قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن تۇسىندىرگەن جاي سويلەمدەر
اشىق ساباق
تاقىرىپ: قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن تۇسىندىرگەن جاي سويلەمدەر.
ويقازىق:
ۇلتتىق كيىم - باي، تاريحي - مادەني مۇرا، ونى زەرتتەۋ، زەردەلەۋ، ورىندى قولدانۋ، دامىتۋ ۇرپاق مىندەتى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ۇلتتىق كيىمدەرمەن تانىستىرعان جاي سويلەمدەر.
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىمەن تانىستىرۋ، تاقىرىپ بويىنشا سوزدىك قورلارىن قالىپتاستىرۋ، اڭگىمەگە دايىنداۋ، جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىنە قاتىستى بىلىمدەرىن بەكىتۋ؛
2. دامىتۋشىلىق: تاقىرىپتى ءوربىتىپ، اۋىزەكى سويلەي بىلۋگە، مانەرلەپ وقۋعا ۇيرەتۋ، العان بىلىمدەرىن شىعارماشىلىقتا قولدانا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
3. تاربيەلىك: ۇلتتىق دۇنيەتانىمدى قۇرمەتتەۋگە، ءداستۇردى قادىرلەۋگە، ادەمى دە تازا كيىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ؛
ساباقتىڭ ۇيىمداستىرىلۋ ءتۇرى: ءبىلىم مەن ءىس - ارەكەت ادىستەرىن قالىپتاستىرۋ ( سۇراق – جاۋاپ، تانىمدىق ىزدەنۋشىلىك، الدىن الا تاپسىرما بەرۋ، تالداۋ، زەرتتەۋ ادىستەرىن قولدانۋمەن)؛ ساتىلاي – كەشەندى تالداۋ، مودۋلدىك، پروبلەمالىق وقىتۋ تەحنولوگياسى ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ؛
ساباقتىڭ ديداكتيكالىق قامتاماسىز ەتىلۋى: سلايد - سۋرەتتەر، ۇلەستىرمە كەسپە قاعازدار، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار، ۇلتتىق كيىمدەر، بۇيىمدار؛
ساباقتىڭ ءپانارالىق بايلانىسى: تاريح، بەينەلەۋ ونەرى، تەحنولوگيا پاندەرى؛
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: سالەمدەسۋ.
بالالار، بۇگىنگى ساباققا،
كوپ قوناق كەلىپ تۇر.
ءبىلىمدى سىناۋعا،
مۇمكىندىك بولىپ تۇر.
سوندىقتان ءبىز بۇگىن
تىلەيمىز:
تەك قانا ساتتىلىك!
كىرىسپە. وي قوزعاۋ:
سۇراق: بالالار، كەز - كەلگەن حالىقتى قانداي ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن تانۋعا بولادى؟
(وقۋشىلار جاۋاپ بەرەدى)
ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن، ماقساتىمەن تانىستىرىپ ءوتۋ.
بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىمەن تانىسامىز جانە ساباق بارىسىندا جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىن قايتالاي وتىرىپ، بىلىمدەرىڭىزدى پىسىقتايمىز
وزدەرىڭىز ايتقانداي كەز - كەلگەن ۇلتتى ۇلتتىق كيىمىنەن تانۋعا، اجىراتۋعا بولادى.
قازاق حالقى كيىمگە ەرەكشە كوڭىل بولگەن. ولاردىڭ جەڭىل، ادەمى، جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي ىڭعايلى بولۋىنا اسا ءمان بەرگەن. قازاق ۇلتتىق كيىمدەرىن باس كيىم، سىرت كيىم اياق كيىم دەپ توپتاستىرۋعا بولادى. ەندى، ۇلتتىق كيىمدەر مەن اشەكەي بۇيىمدارعا كوڭىل بولەيىك. ولاردىڭ ىشىنەن سەندەر نەنى بىلەسىڭدەر؟ وزدەرىڭ بايقاعانداي، ۇلتتىق كيىمدەردىڭ تۇرلەرىن انىقتاۋ سەندەرگە قيىندىق تۋدىرىپ تۇر. ولاي بولسا، تاقىرىپقا قاتىستى جاڭا سوزدەرمەن، ياعني، ۇلتتىق كيىم، اشەكەي اتاۋلارىمەن تانىسايىق.
1. سوزدىك جۇمىسىن سلايدتاردى كورسەتە وتىرىپ، تاقىرىپتى تۇسىندىرۋمەن جۇرگىزۋ.
2. جەيدە - رۋباشكا
3. ىشىك، تون - شۋبا
4. قاسابا – كاسابا جەنسكيي گولوۆنوي ۋبور
5. شاپان - حالات
6. قامزول – كامزول
7. بەشپەنت – بەشمەت، پيدجاك
8. تاقيا – تيۋبەتەيكا
9. كيمەشەك - ناسيونالنىي جەنسكيي گولوۆنوي ۋبور.
(وقۋشىنىڭ دايىنداپ كەلگەن قىسقاشا مالىمدەمەسىن وقىتۋ)
جۇبايلى بولعان ايەلدەردىڭ باس كيىمى، تو ەست گولوۆنوي زامۋجنەي جەنششينى. كيمەشەك پرەدستاۆلياەت سوبوي گولوۆنوي ۋبور، زاكرىۆايۋششيي گولوۆۋ، گرۋد، پلەچي ي سپينۋ س وتۆەرستۆيەم دليا ليسا، وبىچنو ۋكراشەننىم ۆىشيۆكوي. فورما، پوكروي ي ۋكراشەنيە كيمەشەكا زاۆيسيت وت ۆوزراستا.
10. بورىك - شاپكا
11. ساۋكەلە – گولوۆنوي ۋبور نيەۆەستى
(وقۋشىنىڭ دايىنداپ كەلگەن مالىمدەمەسىن وقىتۋ)
ساۋكەلە – ۇزاتىلۋ تويىندا كيەتىن قالىڭدىقتىڭ باس كيىمى، تو ەست سۆادەبنىي گولوۆنوي ۋبور نيەۆەستى. ساۋكەلە وديەۆالوس نيەۆەستوي ۆو ۆرەميا سۆادەبنوگو وبريادا ي نوسيلوس مولودوي ۆ تەچەنيە گودا پو پرازدنيكام ي پري پريەمە گوستەي.
12. كەبىس - كالوشي
13. ءماسى – يچيگي
14. بىلەزىك – براسلەت
15. شولپى - ۋكراشەنيە دليا ۆولوس
16. جۇزىك - كولسو
17. بۇيىم – ۆەشش
18. ورنەكتەلگەن – پوكرىت ۋزوروم
19. ناسيحاتتاۋ – پروپاگانديروۆات
سوزدەردى وسى اتى اتالعان زاتتار بەينەلەنگەن سلايدتارمەن تولىقتىرىپ وتىرۋ؛
ا) سوزدەردى اۋدارماسىمەن وقىتىپ، قايتالاتىپ وتىرۋ؛
ءا) سوزدىك داپتەرلەرىنە جازىپ وتىرۋ، جاتتاپ الۋ؛
3. ماتىنمەن جۇمىس. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ، اۋىزشا اۋدارۋ.
ۇلتتىق كيىم – باي تاريحي - مادەني مۇرا. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمى باسقا ۇلتتاردان وزگەشەلەنەدى. مۇنىڭ سەبەبى: قازاق حالقىنىڭ تابيعات توسىندە ەركىن ءومىر سۇرۋىنە بايلانىستى. قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى ساق داۋىرىنەن باستاۋ الادى. كيىمدەرىنىڭ جەڭدەرى مەن ەتەكتەرىنە ويۋ - ورنەك قولدانعان. قازاق كيىمدەرىنىڭ كوشپەلى حالىقتارعا ءتان سيپاتى بولدى. ولار كيىم تىگۋگە مال جۇندەرىن پايدالاندى. پايدالانۋ، تۇتىنۋ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي كۇندەلىكتى، ساندىك كيىمدەرگە، جىل مەزگىلدەرىنە قاتىستى قىستىق، ماۋسىمدىق، جازدىق كيىمدەر بولىپ بولىنەدى. كيىم تىككەندە جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرگەن. كوشپەلى قازاقتار كيىمدەرىن ءجۇرىپ - تۇرۋعا ىڭعايلى ەتىپ تىككەن.
1. گرامماتيكالىق تاقىرىپتى قايتالاتۋ جانە بەكىتۋ.
ا) وسى ماتىندە انتونيم، سينونيم بولاتىن سوزدەر بار ما؟
قىستىق - جازدىق؛ كۇندەلىكتى كيىم – ساندىك كيىم؛ اياق كيىم - باس كيىم؛ ءجۇرۋ - تۇرۋ – انتونيمدەر
پايدالانۋ - تۇتىنۋ - سينونيم.
ءا) اجىراتىپ جازىلعان سوزدەردىڭ اراسىنا نەگە دەفيس قويىلعان؟
ب) جازىلعان سويلەمدەرگە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساي وتىرىپ، ەرەجەلەردى قايتالاتىپ، پىسىقتاپ ءوتۋ.
سينتاكسيستىك تالداۋدىڭ سىزباسى
سويلەم
I. ايتىلۋ سازى مەن مازمۇنىنا قاراي:
لەپتى، حابارلى، سۇراۋلى، بۇيرىقتى
II. قۇرىلىسىنا قاراي:
1. جاي سويلەم
2. قۇرمالاس سويلەم:
مەزگىل ءماندى، سەبەپ ءماندى، قارسىلىقتى ءماندى، شارتتى ءماندى، سالىستىرمالى ءماندى، تۇسىندىرمە ءماندى، تولعاۋ ءماندى، امال ءماندى ماقسات ءماندى.
III. سويلەم مۇشەلەرى:
ا) باستاۋىش
ءا) بايانداۋىش
ب) تولىقتاۋىش
ۆ) انىقتاۋىش
گ) پىسىقتاۋىش
IV. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرى:
ا) جالاڭ، جايىلما
ءا) تولىمدى، تولىمسىز
ب) جاقتى، جاقسىز
ۆ) اتاۋلى
V. ءسوز تىركەستەرى:
ا) ەركىن تىركەس (ەسىمدى، ەتىستىكتى)
ءا) تۇراقتى تىركەس
VI. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرى:
ا) قيىسۋ
ءا) مەڭگەرۋ
ب) ماتاسۋ
ۆ) قابىسۋ
گ) جاناسۋ
VII. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تاسىلدەرى:
ا) ينتوناسيا
ءا) جالعاۋلار
ب) سەپتەۋلىك شىلاۋلار
ۆ) ورىن ءتارتىبى
سويلەم: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمى باسقا ۇلتتاردان وزگەشەلەنەدى.
1. ماعىناسىنا قاراي: حابارلى سويلەم
2. قۇرىلىسىنا قاراي: جاي سويلەم
3. سويلەم مۇشەلەرى:
ا) نە ىستەيدى - وزگەشەلەنەدى – بايانداۋىش، دارا بايانداۋىش
ءا) نەسى؟ - كيىمى — باستاۋىش، دارا
ۆ) كىمنىڭ كيىمى؟ – قازاق حالقىنىڭ – انىقتاۋىش، كۇردەلى،
گ) قانداي كيىمى؟ - ۇلتتىق – انىقتاۋىش، دارا
د) كىمدەردەن وزگەشەلەنەدى؟- باسقا ۇلتتاردان – جاناما تولىقتاۋىش، كۇردەلى
4. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرى:
ا) جاقتى
ءا) جايىلما
ب) تولىمدى
5. ءسوز تىركەستەرى:
ا) ەركىن تىركەس
ۇلتتىق كيىمى - قابىسۋ،
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمى - ماتاسۋ
باسقا ۇلتتاردان وزگەشەلەنەدى - مەڭگەرۋ
6. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تاسىلدەرى:
ا) ورىن ءتارتىبى
ءا) جالعاۋلار ارقىلى
سويلەم: كوشپەلى قازاقتار كيىمدەرىن ءجۇرىپ - تۇرۋعا ىڭعايلى ەتىپ تىككەن.
1. ماعىناسىنا قاراي: حابارلى سويلەم
2. قۇرىلىسىنا قاراي: جاي سويلەم
3. سويلەم مۇشەلەرى:
ا) نە ىستەگەن؟ - تىككەن – بايانداۋىش، دارا بايانداۋىش؛
ءا) كىمدەر تىككەن؟- قازاقتار – دارا باستاۋىش؛
ب) قانداي قازاقتار؟ – كوشپەلى – انىقتاۋىش، دارا
ۆ) نەسىن تىككەن؟ – كيىمدەرىن – تولىقتاۋىش، تۋرا، دارا؛
گ) قالاي تىككەن؟- ىڭعايلى ەتىپ - قيمىل - سىن پىسىقتاۋىش، كۇردەلى؛
د) نەگە ىڭعايلى ەتىپ تىككەن؟ – ءجۇرىپ - تۇرۋعا – تولىقتاۋىش، جاناما، كۇردەلى
4. جاي سويلەمنىڭ ءتۇرى:
ا) جاقتى
ءا) جايىلما
ب) تولىمدى
5. ءسوز تىركەستەرى:
ا) ەركىن تىركەس
كوشپەلى قازاقتار – قابىسۋ
كيىمدەرىن تىككەن - مەڭگەرۋ
ءجۇرىپ - تۇرۋعا ىڭعايلى - – مەڭگەرۋ
ىڭعايلى ەتىپ تىككەن – قابىسۋ
4. بايلانىسۋ تاسىلدەرى: ا) جالعاۋلى،
ءا) ورىن ءتارتىبى
سەرگىتۋ ءساتى. بورىكتىڭ سىزباسىن قولدى تاقتادان ۇزبەي، بورمەن سىزىقتى ەكى رەت قايتالاماي كىم سىزىپ بەرە الادى؟
ساباقتى قورىتۋ: ۇلتتىق كيىمدە تۇرعان بويجەتكەن قىزدىڭ، ەر جىگىتتىڭ، قاريانىڭ كيىمدەرىن سۋرەتتەپ بەرۋ.
ويتۇرتكى: مەنىڭ سەندەرگە سۇراعىم بار. قازىرگى كەزدە ۇلتتىق كيىمدەردى كيۋگە بولا ما؟ سەن كيەر مە ەدىڭ؟ قالاي ويلايسىڭدار؟ (جاۋاپتارىن قازىرگى ءسان ۇلگىسىندە جاسالعان كيىمدەردى سلايدتاردا كورسەتىپ تولىقتىرۋ)
5. قازاقتىڭ ءساندى كيىمدەرىنىڭ شەرۋى. سلايدتار كورسەتۋ، ءان «قىز سىنى». وقۋشىلارعا تولتىرۋ ءۇشىن كەستەسى بار كەسپە قاعازدار تاراتۋ.
باس كيىمدەر
سىرتقى جانە ىشتىك كيىمدەر
اياق كيىمدەر
اشەكەي بۇيىمدار
ءۇي جۇمىسى:
ءى توپ: 1. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى – اڭگىمەلەپ بەرۋ؛
2. ۇلتتىق كيىمدەر دۇكەنىندە – تاقىرىبىنا ديالوگ قۇراستىرۋ.
3. سوزدىكتى جاتتاۋ.
ءىى توپ: ( پروپاششيەۆا ە.، ششەرباكوۆا، سافرونوۆ د.)
1. سوزدىكتى جاتتاۋ
2. ولار كيىم تىگۋگە مال جۇندەرىن پايدالاندى. - سويلەمگە تالداۋ جاساۋ.
3. ءماتىندى جۇگىرتىپ وقۋ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ.
رەفلەكسيا
جۇمىس باسىندا
جۇمىس ورتاسىندا
جۇمىس سوڭىندا
1 - ىزدەنۋ ( پويسك)؟
2 – شاتتانۋ، قۋانۋ ( رادوۆاتسيا، ۆەسەليتسيا)
3 – نەمقۇرايلى قاراۋ (ءوز شارۋاسىمەن شۇعىلدانۋ) وتنوسيتسيا بەزرازليچنو، زانيماتسيا سۆويمي دەلامي،
4 – تالپىنۋ، وقۋ( سترەميتسيا، پروياۆيت ينتەرەس، ۋچيتسيا)
5 – تاعاتسىزدىق، شىدامسىزدىق (نەتەرپەليۆوست)
6 – جابىعۋ، قينالۋ( پەچاليتسيا، زاترۋدنياتسيا)
مامليۋت ساناتورلىق
ورتا مەكتەپ – ينتەرناتى قازاق ءتىلى مەن
ادەبيەتى ءمۇعالىمى سامبايەۆا ءبيبىسارا ءشامىن قىزى
تاقىرىپ: قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن تۇسىندىرگەن جاي سويلەمدەر.
ويقازىق:
ۇلتتىق كيىم - باي، تاريحي - مادەني مۇرا، ونى زەرتتەۋ، زەردەلەۋ، ورىندى قولدانۋ، دامىتۋ ۇرپاق مىندەتى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ۇلتتىق كيىمدەرمەن تانىستىرعان جاي سويلەمدەر.
ماقساتى: 1. بىلىمدىلىك: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىمەن تانىستىرۋ، تاقىرىپ بويىنشا سوزدىك قورلارىن قالىپتاستىرۋ، اڭگىمەگە دايىنداۋ، جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىنە قاتىستى بىلىمدەرىن بەكىتۋ؛
2. دامىتۋشىلىق: تاقىرىپتى ءوربىتىپ، اۋىزەكى سويلەي بىلۋگە، مانەرلەپ وقۋعا ۇيرەتۋ، العان بىلىمدەرىن شىعارماشىلىقتا قولدانا بىلۋگە داعدىلاندىرۋ؛
3. تاربيەلىك: ۇلتتىق دۇنيەتانىمدى قۇرمەتتەۋگە، ءداستۇردى قادىرلەۋگە، ادەمى دە تازا كيىنە بىلۋگە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ؛
ساباقتىڭ ۇيىمداستىرىلۋ ءتۇرى: ءبىلىم مەن ءىس - ارەكەت ادىستەرىن قالىپتاستىرۋ ( سۇراق – جاۋاپ، تانىمدىق ىزدەنۋشىلىك، الدىن الا تاپسىرما بەرۋ، تالداۋ، زەرتتەۋ ادىستەرىن قولدانۋمەن)؛ ساتىلاي – كەشەندى تالداۋ، مودۋلدىك، پروبلەمالىق وقىتۋ تەحنولوگياسى ەلەمەنتتەرىن قولدانۋ؛
ساباقتىڭ ديداكتيكالىق قامتاماسىز ەتىلۋى: سلايد - سۋرەتتەر، ۇلەستىرمە كەسپە قاعازدار، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار، ۇلتتىق كيىمدەر، بۇيىمدار؛
ساباقتىڭ ءپانارالىق بايلانىسى: تاريح، بەينەلەۋ ونەرى، تەحنولوگيا پاندەرى؛
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: سالەمدەسۋ.
بالالار، بۇگىنگى ساباققا،
كوپ قوناق كەلىپ تۇر.
ءبىلىمدى سىناۋعا،
مۇمكىندىك بولىپ تۇر.
سوندىقتان ءبىز بۇگىن
تىلەيمىز:
تەك قانا ساتتىلىك!
كىرىسپە. وي قوزعاۋ:
سۇراق: بالالار، كەز - كەلگەن حالىقتى قانداي ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن تانۋعا بولادى؟
(وقۋشىلار جاۋاپ بەرەدى)
ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن، ماقساتىمەن تانىستىرىپ ءوتۋ.
بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىمەن تانىسامىز جانە ساباق بارىسىندا جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىن قايتالاي وتىرىپ، بىلىمدەرىڭىزدى پىسىقتايمىز
وزدەرىڭىز ايتقانداي كەز - كەلگەن ۇلتتى ۇلتتىق كيىمىنەن تانۋعا، اجىراتۋعا بولادى.
قازاق حالقى كيىمگە ەرەكشە كوڭىل بولگەن. ولاردىڭ جەڭىل، ادەمى، جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي ىڭعايلى بولۋىنا اسا ءمان بەرگەن. قازاق ۇلتتىق كيىمدەرىن باس كيىم، سىرت كيىم اياق كيىم دەپ توپتاستىرۋعا بولادى. ەندى، ۇلتتىق كيىمدەر مەن اشەكەي بۇيىمدارعا كوڭىل بولەيىك. ولاردىڭ ىشىنەن سەندەر نەنى بىلەسىڭدەر؟ وزدەرىڭ بايقاعانداي، ۇلتتىق كيىمدەردىڭ تۇرلەرىن انىقتاۋ سەندەرگە قيىندىق تۋدىرىپ تۇر. ولاي بولسا، تاقىرىپقا قاتىستى جاڭا سوزدەرمەن، ياعني، ۇلتتىق كيىم، اشەكەي اتاۋلارىمەن تانىسايىق.
1. سوزدىك جۇمىسىن سلايدتاردى كورسەتە وتىرىپ، تاقىرىپتى تۇسىندىرۋمەن جۇرگىزۋ.
2. جەيدە - رۋباشكا
3. ىشىك، تون - شۋبا
4. قاسابا – كاسابا جەنسكيي گولوۆنوي ۋبور
5. شاپان - حالات
6. قامزول – كامزول
7. بەشپەنت – بەشمەت، پيدجاك
8. تاقيا – تيۋبەتەيكا
9. كيمەشەك - ناسيونالنىي جەنسكيي گولوۆنوي ۋبور.
(وقۋشىنىڭ دايىنداپ كەلگەن قىسقاشا مالىمدەمەسىن وقىتۋ)
جۇبايلى بولعان ايەلدەردىڭ باس كيىمى، تو ەست گولوۆنوي زامۋجنەي جەنششينى. كيمەشەك پرەدستاۆلياەت سوبوي گولوۆنوي ۋبور، زاكرىۆايۋششيي گولوۆۋ، گرۋد، پلەچي ي سپينۋ س وتۆەرستۆيەم دليا ليسا، وبىچنو ۋكراشەننىم ۆىشيۆكوي. فورما، پوكروي ي ۋكراشەنيە كيمەشەكا زاۆيسيت وت ۆوزراستا.
10. بورىك - شاپكا
11. ساۋكەلە – گولوۆنوي ۋبور نيەۆەستى
(وقۋشىنىڭ دايىنداپ كەلگەن مالىمدەمەسىن وقىتۋ)
ساۋكەلە – ۇزاتىلۋ تويىندا كيەتىن قالىڭدىقتىڭ باس كيىمى، تو ەست سۆادەبنىي گولوۆنوي ۋبور نيەۆەستى. ساۋكەلە وديەۆالوس نيەۆەستوي ۆو ۆرەميا سۆادەبنوگو وبريادا ي نوسيلوس مولودوي ۆ تەچەنيە گودا پو پرازدنيكام ي پري پريەمە گوستەي.
12. كەبىس - كالوشي
13. ءماسى – يچيگي
14. بىلەزىك – براسلەت
15. شولپى - ۋكراشەنيە دليا ۆولوس
16. جۇزىك - كولسو
17. بۇيىم – ۆەشش
18. ورنەكتەلگەن – پوكرىت ۋزوروم
19. ناسيحاتتاۋ – پروپاگانديروۆات
سوزدەردى وسى اتى اتالعان زاتتار بەينەلەنگەن سلايدتارمەن تولىقتىرىپ وتىرۋ؛
ا) سوزدەردى اۋدارماسىمەن وقىتىپ، قايتالاتىپ وتىرۋ؛
ءا) سوزدىك داپتەرلەرىنە جازىپ وتىرۋ، جاتتاپ الۋ؛
3. ماتىنمەن جۇمىس. ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقۋ، اۋىزشا اۋدارۋ.
ۇلتتىق كيىم – باي تاريحي - مادەني مۇرا. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمى باسقا ۇلتتاردان وزگەشەلەنەدى. مۇنىڭ سەبەبى: قازاق حالقىنىڭ تابيعات توسىندە ەركىن ءومىر سۇرۋىنە بايلانىستى. قازاقتىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى ساق داۋىرىنەن باستاۋ الادى. كيىمدەرىنىڭ جەڭدەرى مەن ەتەكتەرىنە ويۋ - ورنەك قولدانعان. قازاق كيىمدەرىنىڭ كوشپەلى حالىقتارعا ءتان سيپاتى بولدى. ولار كيىم تىگۋگە مال جۇندەرىن پايدالاندى. پايدالانۋ، تۇتىنۋ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي كۇندەلىكتى، ساندىك كيىمدەرگە، جىل مەزگىلدەرىنە قاتىستى قىستىق، ماۋسىمدىق، جازدىق كيىمدەر بولىپ بولىنەدى. كيىم تىككەندە جاس ەرەكشەلىگىن ەسكەرگەن. كوشپەلى قازاقتار كيىمدەرىن ءجۇرىپ - تۇرۋعا ىڭعايلى ەتىپ تىككەن.
1. گرامماتيكالىق تاقىرىپتى قايتالاتۋ جانە بەكىتۋ.
ا) وسى ماتىندە انتونيم، سينونيم بولاتىن سوزدەر بار ما؟
قىستىق - جازدىق؛ كۇندەلىكتى كيىم – ساندىك كيىم؛ اياق كيىم - باس كيىم؛ ءجۇرۋ - تۇرۋ – انتونيمدەر
پايدالانۋ - تۇتىنۋ - سينونيم.
ءا) اجىراتىپ جازىلعان سوزدەردىڭ اراسىنا نەگە دەفيس قويىلعان؟
ب) جازىلعان سويلەمدەرگە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساي وتىرىپ، ەرەجەلەردى قايتالاتىپ، پىسىقتاپ ءوتۋ.
سينتاكسيستىك تالداۋدىڭ سىزباسى
سويلەم
I. ايتىلۋ سازى مەن مازمۇنىنا قاراي:
لەپتى، حابارلى، سۇراۋلى، بۇيرىقتى
II. قۇرىلىسىنا قاراي:
1. جاي سويلەم
2. قۇرمالاس سويلەم:
مەزگىل ءماندى، سەبەپ ءماندى، قارسىلىقتى ءماندى، شارتتى ءماندى، سالىستىرمالى ءماندى، تۇسىندىرمە ءماندى، تولعاۋ ءماندى، امال ءماندى ماقسات ءماندى.
III. سويلەم مۇشەلەرى:
ا) باستاۋىش
ءا) بايانداۋىش
ب) تولىقتاۋىش
ۆ) انىقتاۋىش
گ) پىسىقتاۋىش
IV. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرى:
ا) جالاڭ، جايىلما
ءا) تولىمدى، تولىمسىز
ب) جاقتى، جاقسىز
ۆ) اتاۋلى
V. ءسوز تىركەستەرى:
ا) ەركىن تىركەس (ەسىمدى، ەتىستىكتى)
ءا) تۇراقتى تىركەس
VI. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تۇرلەرى:
ا) قيىسۋ
ءا) مەڭگەرۋ
ب) ماتاسۋ
ۆ) قابىسۋ
گ) جاناسۋ
VII. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تاسىلدەرى:
ا) ينتوناسيا
ءا) جالعاۋلار
ب) سەپتەۋلىك شىلاۋلار
ۆ) ورىن ءتارتىبى
سويلەم: قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمى باسقا ۇلتتاردان وزگەشەلەنەدى.
1. ماعىناسىنا قاراي: حابارلى سويلەم
2. قۇرىلىسىنا قاراي: جاي سويلەم
3. سويلەم مۇشەلەرى:
ا) نە ىستەيدى - وزگەشەلەنەدى – بايانداۋىش، دارا بايانداۋىش
ءا) نەسى؟ - كيىمى — باستاۋىش، دارا
ۆ) كىمنىڭ كيىمى؟ – قازاق حالقىنىڭ – انىقتاۋىش، كۇردەلى،
گ) قانداي كيىمى؟ - ۇلتتىق – انىقتاۋىش، دارا
د) كىمدەردەن وزگەشەلەنەدى؟- باسقا ۇلتتاردان – جاناما تولىقتاۋىش، كۇردەلى
4. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرى:
ا) جاقتى
ءا) جايىلما
ب) تولىمدى
5. ءسوز تىركەستەرى:
ا) ەركىن تىركەس
ۇلتتىق كيىمى - قابىسۋ،
قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمى - ماتاسۋ
باسقا ۇلتتاردان وزگەشەلەنەدى - مەڭگەرۋ
6. سوزدەردىڭ بايلانىسۋ تاسىلدەرى:
ا) ورىن ءتارتىبى
ءا) جالعاۋلار ارقىلى
سويلەم: كوشپەلى قازاقتار كيىمدەرىن ءجۇرىپ - تۇرۋعا ىڭعايلى ەتىپ تىككەن.
1. ماعىناسىنا قاراي: حابارلى سويلەم
2. قۇرىلىسىنا قاراي: جاي سويلەم
3. سويلەم مۇشەلەرى:
ا) نە ىستەگەن؟ - تىككەن – بايانداۋىش، دارا بايانداۋىش؛
ءا) كىمدەر تىككەن؟- قازاقتار – دارا باستاۋىش؛
ب) قانداي قازاقتار؟ – كوشپەلى – انىقتاۋىش، دارا
ۆ) نەسىن تىككەن؟ – كيىمدەرىن – تولىقتاۋىش، تۋرا، دارا؛
گ) قالاي تىككەن؟- ىڭعايلى ەتىپ - قيمىل - سىن پىسىقتاۋىش، كۇردەلى؛
د) نەگە ىڭعايلى ەتىپ تىككەن؟ – ءجۇرىپ - تۇرۋعا – تولىقتاۋىش، جاناما، كۇردەلى
4. جاي سويلەمنىڭ ءتۇرى:
ا) جاقتى
ءا) جايىلما
ب) تولىمدى
5. ءسوز تىركەستەرى:
ا) ەركىن تىركەس
كوشپەلى قازاقتار – قابىسۋ
كيىمدەرىن تىككەن - مەڭگەرۋ
ءجۇرىپ - تۇرۋعا ىڭعايلى - – مەڭگەرۋ
ىڭعايلى ەتىپ تىككەن – قابىسۋ
4. بايلانىسۋ تاسىلدەرى: ا) جالعاۋلى،
ءا) ورىن ءتارتىبى
سەرگىتۋ ءساتى. بورىكتىڭ سىزباسىن قولدى تاقتادان ۇزبەي، بورمەن سىزىقتى ەكى رەت قايتالاماي كىم سىزىپ بەرە الادى؟
ساباقتى قورىتۋ: ۇلتتىق كيىمدە تۇرعان بويجەتكەن قىزدىڭ، ەر جىگىتتىڭ، قاريانىڭ كيىمدەرىن سۋرەتتەپ بەرۋ.
ويتۇرتكى: مەنىڭ سەندەرگە سۇراعىم بار. قازىرگى كەزدە ۇلتتىق كيىمدەردى كيۋگە بولا ما؟ سەن كيەر مە ەدىڭ؟ قالاي ويلايسىڭدار؟ (جاۋاپتارىن قازىرگى ءسان ۇلگىسىندە جاسالعان كيىمدەردى سلايدتاردا كورسەتىپ تولىقتىرۋ)
5. قازاقتىڭ ءساندى كيىمدەرىنىڭ شەرۋى. سلايدتار كورسەتۋ، ءان «قىز سىنى». وقۋشىلارعا تولتىرۋ ءۇشىن كەستەسى بار كەسپە قاعازدار تاراتۋ.
باس كيىمدەر
سىرتقى جانە ىشتىك كيىمدەر
اياق كيىمدەر
اشەكەي بۇيىمدار
ءۇي جۇمىسى:
ءى توپ: 1. قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرى – اڭگىمەلەپ بەرۋ؛
2. ۇلتتىق كيىمدەر دۇكەنىندە – تاقىرىبىنا ديالوگ قۇراستىرۋ.
3. سوزدىكتى جاتتاۋ.
ءىى توپ: ( پروپاششيەۆا ە.، ششەرباكوۆا، سافرونوۆ د.)
1. سوزدىكتى جاتتاۋ
2. ولار كيىم تىگۋگە مال جۇندەرىن پايدالاندى. - سويلەمگە تالداۋ جاساۋ.
3. ءماتىندى جۇگىرتىپ وقۋ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ.
رەفلەكسيا
جۇمىس باسىندا
جۇمىس ورتاسىندا
جۇمىس سوڭىندا
1 - ىزدەنۋ ( پويسك)؟
2 – شاتتانۋ، قۋانۋ ( رادوۆاتسيا، ۆەسەليتسيا)
3 – نەمقۇرايلى قاراۋ (ءوز شارۋاسىمەن شۇعىلدانۋ) وتنوسيتسيا بەزرازليچنو، زانيماتسيا سۆويمي دەلامي،
4 – تالپىنۋ، وقۋ( سترەميتسيا، پروياۆيت ينتەرەس، ۋچيتسيا)
5 – تاعاتسىزدىق، شىدامسىزدىق (نەتەرپەليۆوست)
6 – جابىعۋ، قينالۋ( پەچاليتسيا، زاترۋدنياتسيا)
مامليۋت ساناتورلىق
ورتا مەكتەپ – ينتەرناتى قازاق ءتىلى مەن
ادەبيەتى ءمۇعالىمى سامبايەۆا ءبيبىسارا ءشامىن قىزى
You Might Also Like
