InfoHub Logo

بايانداما
تاقىرىبى: پەداگوگ - شىعارماشىلىقپەن ءوزىن - ءوزى دامىتۋشى تۇلعا
پەداگوگ – زيالى تۇلعا جانە مادەنيەت ادامى.
قازىرگى زامان تالابىنا ساي ءمۇعالىم بولۋ ەڭ جاۋاپتى، ەڭ كۇردەلى، ەڭ زيالى ماماندىق بولىپ تابىلادى. سەبەبى، ول ادامدى قالىپتاستىرۋعا، دامىتۋعا باعىتتالعان زور جاۋاپكەرشىلىكتى قاجەت ەتەتىن ماماندىق.
قازىرگى مەكتەپتىڭ مىندەتتەرى:
- الدىڭعى ۇرپاقتىڭ سوڭعى ۇرپاققا جيناعان، قالىپتاستىرعان مادەني قۇندىلىقتارىن جەتكىزۋ؛
- بالانىڭ تۇلعاسىن دامىتۋ؛
- بالانىڭ، مەكتەپتىڭ الەۋمەتتىك بەيىمدەلۋى،
قانداي ءبىر ادىستەرمەن پەداگوگيكالىق تەحنولوگيانى پايدالانباسىن، بالانىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىنە اسەر ەتۋدە ءمۇعالىمنىڭ ءوز تۇلعاسىنىڭ اسەرى ەرەكشە. وقۋشىلاردىڭ ءمۇعالىم بويىنداعى ەڭ باعالى دەپ ەسەپتەيتىن قاسيەتتەرى: بالانى جاقسى كورۋى، مەيىرىمدىلىك، سەزىمتالدىق، ادىلەتتىلىك، تالاپ قويعىشتىق، ءازىل ايتا ءبىلۋى، كەلەشەككە سەنىمدىلىك، ىسكە شىعارماشىلىقپەن قاراۋ بولىپ تابىلادى. ال، مۇنداي قاسيەتتەرگە ەگە بولۋ ءۇشىن ءمۇعالىم رۋحاني باي، زيالى جانە شىعارماشىل تۇلعا بولۋى قاجەت. ك. د. ۋشينسكيي: «وقۋ ورنىنىڭ تالابىنا كوپ نارسە بايلانىستى، ەڭ باستىسى تاربيەشىنىڭ تۇلعاسىنىڭ ءرولى ەرەكشە، جاس ۇرپاققا بەرەتىن اسەرىن وقۋلىقپەن، جازالاۋ جانە ماداقتاۋمەن الماستىرۋعا بولمايدى»، - دەپ جازعان.

ءارقايسىمىز، ستۋدەنت نە جاس ءمۇعالىم بولايىق «ءمۇعالىم» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە ءوزىنىڭ ەڭ سۇيىكتى مۇعالىمدەرىن كاسىبي شەبەرلىكتەرمەن قوسا، تۇتاستاي تۇلعا رەتىندە ەسىنە الادى.
ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسىن تۇتاستاي الىپ قاراۋ، ءارقايسىسىنىڭ جەكە ەرەكشەلىكتەرىن دە قوسا قاراستىرادى. سونىمەن ءححى عاسىر ءمۇعالىمنىڭ تۇلعاسى قانداي بولۋ كەرەك دەگەن سۇراقتىڭ توڭىرەگىندە وي تولعاۋ.

پەداگوگ – زيالى تۇلعا. ءوزىن جيناقى، سۇيكىمدى ۇستايدى. پروگرەسسيۆتى كوزقاراستاردى العا تارتادى. سىني كوزقاراسى قالىپتاسقان، ۇستامدى، وزگەلەردىڭ پىكىرىنە سىيلاستىقپەن قارايدى.
جۇيەلى تۇردە وزىنە - ءوزى باعا بەرىپ، رەفلەكسيا جاساپ وتىرادى: مادەنيەتى، ەرۋديسياسى جوعارى، ەستەتيكالىق، كوركەمدىك تالعامى بار. ساياساتقا، بىلىمگە، ونەردەگى جاڭالىقتارعا قىزىعۋشىلىق تانىتادى. شىعارماشىلىقپەن ءوزىن - ءوزى ۇزدىكسىز دامىتىپ وتىرادى.

پەداگوگ – رۋحاني باي تۇلعاونىڭ رۋحاني بايلىعى بالاعا دەگەن ماحابباتىنان، جوعارى ادامگەرشىلىك جانە ۇيات سەزىمىنەن كورىنەدى. ول ءوزىنىڭ وقۋشىلارى جانە ارىپتەستەرىنىڭ پىكىرىمەن ساناسادى. تۇلعانىڭ رۋحاني بايلىعى ءومىردىڭ ءمانىن جانە ءومىر ءسۇرۋ ماقساتىن، ءوزىنىڭ كاسىبي شەبەرلىگىن ايقىنداۋىنا ۇمتىلۋىندا بولىپ تابىلادى. پەداگوگ ادامداردىڭ قارىم - قاتىناسىنا، الەم سۇلۋلىعىنا ەرەكشە ءمان بەرەدى. وندا ەمپاتيا مەن رەفلەكسيا جوعارى دامىعان. ول جاڭا ءوسىپ كەلە جاتقان بالانىڭ رۋحاني الەمىنىڭ بايلىعىن تۇسىنۋگە تىرىسادى، سوندىقتان دا ءوزىنىڭ پلانەتارلىق، ءتىپتى كوسموستىق ويلاۋ ءۇردىسىن دامىتادى.

پەداگوگ – شىعارماشىل تۇلعا.ول ءبىرسارىندىلىقتى ۇناتپايدى، سوندىقتان ۇزدىكسىز ىزدەنىس ۇستىندە، جاڭاشىل. ويلاپ شىعارۋ، جۇزەگە اسىرۋ – ونىڭ قالىپتى كاسىبي ۇلگىسى.
ءمۇعالىم – ەركىن تۇلعا. ونىڭ ەركىندىگى ومىردە جانە كاسىبي قىزمەتتە مادەنيەت الەمىندە ءوز ورنىن تابۋىنان كورىنەدى. ونىڭ ەركىن وي - پىكىرى جانە كاسىبي جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋىمەن تۇتاستىقتا. ءوزىن - ءوزى باعالاي الادى، الايدا مەنمەندىككە جول بەرمەيدى. ول ماتەريالدىق جانە رۋحاني قۇندىلىقتار الەمىندە ءوز باعىتىن ەركىن ايىرا الادى، پەداگوگيكالىق دوگمالاردان اۋلاق. ول باتىل شەشىم قابىلدايدى، ءوزىنىڭ ومىرلىك پوزيسياسى بار، ياعني اينالاداعى ورتاعا، ادامدارعا، وزىنە دەگەن قارىم - قاتىناستىڭ بەرىك جۇيەسى بار.

پەداگوگ – ادامگەرشىلىگى مول، مەيىرىمدى تۇلعا.بۇكىل تىرشىلىك اتاۋلىعا، اسىرەسە بالاعا ۇلكەن سۇيىسپەنشىلىكپەن قارايدى. وزىمەن كوز قاراسى سايكەس كەلمەيتىن ادامدارعا توزىمدىلىك تانىتادى. ءار ۇلت وكىلدەرىنە جانە حالىقتىڭ سالت - داستۇرلەرىنە سىيلاستىقپەن قارايدى.

پەداگوگ – باسەكەلەستىكتى تۇلعا. جوعارى كاسىبي شەبەرلىكتى مەڭگەرۋ ءۇشىن رىنوك جاعدايىندا ءوزىنىڭ جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرىن ءبىلىپ، مىقتى جاقتارىنا سۇيەنە وتىرىپ، ءالسىز جاقتارىن جەتىلدىرىپ وتىرۋ كەرەك. وزىق پەدوگوگيكالىق تاجىريبەلەردى وقىپ، تانىپ ءوز وي ەلەگىنەن وتكىزە وتىرىپ، شىعارماشىلىقپەن قولدانا ءبىلۋ كەرەك. كاسىبي ءمانى بار باسىلىمداردى قاداعالاپ، ۇزدىكسىز ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارىنان ءوتىپ وتىرعان ءجون. باسەكەلەستىكتى تۇلعا بولۋ ءۇشىن تەك ءوز ەلىمىزدە ەمەس، ءبىلىم كەڭىستىگىندە بولىپ جاتقان جاڭالىقتاردان حاباردار بولادى، جوعارى ەڭبەك ناتيجەسىنە جەتۋگە ۇمتىلادى.

پەداگوگ مادەنيەت ادامى. ول بەلگىلى ءبىر مادەني كەڭىستىك پەن الەۋمەتتىك - مادەني سيتۋاسيالاردى ەسكەرە وتىرىپ، ەڭ جاڭا عىلىم، ونەر جەتىستىكتەرىن بويىنا سىڭىرەدى. ءوز حالقىنىڭ ادەت - عۇرپى مەن سالت – ءداستۇرىن باعالايدى، بىلەدى. كوركەم جانە كاسىبي ادەبيەتتەرگە قىزىعۋشىلىق تانىتادى، ونەردىڭ الۋان تۇرىنە ءمان بەرەدى، ەڭ باستىسى ءوزىنىڭ شاكىرتتەرىنە قىزىقتىرا بىلەدى.

پەداگوگ تاربيەشى.پەداگوگ قانداي ءبىر باعىتتى قالاماسىن، قانداي مىندەتتەردى شەشپەسىن، نەگىزگى قىزمەتى – تاربيەشىلىك. تاربيە ءۇردىسى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ الۋان ءتۇرلى ءىس - ارەكەتتەرىن (ويىن، وقۋ، ەڭبەك، جەكە، ۇجىمدىق) پەداگوگيكالىق باسقارۋ نەگىزىندە جۇزەگە اسادى

قازىرگى كەزەڭدە تاربيەشى – پەداگوگتىڭ تاربيە جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە ناقتى تاربيە مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتالعان ءبىلىم، بىلىك قابىلەتتەرىنە تالداۋ جاساۋ كەرەك. ءمۇعالىم – تاربيەشى ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى، ەڭ شەشۋشى قۇندىلىقتارعا نازار اۋدارعان ءجون. قۇندىلىقتار جۇيەسى قازىرگى مۇعالىمدەردىڭ پەداگوگيكالىق مادەنيەتىنىڭ مازمۇنىن ايقىندايدى. نەگىزگى قۇندىلىقتاردىڭ ەڭ باستىسى – بالا، ونىڭ رۋحاني – ادامگەرشىلىك الەمى. ءمۇعالىم ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى، ونىڭ ىسكەرلىگى بولىپ ەسەپتەلەدى، سونىمەن قاتار، پسيحولوگيالىق مادەنيەتتىڭ دە ءرولى ەرەكشە. بالا پسيحولوگياسىنىڭ دامۋىنداعى قايشىلىقتار مەن قيىندىقتاردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن قاجەت. پ. پ. بلونسكيي مۇعالىمدەردى «پراكتيكالىق پسيحولوگ» بولۋعا شاقىرادى. تاربيەلەنۋشىلەردىڭ جان - دۇنيەسىن ءتۇسىنىپ، سەزىنىپ، ولاردىڭ جەكە - پسيحولوگيالىق قاسيەتتەرىن باعالاعان جاعدايدا عانا تابىسقا جەتە الادى

پەداگوگ تاربيەلەنۋشىنىڭ سەنىمىنە، سۇيىسپەنشىلىگىنە ادىلەتتى بولعاندا عانا بولەنە الادى. سوندىقتان ۇجىمداعى تاربيەشى مەن تاربيەلەنۋشىنىڭ اراسىنداعى ادامگەرشىلىك – پسيحولوگيالىق احۋال شەشۋشى ءرول اتقارادى.
بالالاردى قىزىقتىرۋ، ءبىلىم الۋدىڭ قاجەت ەكەنىن سەزىندىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا ناقتى ءىس - شاراعا قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتۋ ارقىلى كوز جەتكىزەدى، بۇل تابىسقا جەتۋدىڭ العاشقى قادامى بولىپ سانالادى.
جۇمىستىڭ كەلەسى كەزەڭى – تاربيە ءىسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا بالالاردى ۇيىمداستىرىپ، توپتىق ۇجىمدىق، ۇجىمدىق ىنتىماقتاسۋى مەن شىعارماشىلىق ءىس - ارەكەتىن جۇزەگە اسىرۋ.
پەداگوگ تاربيەشى جوبالاي، بولجاي ءبىلۋ كەرەك. ءبىر كۇن، ءبىر اپتا، ءبىر اي، ءبىر جىلدى جوبالاپ، بولجاي بىلگەن ءجون.
سونىمەن بىرگە، تاربيەشىنىڭ تاربيەلەنۋشىمەن بەلسەندى قارىم-قاتىناس قۇرا ءبىلۋ تىڭداي دا، تىڭداتا دا ءبىلۋ كەرەك. دەر كەزىندە باتىل شەشىم قابىلداي الۋى دا ماڭىزدى. جوعارى رۋحاني دەڭگەيى، زيالىلىق، جۇمساق جىميىس، جايلى داۋىس، جەڭىل ءازىل ەڭ كىشكەنتاي بالالاردان باستاپ، ەرەسەكتەرگە دە ۇنايدى.
جەڭىل ءازىل ارقىلى شيەلەنىستى جاعدايدىڭ بەتىن قايتارۋعا بولادى.
پەداگوگ – تاربيەشى ۇزدىكسىز داڭق پەن تابىسقا كەنەلە بەرمەيدى. قيىن جاعدايلاردا تىعىرىقتان شىعۋ ءۇشىن جەڭىل ءازىل (يۋمور) كەرەك - اق.

پەداگوگ - تاربيەشى ءوزىن - ءوزى باقىلاپ، پەداگوگيكالىق ءىس - ارەكەتىن دەر كەزىندە تۇزەتە بىلگەن ءجون.
پەداگوگ تاربيەشى وقۋشى تۇلعاسىنا تاربيەلىك ىقپال ەتۋدى بىرىكتىرە، كىرىكتىرە بىلگەنى دۇرىس. وتباسى، مەكتەپ، دوستارىن قامتىپ، مەزگىلىندە كومەككە كەلە ءبىلۋ كەرەك. پەداگوگ كەيبىر شيەلەنىستى جاعدايدان ءوزىنىڭ ينتۋيسياسى جانە شىعارماشىلىعى ارقىلى عانا شىعا الادى. پسيحولوگ، پەداگوگ پ. پ بلونسكيي « ناعىز ءمۇعالىم ەنسيكلوپەديالىق سوزدىك ەمەس، الايدا ول سوكرات»- دەپ جازعان ەدى.( 2/ب. 618)
ناعىز پەداگوگ ەڭ الدىمەن شىعارماشىل جانە كاسىبي ويلايتىن ادام ەكەنى انىق. باقىتتى پەداگوگ قانا وقۋشىلارىن باقىتقا كەنەلتە الادى. تەك مەيىرىمدى ءمۇعالىم عانا وقۋشىعا مەيىرىم ءدانىن سەبە الادى. ءوزىن - ءوزى دامىتا الاتىن پەداگوگ وقۋشىلارىن ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا ىنتالاندىرا الادى. سوندىقتان ءبىز وقۋشىلارىمىز كۇتكەندەي ءمۇعالىم بولۋىمىز وتە قاجەتتى.

تاقىرىپتىق جوسپار، ساباق جوسپارىن جاساعاندا وقىتۋشى تەك ءوزىنىڭ جۇمىسىن عانا ەمەس، وقۋشىلاردىڭ ءىس - ارەكەتىنىڭ سول پانگە دەگەن جەكە كوز قاراسىمەن ءبىلىم دەڭگەيىن، قىزىعۋى مەن قابىلەتىن ەسكەرتە وتىرۋ قاجەت. وقۋشىلاردىڭ الۋان ءتۇرلى ءىس - ارەكەتتەرىن جوبالاعان كەزدە وقىتۋشى ۇجىمدىق جانە جەكەلىك شەشىم قابىلداۋ ءۇشىن جان - جاقتى مىندەتتەر مەن تاپسىرمالاردى ىرىكتەۋ كەرەك: رەپرودۋكتيۆتى جانە شىعارماشىلىق، وقىتۋشىلىق، دامىتۋشىلىق جانە جاتتىعۋشىلىقتى ەسكەرگەن ءجون. قازىرگى وقىتۋشىلار وقۋ ماتەريالىن پروبلەمالى ءتۇسىندىرۋ، ەۆريستيكالىق اڭگىمە جۇرگىزە ءبىلۋ، ديسكۋسسيالىق جاعداي جاساي الۋى، ينتەللەكتۋالدى - شىعارماشىل احۋال جاساۋ، ستۋدەنتتەردىڭ وقۋ - زەرتتەۋشىلىك قىزمەتىن ۇيىمداستىرۋى قاجەت.

شاكىرت تۇلعاسىن ءوز ءپانىن جەتىك بىلۋگە وقىتۋ ارقىلى تاربيەلەنەدى. كونسەپسيا مەن تەحنولوگيالاردى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ، جۇمىس تۇرلەرىن جيناقتاۋ پەداگوگيكالىق قىزمەتتى ءتيىمدى ەتەدى. ءاربىر وقىتۋشىنىڭ ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق لابوراتورياسى بولۋ كەرەك، ديداكتيكالىق ماتەريالدار كومپلەكسى، اۋديو، ۆيدەو، تەحنيكالىق قۇرالدار، كومپيۋتەرلىك تەحنيكانى مەڭگەرۋ جانە پايدالانۋ عانا قالىپتى جاعدايى بولۋى ءتيىس. وقىتۋشى بۇكىل ءادىس - تاسىلدەرىن بىرىكتىرىپ، كىرىكتىرىپ پايدالانعاندا جوعارى كورسەتكىشتەرگە جەتەدى.

پەداگوگ - ادىسكەر. قازىرگى جاعدايدا پەداگوگ قىزمەتىنىڭ اۋقىمى كەڭ جانە الۋان ءتۇرلى. ونىڭ نەگىزگى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – ادىسكەرلىك مادەنيەتىن ءوزىن - ءوزى دامىتۋى، كاسىبي شەبەرلىگىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ وتىرۋى. ادىسكەر – پەداگوگ ءوزىنىڭ جۇمىسىن جوعارى دەڭگەيدە جۇرگىزىپ قانا قويماي، باسقالارعا ءوز تاجىريبەلەردى تاۋىپ، تانىپ، تاراتا ءبىلۋ كەرەك؛ ب) وقۋ - ادىسكەرلىك پروبلەمالاردى تانىپ، تالداما جاسايدى؛ ۆ) الۋان ءتۇرلى ادىسكەرلىك جۇمىستاردى ءتيىمدى تۇتاستىرا ءبىلۋى كەرەك؛ گ) جاس پەداگوگتاردىڭ ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا كومەك بەرەدى. ءوزىن - ءوزى دامىتۋعا باعدارلاما قۇرعاندا جالپى - مادەني، فيلوسوفيالىق - ادىستەمەلىك، تاربيەلىك، ديداكتيكالىق، پەداگوگيكالىق، پسيحولوگيالىق، تەحنيكالىق دايىندىقتارعا نازار اۋدارادى. ادىستەمەلىك جۇمىستىڭ ءوز مانىندە جۇرۋىنە «اشىق ساباقتاردىڭ» ءرولى زور. پەداگوگ ءوز وقۋ ورنىنىڭ كولەمىندە شەكتەلىپ قالماي، سەمينارلارعا، كونفەرەنسيالاردا قاتىسۋ بەلسەندىلىك تانىتادى. ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرستارىنا قاتىسادى.

پەداگوگ – زەرتتەۋشى. پەداگوگ زەرتتەۋشى رەتىندە ءوزىنىڭ پەداگوگيكالىق قىزمەتىندە قايشىلىقتار مەن قيىندىقتارعا كەزدەسەدى، ونى شەشۋگە دەگەن قاجەتتىلىك تۋىندايدى. جۇمىسقا شىعارماشىلىقپەن قاراۋ، شابىتتانۋ – زەرتتەۋشىلىكتىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولىپ تابىلادى. پەداگوگيكالىق يننوۆاسيانىڭ دامۋىنا بايلانىستى، پەداگوگيكالىق ەكسپەريمەنت جۇرگىزە وتىرىپ ءتىپتى جاس پەداگوگتار دا ءوزىنىڭ زەرتتەۋشىلىك قابىلەتىن دالەلدەي الادى. سوندىقتان پەداگوگيكالىق نەگىزگى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى مەتوديكالىق مادەنيەت ارقىلى ءوزىن - ءوزى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.

قىزىلوردا قالاسى، №215 ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى مانات بەكەتوۆا