارقىراعان
وكسىگەن وتتاي جانىپ جانۋارلار،
وزەننەن راحات تاۋىپ باسىلادى.- دەپ جىرلاعان وزەن كولدەردى سەندەر كارتادان كورىپ وتىرسىڭدار ما؟
وزەن كولدەردى قالاي بىلدىڭدەر؟
جەرىمىزدىڭ قانشاما بولىگىن سۋ الىپ جاتىر دەپ ويلايسىڭدار؟
- 3/1 بولىگىن
- بالالار قاراڭدارشى قازاقستان تەرريتورياسىندا كولەمى ءار ءتۇرلى 40 تان استام وزەندەر بار ەكەن. قانداي وزەندەر دەپ ويلايسىڭدار؟
- مىس: ەرتىس، ەسىل، جايىق، توبىل، سىرداريا، ىلە، نۇرا،
كولدەر نەمەن تولىعادى
وزەندەر كولگە قۇيىلادى
- بالالار، وسى وزەن كولدەردىڭ قايسىسى قاي جاقتا ورنالاسقان؟
- شىعىستا: زايسان. مارقاكول، ەرتىس
باتىستا: كاسپيي، ارال، جايىق
وڭتۇستىكتە: الاكول، بالقاش، سىرداريا، ىلە
سولتۇستىكتە: نۇرا، ەسىل
- بالالار وسى وزەن كولدەر بويىنشا
3 سىنىپتا وسى وزەن كولدەر تۋرالى قانداي ولەڭدەر جاتتاپ ەدىك؟
ءى - توپ:
ارايلى تاڭ نۇرىن شاشتى كۇلىمدەپ،
شىمىلدىعى نۋ قامىستا دىرىلدەگەن.
ءۇنسىز زايسان، الىپ كەپتەر سياقتى،
قاناتتارىن باۋىرىنا العان گۋىلدەپ.
ءىى - توپ:
تولقىندار ءتۇسىن بوياپ قارا كوكپەن،
تولقىسىپ اقتىق دەمىن الادى وكتەم،
بالىعىن ىلەم دەي مە بۇقتىرمانىڭ،
ءشۇيىلىپ قىران بۇركىت قاراپ وتكەن.
ءىىى - توپ:
- ى. ءالتىنساريننىڭ «وزەن»
كوڭىلىڭ سۋىن ىشسەڭ اشىلادى،
دەنەڭدە بار دەرتىڭدى قاشىرادى.
وكسىگەن وتتاي جاانىپ جانۋارلار،
وزەننەن راحات تاۋىپ باسىلادى.
- ولاي بولسا، ادامعا وزەن كولدىڭ كەرەگى بارما؟
- ءيا، سەبەبى سۋسىز ادامدار ءومىر سۇرە المايدى.
ءتىپتى جان - جانۋارلار مەن وسىمدىكتەردە؟
ولار وسى وزەندەر ارقىلى تىرشىلىك ەتەدى.
- وزەندەردىڭ قانداي پايداسى بار دەپ ويلايسىڭدار؟
- بالىقتار اۋلانادى، ەگىستىكتەر سۋعارادى، توق كوزىن الۋعا بولادى.
جاڭا اقپارات
دۇرىس ايتاسىندار بالالار. تۇششى سۋدىڭ ءبىرى كوزى – وزەن. سۋدىڭ قاجەتتىلىگى سونداي ءتىپتى قالالار وزەندەردىڭ جانىنا جاقىن سالىنادى ەكەن. سەبەبى تۇششى سۋ وتە قاجەت. وزەندەردە
ءىرى ستانسالار سالىنىپ، سۋ كۇشىنەن ەلەكتر قۋاتى وندىرىلەدى. قازاقستاندا ۇلكەندى - كىشىلى وزەندەر وتە كوپ. مىس: جايىق، ەرتىس، ەسىل، توبىل ت. ب
كولدەردىڭ ۇلكەنى - كاسپيي تەڭىزى، ارال تەڭىزى
بالقاش كولىنىڭ سۋىنىڭ جارتىسى – تۇزدى، جارتىسى تۇششى
ەڭ تەرەڭى – بايكال
- وسى قۇندىلىقتارىمىزدى جوعالتۋعا بولاما؟
- جوق
- ولاي بولسا..
بەكىتۋ (كىتاپپەن جۇمىس)
ى. ءالتىنساريننىڭ
«تازا بۇلاق»اڭگىمەسىن وقۋعا ۇسىنىلادى.
- ءاي، جولاۋشى، بولساڭ وسى بۇلاقتاي بول،- دەگەن جازۋدىڭ ءمانىن اشادى.
- بالالارعا وقۋلىقتا ايتىلعان. قالالار مەن ءبىزدىڭ تۇراتىن جەردى كارتادان كورسەتۋ ۇسىنىلادى.
ءى - توپ: ءبىرىنشى جولاۋشى
ءىى - توپ: ەكىنشى جولاۋشى
ءىىى - توپ: ءۇشىنشى جولاۋشى
تامشى بولىپ تامايىق،
(ءبىر ورىندا سەكىرۋ)
ارىقپەن بىرگە اعايىق.
(ەكى - ەكىدەن بىرىگەدى)
كولشىك بولىپ جينالىپ
(كولشىك بولىپ جينالىپ)
كۇنگە قولدى بۇلعايىق
(ءتورت - تورتتەن بىرىگەدى)
كۇن كوزىمەن قۇرعايىق،
بۋ بوپ اسپان تورىندە
بۇلتتار سانىن قۇرايىق،
(ءتورت - تورتتەن بىرىگەدى)
بۇلتتان جاڭبىر سوگىلەر
(قايتا جەكە - جەكە تارايدى)
جەر الەمگە توگىلەر
(ورىندارىنان سەكىرەدى)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: بۋمالار مەن بەلگىشەلەر قۇرۋ. اتىن وزگەرتۋ. وبەكتىلەردى ىزدەۋ
-
ماقساتى: بالالاردىڭ جولدا ءجۇرۋ تۋرالى العان بىلىمدەرىن تياناقتاۋ. جول بەلگىلەرىن ايىرا بىلۋگە داعدىسىن قالىپتاستىرۋ. ءىس جۇزىندە قولدانۋعا قىزىعۋشىلىقتارىن تۋدىرۋ. بالالاردى مەيىرىمدىلىككە، بايقاعىش...
