قالام
كىرىسپە
قازىرگى كەزدە قالامساپتىڭ ءتۇرى وتە كوپ. ولار ءار ءتۇرلى فورمادا جاسالىنىپ ءجۇر. ماسەلەن جۋانداتىلىپ جاسالعان ءار ءتۇرلى فورماعا كەلتىرىلىپ، جىڭىشكەسى دە بار، قولعا ۇستاعانعا ىڭعايلىسى دا سول. جۋانداتىلىپ جاسالعان قالامساپتار جازۋدى بۇزاتىنى قاق. سىرتى ادەمى بولعان سوڭ بالالار قىزىعىپ ۇستاعىسى كەلەدى، ءبىراق، ول بالانىڭ قولىن تالدىرىپ جىبەرۋى ابزال، جازۋى دا بۇزىلىپ كەتەدى. قالامساپتى تاڭدار كەزدە ونىڭ تەك ادەمىلىگىنە عانا قاراماي قولعا ۇستاعانعا ىڭعايلىسىن، سياسىنىڭ تۇسىنە، قويۋ نەمەسە سۇيىقتىعىنا دا قاراپ الۋ كەرەك. شاريكتى قالامساپتار ونىڭ جۋانداۋ نەمەسە جىڭىشكە جازاتىنىنا قاراي ەرەكشەلەنەدى.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى:
قالامداردىڭ قالاي، قاشان پايدا بولعانىن جانە تۇرمىستاعى قاجەتتىلىگىن ءبىلۋ.
زەرتتەۋدىڭ مىندەتتەرى:
1. قالامنىڭ شىعۋ تاريحىن زەرتتەۋ
2. قالام تۇرلەرىن انىقتاۋ
3. قالامدى قولعا دۇرىس ۇستاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءبىلۋ
4. قالامداردىڭ ادامعا پايداسى مەن زيانىن اجىراتىپ انىقتاۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ نىسانى:
قازىرگى كەزدەگى قولدانىستا جۇرگەن قالامدار.
زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسى مەن قورىتىندىسى:
جۇمىستى جازۋ بارىسىندا ەڭ العاش پايدا بولعان قالامدار مەن قازىرگى كەزدەگى قالامداردىڭ ارتىقشىلىعىن، پايداسىمەن زيانىن زەرتتەپ، سيانى كيىمگە توگىپ العان جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەكتىگى جايلى اقىل - كەڭەستەر بەرىلدى.
زەرتتەۋگە قاجەتتى قۇرال - جابدىقتار: عالامتور جەلىسى، ومىرلىك تاجىريبە.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. قالامنىڭ پايدا بولۋ تاريحى
ءبىزدىڭ عاسىردىڭ 600 - 1800 جىلدارىنا دەيىن بالاۋىزدىڭ ارزانداۋى مەن كەڭىنەن تارالۋىنىڭ ناتيجەسىندە جالپىعا قول جەتىمدى بولىپ تابىلاتىن جازۋ قۇرالى تالاپ ەتىلدى. وسىنداي قاجەتتىلىك سياعا مالىناتىن قۇستىڭ قاۋىرسىنىن جازۋ ءۇشىن قولايلى ەتىپ، ونى جازۋ ماقساتىندا پايدالانۋعا ىنتالاندىردى. ايتپاقشى، اعىلشىن تىلىندەگى «ren» (قالامساپ) لاتىن تىلىندەگى «penna» (قۇستىڭ قاۋىرسىنى) سوزىنەن پايدا بولعان. قاز قاۋىرسىنى وتە كوپ ۋاقىت بويى - 18 عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن قولدانىستا بولدى. قاز قاۋىرسىندارى قۇس قاۋىرسىنداردى قايىپ تىگەتىن جينامالى پىشاقتىڭ اتاۋىن ويلاپ تابۋعا نەگىزگە اينالدى. پىشاقتى باكى دەپ اتادى. 19 - ءشى عاسىردىڭ سوڭىندا مەتاللدان ازىرلەنگەن قالامساپتار تولىعىمەن ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋعا جارامسىز، ءجيى اۋىستىرۋدى تالاپ ەتەتىن قاز قاۋىرسىندارىن ىعىستىردى.
1884 جىلى ساقتاندىرۋ اگەنتى ليەۆيس ەدسون ۆاتەرماننىڭ اتى تاريح شەجىرەسىندە سيا قۇيىلىپ (الدىمەن قالامساپتىڭ ءبىر بۇيىرىنەن، ارنايى پيپەتكانى قولدانىپ) قولدانىلاتىن قالامساپتى ويلاپ تابۋشى رەتىندە لايىقتى ورىن الدى. ليەۆيس ۆاتەرماننىڭ جۇمىستا وتە كوپ جازاتىندىعى ونى اتالمىش ويلاپ تابۋدىڭ اۆتورى بولۋىنا ىقپال ەتتى. ۆاتەرمان ءوز جۇمىسىن تاستاپ كەتىپ، «Ideal Pen» كومپانياسىن ۇيىمداستىردى. اتالمىش كومپانيا نەگىزىنىڭ قالانۋىمەن قوسا قاۋىرسىندى سيا قالامساپتار دا ساتىلا باستادى.
ەگەر دە 1943 جىلى اتالعان سالاعا لاسلو بيرو ءوز ىقپالىن تيگىزگەنبەگەن بولسا، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىز قاۋىرسىندى سياعا مالىپ جازىپ ءجۇرۋىمىز دە عاجايىپ ەمەس ەدى. ءوزىنىڭ قىزمەت بابى بويىنشا (ال ول جۋرناليست بولاتىن)
بيرو باسپاحاناسىندا ءجيى قىزمەت ەتەتىن جانە دە گازەتتىڭ بەتىن ازىرلەيتىن ماشينادان ەندى قانا شىققان گازەتتىڭ ءبىر پاراعىن تولىعىمەن قۇرعاق بولىپ شىعاتىندىعىن كورگەن سايىن بەلگىلى ءبىر ويعا كەلەتىن؛ ونى الاڭداتاتىن ماسەلە: «ماڭگىلىك قاۋىرسىن» ورنالاسقان ىدىستى باسپاحانالىق بوياۋ سىندى تەز كەبەتىن، ارنايى سيامەن تولتىرۋعا بولماس پا ەدى؟ بيرونىڭ ويى ىسكە اسىرىلعان كەزدە اۆتوقالاممەن جازۋ نەعۇرلىم ۇنامدىراق بولار ەدى. جۋرناليست وسىنداي سيالار بارىنشا قويۋراق بولۋى ءتيىس ەكەندىگىن تەز تۇسىنە قويدى. ءبىراق، وندايدا قويۋ سيا كادىمگى اۆتوقالامنىڭ كاپيلليارلار جۇيەسىن لىق تولتىرار ەدى. ياعني، ولار ءۇشىن باسقا ءبىر جازۋ قۇرالىن ويلاپ تابۋ كەرەك بولعان. ءوزىنىڭ اعاسى، ديپلومى بار حيميك - مامانمەن اقىلداسىپ، بيرو قاۋىر سىندى ەركىن اينالاتىن تۇيىرشك سالىپ اۋىستىردى. ەڭ العاش، تاجىريبە رەتىندە ىسكە ەنگىزىلگەن قالاپساپتىڭ ۇلگىسى 1938 جىلى ازىرلەنگەن.
ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىسقا دەيىن ۆەنگرياداعى ساياسي احۋال بيرو سىندى ىمىراشىل جۋرناليست ءۇشىن ءقاۋىپتى بولدى. ول الدىمەن پاريجگە، ونان كەيىن يسپانياعا، ال 190 جىلى ارگەنتيناعا قونىس اۋداردى. بيرو پاريجدە بولعان كەزدە ءوز ونەرتابىسىنا پاتەنت الدى. پاريجدە ول ءوز قاراجاتىن وزىندىك يدەياعا جۇمساۋعا كەلىسىم بەرگەن قارجىگەرمەن تانىستى، قالامساپتىڭ قۇرىلىمىن جەتىلدىرىپ، شاريكتى وزەكتەردى ازىرلەيتىن ماشينانى ويلاپ شىعاردى. بيرو
سالعان شاعىن فابريكانىڭ العاش ونىمدەرى 1943 جىلى ارگەنتينادا ساتىلا
باستادى ءارى ولاردىڭ قۇنى جاقسى سيا اۆتوقالامساپتىڭ قۇنىنان نەعۇرلىم قىمبات بولدى.
داعدىلى «ماڭگى قاۋىرسىندارعا» قاراعاندا شاريكتى اۆتوقالامساپتار اتموسفەرالىق قىسىم ازايىپ كەتەتىن بيىككە كوتەرىلگەن كەزدە اعىپ كەتپەيتىن دىگىنە قول جەتكىزگەن ۇشقىشتار شاريكتى قالامساپتاردىڭ العاش ساتىپ الۋشىلارى بولدى. ۋاقىت وتە «اۆياسيالىق اۆتوقالامساپ» تۋرالى مالىمەت اقش قورعانىس مينيسترلىگىنە دە جەتتى. قورعانىس مينيسترلىگى اۆتوقالامساپ تاردىڭ ەڭ ۇزدىك وندىرۋشىلەرىنە جاڭا ونەرتابىسپەن تانىسىپ، ولاردى امەريكاندىق اسكەري ۇشقىشتارعا ارناپ شىعارۋ تاپسىرماسىن بەردى.
1944 جىلى بيرو ءوز ونەرتابىسىن اقش پاتەنتىمەن قورعاپ، ليسەنزيالاردى ەكى ءىرى امەريكاندىق فيرمالارعا ساتتى. الايدا اتالعان امەريكاندىق فيرمالار اتالعان اۆتوقالامساپتار ساتۋ ءىسىن دامىتقانعا دەيىن وسىنداي اۆتوقالامساپتىڭ ءبىرىن ساتىپ العان ىسكەر بيزنەسمەن م. رەينولدس ەشبىر ليسەنزياسىز وسىنداي قالامساپتاردى ءوزى شىعارا باستادى؛ ول تەك قالامساپتاردىڭ قۇرىلىمىن ءبىراز وزگەرتتى.
سوت قۋدالاۋىنان قۇتىلۋ ءۇشىن ول 1888 جىلى دج. لاۋد تەڭدەر مەن جاشىكتەردىڭ ءوندىرىسى ءۇشىن العان، ال سول كەزدە ۇمىتىلىپ كەتكەن امەريكاندىق پاتەنتكە سىلتەمە جاسادى. لاۋدتىڭ جۇيەسىندە بوياۋ قۇيىلعان باللونعا ورناتىلعان ديامەترى 1 - 2 سانتيمەترلى سەرىپپەلى تۇيىرشىك قاپ تىگەتىن ماتانىڭ، قاتىرما قاعازدىڭ نەمەسە تاقتانىڭ ۇستىنە نومەرلەر مەن تاڭبالاردى جازۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن. رەينولدس سوتتى ونىڭ قالامساپتارى - لاۋد ونەر تابىسىنىڭ ازايتىلعان كوشىرمەسى ەكەندىگىنە جانە دە بيرونىڭ جۇيەسى قالامساپتى ءوندىرۋ ىسىنە ەشقانداي قاتىسى جوق ەكەندىگىنە سەندىرە الدى.
قازىرگى كەزدە قالامساپتىڭ ءتۇرى وتە كوپ. ولار ءار ءتۇرلى فورمادا جاسالىنىپ ءجۇر. ماسەلەن جۋانداتىلىپ جاسالعان ءار ءتۇرلى فورماعا كەلتىرىلىپ، جىڭىشكەسى دە بار، قولعا ۇستاعانعا ىڭعايلىسى دا سول. جۋانداتىلىپ جاسالعان قالامساپتار جازۋدى بۇزاتىنى قاق. سىرتى ادەمى بولعان سوڭ بالالار قىزىعىپ ۇستاعىسى كەلەدى، ءبىراق، ول بالانىڭ قولىن تالدىرىپ جىبەرۋى ابزال، جازۋى دا بۇزىلىپ كەتەدى. قالامساپتى تاڭدار كەزدە ونىڭ تەك ادەمىلىگىنە عانا قاراماي قولعا ۇستاعانعا ىڭعايلىسىن، سياسىنىڭ تۇسىنە، قويۋ نەمەسە سۇيىقتىعىنا دا قاراپ الۋ كەرەك. شاريكتى قالامساپتار ونىڭ جۋانداۋ نەمەسە جىڭىشكە جازاتىنىنا قاراي ەرەكشەلەنەدى.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ماقساتى:
قالامداردىڭ قالاي، قاشان پايدا بولعانىن جانە تۇرمىستاعى قاجەتتىلىگىن ءبىلۋ.
زەرتتەۋدىڭ مىندەتتەرى:
1. قالامنىڭ شىعۋ تاريحىن زەرتتەۋ
2. قالام تۇرلەرىن انىقتاۋ
3. قالامدى قولعا دۇرىس ۇستاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ءبىلۋ
4. قالامداردىڭ ادامعا پايداسى مەن زيانىن اجىراتىپ انىقتاۋ.
زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ نىسانى:
قازىرگى كەزدەگى قولدانىستا جۇرگەن قالامدار.
زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسى مەن قورىتىندىسى:
جۇمىستى جازۋ بارىسىندا ەڭ العاش پايدا بولعان قالامدار مەن قازىرگى كەزدەگى قالامداردىڭ ارتىقشىلىعىن، پايداسىمەن زيانىن زەرتتەپ، سيانى كيىمگە توگىپ العان جاعدايدا نە ىستەۋ كەرەكتىگى جايلى اقىل - كەڭەستەر بەرىلدى.
زەرتتەۋگە قاجەتتى قۇرال - جابدىقتار: عالامتور جەلىسى، ومىرلىك تاجىريبە.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم
2. 1. قالامنىڭ پايدا بولۋ تاريحى
ءبىزدىڭ عاسىردىڭ 600 - 1800 جىلدارىنا دەيىن بالاۋىزدىڭ ارزانداۋى مەن كەڭىنەن تارالۋىنىڭ ناتيجەسىندە جالپىعا قول جەتىمدى بولىپ تابىلاتىن جازۋ قۇرالى تالاپ ەتىلدى. وسىنداي قاجەتتىلىك سياعا مالىناتىن قۇستىڭ قاۋىرسىنىن جازۋ ءۇشىن قولايلى ەتىپ، ونى جازۋ ماقساتىندا پايدالانۋعا ىنتالاندىردى. ايتپاقشى، اعىلشىن تىلىندەگى «ren» (قالامساپ) لاتىن تىلىندەگى «penna» (قۇستىڭ قاۋىرسىنى) سوزىنەن پايدا بولعان. قاز قاۋىرسىنى وتە كوپ ۋاقىت بويى - 18 عاسىردىڭ سوڭىنا دەيىن قولدانىستا بولدى. قاز قاۋىرسىندارى قۇس قاۋىرسىنداردى قايىپ تىگەتىن جينامالى پىشاقتىڭ اتاۋىن ويلاپ تابۋعا نەگىزگە اينالدى. پىشاقتى باكى دەپ اتادى. 19 - ءشى عاسىردىڭ سوڭىندا مەتاللدان ازىرلەنگەن قالامساپتار تولىعىمەن ۇزاق ۋاقىت پايدالانۋعا جارامسىز، ءجيى اۋىستىرۋدى تالاپ ەتەتىن قاز قاۋىرسىندارىن ىعىستىردى.
1884 جىلى ساقتاندىرۋ اگەنتى ليەۆيس ەدسون ۆاتەرماننىڭ اتى تاريح شەجىرەسىندە سيا قۇيىلىپ (الدىمەن قالامساپتىڭ ءبىر بۇيىرىنەن، ارنايى پيپەتكانى قولدانىپ) قولدانىلاتىن قالامساپتى ويلاپ تابۋشى رەتىندە لايىقتى ورىن الدى. ليەۆيس ۆاتەرماننىڭ جۇمىستا وتە كوپ جازاتىندىعى ونى اتالمىش ويلاپ تابۋدىڭ اۆتورى بولۋىنا ىقپال ەتتى. ۆاتەرمان ءوز جۇمىسىن تاستاپ كەتىپ، «Ideal Pen» كومپانياسىن ۇيىمداستىردى. اتالمىش كومپانيا نەگىزىنىڭ قالانۋىمەن قوسا قاۋىرسىندى سيا قالامساپتار دا ساتىلا باستادى.
ەگەر دە 1943 جىلى اتالعان سالاعا لاسلو بيرو ءوز ىقپالىن تيگىزگەنبەگەن بولسا، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءبىز قاۋىرسىندى سياعا مالىپ جازىپ ءجۇرۋىمىز دە عاجايىپ ەمەس ەدى. ءوزىنىڭ قىزمەت بابى بويىنشا (ال ول جۋرناليست بولاتىن)
بيرو باسپاحاناسىندا ءجيى قىزمەت ەتەتىن جانە دە گازەتتىڭ بەتىن ازىرلەيتىن ماشينادان ەندى قانا شىققان گازەتتىڭ ءبىر پاراعىن تولىعىمەن قۇرعاق بولىپ شىعاتىندىعىن كورگەن سايىن بەلگىلى ءبىر ويعا كەلەتىن؛ ونى الاڭداتاتىن ماسەلە: «ماڭگىلىك قاۋىرسىن» ورنالاسقان ىدىستى باسپاحانالىق بوياۋ سىندى تەز كەبەتىن، ارنايى سيامەن تولتىرۋعا بولماس پا ەدى؟ بيرونىڭ ويى ىسكە اسىرىلعان كەزدە اۆتوقالاممەن جازۋ نەعۇرلىم ۇنامدىراق بولار ەدى. جۋرناليست وسىنداي سيالار بارىنشا قويۋراق بولۋى ءتيىس ەكەندىگىن تەز تۇسىنە قويدى. ءبىراق، وندايدا قويۋ سيا كادىمگى اۆتوقالامنىڭ كاپيلليارلار جۇيەسىن لىق تولتىرار ەدى. ياعني، ولار ءۇشىن باسقا ءبىر جازۋ قۇرالىن ويلاپ تابۋ كەرەك بولعان. ءوزىنىڭ اعاسى، ديپلومى بار حيميك - مامانمەن اقىلداسىپ، بيرو قاۋىر سىندى ەركىن اينالاتىن تۇيىرشك سالىپ اۋىستىردى. ەڭ العاش، تاجىريبە رەتىندە ىسكە ەنگىزىلگەن قالاپساپتىڭ ۇلگىسى 1938 جىلى ازىرلەنگەن.
ەكىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىسقا دەيىن ۆەنگرياداعى ساياسي احۋال بيرو سىندى ىمىراشىل جۋرناليست ءۇشىن ءقاۋىپتى بولدى. ول الدىمەن پاريجگە، ونان كەيىن يسپانياعا، ال 190 جىلى ارگەنتيناعا قونىس اۋداردى. بيرو پاريجدە بولعان كەزدە ءوز ونەرتابىسىنا پاتەنت الدى. پاريجدە ول ءوز قاراجاتىن وزىندىك يدەياعا جۇمساۋعا كەلىسىم بەرگەن قارجىگەرمەن تانىستى، قالامساپتىڭ قۇرىلىمىن جەتىلدىرىپ، شاريكتى وزەكتەردى ازىرلەيتىن ماشينانى ويلاپ شىعاردى. بيرو
سالعان شاعىن فابريكانىڭ العاش ونىمدەرى 1943 جىلى ارگەنتينادا ساتىلا
باستادى ءارى ولاردىڭ قۇنى جاقسى سيا اۆتوقالامساپتىڭ قۇنىنان نەعۇرلىم قىمبات بولدى.
داعدىلى «ماڭگى قاۋىرسىندارعا» قاراعاندا شاريكتى اۆتوقالامساپتار اتموسفەرالىق قىسىم ازايىپ كەتەتىن بيىككە كوتەرىلگەن كەزدە اعىپ كەتپەيتىن دىگىنە قول جەتكىزگەن ۇشقىشتار شاريكتى قالامساپتاردىڭ العاش ساتىپ الۋشىلارى بولدى. ۋاقىت وتە «اۆياسيالىق اۆتوقالامساپ» تۋرالى مالىمەت اقش قورعانىس مينيسترلىگىنە دە جەتتى. قورعانىس مينيسترلىگى اۆتوقالامساپ تاردىڭ ەڭ ۇزدىك وندىرۋشىلەرىنە جاڭا ونەرتابىسپەن تانىسىپ، ولاردى امەريكاندىق اسكەري ۇشقىشتارعا ارناپ شىعارۋ تاپسىرماسىن بەردى.
1944 جىلى بيرو ءوز ونەرتابىسىن اقش پاتەنتىمەن قورعاپ، ليسەنزيالاردى ەكى ءىرى امەريكاندىق فيرمالارعا ساتتى. الايدا اتالعان امەريكاندىق فيرمالار اتالعان اۆتوقالامساپتار ساتۋ ءىسىن دامىتقانعا دەيىن وسىنداي اۆتوقالامساپتىڭ ءبىرىن ساتىپ العان ىسكەر بيزنەسمەن م. رەينولدس ەشبىر ليسەنزياسىز وسىنداي قالامساپتاردى ءوزى شىعارا باستادى؛ ول تەك قالامساپتاردىڭ قۇرىلىمىن ءبىراز وزگەرتتى.
سوت قۋدالاۋىنان قۇتىلۋ ءۇشىن ول 1888 جىلى دج. لاۋد تەڭدەر مەن جاشىكتەردىڭ ءوندىرىسى ءۇشىن العان، ال سول كەزدە ۇمىتىلىپ كەتكەن امەريكاندىق پاتەنتكە سىلتەمە جاسادى. لاۋدتىڭ جۇيەسىندە بوياۋ قۇيىلعان باللونعا ورناتىلعان ديامەترى 1 - 2 سانتيمەترلى سەرىپپەلى تۇيىرشىك قاپ تىگەتىن ماتانىڭ، قاتىرما قاعازدىڭ نەمەسە تاقتانىڭ ۇستىنە نومەرلەر مەن تاڭبالاردى جازۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن. رەينولدس سوتتى ونىڭ قالامساپتارى - لاۋد ونەر تابىسىنىڭ ازايتىلعان كوشىرمەسى ەكەندىگىنە جانە دە بيرونىڭ جۇيەسى قالامساپتى ءوندىرۋ ىسىنە ەشقانداي قاتىسى جوق ەكەندىگىنە سەندىرە الدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
