رەنتگەندىك ساۋلەلەر. ەسەپتەر شىعارۋ
9 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: رەنتگەندىك ساۋلەلەر. ەسەپتەر شىعارۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا رەنتگەن ساۋلەسىنىڭ اشىلۋىن، قاسيەتتەرىن جانە ومىردە قولدانىسىن ءتۇسىندىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ناقتى جانە جۇيەلەي ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، ساباققا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردىڭ ماقساتقا جەتۋ بارىسىندا جاۋاپكەرشىلىكتەرىن جەتىلدىرۋ، تازالىققا، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، اڭگىمەلەسۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، وتىلگەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، جاڭا ساباقتى ءوز بەتىمەن جەتىلدىرۋ
كورنەكى قۇرالدار: پلاكاتتار، ۆيدەوپروەكتور، پرەزەنتاسيالار، وقۋلىقتار.
ءپان ارالىق بايلانىس: بيولوگيا، حيميا، مەديسينا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىم سالەمدەسىپ بولعاننان كەيىن وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن قاداعالاپ، ساباقتا جوق وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. فوتوەففەكت دەگەنىمىز نە؟
2. فوتوەففەكتىنىڭ قىزىل شەكاراسى؟
3. ەينشتەين فورمۋلاسى؟
4. جارىقتىڭ ءدۋاليزمى دەگەن نە؟
5. فوتون دەگەنىمىز نە؟
3. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ:
سلايد ارقىلى ساباق تۇسىندىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەردىڭ جۇتىلۋ دارەجەسى زاتتىڭ تىعىزدىعىنا پروپورسيونال. سوندىقتان رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادامنىڭ ىشكى اعزالارىنىڭ فوتوگرافياسىن الۋعا بولادى. بۇل فوتوگرافيالاردا قاڭقا سۇيەكتەرىن جانە جۇمساق تكاندەردىڭ ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرىن وڭاي اجىراتۋعا بولادى.
ءقازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى بارلىق ازاماتتار جىلىنا ءبىر رەت فليۋوروگرافيا وتۋگە ءتيىس. رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادام اۋىرعانىن سەزە باستاۋدان بۇرىن، اۋرۋدى الدىن الا انىقتاپ ءبىلۋ ءۇشىن، كەۋدە كلەتكالارىنىڭ سۋرەتى تۇسىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ اشىلۋى. بۇل ساۋلەلەر 1895 جىلى نەمىس فيزيگى ۆيلگەلم رەنتگەن اشقان. رەنتگەن وزىنە دەيىنگى كوپتەگەن عالىمداردىڭ ءمان بەرمەگەن جانە اڭعارا الماعاندارىن بايقاي قويدى، وسى ەرەكشە قابىلەتى ونىڭ تاماشا جاڭالىق اشۋىنا جاردەمدەستى.
بۇل كەزدە گاز - رازريادتىق تۇتىكتەردە وتە شاپشاڭ ەلەكترونداردىڭ اعىنى تۋعىزىلعان جانە سول ۋاقىتتا ولاردى كاتود ساۋلەلەرى دەپ اتاعان. بۇل ساۋلەلەردىڭ تابيعاتى سول كەزدە سەنىمدى تۇردە تياناقتالا قويماعان ەدى، تەك بۇل ساۋلەلەردىڭ شىعاتىن باسى تۇتىكتىڭ كاتودىندا ەكەنى عانا ءمالىم بولعان.
كاتود ساۋلەلەرىن زەرتتەۋمەن شۇعىلدانعان رەنتگەن، فوتوپلاستينا قارا قاعازعا وراۋلى تۇرعانىنا قاراماستان، رازريادتىق تۇتىكشەنىڭ ماڭىندا اعارىپ قالعان. وسىدان كەيىن ول تاعى ءبىر تاڭقالارلىق قۇبىلىستى بايقادى. ءبارييدىڭ پلاتينا ەرىتىندىسىنە باتىرىلعان قاعاز ەكرانعا رازريادتىق تۇتىكشەنى وراعاندا، ەكران اعارا باستايتىنى بايقالدى ونىڭ ۇستىنە رەنتگەن تۇتىكشە مەن ەكراننىڭ اراسىنا قولىن ۇستاعاندا ەكراندا قولدىڭ نوبايىنىڭ قىلاڭ رەڭكىندە سۇيەكتەردىڭ قارا كولەڭكەلەرى كورىنەدى.
عالىم رازريادتىق تۇتىكشەمەن جۇمىس ىستەگەندە بۇرىن بەلگىسىز كۇشتى، ءوتىمدى ساۋلە پايدا بولاتىنىن ءتۇسىندى. ول ونى ح - ساۋلەلەر دەپ اتادى. سوڭىنان بۇل ساۋلەلەرگە «رەنتگەن ساۋلەلەر» دەگەن تەرمين بەرىك قالىپتاستى.
رەنتگەن جاڭا ساۋلە كاتود ساۋلەلەرىنىڭ (شاپشاڭ ەلەكتروندار اعىنى) شىنى تۇتىكتىڭ قابىرعالارىنا سوقتىعىسقان ورىندارىندا پايدا بولاتىنى بايقالعان. بۇل ورىندا شىنى جاساۋدان جارىق شىعارعان. ح - ساۋلەلەر شاپشاڭ ەلەكترونداردى كەز كەلگەن كەدەرگىمەن اتاپ ايتقاندا مەتالل ەلەكتروندارمەن تەجەگەندە پايدا بولاتىنىن كەيىنگى تاجىريبەلەر كورسەتتى.
رەنتگەندىك ساۋلەلەر. ەسەپتەر شىعارۋ. جۇكتەۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: رەنتگەندىك ساۋلەلەر. ەسەپتەر شىعارۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: وقۋشىلارعا رەنتگەن ساۋلەسىنىڭ اشىلۋىن، قاسيەتتەرىن جانە ومىردە قولدانىسىن ءتۇسىندىرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ ناقتى جانە جۇيەلەي ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ، ساباققا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىلىگى: وقۋشىلاردىڭ ماقساتقا جەتۋ بارىسىندا جاۋاپكەرشىلىكتەرىن جەتىلدىرۋ، تازالىققا، مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، اڭگىمەلەسۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق، وتىلگەن تاقىرىپتى قايتالاي وتىرىپ، جاڭا ساباقتى ءوز بەتىمەن جەتىلدىرۋ
كورنەكى قۇرالدار: پلاكاتتار، ۆيدەوپروەكتور، پرەزەنتاسيالار، وقۋلىقتار.
ءپان ارالىق بايلانىس: بيولوگيا، حيميا، مەديسينا.
ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءمۇعالىم سالەمدەسىپ بولعاننان كەيىن وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن قاداعالاپ، ساباقتا جوق وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
1. فوتوەففەكت دەگەنىمىز نە؟
2. فوتوەففەكتىنىڭ قىزىل شەكاراسى؟
3. ەينشتەين فورمۋلاسى؟
4. جارىقتىڭ ءدۋاليزمى دەگەن نە؟
5. فوتون دەگەنىمىز نە؟
3. جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبىمەن تانىستىرۋ:
سلايد ارقىلى ساباق تۇسىندىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەردىڭ جۇتىلۋ دارەجەسى زاتتىڭ تىعىزدىعىنا پروپورسيونال. سوندىقتان رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادامنىڭ ىشكى اعزالارىنىڭ فوتوگرافياسىن الۋعا بولادى. بۇل فوتوگرافيالاردا قاڭقا سۇيەكتەرىن جانە جۇمساق تكاندەردىڭ ءار ءتۇرلى وزگەرىستەرىن وڭاي اجىراتۋعا بولادى.
ءقازىر ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى بارلىق ازاماتتار جىلىنا ءبىر رەت فليۋوروگرافيا وتۋگە ءتيىس. رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ جاردەمىمەن ادام اۋىرعانىن سەزە باستاۋدان بۇرىن، اۋرۋدى الدىن الا انىقتاپ ءبىلۋ ءۇشىن، كەۋدە كلەتكالارىنىڭ سۋرەتى تۇسىرىلەدى.
رەنتگەن ساۋلەلەرىنىڭ اشىلۋى. بۇل ساۋلەلەر 1895 جىلى نەمىس فيزيگى ۆيلگەلم رەنتگەن اشقان. رەنتگەن وزىنە دەيىنگى كوپتەگەن عالىمداردىڭ ءمان بەرمەگەن جانە اڭعارا الماعاندارىن بايقاي قويدى، وسى ەرەكشە قابىلەتى ونىڭ تاماشا جاڭالىق اشۋىنا جاردەمدەستى.
بۇل كەزدە گاز - رازريادتىق تۇتىكتەردە وتە شاپشاڭ ەلەكترونداردىڭ اعىنى تۋعىزىلعان جانە سول ۋاقىتتا ولاردى كاتود ساۋلەلەرى دەپ اتاعان. بۇل ساۋلەلەردىڭ تابيعاتى سول كەزدە سەنىمدى تۇردە تياناقتالا قويماعان ەدى، تەك بۇل ساۋلەلەردىڭ شىعاتىن باسى تۇتىكتىڭ كاتودىندا ەكەنى عانا ءمالىم بولعان.
كاتود ساۋلەلەرىن زەرتتەۋمەن شۇعىلدانعان رەنتگەن، فوتوپلاستينا قارا قاعازعا وراۋلى تۇرعانىنا قاراماستان، رازريادتىق تۇتىكشەنىڭ ماڭىندا اعارىپ قالعان. وسىدان كەيىن ول تاعى ءبىر تاڭقالارلىق قۇبىلىستى بايقادى. ءبارييدىڭ پلاتينا ەرىتىندىسىنە باتىرىلعان قاعاز ەكرانعا رازريادتىق تۇتىكشەنى وراعاندا، ەكران اعارا باستايتىنى بايقالدى ونىڭ ۇستىنە رەنتگەن تۇتىكشە مەن ەكراننىڭ اراسىنا قولىن ۇستاعاندا ەكراندا قولدىڭ نوبايىنىڭ قىلاڭ رەڭكىندە سۇيەكتەردىڭ قارا كولەڭكەلەرى كورىنەدى.
عالىم رازريادتىق تۇتىكشەمەن جۇمىس ىستەگەندە بۇرىن بەلگىسىز كۇشتى، ءوتىمدى ساۋلە پايدا بولاتىنىن ءتۇسىندى. ول ونى ح - ساۋلەلەر دەپ اتادى. سوڭىنان بۇل ساۋلەلەرگە «رەنتگەن ساۋلەلەر» دەگەن تەرمين بەرىك قالىپتاستى.
رەنتگەن جاڭا ساۋلە كاتود ساۋلەلەرىنىڭ (شاپشاڭ ەلەكتروندار اعىنى) شىنى تۇتىكتىڭ قابىرعالارىنا سوقتىعىسقان ورىندارىندا پايدا بولاتىنى بايقالعان. بۇل ورىندا شىنى جاساۋدان جارىق شىعارعان. ح - ساۋلەلەر شاپشاڭ ەلەكترونداردى كەز كەلگەن كەدەرگىمەن اتاپ ايتقاندا مەتالل ەلەكتروندارمەن تەجەگەندە پايدا بولاتىنىن كەيىنگى تاجىريبەلەر كورسەتتى.
رەنتگەندىك ساۋلەلەر. ەسەپتەر شىعارۋ. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: لينزالار. جۇقا لينزانىڭ فورمۋلاسى. لينزاداعى ساۋلە جولدارى. لينزادا كەسكىن الۋ. وپتيكالىق اسپاپتار.
-
1. وقۋشىلاردىڭ ساناسىنا حالقىنا دەگەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتۋ، انا ءتىلىن، ونىڭ تاريحىن، ونەرىن، مادەنيەتىن قاستەرلەي وتىرىپ، دامىتا وقىتىپ تاربيەلەۋ.
