قازاق ويۋلارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاق ويۋلارى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشى قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ارقىلى، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ويۋ - ورنەك تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. ويۋ - ورنەك سالۋ ارقىلى قولدى جاتتىقتىرىپ وقۋشىلاردىڭ شەبەرلىگىن ۇشتاۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋىن، جىلدامدىق، شاپشاڭدىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ ۇيىمشىلدىققا، ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ. جۇمىس ۇستىندە ۇقىپتىلىققا، ءوزىنىڭ جانە وزگەنىڭ ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، ساراماندىق جۇمىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، سحەما، ورنەك ۇلگىلەرى، سۋرەتتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: ەڭبەك، بەينەلەۋ، ماتەماتيكا، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
سالەمدەسۋ، ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
II. جاڭا ساباققا دايىندىق
قولونەر بۇيىمدارىن ەسكە ءتۇسىرۋ (ساندىق، دومبىرا، كيىز، كىلەم، ۇلتتىق كيىم، زەرگەرلىك بۇيىمدار ت. ب.)
III. جاڭا ساباق
«رەبۋس» شەشۋ،،،،،،
قامزول، تاقيا، ويۋلارى شەشۋى: قازاق ويۋلارى
1. ويۋ - ورنەك ءسوزىنىڭ ماعىناسى، تاريحى تۋرالى تۇسىنىك
ءبىزدىڭ اتا - بابامىز قولونەرىمەن اينالىسقان، سول ونەردى جەتىلدىرىپ، ۇرپاعىنا مۇرا ەتىپ قالدىرىپ وتىرعان. بارلىق جاسالعان قولونەر زاتتارىن تابيعاتپەن بايلانىستىرىپ ويۋ - ورنەكتەرمەن بەزەندىرگەن.
ويۋ - ورنەك دەگەن ءسوزىمىز لاتىن تىلىنەن الىنعان، “ورنامەنت” (اشەكەي) دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ماعىناسى ساندەۋ، اسەمدەۋ دەگەن سوزدەن شىققان. ۇلتتىق كيىمنىڭ نەگىزگى ساندەۋشىسى – ويۋ - ورنەك.
قازاق ۇلتتىق ويۋ - ورنەگىنىڭ بىرنەشە ونداعان عاسىرلىق تاريحى بار. اتادان بالاعا، ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ، ۇنەمى قولدانىستا بولىپ، دامىپ كەلە جاتقان ونەر ءتۇرى. قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسىندا اعاشتان جاسالعان زاتتار وتە كولەمدى. جازى - قىسى پايدالانۋعا كەلەتىن «اعاش ۋىقتى، كيىز تۋىرلىقتى» كيىز ءۇي كيىز بەن اعاشتىڭ وتە كۇردەلى ۇيلەسىنەن تۇرادى. تىگۋگە دە، جيناۋعا دا، الىپ جۇرۋگە دە وتە قولايلى وسى مۇلىكتە ويۋ - ورنەك قولدانىلمايتىن بولشەك جوقتىڭ قاسى. ويۋ - ورنەكتى جاقسى سانالى جاساۋ ءۇشىن الدىمەن پايدالاناتىن ماتەريالدى دۇرىس تاڭداي ءبىلۋ قاجەت، ونىڭ ويۋ - ىرعاعى مەن مولشەرىن، ياعني ويۋدىڭ زاتتىڭ بەتىنە ءتۇسۋى مەن ورنالاسۋىن ناقتى جوبالاۋ قاجەت. ويۋدىڭ جاقسى شىعۋى ويۋشىنىڭ وي ۇشقىرلىعىندا، شەبەرلىگى مەن ويۋدىڭ رەتىن كەلتىرىپ ۇيلەستىرە بىلۋىندە. ويۋ - ورنەكتىڭ قانداي ءتۇرى بولسا دا، ول – ادام ويىنىڭ جەمىسى. ويۋ - ورنەك ءبىر - بىرىمەن قابىسىپ، جىمداسىپ، ەسكەن ارقانداي بىرىگىپ تۇرۋى كەرەك. ارا جىگى بادىرايىپ، ۇيلەسپەي، ولپى-سولپى بولسا، ويۋ ءوزىنىڭ ءسانىن، سۇلۋلىعىن، ۇيلەسىمىن ءتىپتى مازمۇنىن جوعالتۋى مۇمكىن.
قازاق ويۋ - ورنەگى قوشقار ءمۇيىز تۇرىنەن باستاۋ الاتىندىقتان قانداي ويۋ ءتۇرىن جاساعاندا دا وسى ويۋ ءتۇرى باستى كورىنىس تابۋى قاجەت. باسى قوشقار ءمۇيىز ويۋىنان باستاۋ العان ورنەك دامي كەلە نەشە الۋان تۇرگە ەنىپ، ارا جىگى ءار ءتۇرلى ويۋ - ورنەكتەرمەن تولىعا كەلە، ۇلكەن كۇردەلى ويۋ ءتۇرى شىعادى. ويۋ تاسى قوشقار ءمۇيىز باستاعان ورنەك تۇرلەرى ءبىر - بىرىنە ۇيلەسە ءسان بەرە كەلە بىرىگىپ، جىمداسىپ، بايلانىس پەن ساندىك تاۋىپ جاسالاتىن ويۋ ءتۇرىن ارلەندىرە تۇسەدى. تابيعاتتاعى اسەم گۇل شوعىرىنداي ويۋ - ورنەكتە ءوز شەبەرىن تاپسا، جاراسىپ، قۇلپىرىپ، كوز تارتىپ، كوزگە قۋانىش، كوڭىلگە جىلىلىق، ورتاعا اسەمدىك، سۇلۋلىق شاشىپ تۇرارى انىق. ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز وسىنداي ونەر ءتۇرىن ءوزىنىڭ شىرقاۋ شىڭىنا جەتكىزە بىلگەن.
مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز – دالدىك، ەسەپ، تەڭدىك، تەڭەۋ، ۇيلەسىم، جاراسىم، ساندىك، كوركەمدىك، سايكەستىك، تازالىق، نازىكتىك، سۇيكىمدىلىك، پاراساتتىلىق، جىلىلىق، سۇلۋلىق، ويلىلىق، اقىلدىلىق، زەرەكتىك، كوڭىل - كۇيدىڭ جاقسىلىلىعى، شابىت بەرەدى، ەپتىلىككە، ىسكەرلىككە، شەبەرلىككە، يكەمدىلىككە، دالدىككە باۋليدى، تاربيەلەيدى. ونەرگە دەگەن ماحاببات، سۇلۋلىققا دەگەن عاشىقتىق، قۇشتارلىق جيناعى. ويۋ ويعان ادامنىڭ جۇرەگى جىلى، نازىك بولادى.
2. ويۋ - ورنەكتىڭ قولدانىلۋى، توپتارى سلايد ارقىلى كورسەتىپ ءتۇسىندىرۋ
ويۋ - ورنەكتەردى كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىنا قاراي ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ءۇشىن عالىمدار ءتورت توپقا بولەدى:
1. وسىمدىك تيپتەس ويۋ - ورنەك. كوكونىس ورنەكتەرىندە وسىمدىكتەردىڭ گ ۇلى، جاپىراعى، ساباعى، ءدانى ت. ب. نەگىزگى ەلەمەنتتەرى كورىنەدى.
2. زوومورفتىق ويۋ - ورنەك. ورنەكتەر نەگىزىنەن جانۋارلاردى، ياعني اڭ، قۇس، بالىق ت. ب. ءتۇرلى جاندىكتەردى جانە ولاردىڭ مۇشەلەرىن بەينەلەيدى.
3. كوسموگونيالىق ورنەك. ورنەكتەر دوڭگەلەك، يرەك، شيماي ت. ب. قۇرالادى.
4. گەومەتريالىق ورنەك. بالداق، تۇمار، ت. ب.
جوعارىدا اتالعان نەگىزگى ورنەك تۇرلەرىنەن بولەك قازاق شەبەرلەرى كوپ قولداناتىن ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرىنىڭ مىناداي اتاۋلارى بار:
ا) اسپان الەمىندەگى قۇبىلىستارعا بايلانىستى ورنەكتەر: اي، كۇن، جۇلدىز، ايشىق، ءايمۇيىز، قۇس جولى، جۇلدىزشا، كەمپىرقوساق ت. ب.
ءا) زاتتاردىڭ اتاۋىنا بايلانىستى ورنەكتەر: بالعا، بالتا، تاراق، بالداق، كۇمبەز، تاباق، قارماق ت. ب.
ب) ەپيگرافيالىق ورنەكتەر – ياعني جازۋدى ورنەك تارىزدەندىرىپ، بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ بەينەسىنە كەلتىرە ادەمىلەپ، استارلاپ جازۋ.
ۆ) رۋ تاڭبالارى مەن ەل تاڭبالارى جانە مالعا سالىناتىن ەن تاڭبالارعا بايلانىستى ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرى: تۇمار، ايشىق، بوساعا، اباق، تاراق، كوز، ءشومىش، شىلبىر، كوسەۋ، اشاماي، ت. ب.
ءار ورنەكتىڭ استارىندا ماعىنا بولادى. مىسالى: «قوشقار ءمۇيىز» ويۋى مولشىلىقتى مەڭزەيدى، «اعاش» ويۋى ىنتىماق بىرلىكتى، «يرەك» ويۋى ادامنىڭ ءومىر جولى، سۋدىڭ بەلگىسى، «شەڭبەر» ويۋى جارىق ءومىر جولى دەگەندى بىلدىرەدى. قوشقار ءمۇيىز بەن ءارقارمۇيىز ويۋلارىنىڭ قازاق قولونەرىندە قولدانىلمايتىن جەرى جوق. قوشقار ءمۇيىز ويۋىمەن قاتار ءار زاتتىڭ كولەمى، ساندىلىك، پايدالانۋ دەڭگەيىنە قاراي ءار الۋان جاپىراق تەكتەس، بىتپەس ويۋلار سالىنادى. بۇل ورنەكتەر «ءيىرىم»، «شيىرشىق»، «يىق»، «ۇشكىل»، «تۇيە تابان»، «قوس يرەك»، «جۇلدىز گۇل» ت. ب. اتتارىمەن اتالادى. ويۋ - ورنەكتىڭ اتاۋى مەن تۇرلەرى وتە كوپ. بۇگىنگە دەيىن عالىمدار 350 - دەي ءتۇرىن انىقتاعان. سولاردىڭ ىشىندە كوپ تاراعان ءتۇرى – ءمۇيىز تەكتەس ويۋ. ويۋ - ورنەكتىڭ بۇل توبىن «ويۋدىڭ توركىنى» دەۋگە بولادى. كونە زاماندا تاستارعا سالىنعان ويۋ - ورنەك قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس سالت - ءداستۇرىن بەينەلەپ كەلگەن. ۇساق ءتۇرىن زەرگەرلىك، كەستە تىگۋ، اعاش، سۇيەك سياقتى نازىك ىستەرگە قولدانسا، ءىرى ءتۇرىن كىلەمگە، الاشاعا، تەكەمەتكە، سىرماق پەن جيھازدارعا سالعان.
مىسالى: جۇلدىز ورنەگى - اسپانداعى جۇلدىز كورىنىسىنە ۇقسايدى. ول كوبىنە كىلەمدەردە ءجيى قولدانىلادى.
ءمۇيىز تەكتەس ورنەكتەر - ءمۇيىزدى بەينەلەيتىن ورنەك. ولار ۇلتتىق كيىمدەردە، كيىز، الاشا بۇيىمدارىندا كەزدەسەدى.
گەومەتريالىق ورنەكتەر جانە گۇل ورنەگى - اعاش بۇيىمدارىندا ت. ب. كەزدەسەدى.
اقىندار دا قازاق ويۋلارىنا ارناپ ولەڭدەر شىعارعان. سونىڭ ءبىرى جەرلەس اپامىز ف. وڭعارسىنوۆانىڭ مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىنا نازار اۋدارايىق.
«ويۋلار سىرى»
ءتۇرىن - اي تەكەمەتتىڭ! اسىل قانداي؟
ءۇڭىلدىم ءۇنسىز عانا باسىمدى الماي.
“كەلە عوي، قوشاقانىم، وزىمە!” - دەپ،
اجەم كەپ سيپاعانداي شاشىما جاي.
كۇيىمدى كەشسەڭدەر - اۋ سول بەتتەگى.
تۇرعانداي انا – كوڭىل تەربەپ مەنى.
جان ءبىتىپ جايراڭدادى جان - جاعىمنان،
قازاقتىڭ ءقوشقارمۇيىز ورنەكتەرى.
اڭساۋمەن كۇنىم ءوتتى قانشا مەنىڭ،
جەلباۋدا، باسقۇردا ما اڭساۋ ەمىم.
اجەمنىڭ كوزىندەي بۇل ويۋلاردى،
تابا الماي دالا كەزىپ شارشاپ ەدىم.
ەلەستەپ كوز الدىمدا ءسان شاقتارىم،
كەلگەندەي قۇلاعىما اڭساتقان ءۇن.
تۇرىنەن تەكەمەتتىڭ كورىپ تۇرمىن،
اجەمنىڭ تارامىستى ساۋساقتارىن...
ءىV. اتىراۋ سۋرەتشىلەرى تۋرالى ماعلۇمات.
قازاقستاننىڭ تانىمال سۋرەتشىلەرىنىڭ ءبىرى تابىلدى مۇقاتوۆ 1947 جىلى اتىراۋ وبلىسى يساتاي اۋدانىنىڭ ورپا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. الماتى كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىن 1968 جىلى بىتىرگەن سوڭ ي. فەدوروۆ اتىنداعى لۆوۆ (ۋكراينا) پوليگرافيا ينستيتۋتىن ءتامامداپ 1975 جىلدان بەرگى ۋاقىتتا «جازۋشى» باسپاسىندا كوركەمدەۋشى رەداكتور بولىپ قىزمەت اتقارادى. 1979 جىلدان سسرو (ق ر) سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى. تابىلدى اعامىز قازىرگى تاڭداعى كاسىبي تاجريبەسى تولىسقان كوركەم پوليگرافيا ءىسىنىڭ مايتالمان شەبەرى دەسەك تە بولار. ويتكەنى شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت بويىنا كىتاپ كوركەمدەۋ ىسىمەن ۇزبەي اينالىسۋ ول، تەك عانا تاباندىلىق ەمەس سونىمەن قاتار كاسىبي شىڭدالۋ مەن پوەتيكالىق دۇنيەتانىمنىڭ ايقىن كورىنىسى. تابىلدى اعامىزدىڭ اقىندىق قاسيەتى دە جوق ەمەس. وعان كۋا 2003 جىلى سۋرەتشى تابىلدى مۇقاتوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالىپ شىعارىلعان البومنىڭ ەپيگرافى رەتىندە الىنعان «ارناۋ» ولەڭ جولدارى تۋعان جەردى پوەزيا تىلىندە سۋرەتتەۋدىڭ ەرەكشە كورىنىسى دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. سۋرەتشى اعامىزدىڭ كوركەم گرافيكا سالاسىمەن قاتار كەسكىندەمەدەگى شىعارمالارى دا ءبىر توبە دۇنيەلەر. «جىلقىشى اۋىلى»، «جايلاۋدا»، «ورپا اۋىلى»، «اجەممەن بىرگە»، «باتىرلىق داستان» اتتى جانرلىق كومپوزيسيالار ءوز - الدىنا ەرەكشە قايتالانباس جازىلۋ تەحنيكاسىندا ورىندالىپ قازاقستان كەسكىندەمەسىندە ءوزىنىڭ لايىقتى باعاسىن العان شىعارمالار. ماحامبەت وتەمىس ۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ شىعارىلعان «قۇم جازۋى» اتتى قولجازبا ولەڭدەر كىتابى 2003 جىلى يۋنەسكو - نىڭ التىن مەدالىمەن ماراپاتتالعان بولاتىن.
ءمادىر قۋاندىق ناسيحات ۇلى 1965 جىلى 10 شىلدەدە اتىراۋ وبلىسى، نارىن قۇمى ەتەگىندە تۋعان. سۋرەتشى، كومپوزيتور. قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى (2005)، دوسەنت. 1983 جىلى اتىراۋ وبلىسى قۇرمانعازى اۋدانى، ەڭبەكشى ورتا مەكتەبىن، 1990 جىلى ا. س. پۋشكين اتىنداعى ورال پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ كوركەمسۋرەت - گرافيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 2006 جىلى م. وتەمىسوۆ اتىنداعى بقمۋ - دىڭ ەكونوميكا ينستيتۋتىن «مەملەكەتتىك باسقارۋ» ماماندىعى بويىنشا ءتامامداعان. 1990 جىلى ينستيتۋتتى جاقسىعا اياقتاعان ونى بىلىكتى ماماندار وقىتۋشىلىققا قالدىردى، سودان كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى سالادا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. رەسپۋبليكالىق وبلىستىق، كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتى (الماتى، 1995 ج.، ورال، 2001 ج.). 1997 جىلدان بقو «ونەر» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى. «تالبەسىك» اتتى كىتابى جارىق كورگەن (ورال، پوليگرافسەرۆيس، 2003). ق. ن. ءمادىردىڭ اندەرى مەن سۋرەت تۋىندىلارى، عىلىمي، ادىستەمەلىك، تانىمدىق ماقالالارى رەسپۋبليكالىق ءبۇقارالىق اقپارات ءقۇرالدارىندا، ءارتۇرلى عىلىمي جۋرنالداردا، جيناقتاردا باسىلىپ ءجۇر. 15 - كە تارتا وقۋ - ادىستەمەلىك قۇرالدارى، سۋرەت البومدارى، ت. 6. باسپادان شىقتى.
بيىل قازاق بەينەلەۋ ونەرىندە وزىندىك قولتاڭباسى بار دارا دارىن، كسرو سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى سارييەۆ شايماردان تىلەمىس ۇلىنىڭ تۋعانىنا (11 قازان، 2012 جىل) 75 جىل تويلاپ وتتىك. ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىنداعى سۋرەتشىلەر شىعارماسىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان جوبا اياسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مۇراجايىندا اتىراۋلىق سۋرەتشى كاميلا جاپالوۆانىڭ دا «ءومىر اۋەندەرى» اتتى سۋرەت كورمەسى اشىلدى. اتىراۋ وبلىسىنداعى ونەر جايىن تانىستىراتىن سۋرەتشىنىڭ ءبىرقاتار تۋىندىلارى 2008 جىلى استانادا كورمەگە قويىلعان ەدى. ءا. قاستەيەۆ اتىنداعى شىمكەنت كوركەمونەر ۋچيليششەسىن بىتىرگەن كاميلا جاپالوۆا بالا جاستان سۋرەت سالۋعا قۇمارتىپ، بەينەلەۋ ونەرىنىڭ قىر - سىرىن جەتىك مەڭگەرۋگە ۇمتىلدى. سول جولدا تالماي ىزدەنىپ، تىنباي ەڭبەكتەندى. باتيكپەن مايلى بوياۋدى ۇيلەسىمدى قولدانا بىلگەن ونىڭ ءار كارتيناسى وزىندىك مازمۇنىمەن تارتىمدى. ونىڭ قالامىنان تۋعان دۇنيەلەردىڭ ءارقايسىسى سۋرەتشىنىڭ ىشكى الەمىنەن حابار بەرەدى. ونىڭ ۇلتتىق ءداستۇردى بەرىك ۇستاناتىنىن دا شىعارمالارى ارقىلى تانىپ - بىلۋگە بولادى.
سۋرەتكە تالعاممەن قارايتىن كاميلا استانا كورمەسىنە قويعان 45 كارتيناسىندا قيالعا ەرىك بەرگەن، قايسىسىنا كوز تاستاساڭىز دا سۋرەتشىنىڭ شابىت شاعىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. سونىڭ ىشىندە كاميلانىڭ ءوزى اعاشتارمەن جۇمىستى وڭاي، ءارى ۇزدىك دەپ باعالايدى. شىنىندا دا، قيال - عاجايىپ قىزىقتارىنا تولى، اسىل مۇرات، بيىك ماقساتتى تەرەككە تەڭەگەن «ءۇش ارمان» اتتى ەڭبەگى – ءساتتى شىققان تۋىندىلاردىڭ ءبىرى. جان - جانۋارلاردىڭ تىلسىم دۇنيەسى دە سۋرەتشى شىعارمالارىندا كەڭىنەن كورىنىس تاپقان. تاريحي وقيعا جەلىسى نەگىزىندە تۋعان «التىن قايىق» كارتيناسى ەسكى قالا سارايشىقتىڭ وتكەنىنەن سىر شەرتەدى. جالپى، كاميلا تۋىندىلارى سان قىرلىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى، ونىڭ ءار بوياۋدى ورىندى قيۋلاستىراتىن شەبەرلىگى بارلىق سۋرەتىندە شىراي بەرىپ كەلەدى.......
V. «جالعاستىر ويىنى»
ويلانا بىلمەگەن…….. جالعاستىر ( ويۋ ويا بىلمەيدى).
تالاپپەن باستاپ،..... اياقتا (تالعاممەن)
ونەر – تاۋسىلماس ازىق،... (جۇتاماس بايلىق)
Vءى. توپپەن جۇمىس.
وتكەندى ەسكە الىپ، ويعا تولام،
سۇرىپتاپ تەزگە سالىپ، كوپ ويلانام،
وي تۇبىنە جەتە الماي تيتىقتاسام،
قولىما قايشى الىپ، ويۋ ويام – دەپ ب. مومىش ۇلى اتامىز ايتقانداي ءبىز دە كەزەكتى ساراماندىق جۇمىسىمىزدى باستايىق.
1 - توپ «بۇرشىك» ويۋىن
2 - توپ «ءايشابيبى» ويۋىن
3 - توپ «ءقوشقارمۇيىز» ويۋىن داپتەرگە بەينەلەيدى
Vءىى. وقۋشىلارعا تاپسىرما: قاعازدان ورنەك قيۋ، سودان كەيىن داپتەرگە بەينەلەيدى.
تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
Vءىىى. ساباقتى بەكىتۋ (كەستەمەن جۇمىس)
1. ويۋ - ورنەك ءسوزى قانداي ۇعىمدى بىلدىرەدى؟
2. ويۋ - ورنەك نەشە توپقا بولىنەدى؟
3. ءقوشقارمۇيىز ورنەگى قانداي بۇيىمداردا قولدانىلادى
4. كوبىنە قولدانىلاتىن ورنەك؟
ءىX. ساباقتى قورىتۋ
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تالداۋ.
X. ۇيگە تاپسىرما. ويۋلار ءتۇرىن بەينەلەپ ۇيرەنۋ.
Xءى. باعالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشى قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ارقىلى، شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى ويۋ - ورنەك تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ. ويۋ - ورنەك سالۋ ارقىلى قولدى جاتتىقتىرىپ وقۋشىلاردىڭ شەبەرلىگىن ۇشتاۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋىن، جىلدامدىق، شاپشاڭدىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ ۇيىمشىلدىققا، ەڭبەك سۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ. جۇمىس ۇستىندە ۇقىپتىلىققا، ءوزىنىڭ جانە وزگەنىڭ ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءبىلىم داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، ساراماندىق جۇمىس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايدتار، سحەما، ورنەك ۇلگىلەرى، سۋرەتتەر.
ءپانارالىق بايلانىس: ەڭبەك، بەينەلەۋ، ماتەماتيكا، دۇنيەتانۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
سالەمدەسۋ، ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
II. جاڭا ساباققا دايىندىق
قولونەر بۇيىمدارىن ەسكە ءتۇسىرۋ (ساندىق، دومبىرا، كيىز، كىلەم، ۇلتتىق كيىم، زەرگەرلىك بۇيىمدار ت. ب.)
III. جاڭا ساباق
«رەبۋس» شەشۋ،،،،،،
قامزول، تاقيا، ويۋلارى شەشۋى: قازاق ويۋلارى
1. ويۋ - ورنەك ءسوزىنىڭ ماعىناسى، تاريحى تۋرالى تۇسىنىك
ءبىزدىڭ اتا - بابامىز قولونەرىمەن اينالىسقان، سول ونەردى جەتىلدىرىپ، ۇرپاعىنا مۇرا ەتىپ قالدىرىپ وتىرعان. بارلىق جاسالعان قولونەر زاتتارىن تابيعاتپەن بايلانىستىرىپ ويۋ - ورنەكتەرمەن بەزەندىرگەن.
ويۋ - ورنەك دەگەن ءسوزىمىز لاتىن تىلىنەن الىنعان، “ورنامەنت” (اشەكەي) دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. ماعىناسى ساندەۋ، اسەمدەۋ دەگەن سوزدەن شىققان. ۇلتتىق كيىمنىڭ نەگىزگى ساندەۋشىسى – ويۋ - ورنەك.
قازاق ۇلتتىق ويۋ - ورنەگىنىڭ بىرنەشە ونداعان عاسىرلىق تاريحى بار. اتادان بالاعا، ۇرپاقتان ۇرپاققا مۇرا بولىپ، ۇنەمى قولدانىستا بولىپ، دامىپ كەلە جاتقان ونەر ءتۇرى. قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسىندا اعاشتان جاسالعان زاتتار وتە كولەمدى. جازى - قىسى پايدالانۋعا كەلەتىن «اعاش ۋىقتى، كيىز تۋىرلىقتى» كيىز ءۇي كيىز بەن اعاشتىڭ وتە كۇردەلى ۇيلەسىنەن تۇرادى. تىگۋگە دە، جيناۋعا دا، الىپ جۇرۋگە دە وتە قولايلى وسى مۇلىكتە ويۋ - ورنەك قولدانىلمايتىن بولشەك جوقتىڭ قاسى. ويۋ - ورنەكتى جاقسى سانالى جاساۋ ءۇشىن الدىمەن پايدالاناتىن ماتەريالدى دۇرىس تاڭداي ءبىلۋ قاجەت، ونىڭ ويۋ - ىرعاعى مەن مولشەرىن، ياعني ويۋدىڭ زاتتىڭ بەتىنە ءتۇسۋى مەن ورنالاسۋىن ناقتى جوبالاۋ قاجەت. ويۋدىڭ جاقسى شىعۋى ويۋشىنىڭ وي ۇشقىرلىعىندا، شەبەرلىگى مەن ويۋدىڭ رەتىن كەلتىرىپ ۇيلەستىرە بىلۋىندە. ويۋ - ورنەكتىڭ قانداي ءتۇرى بولسا دا، ول – ادام ويىنىڭ جەمىسى. ويۋ - ورنەك ءبىر - بىرىمەن قابىسىپ، جىمداسىپ، ەسكەن ارقانداي بىرىگىپ تۇرۋى كەرەك. ارا جىگى بادىرايىپ، ۇيلەسپەي، ولپى-سولپى بولسا، ويۋ ءوزىنىڭ ءسانىن، سۇلۋلىعىن، ۇيلەسىمىن ءتىپتى مازمۇنىن جوعالتۋى مۇمكىن.
قازاق ويۋ - ورنەگى قوشقار ءمۇيىز تۇرىنەن باستاۋ الاتىندىقتان قانداي ويۋ ءتۇرىن جاساعاندا دا وسى ويۋ ءتۇرى باستى كورىنىس تابۋى قاجەت. باسى قوشقار ءمۇيىز ويۋىنان باستاۋ العان ورنەك دامي كەلە نەشە الۋان تۇرگە ەنىپ، ارا جىگى ءار ءتۇرلى ويۋ - ورنەكتەرمەن تولىعا كەلە، ۇلكەن كۇردەلى ويۋ ءتۇرى شىعادى. ويۋ تاسى قوشقار ءمۇيىز باستاعان ورنەك تۇرلەرى ءبىر - بىرىنە ۇيلەسە ءسان بەرە كەلە بىرىگىپ، جىمداسىپ، بايلانىس پەن ساندىك تاۋىپ جاسالاتىن ويۋ ءتۇرىن ارلەندىرە تۇسەدى. تابيعاتتاعى اسەم گۇل شوعىرىنداي ويۋ - ورنەكتە ءوز شەبەرىن تاپسا، جاراسىپ، قۇلپىرىپ، كوز تارتىپ، كوزگە قۋانىش، كوڭىلگە جىلىلىق، ورتاعا اسەمدىك، سۇلۋلىق شاشىپ تۇرارى انىق. ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز وسىنداي ونەر ءتۇرىن ءوزىنىڭ شىرقاۋ شىڭىنا جەتكىزە بىلگەن.
مەنىڭ تۇسىنىگىمدە ويۋ - ورنەك دەگەنىمىز – دالدىك، ەسەپ، تەڭدىك، تەڭەۋ، ۇيلەسىم، جاراسىم، ساندىك، كوركەمدىك، سايكەستىك، تازالىق، نازىكتىك، سۇيكىمدىلىك، پاراساتتىلىق، جىلىلىق، سۇلۋلىق، ويلىلىق، اقىلدىلىق، زەرەكتىك، كوڭىل - كۇيدىڭ جاقسىلىلىعى، شابىت بەرەدى، ەپتىلىككە، ىسكەرلىككە، شەبەرلىككە، يكەمدىلىككە، دالدىككە باۋليدى، تاربيەلەيدى. ونەرگە دەگەن ماحاببات، سۇلۋلىققا دەگەن عاشىقتىق، قۇشتارلىق جيناعى. ويۋ ويعان ادامنىڭ جۇرەگى جىلى، نازىك بولادى.
2. ويۋ - ورنەكتىڭ قولدانىلۋى، توپتارى سلايد ارقىلى كورسەتىپ ءتۇسىندىرۋ
ويۋ - ورنەكتەردى كومپوزيسيالىق قۇرىلىمىنا قاراي ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ءۇشىن عالىمدار ءتورت توپقا بولەدى:
1. وسىمدىك تيپتەس ويۋ - ورنەك. كوكونىس ورنەكتەرىندە وسىمدىكتەردىڭ گ ۇلى، جاپىراعى، ساباعى، ءدانى ت. ب. نەگىزگى ەلەمەنتتەرى كورىنەدى.
2. زوومورفتىق ويۋ - ورنەك. ورنەكتەر نەگىزىنەن جانۋارلاردى، ياعني اڭ، قۇس، بالىق ت. ب. ءتۇرلى جاندىكتەردى جانە ولاردىڭ مۇشەلەرىن بەينەلەيدى.
3. كوسموگونيالىق ورنەك. ورنەكتەر دوڭگەلەك، يرەك، شيماي ت. ب. قۇرالادى.
4. گەومەتريالىق ورنەك. بالداق، تۇمار، ت. ب.
جوعارىدا اتالعان نەگىزگى ورنەك تۇرلەرىنەن بولەك قازاق شەبەرلەرى كوپ قولداناتىن ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرىنىڭ مىناداي اتاۋلارى بار:
ا) اسپان الەمىندەگى قۇبىلىستارعا بايلانىستى ورنەكتەر: اي، كۇن، جۇلدىز، ايشىق، ءايمۇيىز، قۇس جولى، جۇلدىزشا، كەمپىرقوساق ت. ب.
ءا) زاتتاردىڭ اتاۋىنا بايلانىستى ورنەكتەر: بالعا، بالتا، تاراق، بالداق، كۇمبەز، تاباق، قارماق ت. ب.
ب) ەپيگرافيالىق ورنەكتەر – ياعني جازۋدى ورنەك تارىزدەندىرىپ، بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ بەينەسىنە كەلتىرە ادەمىلەپ، استارلاپ جازۋ.
ۆ) رۋ تاڭبالارى مەن ەل تاڭبالارى جانە مالعا سالىناتىن ەن تاڭبالارعا بايلانىستى ويۋ - ورنەك ەلەمەنتتەرى: تۇمار، ايشىق، بوساعا، اباق، تاراق، كوز، ءشومىش، شىلبىر، كوسەۋ، اشاماي، ت. ب.
ءار ورنەكتىڭ استارىندا ماعىنا بولادى. مىسالى: «قوشقار ءمۇيىز» ويۋى مولشىلىقتى مەڭزەيدى، «اعاش» ويۋى ىنتىماق بىرلىكتى، «يرەك» ويۋى ادامنىڭ ءومىر جولى، سۋدىڭ بەلگىسى، «شەڭبەر» ويۋى جارىق ءومىر جولى دەگەندى بىلدىرەدى. قوشقار ءمۇيىز بەن ءارقارمۇيىز ويۋلارىنىڭ قازاق قولونەرىندە قولدانىلمايتىن جەرى جوق. قوشقار ءمۇيىز ويۋىمەن قاتار ءار زاتتىڭ كولەمى، ساندىلىك، پايدالانۋ دەڭگەيىنە قاراي ءار الۋان جاپىراق تەكتەس، بىتپەس ويۋلار سالىنادى. بۇل ورنەكتەر «ءيىرىم»، «شيىرشىق»، «يىق»، «ۇشكىل»، «تۇيە تابان»، «قوس يرەك»، «جۇلدىز گۇل» ت. ب. اتتارىمەن اتالادى. ويۋ - ورنەكتىڭ اتاۋى مەن تۇرلەرى وتە كوپ. بۇگىنگە دەيىن عالىمدار 350 - دەي ءتۇرىن انىقتاعان. سولاردىڭ ىشىندە كوپ تاراعان ءتۇرى – ءمۇيىز تەكتەس ويۋ. ويۋ - ورنەكتىڭ بۇل توبىن «ويۋدىڭ توركىنى» دەۋگە بولادى. كونە زاماندا تاستارعا سالىنعان ويۋ - ورنەك قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس سالت - ءداستۇرىن بەينەلەپ كەلگەن. ۇساق ءتۇرىن زەرگەرلىك، كەستە تىگۋ، اعاش، سۇيەك سياقتى نازىك ىستەرگە قولدانسا، ءىرى ءتۇرىن كىلەمگە، الاشاعا، تەكەمەتكە، سىرماق پەن جيھازدارعا سالعان.
مىسالى: جۇلدىز ورنەگى - اسپانداعى جۇلدىز كورىنىسىنە ۇقسايدى. ول كوبىنە كىلەمدەردە ءجيى قولدانىلادى.
ءمۇيىز تەكتەس ورنەكتەر - ءمۇيىزدى بەينەلەيتىن ورنەك. ولار ۇلتتىق كيىمدەردە، كيىز، الاشا بۇيىمدارىندا كەزدەسەدى.
گەومەتريالىق ورنەكتەر جانە گۇل ورنەگى - اعاش بۇيىمدارىندا ت. ب. كەزدەسەدى.
اقىندار دا قازاق ويۋلارىنا ارناپ ولەڭدەر شىعارعان. سونىڭ ءبىرى جەرلەس اپامىز ف. وڭعارسىنوۆانىڭ مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىنا نازار اۋدارايىق.
«ويۋلار سىرى»
ءتۇرىن - اي تەكەمەتتىڭ! اسىل قانداي؟
ءۇڭىلدىم ءۇنسىز عانا باسىمدى الماي.
“كەلە عوي، قوشاقانىم، وزىمە!” - دەپ،
اجەم كەپ سيپاعانداي شاشىما جاي.
كۇيىمدى كەشسەڭدەر - اۋ سول بەتتەگى.
تۇرعانداي انا – كوڭىل تەربەپ مەنى.
جان ءبىتىپ جايراڭدادى جان - جاعىمنان،
قازاقتىڭ ءقوشقارمۇيىز ورنەكتەرى.
اڭساۋمەن كۇنىم ءوتتى قانشا مەنىڭ،
جەلباۋدا، باسقۇردا ما اڭساۋ ەمىم.
اجەمنىڭ كوزىندەي بۇل ويۋلاردى،
تابا الماي دالا كەزىپ شارشاپ ەدىم.
ەلەستەپ كوز الدىمدا ءسان شاقتارىم،
كەلگەندەي قۇلاعىما اڭساتقان ءۇن.
تۇرىنەن تەكەمەتتىڭ كورىپ تۇرمىن،
اجەمنىڭ تارامىستى ساۋساقتارىن...
ءىV. اتىراۋ سۋرەتشىلەرى تۋرالى ماعلۇمات.
قازاقستاننىڭ تانىمال سۋرەتشىلەرىنىڭ ءبىرى تابىلدى مۇقاتوۆ 1947 جىلى اتىراۋ وبلىسى يساتاي اۋدانىنىڭ ورپا اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. الماتى كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىن 1968 جىلى بىتىرگەن سوڭ ي. فەدوروۆ اتىنداعى لۆوۆ (ۋكراينا) پوليگرافيا ينستيتۋتىن ءتامامداپ 1975 جىلدان بەرگى ۋاقىتتا «جازۋشى» باسپاسىندا كوركەمدەۋشى رەداكتور بولىپ قىزمەت اتقارادى. 1979 جىلدان سسرو (ق ر) سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى. تابىلدى اعامىز قازىرگى تاڭداعى كاسىبي تاجريبەسى تولىسقان كوركەم پوليگرافيا ءىسىنىڭ مايتالمان شەبەرى دەسەك تە بولار. ويتكەنى شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت بويىنا كىتاپ كوركەمدەۋ ىسىمەن ۇزبەي اينالىسۋ ول، تەك عانا تاباندىلىق ەمەس سونىمەن قاتار كاسىبي شىڭدالۋ مەن پوەتيكالىق دۇنيەتانىمنىڭ ايقىن كورىنىسى. تابىلدى اعامىزدىڭ اقىندىق قاسيەتى دە جوق ەمەس. وعان كۋا 2003 جىلى سۋرەتشى تابىلدى مۇقاتوۆتىڭ شىعارماشىلىعىنا ارنالىپ شىعارىلعان البومنىڭ ەپيگرافى رەتىندە الىنعان «ارناۋ» ولەڭ جولدارى تۋعان جەردى پوەزيا تىلىندە سۋرەتتەۋدىڭ ەرەكشە كورىنىسى دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. سۋرەتشى اعامىزدىڭ كوركەم گرافيكا سالاسىمەن قاتار كەسكىندەمەدەگى شىعارمالارى دا ءبىر توبە دۇنيەلەر. «جىلقىشى اۋىلى»، «جايلاۋدا»، «ورپا اۋىلى»، «اجەممەن بىرگە»، «باتىرلىق داستان» اتتى جانرلىق كومپوزيسيالار ءوز - الدىنا ەرەكشە قايتالانباس جازىلۋ تەحنيكاسىندا ورىندالىپ قازاقستان كەسكىندەمەسىندە ءوزىنىڭ لايىقتى باعاسىن العان شىعارمالار. ماحامبەت وتەمىس ۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەيتويىنا ارناپ شىعارىلعان «قۇم جازۋى» اتتى قولجازبا ولەڭدەر كىتابى 2003 جىلى يۋنەسكو - نىڭ التىن مەدالىمەن ماراپاتتالعان بولاتىن.
ءمادىر قۋاندىق ناسيحات ۇلى 1965 جىلى 10 شىلدەدە اتىراۋ وبلىسى، نارىن قۇمى ەتەگىندە تۋعان. سۋرەتشى، كومپوزيتور. قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى (2005)، دوسەنت. 1983 جىلى اتىراۋ وبلىسى قۇرمانعازى اۋدانى، ەڭبەكشى ورتا مەكتەبىن، 1990 جىلى ا. س. پۋشكين اتىنداعى ورال پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ كوركەمسۋرەت - گرافيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. 2006 جىلى م. وتەمىسوۆ اتىنداعى بقمۋ - دىڭ ەكونوميكا ينستيتۋتىن «مەملەكەتتىك باسقارۋ» ماماندىعى بويىنشا ءتامامداعان. 1990 جىلى ينستيتۋتتى جاقسىعا اياقتاعان ونى بىلىكتى ماماندار وقىتۋشىلىققا قالدىردى، سودان كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى سالادا جۇمىس ىستەپ كەلەدى. رەسپۋبليكالىق وبلىستىق، كونكۋرستاردىڭ لاۋرەاتى (الماتى، 1995 ج.، ورال، 2001 ج.). 1997 جىلدان بقو «ونەر» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى. «تالبەسىك» اتتى كىتابى جارىق كورگەن (ورال، پوليگرافسەرۆيس، 2003). ق. ن. ءمادىردىڭ اندەرى مەن سۋرەت تۋىندىلارى، عىلىمي، ادىستەمەلىك، تانىمدىق ماقالالارى رەسپۋبليكالىق ءبۇقارالىق اقپارات ءقۇرالدارىندا، ءارتۇرلى عىلىمي جۋرنالداردا، جيناقتاردا باسىلىپ ءجۇر. 15 - كە تارتا وقۋ - ادىستەمەلىك قۇرالدارى، سۋرەت البومدارى، ت. 6. باسپادان شىقتى.
بيىل قازاق بەينەلەۋ ونەرىندە وزىندىك قولتاڭباسى بار دارا دارىن، كسرو سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى سارييەۆ شايماردان تىلەمىس ۇلىنىڭ تۋعانىنا (11 قازان، 2012 جىل) 75 جىل تويلاپ وتتىك. ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىنداعى سۋرەتشىلەر شىعارماسىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان جوبا اياسىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى تۇڭعىش پرەزيدەنتىنىڭ مۇراجايىندا اتىراۋلىق سۋرەتشى كاميلا جاپالوۆانىڭ دا «ءومىر اۋەندەرى» اتتى سۋرەت كورمەسى اشىلدى. اتىراۋ وبلىسىنداعى ونەر جايىن تانىستىراتىن سۋرەتشىنىڭ ءبىرقاتار تۋىندىلارى 2008 جىلى استانادا كورمەگە قويىلعان ەدى. ءا. قاستەيەۆ اتىنداعى شىمكەنت كوركەمونەر ۋچيليششەسىن بىتىرگەن كاميلا جاپالوۆا بالا جاستان سۋرەت سالۋعا قۇمارتىپ، بەينەلەۋ ونەرىنىڭ قىر - سىرىن جەتىك مەڭگەرۋگە ۇمتىلدى. سول جولدا تالماي ىزدەنىپ، تىنباي ەڭبەكتەندى. باتيكپەن مايلى بوياۋدى ۇيلەسىمدى قولدانا بىلگەن ونىڭ ءار كارتيناسى وزىندىك مازمۇنىمەن تارتىمدى. ونىڭ قالامىنان تۋعان دۇنيەلەردىڭ ءارقايسىسى سۋرەتشىنىڭ ىشكى الەمىنەن حابار بەرەدى. ونىڭ ۇلتتىق ءداستۇردى بەرىك ۇستاناتىنىن دا شىعارمالارى ارقىلى تانىپ - بىلۋگە بولادى.
سۋرەتكە تالعاممەن قارايتىن كاميلا استانا كورمەسىنە قويعان 45 كارتيناسىندا قيالعا ەرىك بەرگەن، قايسىسىنا كوز تاستاساڭىز دا سۋرەتشىنىڭ شابىت شاعىن بىردەن بايقاۋعا بولادى. سونىڭ ىشىندە كاميلانىڭ ءوزى اعاشتارمەن جۇمىستى وڭاي، ءارى ۇزدىك دەپ باعالايدى. شىنىندا دا، قيال - عاجايىپ قىزىقتارىنا تولى، اسىل مۇرات، بيىك ماقساتتى تەرەككە تەڭەگەن «ءۇش ارمان» اتتى ەڭبەگى – ءساتتى شىققان تۋىندىلاردىڭ ءبىرى. جان - جانۋارلاردىڭ تىلسىم دۇنيەسى دە سۋرەتشى شىعارمالارىندا كەڭىنەن كورىنىس تاپقان. تاريحي وقيعا جەلىسى نەگىزىندە تۋعان «التىن قايىق» كارتيناسى ەسكى قالا سارايشىقتىڭ وتكەنىنەن سىر شەرتەدى. جالپى، كاميلا تۋىندىلارى سان قىرلىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى، ونىڭ ءار بوياۋدى ورىندى قيۋلاستىراتىن شەبەرلىگى بارلىق سۋرەتىندە شىراي بەرىپ كەلەدى.......
V. «جالعاستىر ويىنى»
ويلانا بىلمەگەن…….. جالعاستىر ( ويۋ ويا بىلمەيدى).
تالاپپەن باستاپ،..... اياقتا (تالعاممەن)
ونەر – تاۋسىلماس ازىق،... (جۇتاماس بايلىق)
Vءى. توپپەن جۇمىس.
وتكەندى ەسكە الىپ، ويعا تولام،
سۇرىپتاپ تەزگە سالىپ، كوپ ويلانام،
وي تۇبىنە جەتە الماي تيتىقتاسام،
قولىما قايشى الىپ، ويۋ ويام – دەپ ب. مومىش ۇلى اتامىز ايتقانداي ءبىز دە كەزەكتى ساراماندىق جۇمىسىمىزدى باستايىق.
1 - توپ «بۇرشىك» ويۋىن
2 - توپ «ءايشابيبى» ويۋىن
3 - توپ «ءقوشقارمۇيىز» ويۋىن داپتەرگە بەينەلەيدى
Vءىى. وقۋشىلارعا تاپسىرما: قاعازدان ورنەك قيۋ، سودان كەيىن داپتەرگە بەينەلەيدى.
تەحنيكا قاۋىپسىزدىك ەرەجەلەرىن ەسكە ءتۇسىرۋ.
Vءىىى. ساباقتى بەكىتۋ (كەستەمەن جۇمىس)
1. ويۋ - ورنەك ءسوزى قانداي ۇعىمدى بىلدىرەدى؟
2. ويۋ - ورنەك نەشە توپقا بولىنەدى؟
3. ءقوشقارمۇيىز ورنەگى قانداي بۇيىمداردا قولدانىلادى
4. كوبىنە قولدانىلاتىن ورنەك؟
ءىX. ساباقتى قورىتۋ
وقۋشىلاردىڭ جۇمىستارىن تالداۋ.
X. ۇيگە تاپسىرما. ويۋلار ءتۇرىن بەينەلەپ ۇيرەنۋ.
Xءى. باعالاۋ
You Might Also Like
-
ماقساتى: بالالارعا رولدەردى ءوز بەتتەرىمەن ءبولۋدى جانە وزىنە بولىنگەن ءرول بويىنشا ارەكەت ەتۋدى ۇيرەتۋ. ويىن بارىسىندا الەۋمەتتىك بولمىستى كورسەتۋ، قوعامدىق ورىندارداعى مىنەز قۇلىق ەرەجەلەرىن، قىزمەت...
