InfoHub Logo

ماقالا
تاقىرىبى: قازاقستان تاريحى پانىنەن ءبىلىم بەرۋدىڭ ساپاسىن جەتىلدىرۋدە ءتۇرلى ادىستەردى قولدانۋدىڭ تيىمدىلىگى
قازاق حالقىنىڭ اعارتۋشى عالىمى شوقان ءۋاليحانوۆ: "حالىقتىڭ كەمەلىنە كەلىپ وركەندەپ ءوسۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ازاتتىق پەن ءبىلىم قاجەت"- دەپ ايتقان. ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى كەمەل، بولاشاعى بەرىك بولۋىنىڭ نەگىزگى العىشارتى ءبىلىم ەكەندىگى ءسوزسىز.

قاي مەملەكەتتىڭ دە نەگىزگى تىرەگى - اسقاقتاعان كۇمبەزدەر دە، عيماراتتار دا، ەكونوميكالىق جاعداي دا ەمەس، ءبىلىمدى دە بىلىكتى، ىسكەر دە، بەلسەندى ادامدار. "ءبىزدىڭ بالالارىمىز ءبىلىمى جوعارى جۇمىسشىلار مەن فەرمەرلەر، ينجەنەرلەر، بانكيرلەر جانە ونەر قايراتكەرلەرى، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر، زاۋىتتار مەن بيرجالاردىڭ يەلەرى بولادى. (قازاقستان - 2030 باعدارلاماسى). قوعامنىڭ دامۋىنا قاراي عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دەڭگەيى دە، ونى باسقارۋ جۇيەسى دە وزگەرىپ وتىراتىنى بەلگىلى. وسىعان وراي مامان قىزمەتىنىڭ مازمۇنى جاڭارىپ، جاڭا ماقسات، جاڭا كوزقاراس، جاڭا شەشىمدەر مەن جاڭا مۇمكىنشىلىكتەردى قاجەت ەتەدى. ونداي مۇمكىنشىلىك تەك ءبىلىم ارقىلى كەلەدى.

تاريح ءپانى – مەكتەپتەگى وقۋ ءپانى رەتىندە جالپى نەگىزگى ءبىلىم بەرەتىن بارلىق گۋمانيتارلىق جانە قوعامتانۋشىلىق كۋرستاردىڭ نەگىزىن قۇرايدى. تاريح ۇلتتىق وزىندىك سانا - سەزىمدى جانە ادامگەرشىلىك - ەتيكالىق نورمالاردى قالىپتاستىرا وتىرىپ، وقىتۋدىڭ دۇنيەتانىمدىق نەگىزىن قالىپتاستىرادى. تاريحتىڭ باسقا پاندەرمەن ءوزارا بايلانىسى تالداۋ، جيناقتاۋ سياقتى ورتاق لوگيكالىق تانىم ادىستەرىن قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى، گۋمانيتارلىق سيكلداعى پاندەرمەن بايلانىسى كارتامەن، ماتىنمەن جۇمىس ىستەۋ، وقيعالار مەن قۇبىلىستاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ايقىنداۋ سياقتى ورتاق ءادىس - تاسىلدەرى نەگىزىندە ىسكە اسادى. تاريحي ءبىلىم بەرۋدىڭ باستى ماقساتى مەن مىندەتتەرى مىناداي: - وقۋشىلاردىڭ ادامزات قوعامىنىڭ ەجەلگى زامانىنان بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى دامۋ تاريحىنان جۇيەلى ءبىلىم نەگىزدەرىن قالىپتاستىرۋ؛ - بۇكىل ادامزات جاساعان قۇندىلىقتاردى، مادەني تاريحي تاجىريبەنىڭ نەگىزىن وقىتىپ، مەڭگەرتۋ؛ - وقۋشىلاردىڭ دۇنيەگە عىلىمي كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، ولارعا ادامزات جيناعان الەۋمەتتىك رۋحاني، ادامگەرشىلىك تاجىريبەسىن مەڭگەرتۋ؛ - وقۋشىلاردى ءوز حالقى مەن باسقا حالىقتاردىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىن، بۇكىل ادامزاتتىڭ مادەني مۇراسىن ساقتاۋعا تاربيەلەۋ؛ - وقۋشىلاردىڭ بويىندا قازاقستاندىق پاتريوتيزم مەن ازاماتتىق سەزىمدى قالىپتاستىرۋ؛ - ەستەتيكالىق، ەكونوميكالىق تاربيە بەرۋ، ءدىننىڭ تاريحتاعى قىزمەتىن دۇرىس تۇسىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ. وسى مىندەتتەر مەن ماقساتتاردى ورىنداۋ ءۇشىن قازىرگى پەداگوگيكانىڭ جاڭالىقتارىن، وقۋ ادىستەمەلىك ءتاسىلدىڭ ءتيىمدى جولدارىن تاڭداۋ، ۇزدىكسىز ىزدەنىس پەن ءبىلىم ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت. تاريحقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ ءۇشىن ساپالى ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن تاڭداۋ، تاريحي جانە مادەني مۇرالارمەن تانىستىرۋ، قوسىمشا ەلەمەنتتەردى پايدالانۋ مەن تاريحي دەرەكتەردى وقىپ ۇيرەنۋگە داعدىلاندىرۋ، بايانداما، رەفەراتتار، حابارلاما جاساتۋ، ءوز بەتىنشە وقىپ ءبىلىم الىپ شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋىنا جاعداي جاساۋ سياقتى جاڭا پەداگوگيكالىق تەحنولوگيالار مەن يننوۆاسيالىق باعىتتاردى، ادىستەر مەن تاسىلدەردى ەنگىزۋ جانە ت. ب. وسىعان وراي، ءبىز ياعني مۇعالىمدەر قاۋىمى ورىستىڭ ۇلى پەداگوگى ك. ۋشينسكييدىڭ «ءمۇعالىم ءوزىنىڭ ءبىلىمىن ۇزدىكسىز كوتەرىپ وتىرعاندا عانا ءمۇعالىم، وقۋدى ىزدەنۋدى توقتاتىسىمەن ونىڭ مۇعالىمدىگى دە جويىلادى» دەگەن ءسوزىن ءار ۋاقىتتا ەستەن شىعارماۋىمىز قاجەت. بۇگىنگى تاڭدا ساباق وتكىزۋدىڭ تۇرلەرى كوبەيۋدە. ءتۇرلى ءادىس - تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ، ساپالى ءبىلىم، سانالى تاربيە بەرۋدە ساباقتىڭ ءتيىمدى تۇرلەرىن قولدانىپ كەلەمىن. وسى ماقساتتا وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق قىزىعۋشىلىعىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ءۇشىن ءوز ساباعىمدا پايدالانىپ جۇرگەن ءادىس - تاسىلدەردەن مىسالدار كەلتىرىپ كەتۋدى ءجون كوردىم. 10 - سىنىپتاردا سىن تۇرعىسىنان دامىتۋ، ۇجىمدىق وقىتۋ، پىكىرتالاس، سەمينار، سىناق، جارىس، وزىندىك جۇمىس، ت. ب. تاسىلدەردى قولدانامىن. سۋرەت - يلليۋستراسيالار بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرۋ، تىرەك سيگنالدار، تىرەك - سىزبالار، كلاستەرلەر، حرونولوگيالىق كەستەلەر قۇراستىرۋ، تىرەك - كونسپەكتىلەر، ۆەنن دياگرامماسى ارقىلى جۇمىس ىستەۋ ادىستەرى دە قولدانىلادى. تاعى ءبىر ەرەكشەلىك، كۇندەلىكتى ساباقپەن سالىستىرعاندا قايتالاۋ ساباقتارىندا وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتتەرىنشە ويلانىپ جۇمىس ىستەۋىنە ەداۋىر مۇمكىندىك تۋادى. تاريحي وقيعالار مەن قۇبىلىستاردى ءوز بەتىنشە تالدايدى، سالىستىرادى، قورىتىندى جاسايدى، باعا بەرەدى.
1 - تاپسىرما: كەستەمەن جۇمىس. مىسالى: پالەوليت، مەزوليت، نەوليت، ەنەوليت كەزەڭدەرىندەگى ۋاقىت شەڭبەرى جانە ەسكەرتكىشتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىن انىقتايدى.
2 - تاپسىرما: تاريحي سىناق حات. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا وقۋلىقتاعى كىلت سوزدەردى قويىپ جازادى. ءار توپتىڭ باسشىسى تەكسەرىپ، تاقتادا ىلىنگەن باعالاردى الىپ، ءوز توپتارىن باعالايدى. تاريحي سىناقحات ءماتىنى كير قايتىس بولعاننان كەيىن ب. ز. ب. 519 جىلى پارسى پاتشاسى......................... ساقتارعا شابۋىل جاسايدى............................. ەسىمدى ءبىر ساق جاۋىنگەرى ءوزىنىڭ دەنەسىن جاراقاتتاپ،............................. قاشىپ بارىپ، ءوزىن ساق كوسەمدەرىنەن......................... كورگەن ەتىپ كورسەتەدى. ول پارسى اسكەرلەرىن.............................،............................ سۋسىز شولگە اپارادى. «مەن سەندەردى اداستىرىپ......................... ۇشىراتتىم، ەلىمدى.......................... الىپ قالدىم، مەن دەگەنىمە جەتتىم. ەندى.............................. كەلگەندەرىڭدى ىستەي بەرىڭدەر» دەپ،.............................. كورسەتىپ، پارسىلاردان شىراق كەگىن الادى. داريي كوپتەگەن اسكەرىنەن...............................، ەلىنە........................... ءماجبۇر بولادى. شىراق سياقتى جاۋىنگەردىڭ ارقاسىندا ساقتار ءوز......................................... ساقتاپ قالدى.
3 - تاپسىرما. ۆەنن دياگرامماسىن تولتىرۋ: 1783 - 1797 جج. سىرىم دات ۇلى باستاعان كوتەرىلىسپەن 1837 - 1838 جج. ىشكى ورداداعى شارۋالار كوتەرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى جانە كوتەرىلىستەردىڭ ورتاق بەلگىلەرىن انىقتايدى.
4 - تاپسىرما. «پورترەتتەر سويلەيدى» (كورسەتىلگەن فوتوسۋرەتتەگى ادامنىڭ اتى - ءجونىن اتاپ، ءومىربايانىنا توقتالۋ).
5 - تاپسىرما. «بۇل ءسوزدى كىم ايتقان؟» (مانەرلەپ وقي وتىرىپ، كارتوچكادا بەرىلگەن ءماتىننىڭ كىمنىڭ ءسوزى ەكەنىن انىقتاۋ) ت. س. س.
6 - تاپسىرما. «سوزىلگەك» ويىنى. ءمۇعالىم ءسوزدى باستايدى، ءارى قاراي وقۋشى ءسوزدى جالعاستىرىپ كەتەدى. مىسالى: - 100 مىڭ جىل بۇرىن ەگىنشىلىك... - سانالى ادام، ەپتى ادام..... - مالدى قولعا ۇيرەتە باستادى..... - العاشقى ەڭبەك ءبولىنىسى..... - ەجەلگى ادام تۇراعى.....

مىنە، وسى ءتارىزدى ءادىس - تاسىلدەردى ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تۇرلەندىرە وتىرىپ قولدانامىن. بۇل جۇمىستار وقۋشىلارمەن تىعىز بايلانىستا بولۋعا، وقۋشى بويىنداعى تابيعي مۇمكىندىكتەردى اشۋعا، وقۋشىنىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەرىن قالىپتاستىرۋعا، وقۋشى تاراپىنان بەلسەندىلىك تانىتىپ، دەربەستىك كورسەتۋىنە، وزىنە دەگەن سەنىمدىلىگىن قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى. وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن كەڭەيتىپ، لوگيكالىق ويلاۋ جۇيەسىن دامىتىپ، تياناقتى ءبىلىم الۋىنا جول اشادى. ساباقتا وقۋشىنىڭ جەتكەن جەتىستىگىن باسا كورسەتىپ، ونىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ وتىرامىن. وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن ىزدەنىپ جۇمىس ىستەۋگە باۋلي وتىرىپ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن شىڭدايمىن. ءبىراق شامادان تىس تاپسىرمالار بەرۋدەن ساقتانۋ كەرەك، ەڭ باستى وقيعالار مەن فاكتىلەردى عانا ءبىلۋى كەرەكتىگىن ەسكەرىپ، ناقتى تاپسىرمالار بەرگەن ءجون. سونداي - اق، كۇندەلىكتى ساباقتا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن باعالاۋعا دا تيگىزەر كومەگى كوپ. ءمۇعالىمنىڭ وي - ءورىسى كەڭ، جان - جاقتى ءبىلىمدى، ىزدەنىمپاز عالىم، تىنىمسىز ەڭبەكقور، كەز - كەلگەن ورتانىڭ ۇيتقىسى، وقۋشىلارى الدىندا بەدەلدى، ۇجىم مۇشەلەرى مەن اتا - انالار اراسىندا سىيلى بولۋى كەرەكتىگىن ەسكەرە وتىرىپ، وتانى مەن حالقى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنە الاتىن جاس ۇرپاقتىڭ ازاماتتىق ۇستانىمىن قالىپتاستىرۋعا ءوز ۇلەسىمىزدى قوسا بىلەيىك. سەبەبى حالىق بىزگە ءوز بالالارىن ۇلكەن سەنىممەن تاپسىرىپ وتىر ەمەس پە؟

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. قازاقستان تاريحى ادىستەمەسى. 2010 ج № 5
2. عالامتور. Ustaz/kz سايتى.

سابىر راحىموۆ اتىنداعى
شىمكەنت رەسپۋبليكالىق «جاسۇلان» مەكتەبى
تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى يگەنبايەۆا ۋلميرا ماراتوۆنا