ساباقتىڭ بويلاپ جانە جۋانداپ ءوسۋى
كۇندەلىكتى جوسپار بيولوگيا 6 سىنىپ
ساباق: 12
تاقىرىبى: §13. ساباقتىڭ بويلاپ جانە جۋانداپ ءوسۋى
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىگى – ساباقتىڭ ۇزىنىنان وسۋىنە سەبەپشى فاكتورلاردى جانە ونىڭ جۋانداۋىنا اسەر ەتەتىن زاتتاردىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرۋ؛
تاربيەلىلىگى – ادامنىڭ تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىن، ادامگەرشىلىك قاسيەتىن، جالپى قورشاعان ورتاعا دەگەن جاناشىرلىق سەزىمىن دامىتۋ؛
دامىتۋشىلىعى – پانگە، تاقىرىپقا بايلانىستى قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
ساباق قانداي قىزمەت اتقارادى؟ ساباقتىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار.
ساباقتىڭ ىشكى قۇرىلىسىنداعى قاباتتاردى سيپاتتاڭدار. جاسىمىقشا قاي قاباتتا ورنالاسقان، قانداي قىزمەت اتقارادى؟
وزەك قانداي قىزمەت اتقارادى؟ قابىق بولىمدەرىن، اتقاراتىن قىزمەتىن تالداڭدار.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
ساباقتىڭ بويلاپ ءوسۋى ەڭ ۇشىنان باستالادى. ساباق پەن بۇتاقتارى ۇشىنان ۇزارىپ وسەدى. وسىمدىكتىڭ ۇزارىپ ءوسۋى – توبە بۇرشىگىنە، جان - جاعىنا جايىلىپ، ءوسۋى جاناما بۇرشىكتەرىنە بايلانىستى.
وسىمدىكتەردىڭ ىشىندە ەڭ ۇزىن ساباق روتانگ پالماسىنىكى، بيىكتىگى 200 - 300 م؛ شىرشا 60 م؛ قايىڭ 30 - 35 م؛ ۇيەڭكى 25 م؛ بامبۋك 20 - 25 م؛ بانان 3 - 3، 5 م؛ ەڭ الاسا ساباقتى وسىمدىكتەرگە اۆستراليا ورحيدەياسى (1 - 2 مم) مەن ۆولفيا (1 - 2 مم) جاتادى.
ەگەر ساباقتىڭ ۇشىن كەسىپ تاستاسا (ءوسۋ نۇكتەسى الىنسا)، ۇزارىپ ءوسۋى توقتالادى. قولتىق بۇرشىكتەردەن بۇتاقتار (جاناما وركەندەر) داميدى. ۇلكەن قالالاردا، دەمالىس ورىندارىنداعى اعاشتار مەن بۇتالاردىڭ ۇشتارىن شىرپىپ بەلگىلى پىشىنگە كەلتىرەدى. جەمىس اعاشتارىن گۇلدەيتىن وركەندەرى كوبىرەك دامىپ، كوپ ءونىم بەرۋ ءۇشىن كوكتەمدە شىرپيدى. بولمە وسىمدىكتەرىنىڭ شىرپۋ ارقىلى گۇلدەيتىن وركەندەرىن كوبەيتۋگە بولادى.
ساباقتىڭ جۋانداپ ءوسۋى. كامبيي ءتۇزۋشى ۇلپاعا جاتادى. كامبييدىڭ ءبىر ماۋسىمنىڭ ىشىندە بولىنگەن جاس جاسۋشالارى قابىق پەن سۇرەككە قاراي ىعىسادى. سۇرەك بولىمىنە ىعىسقان جاسۋشالار توبى كوبىرەك بولعاندىقتان سۇرەك قاباتى قالىڭداۋ بولادى. بۇل قۇبىلىس جىل سايىن قايتالاناتىندىقتان ساباق جۋانداي بەرەدى.
№8 - زەرتحانالىق جۇمىس.
تاقىرىبى: اعاش ءدىڭىنىڭ كەسىندىسىندەگى جىلدىق شەڭبەرمەن جۇمىس.
ماقساتى: اعاش دىندەرىنىڭ قۇرىلىسىن قاراپ، جىلدىق شەڭبەرلەرىن انىقتاپ، ولاردىڭ وسىمدىك ءۇشىن ماڭىزىن زەرتتەۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ءار ءتۇرلى اعاشتاردىڭ (جۋاندىعى دا ءار ءتۇرلى بولۋى كەرەك) قالىڭدىعى 10 سم كولدەنەڭ كەسىندىلەرى، ۇلعايتقىش اينەكتەر (لۋپا)، ساباقتىڭ ۇزارىپ ءوسۋىن كورسەتەتىن تاجىريبە.
جۇمىستىڭ بارىسى:
1. الدارىڭدا بەرىلگەن ءار ءتۇرلى جۋاندىقتاعى اعاش ءدىڭىنىڭ كەسىندىلەرىن ۇلعايتقىش اينەكپەن قاراپ، جىلدىق شەڭبەرلەرىن تابىڭدار. ساباقتىڭ قاي قاباتىندا تۇزىلەتىنىن انىقتاڭدار. ءارقايسىسىنداعى شەڭبەرلەرىن ساناپ، جاسىن ايىرىڭدار.
2. ءار شەڭبەردىڭ ەنىنە (قالىڭ، جۇقالىعىنا) قاراپ، كليمات جاعدايىنىڭ قانداي بولعاندىعىن تۇسىندىرىڭدەر.
3. كورگەن كەسىندىلەرىڭدى وقۋلىقتىڭ سۋرەتىمەن سالىستىرىپ تالداڭدار.
ناتيجەسى:
سۋرەتىن سال
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباق: 12
تاقىرىبى: §13. ساباقتىڭ بويلاپ جانە جۋانداپ ءوسۋى
ساباقتىڭ مىندەتتەرى:
بىلىمدىلىگى – ساباقتىڭ ۇزىنىنان وسۋىنە سەبەپشى فاكتورلاردى جانە ونىڭ جۋانداۋىنا اسەر ەتەتىن زاتتاردىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرۋ؛
تاربيەلىلىگى – ادامنىڭ تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىن، ادامگەرشىلىك قاسيەتىن، جالپى قورشاعان ورتاعا دەگەن جاناشىرلىق سەزىمىن دامىتۋ؛
دامىتۋشىلىعى – پانگە، تاقىرىپقا بايلانىستى قىزىعۋشىلىقتارىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ كەزەڭى
ساباق قانداي قىزمەت اتقارادى؟ ساباقتىڭ تۇرلەرىن اتاڭدار.
ساباقتىڭ ىشكى قۇرىلىسىنداعى قاباتتاردى سيپاتتاڭدار. جاسىمىقشا قاي قاباتتا ورنالاسقان، قانداي قىزمەت اتقارادى؟
وزەك قانداي قىزمەت اتقارادى؟ قابىق بولىمدەرىن، اتقاراتىن قىزمەتىن تالداڭدار.
ءىىى. جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ كەزەڭى
ساباقتىڭ بويلاپ ءوسۋى ەڭ ۇشىنان باستالادى. ساباق پەن بۇتاقتارى ۇشىنان ۇزارىپ وسەدى. وسىمدىكتىڭ ۇزارىپ ءوسۋى – توبە بۇرشىگىنە، جان - جاعىنا جايىلىپ، ءوسۋى جاناما بۇرشىكتەرىنە بايلانىستى.
وسىمدىكتەردىڭ ىشىندە ەڭ ۇزىن ساباق روتانگ پالماسىنىكى، بيىكتىگى 200 - 300 م؛ شىرشا 60 م؛ قايىڭ 30 - 35 م؛ ۇيەڭكى 25 م؛ بامبۋك 20 - 25 م؛ بانان 3 - 3، 5 م؛ ەڭ الاسا ساباقتى وسىمدىكتەرگە اۆستراليا ورحيدەياسى (1 - 2 مم) مەن ۆولفيا (1 - 2 مم) جاتادى.
ەگەر ساباقتىڭ ۇشىن كەسىپ تاستاسا (ءوسۋ نۇكتەسى الىنسا)، ۇزارىپ ءوسۋى توقتالادى. قولتىق بۇرشىكتەردەن بۇتاقتار (جاناما وركەندەر) داميدى. ۇلكەن قالالاردا، دەمالىس ورىندارىنداعى اعاشتار مەن بۇتالاردىڭ ۇشتارىن شىرپىپ بەلگىلى پىشىنگە كەلتىرەدى. جەمىس اعاشتارىن گۇلدەيتىن وركەندەرى كوبىرەك دامىپ، كوپ ءونىم بەرۋ ءۇشىن كوكتەمدە شىرپيدى. بولمە وسىمدىكتەرىنىڭ شىرپۋ ارقىلى گۇلدەيتىن وركەندەرىن كوبەيتۋگە بولادى.
ساباقتىڭ جۋانداپ ءوسۋى. كامبيي ءتۇزۋشى ۇلپاعا جاتادى. كامبييدىڭ ءبىر ماۋسىمنىڭ ىشىندە بولىنگەن جاس جاسۋشالارى قابىق پەن سۇرەككە قاراي ىعىسادى. سۇرەك بولىمىنە ىعىسقان جاسۋشالار توبى كوبىرەك بولعاندىقتان سۇرەك قاباتى قالىڭداۋ بولادى. بۇل قۇبىلىس جىل سايىن قايتالاناتىندىقتان ساباق جۋانداي بەرەدى.
№8 - زەرتحانالىق جۇمىس.
تاقىرىبى: اعاش ءدىڭىنىڭ كەسىندىسىندەگى جىلدىق شەڭبەرمەن جۇمىس.
ماقساتى: اعاش دىندەرىنىڭ قۇرىلىسىن قاراپ، جىلدىق شەڭبەرلەرىن انىقتاپ، ولاردىڭ وسىمدىك ءۇشىن ماڭىزىن زەرتتەۋ.
قۇرال - جابدىقتار: ءار ءتۇرلى اعاشتاردىڭ (جۋاندىعى دا ءار ءتۇرلى بولۋى كەرەك) قالىڭدىعى 10 سم كولدەنەڭ كەسىندىلەرى، ۇلعايتقىش اينەكتەر (لۋپا)، ساباقتىڭ ۇزارىپ ءوسۋىن كورسەتەتىن تاجىريبە.
جۇمىستىڭ بارىسى:
1. الدارىڭدا بەرىلگەن ءار ءتۇرلى جۋاندىقتاعى اعاش ءدىڭىنىڭ كەسىندىلەرىن ۇلعايتقىش اينەكپەن قاراپ، جىلدىق شەڭبەرلەرىن تابىڭدار. ساباقتىڭ قاي قاباتىندا تۇزىلەتىنىن انىقتاڭدار. ءارقايسىسىنداعى شەڭبەرلەرىن ساناپ، جاسىن ايىرىڭدار.
2. ءار شەڭبەردىڭ ەنىنە (قالىڭ، جۇقالىعىنا) قاراپ، كليمات جاعدايىنىڭ قانداي بولعاندىعىن تۇسىندىرىڭدەر.
3. كورگەن كەسىندىلەرىڭدى وقۋلىقتىڭ سۋرەتىمەن سالىستىرىپ تالداڭدار.
ناتيجەسى:
سۋرەتىن سال
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
