قايىڭدار
بايانداما
تاقىرىبى: قايىڭدار
بيولوگيا عىلىمىن يگەرۋدە وقۋشىلارعا وقۋ ءپانىنىڭ جەكەلەگەن تاقىرىپتارى بويىنشا تەرەڭ ءبىلىم بەرىپ، شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋدە ءتۇرلى قوسىمشا ماتەريالداردى بەرۋدىڭ ماڭىزى زور.
ەركە وزەندەر جاتپايدى تاسىپ اعىپ،
تاۋلار دا تۇر جامىلىپ باسىنا بۇلت.
اق قايىڭدار جىلايدى جاپىراعىن،
بايقاۋسىزدا شاشىپ الىپ. ف. وڭعارسىنوۆا
سىلانعان سۇلۋ اق قايىڭدار تالاي اقىن - جازۋشىلاردىڭ ولەڭ - جىرلارىنا ارقاۋ بولعان. قايىڭدى ورمان - باسقا ورماندارعا قاراعاندا، كەرەمەتتەي نازىك، ادەمى كورىنەدى. سوندىقتان دا ونىڭ ادامعا اسەرى، ەستەتيكالىق ءلاززاتى ۇشان - تەڭىز. سۇلۋلىقتىڭ، نازىكتىكتىڭ بەلگىسى سانالاتىن اق قايىڭنىڭ قۇرىلىسىنىڭ ماڭىزىن بىلاي قويعاندا، ودان الىناتىن شيپالى شىرىنى جايلى جەكە اڭگىمە ەتۋگە بولادى.
قايىڭدار تۇقىمداسى - شامشاتتار قاتارىنا جاتاتىن ءبىر ءۇيلى، جاپىراق تاستايتىن، جەلمەن توزاڭداناتىن وسىمدىكتەر. نەگىزىنەن سولتۇستىك جارتى شاردىڭ قوڭىرجاي جانە سالقىن وڭىرىندە وسەتىن 6 تۋىسى، 200 - گە جۋىق ءتۇرى بەلگىلى. ال، قازاقستاندا 3 تۋىسى 17 ءتۇرى بار. ولاردىڭ بيىكتىگى 15 كەيدە 25 - 30 م - دەي بولادى. تامىرى بەرىك، جەر بەتىنە جاقىن ورنالاسادى. تامىرىندا ميكوريزا بايقالادى. جاپىراقتارى كەزەكتەسىپ ورنالاسقان، بوبەشىك جاپىراقتارى ەرتە ءتۇسىپ قالادى. گ ۇلى ۇساق، رەڭسىز، دارا جىنىستى. اتالىق گۇل شوعىرىنىڭ سىرعاسى ۇزىن، گۇلدەگەن كەزدە تومەن قاراي سالبىراپ تۇرادى، انالىق گۇلشوعىرىنىڭ سىرعاسى قىسقا، ەداۋىر تىك، ءپىشىنى دومالاق بولادى.
جەمىسى - جاڭعاقشا. قايىن تۇقىمداسىنا جاتاتىن اعاشتار 150 كەيدە 300 جىلعا دەيىن وسەدى.
اق قايىڭ. بۇل كادىمگى قايىڭ تۇقىمداس، سىرتقى قابىعى اق ءتۇستى، ورمان اعاشى. جاپىراقتارى ءۇشبۇرىشتى نەمەسە رومب ءتارىزدى بولىپ كەلەدى. بيىكتىگى 20 م دەيىن جەتەدى. ءساۋىر - مامىر ايلارىندا گۇلدەيدى. ەلىمىزدىڭ سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ دالالى جانە ورماندى ايماقتارىندا وسەدى.
جابىسقاق، قاندىاعاش. قازاقستاندا وتە سيرەك كەزدەسەتىن ءتۇر. سولتۇستىك وبلىستاردا جەكەلەگەن وقشاۋ جەرلەردە كەزدەسەدى. ىلعالدى سايلار مەن جىرالاردا، وزەندەر مەن كولدەر جاعاسىنداعى شوپتەسىندى باتپاقتاردا وسەدى. بۇل تەز وسەتىن باعالى اعاش (10 جىلدىق اعاش بيىكتىگى 10 م جەتەدى. 300 جىل تىرشىلىك ەتەدى. تۇقىمى ارقىلى وسەدى. كوپتەگەن باعالى قاسيەتتەرى بار.
سۇرەگى وتە قاتتى، سۋدا دا جاقسى ساقتالادى، سوندىقتان شاحتالاردى بەكىتۋ ءۇشىن، قۇدىقتاردا تىرەۋىش رەتىندە پايدالانىلادى.
قايىڭنىڭ ءسولى - اسا پايدالى سۋسىن. ونىڭ دامدىلىگىن ءشول قاندىرار قاسيەتىن بىلاي قويعاندا ءارتۇرلى اۋرۋلارعا قارسى شيپالىق قاسيەتى جانە بار.
حيميالىق قۇرامى. اق قايىڭنىڭ بۇرىندە شايىر، ەفير مايى، بەتۋلورەتين قىشقىلى، ساپونيندەر، يلىك زاتتار، ءجۇزىم قانتى، س دارۋمەنى جانە فيتونسيدتەر، گليۋكوزا، فرۋكتوزا، كوپتەگەن ميكروەلەمەنتتەر كەزدەسەدى. قايىڭ قابىعىنان اعاتىن شىرىندى ىشۋگە بولادى. قايىڭ شىرىنىندا 20% قانت، كالسيي وكسيدى جانە حوش ءيىستى زاتتار بار. ال، قاندىاعاش ءبۇرىنىڭ قۇرامىندا يلىك زاتتار، گاللا قىشقىلى، ال جاپىراعىندا گليۋكوزيدتەر، كۆەرسەتين مەن ءتۇرلى ورگانيكالىق قىشقىلدار بار. قابىعى يلىك زاتتارمەن قاتار تريتەرپەنويدتارعا، تاراكسەرونعا جانە باسقا دا زاتتارعا باي.
قولدانىلۋى. ەمدىك ماقساتتا اق قايىڭنىڭ بۇرلەرى مەن جاپىراقتارى، كەيدە شىرىنى قولدانىلادى. اق قايىڭ بۇرلەرىنەن جانە جاپىراقتارىنان جاسالعان قايناتىندى مەن تۇنبا حالىق مەديسيناسىندا نەسەپ جانە ءوت جۇرگىزەتىن، قان تازارتاتىن، تەر شىعاراتىن ءدارى رەتىندە قولدانىلادى. بۇرىنەن جاسالعان 10% تۇنبانى ستاكاننىڭ تورتتەن بىرىندەي مولشەردە كۇندە 3 - 4 رەت ىشەدى، ال جاپىراعىنان جاسالعان 10 - 20% تۇنبانى جارتى ستاكاننان كۇنىنە 2 رەت ىشەدى. جاپىراقتارىنىڭ قايناتىندىسىمەن قىرقۇلاق، ريەۆماتيزم، قۇياڭ، شەمەن، بۇيرەك اۋرۋلارىن ەمدەيدى، ارناۋلى بۋلاۋ جاساپ دەنەدەگى قىشىما قوتىردى، ۇشىقتى جانە تاعى باسقا دا تەرى اۋرۋلارىنا قارسى پايدالانادى. حالىق مەديسيناسىندا كوكتەم شىعىپ كۇن جىلىنا باستاعان كەزدە قايىن، قابىعىن تەرىپ، ودان اعاتىن شىرىندى پايدالانۋ كەڭ ەرىك العان. قايىڭ شىرىنىندا 2% قانت، كالسيي توتىعى جانە حوش ءيىستى زاتتار بار. ونى نەسەپ جۇرگىزەتىن، شەك قۇرتىن تۇسىرەتىن، تابەت ارتتىراتىن، قان تازارتاتىن، جالپى دەنساۋلىقتى جاقسارتىپ، ءال بەرەتىن ءدارى رەتىندە جانە قىرقۇلاق اۋرۋىنا قارسى پايدالانادى.
سوزىلمالى گاستروەنتەريت كەزىندە، ياعني قارىن جانە اش ىشەك قابىنعاندا جانە قاتتى ءىش وتكەندە دە قاندىاعاشتىڭ جاس ءبۇرىن قازتابان ساباعىمەن، تۇيمەشەتەن گۇلىمەن، شايقۋراي تۇقىمىمەن، اقباس جۋسان گۇلدەرىمەن قوسىپ، ارالاستىرادى دا وسى قوسپادان 15 گ الىپ، ۇستىنە 18 - 20°س جىلى جارتى ل سۋ قۇيىپ، 3 ساعات تۇندىرادى. ودان كەيىن ونى 10 مينۋتتاي باياۋ جانعان وتقا قويىپ قايناتادى. بۇل قايناتىندىنى 2 اس قاسىقتان كۇنىنە 6 رەت تاماق الدىندا ىشەدى.
قايىڭنان بولىنگەن شىرىننىڭ شيپالىق قاسيەتى قازاق بالگەرلەرىنە ەرتەدەن بەلگىلى بولعان. كەزىندە ونى باسى اينالىپ، كوزى قاراۋىتقان قانى از ادامدارعا قان تولتىرۋ ءۇشىن بەرگەن. تاماقتى ءسىڭدىرىپ، اۋرۋلارعا ءدارى ەسەبىندە قايىڭنىڭ ءسولىن ىشكىزگەن. قازاق بالگەرلەرى ىستالىپ، ءيسى كەتكەن تورسىقتاردى قايىڭ اعاشىنىڭ دىڭىنە جاپسىرا ءىلىپ، كوكتەم كەزىندە تورسىق - تورسىق ءسول جيناپ الاتىن بولعان.
... ەل باسىنا كۇن تۋعان “اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما” زامانىندا ەر ازاماتتارىن جاۋعا اتتاندىرىپ، ۇلارداي شۋلاپ جۇرتتا قالا بەرگەن اۋىلدىڭ بالا - شاعا، كەمپىر - شالى كۇندەردىڭ كۇنىندە جاپپاي ىندەتكە ۇشىراپتى. سوندا ءبىر بالگەر حالقىن جيناپ، قايىڭنىڭ شىرىنىن جيناۋدى، ول شىرىندى دەرتكە داۋا رەتىندە ىشۋگە ۇيرەتەدى. سول ىلاڭدى زاماندا ۇركەردەي عانا اۋىلدى قايىڭنىڭ ءسولى اجالدان امان الىپ قالعان ەكەن دەگەن اڭىز بار. قازاق حالقىنىڭ بەلگىلى كۇيشى بايجىگىت “قايىڭ ساۋعان” اتتى تاماشا كۇي شىعارعان. مىنە، سول كۇيدى بايجىگىت وسى وقيعاعا بايلانىستى شىعارعان كورىنەدى.
وسىلايشا قايىڭنىڭ شيپالىق ءقادىر - قاسيەتى حالقىمىزعا ەجەلدەن ءمالىم. ال، بۇل شيپالى شىرىننىڭ قۇندىلىعى مەن تيىمدىلىگىن بۇگىندەرى عالىمدار زەرتتەۋ تاجىريبەلەرىندە انىقتاپ وتىر.
شارۋاشىلىقتاعى ماڭىزى. قايىڭدى ورماندار جەلدەن جاقسى قورعايدى، قار توقتاتادى، باسقا ەكپە اعاشتارعا قاراعاندا، ورمان ورتىنە ءتوزىمدى، توپىراقتى قۇنارلاندىرادى. توپىراقتىڭ سورتاڭداۋىنا جول بەرمەيدى. قايىڭدى ورمان توپىراق قۇرىلىمىن جاقسارتۋدا، باتپاقتانۋدان ساقتاۋدا ۇلكەن ءرول اتقارادى.
سۇيەلدى قايىڭدى ەگىس قورعايتىن ورمان القابى رەتىندە جانە ەلدى مەكەندەردى كوگالداندىرۋ، اسەمدىك ءۇشىن ساياباقتاردا كوشەتتەرىنەن نەمەسە تۇقىمىنان قولدان وسىرەدى. سۇرەگى قۇرىلىستا جانە جيھاز جاساۋ ءۇشىن، جاس جاپىراعى مەن ءبۇرى جانە ونىڭ دىڭىندە وسەتىن قايىڭ قارا ساڭىراۋقۇلاعى مەديسينادا جانە پارفيۋمەريادا پايدالانىلادى. ونى سۋسىن رەتىندە پايدالانۋعا نەمەسە قايىڭ كۆاسىن، شاراپ، سيروپ دايىنداۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولادى. پارفيۋمەريا كاسىبىندە قايىڭنىڭ سولىنەن لاسون، سونداي - اق ءتۇرلى كوسمەتيكالىق زاتتار جاسايدى. تاماق ونەركاسىبىندە ودان كونديتەرلىك بۇيىمدار ءۇشىن قامىر دايىندايدى.
قايىڭنىڭ ءسولىنىڭ وسىنشالىق كوپ قاسيەتكە يە بولۋى - قازىرگى كەزدە وعان دەگەن سۇرانىستى بارعان سايىن ارتتىرىپ وتىر. قايىڭ قابىعىنان قاراماي (دەگوت) الۋ ەجەلدەن بەلگىلى، ونىمەن دەڭگەلەكتەردى، اياق كيىمدى مايلاعان. ال، قايىڭ توزىنان اسەم قوراپشالار، سومكەلەر توقىلادى. ونىمەن سولتۇستىك امەريكا ۇندىستەرى كانوەنىڭ (تەز جۇزەتىن قايىق) سىرتىن قاپتايدى. قىزىل قايىڭ قازاقستانداعى ەڭ شولگە تەزىمدى قايىڭ ءتۇرى. قۋاڭشىلىق اۋداندارداعى ەلدى مەكەندەردى كوگالداندىرۋ ءۇشىن پايدالانۋ ۇسىنىلادى. ناۋرىزىم قورىعىندا، باياناۋىل ۇلتتىق پاركىندە قورعالادى.
كوكتەمدە جاسىل جەلەك جامىلعان قايىڭدى توعايدى ارالاپ ءبىر كورىڭىزشى... اق شاعالاداي جۇپ - جۇمىر قايىڭ ءدىڭى كۇن كوزىندە جىلتىلداعان ءىنجۋ - مارجانعا تولىپ كەتەدى. اق قايىڭ جىلاپ تۇر دەپ ويلايسىز. جوق، بۇل كۇمىس تامشىلار - ارۋ اعاشتىڭ بەرەكە بايلىعى. سول بايلىقتى ىسىراپ ەتپەي يگىلىككە جاراتۋ ادامداردىڭ قولىندا تۇر. ورمان - جاسىل جەلەكتى، جازيرالى تابيعاتتىڭ نەگىزگى بايلىق كوزى. وسىنداي تامىلجىعان تابيعاتىمىزدى ساف تازا كۇيىندە ەرتەڭگى ۇرپاققا امانات ەتۋ مىندەتىمىز.
تاقىرىبى: قايىڭدار
بيولوگيا عىلىمىن يگەرۋدە وقۋشىلارعا وقۋ ءپانىنىڭ جەكەلەگەن تاقىرىپتارى بويىنشا تەرەڭ ءبىلىم بەرىپ، شىعارماشىلىق ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ، دۇنيەتانىمىن كەڭەيتۋدە ءتۇرلى قوسىمشا ماتەريالداردى بەرۋدىڭ ماڭىزى زور.
ەركە وزەندەر جاتپايدى تاسىپ اعىپ،
تاۋلار دا تۇر جامىلىپ باسىنا بۇلت.
اق قايىڭدار جىلايدى جاپىراعىن،
بايقاۋسىزدا شاشىپ الىپ. ف. وڭعارسىنوۆا
سىلانعان سۇلۋ اق قايىڭدار تالاي اقىن - جازۋشىلاردىڭ ولەڭ - جىرلارىنا ارقاۋ بولعان. قايىڭدى ورمان - باسقا ورماندارعا قاراعاندا، كەرەمەتتەي نازىك، ادەمى كورىنەدى. سوندىقتان دا ونىڭ ادامعا اسەرى، ەستەتيكالىق ءلاززاتى ۇشان - تەڭىز. سۇلۋلىقتىڭ، نازىكتىكتىڭ بەلگىسى سانالاتىن اق قايىڭنىڭ قۇرىلىسىنىڭ ماڭىزىن بىلاي قويعاندا، ودان الىناتىن شيپالى شىرىنى جايلى جەكە اڭگىمە ەتۋگە بولادى.
قايىڭدار تۇقىمداسى - شامشاتتار قاتارىنا جاتاتىن ءبىر ءۇيلى، جاپىراق تاستايتىن، جەلمەن توزاڭداناتىن وسىمدىكتەر. نەگىزىنەن سولتۇستىك جارتى شاردىڭ قوڭىرجاي جانە سالقىن وڭىرىندە وسەتىن 6 تۋىسى، 200 - گە جۋىق ءتۇرى بەلگىلى. ال، قازاقستاندا 3 تۋىسى 17 ءتۇرى بار. ولاردىڭ بيىكتىگى 15 كەيدە 25 - 30 م - دەي بولادى. تامىرى بەرىك، جەر بەتىنە جاقىن ورنالاسادى. تامىرىندا ميكوريزا بايقالادى. جاپىراقتارى كەزەكتەسىپ ورنالاسقان، بوبەشىك جاپىراقتارى ەرتە ءتۇسىپ قالادى. گ ۇلى ۇساق، رەڭسىز، دارا جىنىستى. اتالىق گۇل شوعىرىنىڭ سىرعاسى ۇزىن، گۇلدەگەن كەزدە تومەن قاراي سالبىراپ تۇرادى، انالىق گۇلشوعىرىنىڭ سىرعاسى قىسقا، ەداۋىر تىك، ءپىشىنى دومالاق بولادى.
جەمىسى - جاڭعاقشا. قايىن تۇقىمداسىنا جاتاتىن اعاشتار 150 كەيدە 300 جىلعا دەيىن وسەدى.
اق قايىڭ. بۇل كادىمگى قايىڭ تۇقىمداس، سىرتقى قابىعى اق ءتۇستى، ورمان اعاشى. جاپىراقتارى ءۇشبۇرىشتى نەمەسە رومب ءتارىزدى بولىپ كەلەدى. بيىكتىگى 20 م دەيىن جەتەدى. ءساۋىر - مامىر ايلارىندا گۇلدەيدى. ەلىمىزدىڭ سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ دالالى جانە ورماندى ايماقتارىندا وسەدى.
جابىسقاق، قاندىاعاش. قازاقستاندا وتە سيرەك كەزدەسەتىن ءتۇر. سولتۇستىك وبلىستاردا جەكەلەگەن وقشاۋ جەرلەردە كەزدەسەدى. ىلعالدى سايلار مەن جىرالاردا، وزەندەر مەن كولدەر جاعاسىنداعى شوپتەسىندى باتپاقتاردا وسەدى. بۇل تەز وسەتىن باعالى اعاش (10 جىلدىق اعاش بيىكتىگى 10 م جەتەدى. 300 جىل تىرشىلىك ەتەدى. تۇقىمى ارقىلى وسەدى. كوپتەگەن باعالى قاسيەتتەرى بار.
سۇرەگى وتە قاتتى، سۋدا دا جاقسى ساقتالادى، سوندىقتان شاحتالاردى بەكىتۋ ءۇشىن، قۇدىقتاردا تىرەۋىش رەتىندە پايدالانىلادى.
قايىڭنىڭ ءسولى - اسا پايدالى سۋسىن. ونىڭ دامدىلىگىن ءشول قاندىرار قاسيەتىن بىلاي قويعاندا ءارتۇرلى اۋرۋلارعا قارسى شيپالىق قاسيەتى جانە بار.
حيميالىق قۇرامى. اق قايىڭنىڭ بۇرىندە شايىر، ەفير مايى، بەتۋلورەتين قىشقىلى، ساپونيندەر، يلىك زاتتار، ءجۇزىم قانتى، س دارۋمەنى جانە فيتونسيدتەر، گليۋكوزا، فرۋكتوزا، كوپتەگەن ميكروەلەمەنتتەر كەزدەسەدى. قايىڭ قابىعىنان اعاتىن شىرىندى ىشۋگە بولادى. قايىڭ شىرىنىندا 20% قانت، كالسيي وكسيدى جانە حوش ءيىستى زاتتار بار. ال، قاندىاعاش ءبۇرىنىڭ قۇرامىندا يلىك زاتتار، گاللا قىشقىلى، ال جاپىراعىندا گليۋكوزيدتەر، كۆەرسەتين مەن ءتۇرلى ورگانيكالىق قىشقىلدار بار. قابىعى يلىك زاتتارمەن قاتار تريتەرپەنويدتارعا، تاراكسەرونعا جانە باسقا دا زاتتارعا باي.
قولدانىلۋى. ەمدىك ماقساتتا اق قايىڭنىڭ بۇرلەرى مەن جاپىراقتارى، كەيدە شىرىنى قولدانىلادى. اق قايىڭ بۇرلەرىنەن جانە جاپىراقتارىنان جاسالعان قايناتىندى مەن تۇنبا حالىق مەديسيناسىندا نەسەپ جانە ءوت جۇرگىزەتىن، قان تازارتاتىن، تەر شىعاراتىن ءدارى رەتىندە قولدانىلادى. بۇرىنەن جاسالعان 10% تۇنبانى ستاكاننىڭ تورتتەن بىرىندەي مولشەردە كۇندە 3 - 4 رەت ىشەدى، ال جاپىراعىنان جاسالعان 10 - 20% تۇنبانى جارتى ستاكاننان كۇنىنە 2 رەت ىشەدى. جاپىراقتارىنىڭ قايناتىندىسىمەن قىرقۇلاق، ريەۆماتيزم، قۇياڭ، شەمەن، بۇيرەك اۋرۋلارىن ەمدەيدى، ارناۋلى بۋلاۋ جاساپ دەنەدەگى قىشىما قوتىردى، ۇشىقتى جانە تاعى باسقا دا تەرى اۋرۋلارىنا قارسى پايدالانادى. حالىق مەديسيناسىندا كوكتەم شىعىپ كۇن جىلىنا باستاعان كەزدە قايىن، قابىعىن تەرىپ، ودان اعاتىن شىرىندى پايدالانۋ كەڭ ەرىك العان. قايىڭ شىرىنىندا 2% قانت، كالسيي توتىعى جانە حوش ءيىستى زاتتار بار. ونى نەسەپ جۇرگىزەتىن، شەك قۇرتىن تۇسىرەتىن، تابەت ارتتىراتىن، قان تازارتاتىن، جالپى دەنساۋلىقتى جاقسارتىپ، ءال بەرەتىن ءدارى رەتىندە جانە قىرقۇلاق اۋرۋىنا قارسى پايدالانادى.
سوزىلمالى گاستروەنتەريت كەزىندە، ياعني قارىن جانە اش ىشەك قابىنعاندا جانە قاتتى ءىش وتكەندە دە قاندىاعاشتىڭ جاس ءبۇرىن قازتابان ساباعىمەن، تۇيمەشەتەن گۇلىمەن، شايقۋراي تۇقىمىمەن، اقباس جۋسان گۇلدەرىمەن قوسىپ، ارالاستىرادى دا وسى قوسپادان 15 گ الىپ، ۇستىنە 18 - 20°س جىلى جارتى ل سۋ قۇيىپ، 3 ساعات تۇندىرادى. ودان كەيىن ونى 10 مينۋتتاي باياۋ جانعان وتقا قويىپ قايناتادى. بۇل قايناتىندىنى 2 اس قاسىقتان كۇنىنە 6 رەت تاماق الدىندا ىشەدى.
قايىڭنان بولىنگەن شىرىننىڭ شيپالىق قاسيەتى قازاق بالگەرلەرىنە ەرتەدەن بەلگىلى بولعان. كەزىندە ونى باسى اينالىپ، كوزى قاراۋىتقان قانى از ادامدارعا قان تولتىرۋ ءۇشىن بەرگەن. تاماقتى ءسىڭدىرىپ، اۋرۋلارعا ءدارى ەسەبىندە قايىڭنىڭ ءسولىن ىشكىزگەن. قازاق بالگەرلەرى ىستالىپ، ءيسى كەتكەن تورسىقتاردى قايىڭ اعاشىنىڭ دىڭىنە جاپسىرا ءىلىپ، كوكتەم كەزىندە تورسىق - تورسىق ءسول جيناپ الاتىن بولعان.
... ەل باسىنا كۇن تۋعان “اقتابان شۇبىرىندى، القاكول سۇلاما” زامانىندا ەر ازاماتتارىن جاۋعا اتتاندىرىپ، ۇلارداي شۋلاپ جۇرتتا قالا بەرگەن اۋىلدىڭ بالا - شاعا، كەمپىر - شالى كۇندەردىڭ كۇنىندە جاپپاي ىندەتكە ۇشىراپتى. سوندا ءبىر بالگەر حالقىن جيناپ، قايىڭنىڭ شىرىنىن جيناۋدى، ول شىرىندى دەرتكە داۋا رەتىندە ىشۋگە ۇيرەتەدى. سول ىلاڭدى زاماندا ۇركەردەي عانا اۋىلدى قايىڭنىڭ ءسولى اجالدان امان الىپ قالعان ەكەن دەگەن اڭىز بار. قازاق حالقىنىڭ بەلگىلى كۇيشى بايجىگىت “قايىڭ ساۋعان” اتتى تاماشا كۇي شىعارعان. مىنە، سول كۇيدى بايجىگىت وسى وقيعاعا بايلانىستى شىعارعان كورىنەدى.
وسىلايشا قايىڭنىڭ شيپالىق ءقادىر - قاسيەتى حالقىمىزعا ەجەلدەن ءمالىم. ال، بۇل شيپالى شىرىننىڭ قۇندىلىعى مەن تيىمدىلىگىن بۇگىندەرى عالىمدار زەرتتەۋ تاجىريبەلەرىندە انىقتاپ وتىر.
شارۋاشىلىقتاعى ماڭىزى. قايىڭدى ورماندار جەلدەن جاقسى قورعايدى، قار توقتاتادى، باسقا ەكپە اعاشتارعا قاراعاندا، ورمان ورتىنە ءتوزىمدى، توپىراقتى قۇنارلاندىرادى. توپىراقتىڭ سورتاڭداۋىنا جول بەرمەيدى. قايىڭدى ورمان توپىراق قۇرىلىمىن جاقسارتۋدا، باتپاقتانۋدان ساقتاۋدا ۇلكەن ءرول اتقارادى.
سۇيەلدى قايىڭدى ەگىس قورعايتىن ورمان القابى رەتىندە جانە ەلدى مەكەندەردى كوگالداندىرۋ، اسەمدىك ءۇشىن ساياباقتاردا كوشەتتەرىنەن نەمەسە تۇقىمىنان قولدان وسىرەدى. سۇرەگى قۇرىلىستا جانە جيھاز جاساۋ ءۇشىن، جاس جاپىراعى مەن ءبۇرى جانە ونىڭ دىڭىندە وسەتىن قايىڭ قارا ساڭىراۋقۇلاعى مەديسينادا جانە پارفيۋمەريادا پايدالانىلادى. ونى سۋسىن رەتىندە پايدالانۋعا نەمەسە قايىڭ كۆاسىن، شاراپ، سيروپ دايىنداۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولادى. پارفيۋمەريا كاسىبىندە قايىڭنىڭ سولىنەن لاسون، سونداي - اق ءتۇرلى كوسمەتيكالىق زاتتار جاسايدى. تاماق ونەركاسىبىندە ودان كونديتەرلىك بۇيىمدار ءۇشىن قامىر دايىندايدى.
قايىڭنىڭ ءسولىنىڭ وسىنشالىق كوپ قاسيەتكە يە بولۋى - قازىرگى كەزدە وعان دەگەن سۇرانىستى بارعان سايىن ارتتىرىپ وتىر. قايىڭ قابىعىنان قاراماي (دەگوت) الۋ ەجەلدەن بەلگىلى، ونىمەن دەڭگەلەكتەردى، اياق كيىمدى مايلاعان. ال، قايىڭ توزىنان اسەم قوراپشالار، سومكەلەر توقىلادى. ونىمەن سولتۇستىك امەريكا ۇندىستەرى كانوەنىڭ (تەز جۇزەتىن قايىق) سىرتىن قاپتايدى. قىزىل قايىڭ قازاقستانداعى ەڭ شولگە تەزىمدى قايىڭ ءتۇرى. قۋاڭشىلىق اۋداندارداعى ەلدى مەكەندەردى كوگالداندىرۋ ءۇشىن پايدالانۋ ۇسىنىلادى. ناۋرىزىم قورىعىندا، باياناۋىل ۇلتتىق پاركىندە قورعالادى.
كوكتەمدە جاسىل جەلەك جامىلعان قايىڭدى توعايدى ارالاپ ءبىر كورىڭىزشى... اق شاعالاداي جۇپ - جۇمىر قايىڭ ءدىڭى كۇن كوزىندە جىلتىلداعان ءىنجۋ - مارجانعا تولىپ كەتەدى. اق قايىڭ جىلاپ تۇر دەپ ويلايسىز. جوق، بۇل كۇمىس تامشىلار - ارۋ اعاشتىڭ بەرەكە بايلىعى. سول بايلىقتى ىسىراپ ەتپەي يگىلىككە جاراتۋ ادامداردىڭ قولىندا تۇر. ورمان - جاسىل جەلەكتى، جازيرالى تابيعاتتىڭ نەگىزگى بايلىق كوزى. وسىنداي تامىلجىعان تابيعاتىمىزدى ساف تازا كۇيىندە ەرتەڭگى ۇرپاققا امانات ەتۋ مىندەتىمىز.
You Might Also Like
