قۇستار كلاسى. كلاستىڭ جالپى سيپاتتاماسى، تىرشىلىك ورتاسى
بيولوگيا 7 - سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۇستار كلاسى. كلاستىڭ جالپى سيپاتتاماسى، تىرشىلىك ورتاسى.
جالپى ماقساتى:
- قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى ءبىلۋ سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى جايلى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
- ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى جاڭا تاسىلدەرى، سونىڭ ىشىندەگى ديالوگ، اسسوسياسيا، كەرى بايلانىس ادىستەرى، سىني تۇرعىدان ويلاۋ مودۋلدەرىن پايدالانا وتىرىپ، نەگىزگى يدەياسىن ءتۇسىنۋ.
- وقۋشى تاقىرىپتىڭ نەگىزگى تۇيىندەرىن مەڭگەرىپ، وقىتۋ ارقىلى ءبىلىم دەڭگەيلەرىن انىقتاي وتىرىپ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
سىلتەمە: 6 (7) سىنىپ بيولوگيا وقۋلىعى( ر. ءالىمقۇلوۆا. ر. ساتىمبەكوۆا. ا. سولوۆيەۆا)، اكت.
وقىتۋ ناتيجەلەرى:
توپتاسا الادى، پىكىر ايتا الادى، پىكىرلەسە الادى، ويلاۋ قابىلەتتەرى ارتادى، قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى بىلەدى، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى جايلى تۇسىنىك قالىپتاستىرادى. وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەردى پايدالانۋى ارقىلى وزدەرىن - وزدەرى رەتتەپ، ءبىلىمدى مەڭگەرەدى، اكت – نى پايدالانا وتىرىپ، ءمۇعالىمنىڭ كوشباسشىلىعى مەن وقۋشىلاردىڭ دارىندىلىعىن انىق تاۋ.
نەگىزگى يدەيالارى:
وقۋشىلار قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى ءبىلۋ سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى جايلى ءبىلۋ.
مىندەتى:
قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى ءبىلۋ سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك
ورتاسى تۋرالى ءبىلۋ.
ساباقتا ورىندالاتىن تاپسىرمالار:
1 تاپسىرما. «وي ءتۇيىن»
1 - توپ.
ەڭ العاشقى جورعالاۋشىلار قاي كەزدە پايدا بولعان؟ ولار قاي جانۋارلاردان تارالعان؟
2 - توپ.
ەرتەدەگى جورعالاۋشىلاردىڭ وكىلدەرى قانداي جەرلەردە مەكەندەدى جانە نەمەن قورەكتەندى؟
3 - توپ.
نەلىكتەن ەرتەدەگى الىپ جورعالاۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى سۋدا جانە جارتىلاي سۋدا تىرشىلىك ەتتى؟ ەرتەدەگى جورعالاۋشىلاردىڭ ءولىپ ءبىتۋ سەبەپتەرى نەدە؟
ءمۇعالىمنىڭ ەلەكتروندىق مالىمدەمەسى:
قۇستار
ۋيكيپەديا — اشىق ەنسيكلوپەدياسىنان الىنعان مالىمەت
قۇستار (لات. Aves)[1] – ومىرتقالى جانۋارلار تيپ تارماعىنىڭ ءبىر كلاسى. قۇستاردىڭ ەۆوليۋسيالىق دامۋ ساتىسى 4 كەزەڭگە بولىنەدى:
1. العاشقى قۇستار – ارحەوپتەريكس؛
2. ءتىستى قۇستار؛
3. قىرسىز جالپاق توستىلەر – تۇيەقۇستار، كيۆي، پينگۆيندەر؛
4. قىرلى ءتوستى قۇستار.
قۇستار – جىلىقاندى ومىرتقالى جانۋارلار (ومىرتقاسى بار جانۋارلار). ولاردىڭ قاۋىرسىندارى جىلۋدى ساقتاۋعا جانە ۇشۋعا كومەكتەسەدى. ولار ارتقى ەكى اياقتارىمەن جۇرەدى، ال الدىڭعى اياق - قولدارى قاناتتارعا اينالعان. قۇستاردىڭ بارلىعى جۇمىرتقا سالادى. قۇستاردىڭ دەنەلەرى جەڭىل بولعانىمەن، مىقتى جانە ۇشۋعا ىڭعايلى بولادى. دەگەنمەن ۇشپايتىن قۇستار دا كەزدەسەدى.
قۇستار 2 كلاسس تارماعىنا: ءبىر عانا وتريادى بار كەسىرتكەقۇيرىقتىلار (جويىلىپ كەتكەن) جانە 34 وتريادقا بىرىگەتىن 9 مىڭداي ءتۇرى (ونىڭ 28 وتريادى وسى كەزدە دە كەزدەسەدى) جەلپۋىشقۇيرىقتىلار نەمەسە ناعىز قۇستار دەپ بولىنەدى. قۇستار اركتيكادان انتاركتيكا جاعالاۋلارىنا دەيىنگى بارلىق تابيعي بەلدەمدەردە تارالعان.
قازاقستاندا قۇستاردىڭ 18 وتريادقا جاتاتىن 489 ءتۇرى بار. ولاردى مەكەن ەتەتىن ورىندارىنا قاراي ورمان، اشىق دالا، باتپاقتى - شالشىقتى جانە سۋ قۇستارى دەپ بولەدى. العاشقى قۇستاردىڭ دەنە تۇرقى 1، 8 م - گە دەيىن جەتكەن، تىستەرى جاقسى جەتىلگەن، ۇشا الماعان. ءتىسسىز، جاقسى ۇشاتىن يحتيورنيستەر قازىرگى قۇستارعا وتە جاقىن بولعان. قۇستاردىڭ باسقا ومىرتقالى جانۋارلاردان ايىرماشىلىعى – ولاردىڭ اۋادا ۇشا الاتىندىعى. اتاپ ايتقاندا، الدىڭعى اياعى قاناتقا اينالعان، ءتوس، سان جانە مويىن بۇلشىق ەتتەرى جاقسى جەتىلگەن، سۇيەكتەرى جۇقا، كوبىنىڭ ءىشى اۋاعا تولى قۋىس بولعاندىقتان جانە ءبىر - بىرىمەن جىكسىز تۇتاساتىندىقتان، قاڭقاسى جەڭىل ءارى بەرىك. قۇستاردا تەك قۇيىمشاق بەزى عانا بولادى (ول سۋ قۇستارىندا جاقسى جەتىلگەن). جۇرەگى 4 كامەرالى. زات الماسۋ پروسەسىنىڭ تەز جانە قارقىندى ءجۇرۋى – ولاردىڭ ۇشۋىنا قاجەتتى ەنەرگيا ءبولىنۋىن جانە دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ تۇراقتى ءارى جوعارى بولۋىن (38 – 41°س) قامتاماسىز ەتەدى. قۇس قاناتى، قاۋىرسىنى ۇشۋ، قوزعالۋ قۇرالى عانا ەمەس، دەنەدەگى جىلىلىقتىڭ ءبىرقالىپتى بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە شامادان تىس سالقىنداۋدان نەمەسە قىزىپ كەتۋدەن ساقتايدى. اس قورىتۋ ورگاندارى قورەكتى كوپ مولشەردە قابىلداپ، تەز قورىتۋعا بەيىمدەلگەن. ۇشۋ كەزىندە قۇستاردان كوپ ەنەرگيا بولىنەتىندىكتەن، جوعارى كالوريالى قورەكتى قاجەت ەتەدى. تىنىس الۋ جۇيەسى ۇشۋعا بايلانىستى ەرەكشە وزگەرىسكە ۇشىراعان. قۇستاردىڭ ىشكى ورگاندارى مەن بۇلشىق ەتتەرى اراسىندا جانە تەرى استىندا جالپى كولەمى وكپەدەن ەداۋىر ۇلكەن 9 – 10 اۋا قاپشىقتارى بولادى. ولار وكپەمەن كەڭىردەك ارقىلى بايلانىسقان. سوندىقتان قۇستار ۇشۋ كەزىندە قاناتىن جايعاندا كەۋدە قۋىسى كەڭەيىپ، وكپەگە ەنگەن اۋا وسى اۋا قاپشىقتارىنا وتەدى. ال قاناتىن قومداعاندا كەۋدە قۋىسى كىشىرەيىپ، اۋا قاپشىعىنداعى اۋا وكپە ارقىلى سىرتقا شىعادى. قۇستاردىڭ وكپەسىندە قان وتتەگىمەن ەكى رەت (دەم العان كەزدە جانە دەم شىعارعان كەزدە دە) توتىعادى. ونى قوسارلى تىنىس الۋ دەپ اتايدى. بۇل تەك قۇستارعا عانا ءتان قاسيەت. قۇستاردىڭ جۇيكە جۇيەسى جاقسى دامىعان، ميى ۇلكەن، مي سىڭارلارى، كورۋ ورتالىعى، ميشىعى جاقسى جەتىلگەن. قۇستاردىڭ سەزىم ورگاندارىنىڭ دامۋى ءار ءتۇرلى. تەز ۇشاتىن ۇكى، جاپالاق، باسقا دا جىرتقىش قۇستاردىڭ كوزى جاقسى جەتىلگەن. ءيىس سەزۋ كوپ قۇستاردا جەتىلمەگەن، ال دىبىس ەستۋ قابىلەتتىلىگى جاقسى دامىعان. قۇستاردىڭ كورۋ جانە ەستۋ ورگاندارىنىڭ جاقسى دامۋى، ولاردىڭ الىس جانە جاقىن كەڭىستىكتەردى يگەرۋىنە، مەزگىلىمەن قونىس اۋدارىپ، تۇرىشىلىك جانە ءتۇرارالىق قاتىناس جاساۋىنا اسەر ەتىپ، قۇس تىرشىلىگىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قۇستار 1 - دەن 20 – 25 - كە دەيىن جۇمىرتقا سالادى. ونى 12 كۇننەن 80 كۇنگە دەيىن باسادى. قۇستار وسىمدىكتەردى توزاڭداندىرىپ، ولاردىڭ تۇقىمدارىن تاراتادى، زياندى جاندىكتەر مەن كەمىرۋشىلەردى قۇرتىپ، ولاردىڭ تابيعاتتاعى سانىن رەتتەۋگە قاتىسادى. كەيبىر تۇرلەرى باۋ - باقشاعا، ەگىستىككە زيانىن تيگىزىپ، ءار ءتۇرلى جۇقپالى، پارازيتتىك اۋرۋلاردىڭ قوزدىرعىشتارىن تاراتادى.
1868 ج. ۆەنا قالاسىندا (Aۆستريا) العاش رەت قۇستاردى قورعاۋ تۋرالى رەسمي شەشىم قابىلدانعان. 1922 ج. قۇستاردى قورعاۋدىڭ حالىقارالىق كەڭەسى قۇرىلدى. حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ “قىزىل كىتابىنا” قۇستاردىڭ 209 ءتۇرى مەن 83 ءتۇر تارماعى، ال قازاقستاننىڭ “قىزىل كىتابىنا” 56 ءتۇرى ەنگىزىلگەن.
2 تاپسىرما. بارلاۋ ستراتەگياسى.
1 توپ.
قۇستارعا جالپى سيپاتتاما. ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى.. (اڭگىمەلەۋ نەمەسە پوستەر ارقىلى قورعاۋ)
2 - توپ.
قۇستاردىڭ تىنىس الۋ جۇيەسى مەن ۇشۋعا بەيىمدەلگەن بەلگىلەرى جانە قان اينالىم جۇيەسى.
3 - توپ.
قۇس قاناتى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى مەن اتقاراتىن قىزمەتتەرى.
سەرگىتۋ ءساتى «قاڭقالار ءبيى»
3 تاپسىرما. «بيولوگيالىق ديكتانت»
قۇستاردى زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى - *** (ورنيتولوگيا). ولاردىڭ دەنەسى ***،*** جانە*** بولىمدەرىنە بولىنگەن.
(باس، مويىن، تۇلعا). قۇستاردىڭ جاق سۇيەكتەرى تۇتاس ءمۇيىزدى تاقتاشالارمەن قاپتالعان. ونى قۇستاردىڭ *** دەپ اتايدى. (تۇمسىعى). قۇستۇمسىعى ***،*** بولىمدەردەن قۇرالادى. (ءتۇمسىقۇستى، تۇمسىقاستى). ونەشتىڭ كەڭەيگەن بولىگى*** دەپ اتالادى.(جەمساۋ)
4 تاپسىرما. «شىعارماشىلىق ستراتەگياسى» توپتاعى ءار توپ مۇشەلەرى تاقىرىپقا بايلانىستى تۇيىندەمە، ولەڭ، ءسوزجۇمباق، رەبۋس، جۇمباق قۇراپ توپ بولىپ قورعايدى.
1 - توپ. قۇستار جانە ءبىز.
2 - توپ. قۇستار جانە تابيعات.
3 - توپ. قۇستارعا قامقور بولايىق..
5 تاپسىرما. «ليدەردى انىقتا» بەرىلگەن بىرنەشە ارىپتەردەن تاقىرىپقا ساي سويلەم قۇراۋ.
توپتار وزدەرى توپ اراسىنان ليدەرلەرىن انىقتاپ، سىنىپتان ساباق ليدەرىن شىعارادى..
1 - توپ ليدەرىنە – ا - ى - ن - د - ش - ز - ۋ
2 - توپ ليدەرىنە - س - ر - ن - د - ل - ب - ۋ - ي
3 - توپ ليدەرىنە – د - پ - ە - ن - گ - ر - ا - ۋ
باعالاۋ. وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋ ءۇشىن باعالاۋ.
كەيىنگى تاپسىرمالار: ۇيگە تاقىرىپ سوڭىنداعى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ جانە ينتەرنەتتەن مالىمەتتەر جيناقتاۋ.
كەرى بايلانىس: ينسەرت كەستەسى.
نە بىلەمىن؟ نە ءبىلدىم؟ نە بىلگىم كەلەدى؟ وقۋشىلار كەستەگە ساباقتان العان اسەرلەرىن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى كەرى بايلانىس جاسايدى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۇستار كلاسى. كلاستىڭ جالپى سيپاتتاماسى، تىرشىلىك ورتاسى.
جالپى ماقساتى:
- قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى ءبىلۋ سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى جايلى تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ.
- ءبىلىم بەرۋ مەن ءبىلىم الۋداعى جاڭا تاسىلدەرى، سونىڭ ىشىندەگى ديالوگ، اسسوسياسيا، كەرى بايلانىس ادىستەرى، سىني تۇرعىدان ويلاۋ مودۋلدەرىن پايدالانا وتىرىپ، نەگىزگى يدەياسىن ءتۇسىنۋ.
- وقۋشى تاقىرىپتىڭ نەگىزگى تۇيىندەرىن مەڭگەرىپ، وقىتۋ ارقىلى ءبىلىم دەڭگەيلەرىن انىقتاي وتىرىپ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ.
سىلتەمە: 6 (7) سىنىپ بيولوگيا وقۋلىعى( ر. ءالىمقۇلوۆا. ر. ساتىمبەكوۆا. ا. سولوۆيەۆا)، اكت.
وقىتۋ ناتيجەلەرى:
توپتاسا الادى، پىكىر ايتا الادى، پىكىرلەسە الادى، ويلاۋ قابىلەتتەرى ارتادى، قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى بىلەدى، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى جايلى تۇسىنىك قالىپتاستىرادى. وقىتۋ مەن وقۋداعى جاڭا تاسىلدەردى پايدالانۋى ارقىلى وزدەرىن - وزدەرى رەتتەپ، ءبىلىمدى مەڭگەرەدى، اكت – نى پايدالانا وتىرىپ، ءمۇعالىمنىڭ كوشباسشىلىعى مەن وقۋشىلاردىڭ دارىندىلىعىن انىق تاۋ.
نەگىزگى يدەيالارى:
وقۋشىلار قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى ءبىلۋ سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك ورتاسى جايلى ءبىلۋ.
مىندەتى:
قۇستار كلاسىنا جالپى سيپاتتاما جاساي وتىرىپ، ولاردىڭ تىنىس الۋى مەن قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتتەرى جايلى ءبىلۋ سونىمەن بىرگە ولاردىڭ تىرشىلىك
ورتاسى تۋرالى ءبىلۋ.
ساباقتا ورىندالاتىن تاپسىرمالار:
1 تاپسىرما. «وي ءتۇيىن»
1 - توپ.
ەڭ العاشقى جورعالاۋشىلار قاي كەزدە پايدا بولعان؟ ولار قاي جانۋارلاردان تارالعان؟
2 - توپ.
ەرتەدەگى جورعالاۋشىلاردىڭ وكىلدەرى قانداي جەرلەردە مەكەندەدى جانە نەمەن قورەكتەندى؟
3 - توپ.
نەلىكتەن ەرتەدەگى الىپ جورعالاۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى سۋدا جانە جارتىلاي سۋدا تىرشىلىك ەتتى؟ ەرتەدەگى جورعالاۋشىلاردىڭ ءولىپ ءبىتۋ سەبەپتەرى نەدە؟
ءمۇعالىمنىڭ ەلەكتروندىق مالىمدەمەسى:
قۇستار
ۋيكيپەديا — اشىق ەنسيكلوپەدياسىنان الىنعان مالىمەت
قۇستار (لات. Aves)[1] – ومىرتقالى جانۋارلار تيپ تارماعىنىڭ ءبىر كلاسى. قۇستاردىڭ ەۆوليۋسيالىق دامۋ ساتىسى 4 كەزەڭگە بولىنەدى:
1. العاشقى قۇستار – ارحەوپتەريكس؛
2. ءتىستى قۇستار؛
3. قىرسىز جالپاق توستىلەر – تۇيەقۇستار، كيۆي، پينگۆيندەر؛
4. قىرلى ءتوستى قۇستار.
قۇستار – جىلىقاندى ومىرتقالى جانۋارلار (ومىرتقاسى بار جانۋارلار). ولاردىڭ قاۋىرسىندارى جىلۋدى ساقتاۋعا جانە ۇشۋعا كومەكتەسەدى. ولار ارتقى ەكى اياقتارىمەن جۇرەدى، ال الدىڭعى اياق - قولدارى قاناتتارعا اينالعان. قۇستاردىڭ بارلىعى جۇمىرتقا سالادى. قۇستاردىڭ دەنەلەرى جەڭىل بولعانىمەن، مىقتى جانە ۇشۋعا ىڭعايلى بولادى. دەگەنمەن ۇشپايتىن قۇستار دا كەزدەسەدى.
قۇستار 2 كلاسس تارماعىنا: ءبىر عانا وتريادى بار كەسىرتكەقۇيرىقتىلار (جويىلىپ كەتكەن) جانە 34 وتريادقا بىرىگەتىن 9 مىڭداي ءتۇرى (ونىڭ 28 وتريادى وسى كەزدە دە كەزدەسەدى) جەلپۋىشقۇيرىقتىلار نەمەسە ناعىز قۇستار دەپ بولىنەدى. قۇستار اركتيكادان انتاركتيكا جاعالاۋلارىنا دەيىنگى بارلىق تابيعي بەلدەمدەردە تارالعان.
قازاقستاندا قۇستاردىڭ 18 وتريادقا جاتاتىن 489 ءتۇرى بار. ولاردى مەكەن ەتەتىن ورىندارىنا قاراي ورمان، اشىق دالا، باتپاقتى - شالشىقتى جانە سۋ قۇستارى دەپ بولەدى. العاشقى قۇستاردىڭ دەنە تۇرقى 1، 8 م - گە دەيىن جەتكەن، تىستەرى جاقسى جەتىلگەن، ۇشا الماعان. ءتىسسىز، جاقسى ۇشاتىن يحتيورنيستەر قازىرگى قۇستارعا وتە جاقىن بولعان. قۇستاردىڭ باسقا ومىرتقالى جانۋارلاردان ايىرماشىلىعى – ولاردىڭ اۋادا ۇشا الاتىندىعى. اتاپ ايتقاندا، الدىڭعى اياعى قاناتقا اينالعان، ءتوس، سان جانە مويىن بۇلشىق ەتتەرى جاقسى جەتىلگەن، سۇيەكتەرى جۇقا، كوبىنىڭ ءىشى اۋاعا تولى قۋىس بولعاندىقتان جانە ءبىر - بىرىمەن جىكسىز تۇتاساتىندىقتان، قاڭقاسى جەڭىل ءارى بەرىك. قۇستاردا تەك قۇيىمشاق بەزى عانا بولادى (ول سۋ قۇستارىندا جاقسى جەتىلگەن). جۇرەگى 4 كامەرالى. زات الماسۋ پروسەسىنىڭ تەز جانە قارقىندى ءجۇرۋى – ولاردىڭ ۇشۋىنا قاجەتتى ەنەرگيا ءبولىنۋىن جانە دەنە تەمپەراتۋراسىنىڭ تۇراقتى ءارى جوعارى بولۋىن (38 – 41°س) قامتاماسىز ەتەدى. قۇس قاناتى، قاۋىرسىنى ۇشۋ، قوزعالۋ قۇرالى عانا ەمەس، دەنەدەگى جىلىلىقتىڭ ءبىرقالىپتى بولۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە شامادان تىس سالقىنداۋدان نەمەسە قىزىپ كەتۋدەن ساقتايدى. اس قورىتۋ ورگاندارى قورەكتى كوپ مولشەردە قابىلداپ، تەز قورىتۋعا بەيىمدەلگەن. ۇشۋ كەزىندە قۇستاردان كوپ ەنەرگيا بولىنەتىندىكتەن، جوعارى كالوريالى قورەكتى قاجەت ەتەدى. تىنىس الۋ جۇيەسى ۇشۋعا بايلانىستى ەرەكشە وزگەرىسكە ۇشىراعان. قۇستاردىڭ ىشكى ورگاندارى مەن بۇلشىق ەتتەرى اراسىندا جانە تەرى استىندا جالپى كولەمى وكپەدەن ەداۋىر ۇلكەن 9 – 10 اۋا قاپشىقتارى بولادى. ولار وكپەمەن كەڭىردەك ارقىلى بايلانىسقان. سوندىقتان قۇستار ۇشۋ كەزىندە قاناتىن جايعاندا كەۋدە قۋىسى كەڭەيىپ، وكپەگە ەنگەن اۋا وسى اۋا قاپشىقتارىنا وتەدى. ال قاناتىن قومداعاندا كەۋدە قۋىسى كىشىرەيىپ، اۋا قاپشىعىنداعى اۋا وكپە ارقىلى سىرتقا شىعادى. قۇستاردىڭ وكپەسىندە قان وتتەگىمەن ەكى رەت (دەم العان كەزدە جانە دەم شىعارعان كەزدە دە) توتىعادى. ونى قوسارلى تىنىس الۋ دەپ اتايدى. بۇل تەك قۇستارعا عانا ءتان قاسيەت. قۇستاردىڭ جۇيكە جۇيەسى جاقسى دامىعان، ميى ۇلكەن، مي سىڭارلارى، كورۋ ورتالىعى، ميشىعى جاقسى جەتىلگەن. قۇستاردىڭ سەزىم ورگاندارىنىڭ دامۋى ءار ءتۇرلى. تەز ۇشاتىن ۇكى، جاپالاق، باسقا دا جىرتقىش قۇستاردىڭ كوزى جاقسى جەتىلگەن. ءيىس سەزۋ كوپ قۇستاردا جەتىلمەگەن، ال دىبىس ەستۋ قابىلەتتىلىگى جاقسى دامىعان. قۇستاردىڭ كورۋ جانە ەستۋ ورگاندارىنىڭ جاقسى دامۋى، ولاردىڭ الىس جانە جاقىن كەڭىستىكتەردى يگەرۋىنە، مەزگىلىمەن قونىس اۋدارىپ، تۇرىشىلىك جانە ءتۇرارالىق قاتىناس جاساۋىنا اسەر ەتىپ، قۇس تىرشىلىگىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. قۇستار 1 - دەن 20 – 25 - كە دەيىن جۇمىرتقا سالادى. ونى 12 كۇننەن 80 كۇنگە دەيىن باسادى. قۇستار وسىمدىكتەردى توزاڭداندىرىپ، ولاردىڭ تۇقىمدارىن تاراتادى، زياندى جاندىكتەر مەن كەمىرۋشىلەردى قۇرتىپ، ولاردىڭ تابيعاتتاعى سانىن رەتتەۋگە قاتىسادى. كەيبىر تۇرلەرى باۋ - باقشاعا، ەگىستىككە زيانىن تيگىزىپ، ءار ءتۇرلى جۇقپالى، پارازيتتىك اۋرۋلاردىڭ قوزدىرعىشتارىن تاراتادى.
1868 ج. ۆەنا قالاسىندا (Aۆستريا) العاش رەت قۇستاردى قورعاۋ تۋرالى رەسمي شەشىم قابىلدانعان. 1922 ج. قۇستاردى قورعاۋدىڭ حالىقارالىق كەڭەسى قۇرىلدى. حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ “قىزىل كىتابىنا” قۇستاردىڭ 209 ءتۇرى مەن 83 ءتۇر تارماعى، ال قازاقستاننىڭ “قىزىل كىتابىنا” 56 ءتۇرى ەنگىزىلگەن.
2 تاپسىرما. بارلاۋ ستراتەگياسى.
1 توپ.
قۇستارعا جالپى سيپاتتاما. ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى.. (اڭگىمەلەۋ نەمەسە پوستەر ارقىلى قورعاۋ)
2 - توپ.
قۇستاردىڭ تىنىس الۋ جۇيەسى مەن ۇشۋعا بەيىمدەلگەن بەلگىلەرى جانە قان اينالىم جۇيەسى.
3 - توپ.
قۇس قاناتى جانە قاۋىرسىندارىنىڭ تۇرلەرى مەن اتقاراتىن قىزمەتتەرى.
سەرگىتۋ ءساتى «قاڭقالار ءبيى»
3 تاپسىرما. «بيولوگيالىق ديكتانت»
قۇستاردى زەرتتەيتىن عىلىم سالاسى - *** (ورنيتولوگيا). ولاردىڭ دەنەسى ***،*** جانە*** بولىمدەرىنە بولىنگەن.
(باس، مويىن، تۇلعا). قۇستاردىڭ جاق سۇيەكتەرى تۇتاس ءمۇيىزدى تاقتاشالارمەن قاپتالعان. ونى قۇستاردىڭ *** دەپ اتايدى. (تۇمسىعى). قۇستۇمسىعى ***،*** بولىمدەردەن قۇرالادى. (ءتۇمسىقۇستى، تۇمسىقاستى). ونەشتىڭ كەڭەيگەن بولىگى*** دەپ اتالادى.(جەمساۋ)
4 تاپسىرما. «شىعارماشىلىق ستراتەگياسى» توپتاعى ءار توپ مۇشەلەرى تاقىرىپقا بايلانىستى تۇيىندەمە، ولەڭ، ءسوزجۇمباق، رەبۋس، جۇمباق قۇراپ توپ بولىپ قورعايدى.
1 - توپ. قۇستار جانە ءبىز.
2 - توپ. قۇستار جانە تابيعات.
3 - توپ. قۇستارعا قامقور بولايىق..
5 تاپسىرما. «ليدەردى انىقتا» بەرىلگەن بىرنەشە ارىپتەردەن تاقىرىپقا ساي سويلەم قۇراۋ.
توپتار وزدەرى توپ اراسىنان ليدەرلەرىن انىقتاپ، سىنىپتان ساباق ليدەرىن شىعارادى..
1 - توپ ليدەرىنە – ا - ى - ن - د - ش - ز - ۋ
2 - توپ ليدەرىنە - س - ر - ن - د - ل - ب - ۋ - ي
3 - توپ ليدەرىنە – د - پ - ە - ن - گ - ر - ا - ۋ
باعالاۋ. وقىتۋ ءۇشىن باعالاۋ جانە وقۋ ءۇشىن باعالاۋ.
كەيىنگى تاپسىرمالار: ۇيگە تاقىرىپ سوڭىنداعى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ جانە ينتەرنەتتەن مالىمەتتەر جيناقتاۋ.
كەرى بايلانىس: ينسەرت كەستەسى.
نە بىلەمىن؟ نە ءبىلدىم؟ نە بىلگىم كەلەدى؟ وقۋشىلار كەستەگە ساباقتان العان اسەرلەرىن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ ارقىلى كەرى بايلانىس جاسايدى.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ساڭىراۋقۇلاقتاردىڭ جالپى سيپاتتاماسى. قورەكتەنۋى، تىنىسالۋى، سپورا ارقىلى كوبەيۋى.
