قازاقستاننىڭ وزەندەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قازاقستاننىڭ وزەندەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا قازاقستاننىڭ ىشكى سۋى، جەر بەدەرى مەن كليمات ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ەكەنىن ايتا وتىرىپ «وزەن رەجيمى»، «سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت» «ىشكى تۇيىق سۋ الابى» ۇعىمدارىن ءتۇسىندىرۋ. ۇسىنىلعان تەوريالىق ماعلۇماتتاردى زەرتتەپ،، ءار ءتۇرلى ستاتيستيكالىق كارتوگرافيالىق ماتەريالداردى پايدالانا وتىرىپ، قازاقستان وزەندەرىنە انىقتاما بەرۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق - جاۋاپ، ءوز ارا ءبىرىن - ءبىرى وقىتۋ، ۇقساستىق جانە دارالىق، ءتۇرتىپ الۋ ستراتەگياسى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، كەسكىن كارتالار، سلايدتار ارقىلى سۋرەتتەر كورسەتۋ، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى 1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ىشكى سۋ ءسوزىن ەستىگەندە، كىمگە قانداي نارسە ەلەستەدى؟ توپتاستىرۋ. جەكە جۇپتا وي بولىسەدى.، توپتا پىكىرلەسەدى، ورتاق پىكىردى اق قاعازعا تۇسىرەدى.
سحەما كورسەتىلەدى. ءوز ويلارىن جەتكىزەدى.
2. ماعىنانى اشۋ
وقۋشىلارعا مىنانداي سۇراقتار قويىلادى.
وزەن دەپ نەنى ايتادى؟ قازاقستاننىڭ اۋماعىندا قانداي ءىرى وزەندەر بار؟ جەر بەدەرى وزەننىڭ اعىسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟ وقۋشى جاۋابىنان سوڭ ءمۇعالىم كارتانى پايدالانىپ قازاقستان اۋماعىنداعى وزەندەرگە توقتالىپ وتەدى.
ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى وقىتۋ ستراتەگياسى
1) قازاقستاننىڭ وزەندەرى ءماتىنىن وقىتىپ، تالداۋ جاساتۋ. ءماتىننىڭ ءبىر بولىگىن وقىپ بولعاننان كەيىن ءاربىر وقۋشى كەزەكپەن وقىعان بولىكتەرىن قورىتىندىلاپ ايتادى. ءمۇعالىم ينتەراكتيۆتى تاقتانى پايدالانا وتىرىپ قىسقاشا قورىتىندىلايدى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ تاپسىرمالارى.
1. كارتانى پايدالانىپ، سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت، كاسپيي، ارال، بالحاش، الاكول الاپتارىنىڭ وزەندەرىن انىقتاپ كارتاعا ءتۇسىرۋ.
2. سىرداريا، جايىق، ەرتىس وزەندەرىنىڭ ۇقساستىعى مەن دارالىعىن انىقتاۋ.
3. ءتۇرتىپ الۋ ستراتەگياسىن قولدانۋ.
1. «قزاقستاننىڭ وزەندەرى» اتتى تەكست بەرىلەدى. مۇنداعى اقپاراتتارمەن تانىسۋ بارىسىندا، ءار ابزاستىڭ تۇسىنا بەلگى قويىپ وتىراسىزدار. وقۋ بارىسىندا قويىلاتىن قاجەتتى بەلگىلەر:
V - بىلەمىن، - بىلمەيمىن، + مەن ءۇشىن جاڭا مالىمەت،؟- تەرەڭىرەك بىلگىم كەلەدى.
قازاقستاننىڭ وزەندەرى
1. وزەن دەگەنىمىز - بۇل ارنا دەپ اتالاتىن ويپاڭ ارقىلى اعاتىن سۋ اعىنى.
2. نەگىزگى وزەن بارلىق سالالارىمەن قوسا وزەن جۇيەسىن قۇرايدى.
3. بەتىندەگى سۋدىڭ ءبارى ءبىر وزەنگە كەلىپ قوسىلاتىن قۇرلىق اۋدانى وزەن الابى دەپ اتالادى.
4. وزەندەر جاڭبىر سۋىنان، ەرىگەن قار مەن مۇز سۋىنان، جەر استى سۋىنان قورەكتەنەدى.
5. قازاقستاننىڭ بارلىق وزەندەرى نەگىزىنەن ەكى الاپقا: سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت الابى مەن ىشكى تۇيىق كولدەر الابىنا جاتادى.
6. ەڭىستىك دەگەنىمىز وزەننىڭ بەلگىلى ءبىر ۋچاسكەسىندەگى ونىڭ ۇزىندى عىنىڭ بولىگى بولىپ تابىلادى.
ءى= H - H/L
I - ەڭىستىك مولشەرى
ن1 - باستالعان جەردەگى ابسوليۋتتىك بيىكتىك
ن(2)- ساعاداعى ابسوليۋتتىك بيىكتىك
L - وزەننىڭ ۇزىندىعى
7. سۋ شىعىنى دەگەنىمىز بەلگىلى ۋاقىت ىشىندە وزەننىڭ كولدەنەڭ قيماسىنان اعىپ وتكەن سۋ مولشەرى.
8. جىل بويىنداعى وزەننىڭ سۋ شىعىنىن جىلدىق اعىن دەپ اتايدى.
9. اعىن سۋدىڭ تاۋ جىنىستارى شايىپ، اعىزىپ اكەتۋ پروسەسىن وزەن ەروزياسى دەپ اتايدى.
10. باستاۋى ەڭىس كەلەتىن تاۋ وزەندەرىندە اعىس جىلدام بولىپ، وزەننىڭ ارناسى تەرەڭدەيدى، ورتا جانە تومەنگى اعىستارىندا سۋ اعىزىپ اكەلگەن مالتا تاس، قۇم تۇنبا شوگە باستايدى. بۇل تاسقىنداردى الليۋۆيي دەپ اتايدى.
11. وزەننىڭ سۋ كوتەرىلمەگەن ەسكى ارناسىن تەرراسا دەپ اتايدى.
12. وزەنمەن تاسىمالداناتىن قاتتى زاتتىڭ ءبارىن قاتتى اعىن دەپ اتايدى.
2. بەلگى قويىلعان سوڭ ولاردى توپتاۋ ماقساتىمەن، رەتتىك ءنومىرى بويىنشا تومەندەگى كەستەنى تولتىراسىزدار
تەست
1. قازاقستان وزەندەرى قاي الاپقا جاتادى؟
ا) ءۇندى، اتلانت؛
ءا) تىنىق مۇحيتى؛
ب) اتلانت مۇحيتى، ىشكى تۇيىق كولدەر
ۆ) سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت، ىشكى اعىنسىز
2. ۇزىندىعى 1000 كم - دەن اساتىن وزەن:
ا) ەسىل، ىلە؛
ءا) تالاس، جايىق؛
ب) تەنتەك. ەرتىس؛
ۆ) ىرعىز، توبىل
3. كاسپيي تەڭىزى الابىنىڭ وزەندەرى
ا) سىرداريا، تورعاي
ءا) جايىق، ساعىز
ب) لەپسى، ىلە
ۆ) شۋ، جەم
4. جاقسى قالىپتاسقان كەڭ ارنالى وزەندەر
ا) جازىق وزەندەرى
ءا) تاۋ وزەندەرى
5. وزەن تورى سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي:
ا) مولايادى
ءا) ازايادى
6قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى وزەنى:
ا) سىرداريا
ءا) توبىل
ب) ەرتىس
ۆ) ىلە
7. قار مۇزدىقپەن قورەكتەنەتىن وزەندەر:
ا(جازىق وزەندەرى
ءا) تاۋ وزەندەرى
8. قازاقستانداعى ەڭ لايلى وزەن:
ا) سىرداريا
ءا) توبىل
ب) ىلە
ۆ) شۋ
9. ەرتىس وزەنىنىڭ قازاقستانداعى ۇزىندىعى
ا) 4248 كم
ءا) 3652
ب) 1700
ۆ) 1500
10. ارال تەڭىزى الابىنىڭ وزەندەرى
ا) سىرداريا، ارىس
ءا) توبىل، سارىسۋ
6) جايىق، جەم
ۆ) ىلە، قاراتال
ۇيگە تاپسىرما: قازاقستاننىڭ ىشكى سۋلارى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا قازاقستاننىڭ ىشكى سۋى، جەر بەدەرى مەن كليمات ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى ەكەنىن ايتا وتىرىپ «وزەن رەجيمى»، «سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت» «ىشكى تۇيىق سۋ الابى» ۇعىمدارىن ءتۇسىندىرۋ. ۇسىنىلعان تەوريالىق ماعلۇماتتاردى زەرتتەپ،، ءار ءتۇرلى ستاتيستيكالىق كارتوگرافيالىق ماتەريالداردى پايدالانا وتىرىپ، قازاقستان وزەندەرىنە انىقتاما بەرۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتا قولدانىلاتىن ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق - جاۋاپ، ءوز ارا ءبىرىن - ءبىرى وقىتۋ، ۇقساستىق جانە دارالىق، ءتۇرتىپ الۋ ستراتەگياسى.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، كەسكىن كارتالار، سلايدتار ارقىلى سۋرەتتەر كورسەتۋ، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى 1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
ىشكى سۋ ءسوزىن ەستىگەندە، كىمگە قانداي نارسە ەلەستەدى؟ توپتاستىرۋ. جەكە جۇپتا وي بولىسەدى.، توپتا پىكىرلەسەدى، ورتاق پىكىردى اق قاعازعا تۇسىرەدى.
سحەما كورسەتىلەدى. ءوز ويلارىن جەتكىزەدى.
2. ماعىنانى اشۋ
وقۋشىلارعا مىنانداي سۇراقتار قويىلادى.
وزەن دەپ نەنى ايتادى؟ قازاقستاننىڭ اۋماعىندا قانداي ءىرى وزەندەر بار؟ جەر بەدەرى وزەننىڭ اعىسىنا قالاي اسەر ەتەدى؟ وقۋشى جاۋابىنان سوڭ ءمۇعالىم كارتانى پايدالانىپ قازاقستان اۋماعىنداعى وزەندەرگە توقتالىپ وتەدى.
ءوزارا ءبىرىن - ءبىرى وقىتۋ ستراتەگياسى
1) قازاقستاننىڭ وزەندەرى ءماتىنىن وقىتىپ، تالداۋ جاساتۋ. ءماتىننىڭ ءبىر بولىگىن وقىپ بولعاننان كەيىن ءاربىر وقۋشى كەزەكپەن وقىعان بولىكتەرىن قورىتىندىلاپ ايتادى. ءمۇعالىم ينتەراكتيۆتى تاقتانى پايدالانا وتىرىپ قىسقاشا قورىتىندىلايدى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ تاپسىرمالارى.
1. كارتانى پايدالانىپ، سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت، كاسپيي، ارال، بالحاش، الاكول الاپتارىنىڭ وزەندەرىن انىقتاپ كارتاعا ءتۇسىرۋ.
2. سىرداريا، جايىق، ەرتىس وزەندەرىنىڭ ۇقساستىعى مەن دارالىعىن انىقتاۋ.
3. ءتۇرتىپ الۋ ستراتەگياسىن قولدانۋ.
1. «قزاقستاننىڭ وزەندەرى» اتتى تەكست بەرىلەدى. مۇنداعى اقپاراتتارمەن تانىسۋ بارىسىندا، ءار ابزاستىڭ تۇسىنا بەلگى قويىپ وتىراسىزدار. وقۋ بارىسىندا قويىلاتىن قاجەتتى بەلگىلەر:
V - بىلەمىن، - بىلمەيمىن، + مەن ءۇشىن جاڭا مالىمەت،؟- تەرەڭىرەك بىلگىم كەلەدى.
قازاقستاننىڭ وزەندەرى
1. وزەن دەگەنىمىز - بۇل ارنا دەپ اتالاتىن ويپاڭ ارقىلى اعاتىن سۋ اعىنى.
2. نەگىزگى وزەن بارلىق سالالارىمەن قوسا وزەن جۇيەسىن قۇرايدى.
3. بەتىندەگى سۋدىڭ ءبارى ءبىر وزەنگە كەلىپ قوسىلاتىن قۇرلىق اۋدانى وزەن الابى دەپ اتالادى.
4. وزەندەر جاڭبىر سۋىنان، ەرىگەن قار مەن مۇز سۋىنان، جەر استى سۋىنان قورەكتەنەدى.
5. قازاقستاننىڭ بارلىق وزەندەرى نەگىزىنەن ەكى الاپقا: سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت الابى مەن ىشكى تۇيىق كولدەر الابىنا جاتادى.
6. ەڭىستىك دەگەنىمىز وزەننىڭ بەلگىلى ءبىر ۋچاسكەسىندەگى ونىڭ ۇزىندى عىنىڭ بولىگى بولىپ تابىلادى.
ءى= H - H/L
I - ەڭىستىك مولشەرى
ن1 - باستالعان جەردەگى ابسوليۋتتىك بيىكتىك
ن(2)- ساعاداعى ابسوليۋتتىك بيىكتىك
L - وزەننىڭ ۇزىندىعى
7. سۋ شىعىنى دەگەنىمىز بەلگىلى ۋاقىت ىشىندە وزەننىڭ كولدەنەڭ قيماسىنان اعىپ وتكەن سۋ مولشەرى.
8. جىل بويىنداعى وزەننىڭ سۋ شىعىنىن جىلدىق اعىن دەپ اتايدى.
9. اعىن سۋدىڭ تاۋ جىنىستارى شايىپ، اعىزىپ اكەتۋ پروسەسىن وزەن ەروزياسى دەپ اتايدى.
10. باستاۋى ەڭىس كەلەتىن تاۋ وزەندەرىندە اعىس جىلدام بولىپ، وزەننىڭ ارناسى تەرەڭدەيدى، ورتا جانە تومەنگى اعىستارىندا سۋ اعىزىپ اكەلگەن مالتا تاس، قۇم تۇنبا شوگە باستايدى. بۇل تاسقىنداردى الليۋۆيي دەپ اتايدى.
11. وزەننىڭ سۋ كوتەرىلمەگەن ەسكى ارناسىن تەرراسا دەپ اتايدى.
12. وزەنمەن تاسىمالداناتىن قاتتى زاتتىڭ ءبارىن قاتتى اعىن دەپ اتايدى.
2. بەلگى قويىلعان سوڭ ولاردى توپتاۋ ماقساتىمەن، رەتتىك ءنومىرى بويىنشا تومەندەگى كەستەنى تولتىراسىزدار
تەست
1. قازاقستان وزەندەرى قاي الاپقا جاتادى؟
ا) ءۇندى، اتلانت؛
ءا) تىنىق مۇحيتى؛
ب) اتلانت مۇحيتى، ىشكى تۇيىق كولدەر
ۆ) سولتۇستىك مۇزدى مۇحيت، ىشكى اعىنسىز
2. ۇزىندىعى 1000 كم - دەن اساتىن وزەن:
ا) ەسىل، ىلە؛
ءا) تالاس، جايىق؛
ب) تەنتەك. ەرتىس؛
ۆ) ىرعىز، توبىل
3. كاسپيي تەڭىزى الابىنىڭ وزەندەرى
ا) سىرداريا، تورعاي
ءا) جايىق، ساعىز
ب) لەپسى، ىلە
ۆ) شۋ، جەم
4. جاقسى قالىپتاسقان كەڭ ارنالى وزەندەر
ا) جازىق وزەندەرى
ءا) تاۋ وزەندەرى
5. وزەن تورى سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي:
ا) مولايادى
ءا) ازايادى
6قازاقستاننىڭ ەڭ ءىرى وزەنى:
ا) سىرداريا
ءا) توبىل
ب) ەرتىس
ۆ) ىلە
7. قار مۇزدىقپەن قورەكتەنەتىن وزەندەر:
ا(جازىق وزەندەرى
ءا) تاۋ وزەندەرى
8. قازاقستانداعى ەڭ لايلى وزەن:
ا) سىرداريا
ءا) توبىل
ب) ىلە
ۆ) شۋ
9. ەرتىس وزەنىنىڭ قازاقستانداعى ۇزىندىعى
ا) 4248 كم
ءا) 3652
ب) 1700
ۆ) 1500
10. ارال تەڭىزى الابىنىڭ وزەندەرى
ا) سىرداريا، ارىس
ءا) توبىل، سارىسۋ
6) جايىق، جەم
ۆ) ىلە، قاراتال
ۇيگە تاپسىرما: قازاقستاننىڭ ىشكى سۋلارى
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: لوگاريفمنىڭ قاسيەتتەرىن ەسەپ شىعارۋدا قولدانۋ "دوڭگەلەك سەكتور" ينتەللەكتۋالدى ويىنى
