قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ
استانا قالاسى،
53 مەكتەپ - ليسەيى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
قوشقاربايەۆا ايجان توقتار قىزى
بايانداما.
تاقىرىبى: «قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ»
قارىم - قاتىناستىڭ تۇرلەرى كوپ. تىلدىك قاتىناس - ءتىل ارقىلى بايلانىس، سويلەۋ ءتىلى ارقىلى ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناس جاساۋى، قوعامدىق، ۇتتىق ءتىل ارقىلى ۇعىنىسۋ، ءتۇسىنۋ، ياعني ادامزاتتىڭ ءتىل ارقىلى قاتىناسقا ءتۇسۋى تىلدىك قاتىناس دەگەندى بىلدىرەدى.
ەڭ الدىمەن، ەرەكشە ورىن الاتىن تىلدىك قاتىناستىڭ نەگىزگى مازمۇنى، ءمانى، ماعىناسى بولىپ تابىلاتىن حاباردى ءىس جۇزىندە اسىرۋشىلار - حابارعا تىكەلەي قاتىسۋشىلار. ولار مىناداي قۇرامنان تۇرادى:
1. بەلگىلى ءبىر اقپاراتتى، دەرەكتى حابارلايتىن – بايانداۋشى.
2. اقپاراتتى جەتكىزەتىن – تۇلعالار.
3. اقپاراتتى نە دەرەكتى – قابىلداۋشى.
تىلدىك قاتىناس جۇزەگە اسۋ ءۇشىن بايانشىدان (ب) شىققان حابار (ب) تۇلعالار (ت) ارقىلى قابىلداۋشىعا (ق) كەلىپ، ودان ارى قاراي قايتادان بايلانىسقا ءتۇسىپ، تىلدىك اينالىمدا جۇمسالادى.
ءتىلدى زەرتتەۋشى عالىمدار تىلدىك قاتىناس قۇبىلىسىنا بايلانىستى ءۇش كەزەندى اتاپ وتەدى، ولار مىنالار:
حاباردىڭ دۇرىس ايتىلۋى، شىعۋى. مۇندا سينتاكسيستىك زاڭدىلىقتار، ياعني گرامماتيكالىق بىرلىكتەردىڭ ايتىلۋى، دىبىستالۋى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.
1. ايتىلۋعا ءتيىستى ماعىنانىڭ دۇرىس جەتكىزىلۋى، ايتىلار وي مەن ايتىلعان تىلدىك قۇرالدىڭ تەپە - تەندىگى. مۇندا سەمانتيكالىق زاڭدىلىقتار باسىم ءرول اتقارادى.
2. اڭگىمەلەسۋشى – ەكىنشى ادامنىڭ حاباردى دۇرىس قابىلداۋى.
حاباردىڭ پايدا بولۋى. حاباردىڭ سىرتقا شىعۋى. حاباردىڭ جەتكىزىلۋى. حاباردىڭ قابىلدانۋى. حاباردىڭ جاۋابى.
سويلەسىم ارەكەتتەرى:
وقىلىم بويىنشا: بەرىلگەن ماتەريالداعى ءاربىر تىلدىك قاتىسىمدىق تۇلعالاردىڭ ماعىناسىن بىلە وتىرىپ، ونى تىلدىك قارىم - قاتىناسقا كەڭىنەن پايدالانا ءبىلۋ مۇمكىندىگىنە ەرەكشە ءمان بەرەدى.
جازىلىم بويىنشا: وقۋشىنىڭ ايتار ويىن باسىنان اياعىنا دەيىن تولىق جازا ءبىلۋى، پىكىرىن قاعازعا ءتۇسىرىپ جەتكىزۋى، سۇرەتتەردى، زاتتاردى، كەيبىر ءىس - ارەكەتتەردى بەينەلەپ، جازىپ، قىسقاشا اڭگىمەلەپ بەرە ءبىلۋى، ەستىگەنىن نە وقىعانىن قىسقاشا جازا ءبىلۋ قاجەتتىلىگى ەسكە ىلەدى.
تىڭدالىم بويىنشا: ەستۋ ارقىلى، قابىلداۋ جانە ۇعۋ، ماعىنالى، ماڭىزدى حاباردى ۇعىپ الۋ، قاجەتكە جاراتا ءبىلۋى كوزدەلەدى.
ايتىلىم بويىنشا: وقۋشىنىڭ سويلەي ءبىلۋى، ايتار ويىن جەتكىزە ءبىلۋى، ەكىنشى اداممەن تۇسىنىسە ءبىلۋى، ويىن اۋىزشا جەتكىزىپ قانا قويماي، وعان جاۋاپ الا ءبىلۋ ماقساتى قويىلادى.
تىلدەسىم بويىنشا: ءوزارا پىكىرلەسۋدىڭ ناتيجەسىندە ءبىرىنىڭ ويىن ءبىرى اۋىزشا دا، جازباشا دا ءتۇسىنۋ جانە وعان جاۋاپ قايتارا ءبىلۋى، تىلدەسىم ارقىلى ءبىر - ءبىرىنىڭ سەزىمىن، كوڭىل - كۇيىن بولىسە الۋى ءتيىس.
كوممۋنيكاتيۆتىك پرينسيپتەر:
تىلدىك باعىتتار
وقۋ ماتەريالدارى ساباقتاردىڭ نەلىكتەن سول ءتىل تۋرالى ەمەس، سول تىلدە وتكىزىلىپ جاتقاندىعىنىڭ ناقتى قارىم - قاتىناسىن ەلەستەتۋ كەرەك.
فۋنكسيونالدىق
سويلەۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ لەكسيكالىق، گرامماتيكالىق جانە فونەتيكالىق جاقتارى ءۇزىلىسسىز ءوزارا سويلەۋ ۇردىسىندە جۇزەگە اسادى. ساباقتا تىلدىك بىرلىكتەر مەڭگەرىلۋى كەرەك.
وقيعالىق
وقۋ ماتەريالىن وقۋشىلاردىڭ قىزىقتىراتىنداي، وقيعالىق جانە قارىم - قاتىناس پروبلەماسى نەگىزىندە ىرىكتەۋ جانە ۇيىمداستىرۋ.
جاڭاشىلدىق
وقۋ ماتەريالى ساباقتا وزىندىك جاڭالىعى بار جانە وقۋشىلار ءۇشىن قىزىقتى بولۋى كەرەك. وقۋ ماتەريالى مەن جۇمىس تىلدىك وقيعالاردىڭ نىسانىن جانە جۇمىس تاسىلدەرىنىڭ ءار تۇرلىلىگى، ساباقتى ۇيىمداستىرۋدىڭ جاڭالىعىن كوزدەيدى.
قارىم - قاتىناستىڭ دەربەستىك باعىتتارى
ءار وقۋشىنىڭ جەكەلەگەن تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن، ونىڭ سۋبەكتىك تاجىريبەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ەموسيونالدىق باعىتىن، سىنىپ ۇجىمىنداعى ونىڭ ستاتۋسىن ەسەپكە الۋ.
ۇجىمدىق ءوزارا قارىم - قاتىناس
وقۋشىلاردىڭ ءوزارا بەلسەندى قارىم - قاتىناسى، ولاردىڭ وقۋداعى جەتىستىكتەرىنىڭ ءوزارا بايلانىسى.
ۇلگەرۋ
ءتىل جۇيەسىن، ءتىلدى تاسىمالداۋشى، قولدانۋشى – حالىقتىڭ مادەنيەتىن ۇلگى تۇرىندە تانىستىراتىن، وسىنداي ءبىلىمنىڭ جۇيەلەگەن ءتۇرى. ءتىلدىڭ مازمۇندىق جاقتارىن تاقىرىپتار ەمەس، پروبلەمالار تانىستىرۋ كەرەك.
كوممۋنيكاتيۆتىك ءادىس. قولدانۋ جولدارى:
تەحنولوگيانىڭ ەرەكشەلىگى مەن قۇندىلىعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ەداۋىر ارتتىرۋعا، ءبىلىم ستاندارتى بەكىتكەن وقۋ ماتەريالىن بارلىق وقۋشىلاردىڭ قاجەتتى دارەجەدە مەڭگەرۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
سكالكيننىڭ بىرنەشە كوممۋنيكاتيۆتىك جاتتىعۋلارىن ءوز جۇمىسىمدا پايدالانىپ، وسى جاتتىعۋلار ارقىلى اتالعان تەحنولوگيانى قالاي پايدالانۋعا بولاتىندىعىن كورسەتتىم. مىسالى، ساباقتىڭ باسىندا تىلدىك ورتاعا ەنگىزۋ ءۇشىن سۇراق - جاۋاپ جاتتىعۋلارىن وتكىزەمىن.
- تۋعان جەرىڭ قالاي اتالادى؟
- تۋعان جەرىم – شىعىس قازاقستان وبلىسى، وسكەمەن قالاسى.
- تۋعان جەرىندە تاۋ، كول، وزەن بار ما؟
- وسكەمەندە ەرتىس، ءۇلبى وزەندەرى بار.
- سويلەم قۇراستىر: ۇلكەن مەملەكەت.
- مەن ۇلكەن مەملەكەتتە تۇرامىن.
- ءانتونيمدى اتا: بيىك تاۋلار، الاسا تاۋلار.
- تۋعان جەرىندە پايدالى قازبالار بار ما؟
- تۋعان جەرىمدە ءتۇرلى - ءتۇستى قازبالار بار.
نەمەسە:
- سالەمەتسىز بە!
- سالەمەتسىز بە؟ ايتا بەرىڭىز، تىڭداپ تۇرمىن.
- مەن مۇندا ىسساپارمەن كەلگەن ەدىم. وسى قوناقۇيدە بوس ورىن بار ما؟
- بىزدە ءبىر جانە ەكى كىسىلىك نومىرلەر بار.
- ءبىر كىسىلىك نومىرلەر تاۋلىگىنە قانشا تۇرادى؟
- تاۋلىگىنە 5 000 تەڭگە.
- نومىردە بارلىق جاعدايلار جاسالعان با؟
- ارينە. ءار نومىردە تەلەفون، تەلەديدار، توڭازىتقىش، جەلدەتكىش جۇمىس ىستەيدى. سونداي - اق اجەتحانا، جۋىناتىن ورىن بار.
- جاقسى. ماعان ءبىر كىسىلىك ءنومىر بەرىڭىزشى.
- ءسىز مۇندا قانشا كۇن بولاسىز؟
- مەن مۇندا 3 كۇن بولامىن.
- مىنەكي، ءنومىرىڭىزدىڭ كىلتىن الىڭىز.
- مەنىڭ ءنومىرىم قاي قاباتتا ورنالاسقان؟
- ءجۇرىڭىز، ءسىزدىڭ ءنومىرىڭىز ءۇشىنشى قاباتتا ورنالاسقان. مەن ءسىزدى نومىرىڭىزگە الىپ بارايىن.
- كەشىرىڭىز، مۇندا اسحانا بار ما؟
- ءيا، اسحانا تاڭعى 9. 00 - دەن كەشكى 21. 00 - گە دەيىن جۇمىس ىستەيدى. 21. 00 - دەن باستاپ تۇنگى بار جۇمىس ىستەيدى نەمەسە تەلەفون ارقىلى نومىرىڭىزگە اس - سۋ الدىرۋىڭىزعا بولادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
53 مەكتەپ - ليسەيى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
قوشقاربايەۆا ايجان توقتار قىزى
بايانداما.
تاقىرىبى: «قازاق ءتىلى ساباعىندا وقۋشىلاردىڭ كوممۋنيكاتيۆتىك قابىلەتتەرىن دامىتۋ»
قارىم - قاتىناستىڭ تۇرلەرى كوپ. تىلدىك قاتىناس - ءتىل ارقىلى بايلانىس، سويلەۋ ءتىلى ارقىلى ادامداردىڭ ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناس جاساۋى، قوعامدىق، ۇتتىق ءتىل ارقىلى ۇعىنىسۋ، ءتۇسىنۋ، ياعني ادامزاتتىڭ ءتىل ارقىلى قاتىناسقا ءتۇسۋى تىلدىك قاتىناس دەگەندى بىلدىرەدى.
ەڭ الدىمەن، ەرەكشە ورىن الاتىن تىلدىك قاتىناستىڭ نەگىزگى مازمۇنى، ءمانى، ماعىناسى بولىپ تابىلاتىن حاباردى ءىس جۇزىندە اسىرۋشىلار - حابارعا تىكەلەي قاتىسۋشىلار. ولار مىناداي قۇرامنان تۇرادى:
1. بەلگىلى ءبىر اقپاراتتى، دەرەكتى حابارلايتىن – بايانداۋشى.
2. اقپاراتتى جەتكىزەتىن – تۇلعالار.
3. اقپاراتتى نە دەرەكتى – قابىلداۋشى.
تىلدىك قاتىناس جۇزەگە اسۋ ءۇشىن بايانشىدان (ب) شىققان حابار (ب) تۇلعالار (ت) ارقىلى قابىلداۋشىعا (ق) كەلىپ، ودان ارى قاراي قايتادان بايلانىسقا ءتۇسىپ، تىلدىك اينالىمدا جۇمسالادى.
ءتىلدى زەرتتەۋشى عالىمدار تىلدىك قاتىناس قۇبىلىسىنا بايلانىستى ءۇش كەزەندى اتاپ وتەدى، ولار مىنالار:
حاباردىڭ دۇرىس ايتىلۋى، شىعۋى. مۇندا سينتاكسيستىك زاڭدىلىقتار، ياعني گرامماتيكالىق بىرلىكتەردىڭ ايتىلۋى، دىبىستالۋى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.
1. ايتىلۋعا ءتيىستى ماعىنانىڭ دۇرىس جەتكىزىلۋى، ايتىلار وي مەن ايتىلعان تىلدىك قۇرالدىڭ تەپە - تەندىگى. مۇندا سەمانتيكالىق زاڭدىلىقتار باسىم ءرول اتقارادى.
2. اڭگىمەلەسۋشى – ەكىنشى ادامنىڭ حاباردى دۇرىس قابىلداۋى.
حاباردىڭ پايدا بولۋى. حاباردىڭ سىرتقا شىعۋى. حاباردىڭ جەتكىزىلۋى. حاباردىڭ قابىلدانۋى. حاباردىڭ جاۋابى.
سويلەسىم ارەكەتتەرى:
وقىلىم بويىنشا: بەرىلگەن ماتەريالداعى ءاربىر تىلدىك قاتىسىمدىق تۇلعالاردىڭ ماعىناسىن بىلە وتىرىپ، ونى تىلدىك قارىم - قاتىناسقا كەڭىنەن پايدالانا ءبىلۋ مۇمكىندىگىنە ەرەكشە ءمان بەرەدى.
جازىلىم بويىنشا: وقۋشىنىڭ ايتار ويىن باسىنان اياعىنا دەيىن تولىق جازا ءبىلۋى، پىكىرىن قاعازعا ءتۇسىرىپ جەتكىزۋى، سۇرەتتەردى، زاتتاردى، كەيبىر ءىس - ارەكەتتەردى بەينەلەپ، جازىپ، قىسقاشا اڭگىمەلەپ بەرە ءبىلۋى، ەستىگەنىن نە وقىعانىن قىسقاشا جازا ءبىلۋ قاجەتتىلىگى ەسكە ىلەدى.
تىڭدالىم بويىنشا: ەستۋ ارقىلى، قابىلداۋ جانە ۇعۋ، ماعىنالى، ماڭىزدى حاباردى ۇعىپ الۋ، قاجەتكە جاراتا ءبىلۋى كوزدەلەدى.
ايتىلىم بويىنشا: وقۋشىنىڭ سويلەي ءبىلۋى، ايتار ويىن جەتكىزە ءبىلۋى، ەكىنشى اداممەن تۇسىنىسە ءبىلۋى، ويىن اۋىزشا جەتكىزىپ قانا قويماي، وعان جاۋاپ الا ءبىلۋ ماقساتى قويىلادى.
تىلدەسىم بويىنشا: ءوزارا پىكىرلەسۋدىڭ ناتيجەسىندە ءبىرىنىڭ ويىن ءبىرى اۋىزشا دا، جازباشا دا ءتۇسىنۋ جانە وعان جاۋاپ قايتارا ءبىلۋى، تىلدەسىم ارقىلى ءبىر - ءبىرىنىڭ سەزىمىن، كوڭىل - كۇيىن بولىسە الۋى ءتيىس.
كوممۋنيكاتيۆتىك پرينسيپتەر:
تىلدىك باعىتتار
وقۋ ماتەريالدارى ساباقتاردىڭ نەلىكتەن سول ءتىل تۋرالى ەمەس، سول تىلدە وتكىزىلىپ جاتقاندىعىنىڭ ناقتى قارىم - قاتىناسىن ەلەستەتۋ كەرەك.
فۋنكسيونالدىق
سويلەۋ ءىس - ارەكەتىنىڭ لەكسيكالىق، گرامماتيكالىق جانە فونەتيكالىق جاقتارى ءۇزىلىسسىز ءوزارا سويلەۋ ۇردىسىندە جۇزەگە اسادى. ساباقتا تىلدىك بىرلىكتەر مەڭگەرىلۋى كەرەك.
وقيعالىق
وقۋ ماتەريالىن وقۋشىلاردىڭ قىزىقتىراتىنداي، وقيعالىق جانە قارىم - قاتىناس پروبلەماسى نەگىزىندە ىرىكتەۋ جانە ۇيىمداستىرۋ.
جاڭاشىلدىق
وقۋ ماتەريالى ساباقتا وزىندىك جاڭالىعى بار جانە وقۋشىلار ءۇشىن قىزىقتى بولۋى كەرەك. وقۋ ماتەريالى مەن جۇمىس تىلدىك وقيعالاردىڭ نىسانىن جانە جۇمىس تاسىلدەرىنىڭ ءار تۇرلىلىگى، ساباقتى ۇيىمداستىرۋدىڭ جاڭالىعىن كوزدەيدى.
قارىم - قاتىناستىڭ دەربەستىك باعىتتارى
ءار وقۋشىنىڭ جەكەلەگەن تىلدىك ەرەكشەلىكتەرىن، ونىڭ سۋبەكتىك تاجىريبەسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، ەموسيونالدىق باعىتىن، سىنىپ ۇجىمىنداعى ونىڭ ستاتۋسىن ەسەپكە الۋ.
ۇجىمدىق ءوزارا قارىم - قاتىناس
وقۋشىلاردىڭ ءوزارا بەلسەندى قارىم - قاتىناسى، ولاردىڭ وقۋداعى جەتىستىكتەرىنىڭ ءوزارا بايلانىسى.
ۇلگەرۋ
ءتىل جۇيەسىن، ءتىلدى تاسىمالداۋشى، قولدانۋشى – حالىقتىڭ مادەنيەتىن ۇلگى تۇرىندە تانىستىراتىن، وسىنداي ءبىلىمنىڭ جۇيەلەگەن ءتۇرى. ءتىلدىڭ مازمۇندىق جاقتارىن تاقىرىپتار ەمەس، پروبلەمالار تانىستىرۋ كەرەك.
كوممۋنيكاتيۆتىك ءادىس. قولدانۋ جولدارى:
تەحنولوگيانىڭ ەرەكشەلىگى مەن قۇندىلىعى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىن ەداۋىر ارتتىرۋعا، ءبىلىم ستاندارتى بەكىتكەن وقۋ ماتەريالىن بارلىق وقۋشىلاردىڭ قاجەتتى دارەجەدە مەڭگەرۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
سكالكيننىڭ بىرنەشە كوممۋنيكاتيۆتىك جاتتىعۋلارىن ءوز جۇمىسىمدا پايدالانىپ، وسى جاتتىعۋلار ارقىلى اتالعان تەحنولوگيانى قالاي پايدالانۋعا بولاتىندىعىن كورسەتتىم. مىسالى، ساباقتىڭ باسىندا تىلدىك ورتاعا ەنگىزۋ ءۇشىن سۇراق - جاۋاپ جاتتىعۋلارىن وتكىزەمىن.
- تۋعان جەرىڭ قالاي اتالادى؟
- تۋعان جەرىم – شىعىس قازاقستان وبلىسى، وسكەمەن قالاسى.
- تۋعان جەرىندە تاۋ، كول، وزەن بار ما؟
- وسكەمەندە ەرتىس، ءۇلبى وزەندەرى بار.
- سويلەم قۇراستىر: ۇلكەن مەملەكەت.
- مەن ۇلكەن مەملەكەتتە تۇرامىن.
- ءانتونيمدى اتا: بيىك تاۋلار، الاسا تاۋلار.
- تۋعان جەرىندە پايدالى قازبالار بار ما؟
- تۋعان جەرىمدە ءتۇرلى - ءتۇستى قازبالار بار.
نەمەسە:
- سالەمەتسىز بە!
- سالەمەتسىز بە؟ ايتا بەرىڭىز، تىڭداپ تۇرمىن.
- مەن مۇندا ىسساپارمەن كەلگەن ەدىم. وسى قوناقۇيدە بوس ورىن بار ما؟
- بىزدە ءبىر جانە ەكى كىسىلىك نومىرلەر بار.
- ءبىر كىسىلىك نومىرلەر تاۋلىگىنە قانشا تۇرادى؟
- تاۋلىگىنە 5 000 تەڭگە.
- نومىردە بارلىق جاعدايلار جاسالعان با؟
- ارينە. ءار نومىردە تەلەفون، تەلەديدار، توڭازىتقىش، جەلدەتكىش جۇمىس ىستەيدى. سونداي - اق اجەتحانا، جۋىناتىن ورىن بار.
- جاقسى. ماعان ءبىر كىسىلىك ءنومىر بەرىڭىزشى.
- ءسىز مۇندا قانشا كۇن بولاسىز؟
- مەن مۇندا 3 كۇن بولامىن.
- مىنەكي، ءنومىرىڭىزدىڭ كىلتىن الىڭىز.
- مەنىڭ ءنومىرىم قاي قاباتتا ورنالاسقان؟
- ءجۇرىڭىز، ءسىزدىڭ ءنومىرىڭىز ءۇشىنشى قاباتتا ورنالاسقان. مەن ءسىزدى نومىرىڭىزگە الىپ بارايىن.
- كەشىرىڭىز، مۇندا اسحانا بار ما؟
- ءيا، اسحانا تاڭعى 9. 00 - دەن كەشكى 21. 00 - گە دەيىن جۇمىس ىستەيدى. 21. 00 - دەن باستاپ تۇنگى بار جۇمىس ىستەيدى نەمەسە تەلەفون ارقىلى نومىرىڭىزگە اس - سۋ الدىرۋىڭىزعا بولادى.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
