سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 1 اپتا بۇرىن)
قاليجان بەكقوجين «اقساق تەمىر مەن اقىن» باللاداسى
استانا قالاسى،
س.ماۋلەنوۆ اتىنداعى №37 ورتا مەكتەپ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
دجۋسۋپوۆا جاينا جانات قىزى

قازاق ادەبيەتى 7 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ق. بەكقوجين «اقساق تەمىر مەن اقىن» باللاداسى
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىگى: – ق. بەكقوجيننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جايىندا وقۋشىلارعا اقپارات بەرۋ، تەوريالىق ۇعىمدارمەن تانىستىرۋ جانە شىعارماعا ادەبي تالداۋ جاساۋ.
تاربيەلىلىگى: باللادا ارقىلى حالقىمىزدىڭ باعا جەتپەس قازىناسى - ءسوز ونەرىن باعالاي بىلۋگە، ونەردى سۇيۋگە، ادامگەرشىلىك قاسيەتىن بيىك ۇستاۋعا ۇيرەتۋ.
دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق دۇنيەسىن، وي جۇيەسىن ارتتىرۋ، اۋەزدى وقۋ شەبەرلىكتەرىن، ىزدەمپازدىقتىڭ قابىلەتىن شىڭداۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: بايانداۋ، تالداۋ، توپتاۋ، سالىستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكاتتار، قيما قاعازدار، شىعارمالار جيناعى
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ءوزىن - ءوزى تانۋ.

ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
سالەمدەسۋ، وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسۋىن تەكسەرۋ، ساباققا نازارىن اۋدارتۋ.

II. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.

1. ق. امانجولوۆتىڭ «دۇنيەگە جار» ولەڭى جاتتاۋ.
2. س. شايمەردەنوۆتىڭ «يت اشۋى» پوۆەسىنەن شاعىن دەبات «مارعاۋدىڭ ارەكەتى دۇرىس پا، الدە بۇرىس پا؟»

لەزبايدى قورعاۋشى: «مارعاۋدىڭ ارەكەتى دۇرىس»
قارعابەكتى قورعاۋشى: «مارعاۋدىڭ ارەكەتى دۇرىس ەمەس»

1) مەنىڭشە، مارعاۋدىڭ قارعابەككە ىستەگەنى دۇرىس. سەبەبى ءار ادام ءوزىنىڭ جاساعان ارام پيعىلى ءۇشىن جازاسىن الۋى قاجەت. لەزبايدىڭ ۇيىنەن ادال اسىن ءىشىپ، ارام ارەكەت جاساعان قارعابەك ءوز جازاسىن الۋى قاجەت.

2) مەنىڭ ويىمشا، ابىردى ويىن بالاسى دەپ ونىڭ ءسوزىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى، بىلە بىلسەك «بالالى ۇيدە ۇرلىق جاتپايدى» دەگەن ءسوز بار، كەز - كەلگەن بالا كورگەنىن ايتادى.

3) لەزباي ءوزىنىڭ توبەتىن جاقسى بىلەدى جانە وعان سەنەدى. ال مارعاۋ وتە باتىل توبەت. سەبەبى ول ءوز باسىنا قاتەردىڭ تونەتىنىنە قاراماستان يەسىنە جاماندىق جاساعانداردى جازالادى.
4) جان - جانۋارلار ءتىلسىز بولعاندىقتان، ولاردى سويلەي المايدى ەكەن دەپ جازالاي بەرۋگە بولمايدى. سەبەبى مارعاۋ كۇشىك كەزىنەن سول ءۇيدىڭ تابالدىرىعىنداعى كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتى كورىپ وسكەن. ونىڭ ونداي ارەكەتكە بارۋىنا ادامداردىڭ ارام پيعىلى سەبەپ بولدى. بارىمىزگە بەلگىلى، جان - جانۋارلار ادامعا قاراعاندا جاماندىقتى ءبىرىنشى سەزەدى. ولاردى تابيعات سەزىمتال ەتىپ جاراتقان. 1) مەنىڭشە، مارعاۋدىڭ جاساعان ارەكەتى دۇرىس ەمەس. سەبەبى مارعاۋ ءتىلسىز جانۋار. ول قانشا جەردەن جاماندىقپەن كۇرەسسە دە كەيبىر ادامدار ونىڭ نيەتىن دۇرىس تۇسىنبەيدى. سەبەبى قازاقتا «يت يتتىگىن ىستەيدى» دەگەن ءسوز بار.

2) ول قارعابەك پەن ۇمسىندىقتى جازالايمىن دەپ يەسى لەزبايدىڭ باسىنا پالە تاۋىپ بەردى، ال ءوزى «قۇتىرعان يت» اتاندى. مارعاۋدى ەشكىم اقتاپ الا المايدى، سەبەبى ول جاماندىق ارەكەتكە ءوزى عانا كۋا بولدى، ادىردىڭ سوزىنە ەشكىم سەنبەيدى، سەبەبى ول ويىن بالاسى، ال دابىر ەسى كىرگەن بالا مۇنداي ارەكەتتىڭ بولعانىن راستامادى.

3) لەزباي شوپان ءوزىنىڭ ءيتىنىڭ ادامداردى بىرنەشە رەت بالاعىنا جابىسقانىن بىلە تۇرا، ۇمسىندىقتىڭ سوزىنە قۇلاق اسپادى. اقىرى مارعاۋ يت قارعابەكتى تالاپ تاستادى.

جاڭا ساباق

ق. بەكقوجين «اقساق تەمىر مەن اقىن»
ق. بەكقوجيننىڭ ءومىربايانى وقىلىپ، اقىن تۋرالى قىسقاشا مالىمەت سۇراقتار ارقىلى بەكىتىلەدى:
1. اقىن قاي جەردە دۇنيەگە كەلگەن؟ 1913 جىلى 25 قاراشادا پاۆلودار وبلىسىندا تۋعان؛
2. قاي جەردە ءبىلىم العان؟ 1942 جىلى قازمۋ - دىڭ جۋرناليستيكا ءبولىمىن بىتىرگەن؛
3. قانداي ءان - ولەڭدەردىڭ اۆتورى؟ «بەيبىتشىلىك جىرى»، «كەل، ءبىزدىڭ اۋىلعا»
4. اقىننىڭ قانداي شىعارمالارى بار؟

تەوريالىق ۇعىمدار:
باللادا - ورتا عاسىردا فرانسۋز، يسپان، يتاليان ەلدەرىنىڭ پوەزياسىندا پايدا بولعان ليريكانىڭ ءبىر ءتۇرى. تاريحي شىندىقتى، ەرلىك ارەكەتتەردى سيپاتتايتىن شاعىن سيۋجەتتى ولەڭ.

ءامىر تەمىر - موڭعولدىڭ تۇركىلەنگەن بارلاس تايپاسىنان شىققان تاراعاي بەكتىڭ بالاسى. ول 1336 - 1405 جج اراسىندا ءومىر سۇرگەن. 35 جىل بويى - 1405 جىلدارى جەكە - دارا بيلىك جۇرگىزگەن. ول قازاقستان مەن قىرعىزستان اۋماعىنا - شىعىس دەشتى قىپشاققا، جەتىسۋ مەن تيان - شانعا باسقىنشىلىق ماقساتىن اسقان قاتىگەزدىكپەن جۇزەگە اسىرادى. ءامىر تەمىردىڭ قازاقستان جەرىنە ۇزاق جىلدار بويى جاساعان جورىقتارى ونىڭ 1405 ج. وتىرار قالاسىندا قازا بولۋىمەن اياقتالادى. بۇل جورىقتىڭ قازاقستاندا ءومىر سۇرگەن تايپالار ءۇشىن اۋىر زارداپتارى بولدى. 1 - دەن حالىقتاردىڭ شارۋاشىلىعى مۇلدە كۇيرەدى. ەلدەر اراسىندا بايلانىس ءۇزىلدى. حالىق قىرعىنعا ۇشىراپ، قۇلدىققا اينالدى، ورتا ازيا قولىنداعى بازارلاردا ساتۋعا ءتۇستى. قالالار قيرادى، ورتەلدى. ءامىر تەمىر شاپقىنشىلىعى قازاق جەرىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ دامۋىنا كوپ زاردابىن تيگىزدى.

باللادانىڭ نەگىزگى وقيعاسى - ءامىر تەمىردىڭ كەزەكتى ءۇندىستان جورىعىنان كەلىپ، تۇرىك سۇلتانىنا قارسى جورىققا اتتانباق بولعان شاقتا تۇرىك قىزىنا عاشىق حافيز شايىرمەن اراداعى كەزدەسۋى.

باللادانىڭ نەگىزگى يدەياسى: الەم بيلەۋشىسى اتانعان ءامىر تەمىردىڭ ءسوز قۇدىرەتىن باعالاي بىلەتىن دانىشپان ەكەندىگىن تانىتۋ.

جاڭا ساباقتى بەكىتۋ كەزەڭى.
شىعارمانى داۋىستاپ مانەرلەپ وقۋ ارقىلى ونى سيۋجەتتىك قۇرىلىسىنا قاراي تالداۋ.

شىعارمانىڭ سيۋجەتتىك قۇرىلىسى:
 شىعارمانىڭ كىرىسپەسى: اقساق تەمىر ورداسىنداعى سالتانات
 سيۋجەتتىك بايلانىس: ءحافيزدىڭ ورداعا كەلۋى
 شىعارمانىڭ شيەلەنىسۋى: حافيز اقىننىڭ تەمىرمەن تىلدەسۋى
 شارىقتاۋ شەگى: اقىننىڭ ءامىر تەمىرگە بەرگەن باعاسى
 شىعارمانىڭ شەشىمى: اقساق تەمىردىڭ ءسوز قۇدىرەتىنە باس ءيۋى

شىعارما كەيىپكەرلەرىنە تالداۋ:

● اقساق تەمىر
1. بيلەۋشى؛
2. قولباسشى؛
3. باتىر؛
4. قاتىگەز؛
● ورتاق قاسيەتتەرى:
1. ورتا عاسىرلاردا ءومىر سۇرگەن
2. تاريحتا ەسىمدەرى قالعان؛
3. قايسار
4. وجەت مىنەزدى؛
5. ءسوز قۇدىرەتىن تۇسىنەدى
● حافيز اقىن
1. اقىن؛
2. پارسى؛
3. داستاندار مەن ولەڭدەردىڭ اۆتورى
4. اقكوڭىل

شىعارمانىڭ تىلدىك كوركەمدىك ەرەكشەلىگىنە قاراي تالداۋ:
الليتەراسيا
تەڭىزدەي تەبىرەندى جەيحۋن بۇگىن،
تەمىردىڭ جىر ەتكەندەي جويقىندىعىن.
كەيىپتەۋ
تاجال عىپ ازياعا بەرگەن ءتاڭىر،
تالقانداپ تالاي جۇرتتى، كەلگەن تەمىر.
مەتافورا
تەمىر - اشىنعان ارىستان، جولبارىس، بارىس، قارا بۇلت، ايداhار
حافيز - كيىك، ءسوزى - ءمۇساپىر (ۋ)
ەپيتەتتەر
اق شاتىرلار، كوك وراي، سارى قىمىز، دولى ءسوز، سامال تاڭ
تەڭەۋلەر:
سامارقانداي، تاڭداي ت. ب

جاڭا ساباقتى قورىتىندىلاۋ كەزەڭى.
1) شىعارماداعى ەڭ باستى كەيىپكەر كىم؟
2) شىعارمادا اتى اتالعان شىعىستان شىققان حافيز، نيزامي شايىرلار جايىندا نە بىلەسىڭدەر؟
3) شىعارمادا اقساق تەمىردىڭ سويقاندى جورىقتارى، قاتال ءامىرشى ەكەندىگى قالاي سۋرەتتەلەدى؟
4) حافيز اقىنعا قانداي باعا بەردى؟
5) دۇنيە ءجۇزىن قان ساسىتىپ، ادام باسىن تاس ورنىنا قالاپ ساراي سالعان ءامىرشىنىڭ حافيزگە جاساعان راقىمشىلدىعىنىڭ سەبەبى نە دەپ ويلايسىڭدار؟
6) حافيز شايىر اقىننىڭ قۇدىرەتىن قالاي دالەلدەيدى؟

ءۇي تاپسىرماسى: «اقساق تەمىر مەن اقىن» باللاداسىن وقۋ، 174 بەتتەگى II، III - دەڭگەي تاپسىرمالارىن ورىنداۋ.
باعالاۋ.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما