سابىن جانە سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتار
قاراباۋ ورتا مەكتەبىنىڭ حيميا ءپانى قابيدەن قۇندىز
حيميا 11 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سابىن جانە سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتار
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا سابىن، سجز تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ
وقۋ ناتيجەلەرى: سابىن، سجز قۇرىلىسى، قاسيەتتەرى، حيميالىق قاسيەتتەرى، الىنۋ ادىستەرى تۋرالى بىلىمدەرى قالىپتاسادى
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباق ءادىسى: ارالاس، ستو.
كورنەكىلىگى: سلايد، بەينە تاجىريبە، سۋرەتتەر
ءمۇعالىمنىڭ ءىس - ارەكەتى
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ.
• 1. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرىن اتاڭىز. (ءتان ءيىسى بار، سۋدا ءىس جۇزىندە ەرىمەيتىن سۇيىقتىقتار)
• 2. سۇيىق مايلار تابيعاتتا قايدا كەزدەسەدى؟ (وسىمدىكتەردە)
• 3. قاتتى مايلار قايدا كەزدەسەدى؟ (جانۋارلاردا)
• 4. كۇردەلى ەفير ءتۇزىلۋ رەاكسياسى قالاي اتالادى؟ (ەتەريفيكاسيا)
• 5. ەتەريفيكاسيا رەاكسياسىندا تەپە - تەڭدىك كۇردەلى ەفير ءتۇزىلۋ باعىتىنا قاراي ىعىستىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟ (قىشقىل قوسۋ كەرەك)
• 6. كۇردەلى ەفيرلەر قايدا قولدانىلادى؟ (ەرىتكىش، اروماتيزاتور، پارفيۋمەريا)
• 7. نەگە سابىن الۋ رەاكسياسى «سابىن قايناتۋ» دەپ اتالادى جانە مايدى نەدەن قايناتادى؟ (ماي مەن ءسىلتى قاتىسىندا جۇرەتىن ۇزاق پروسەسس)
• 8. سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتار مەن سابىننىڭ ايىرماشىلىعى.(كەرمەك سۋدا ەرىگىشتىگى ءارتۇرلى)
9. سابىن الۋ رەاكسياسى (ماي + NaOH → گليسەرين + سابىن)
10. كۇردەلى ەفيرلەر دەگەنىمىز؟
نەگىزگى ءبولىم
ءمۇعالىم تاقىرىپ بويىنشا ماعلۇمات بەرەدى
سابىن — جوعارى كاربون قىشقىلدارىنىڭ تۇزدارى RCOOMe. سابىننىڭ قۇرامىنا پالميتين س₁₅ن₃₁سوون جانە ستەارين س₁₇ن₃₅سوون قىشقىلدارىنىڭ تۇزدارى (نەگىزىنەن، ناتريي مەن كاليي تۇزدارى) كىرەدى جانە ونىڭ سۋدا ەرىگىشتىگى قۇرامىنداعى مەتالل كاتيونىنا بايلانىستى بولادى.
1. سابىن الۋ. ماي + NaOH → گليسەرين + سابىن
سابىن جاساعاندا جوعارى ماي قىشقىلى تۇزىنان (RCOOMe) باسقا وعان — حوش ءيىستى زاتتار، بوياۋلار، انتيسەپتيكتەر جانە ت. ب. زاتتار قوسادى.
2. سوڭعى كەزدە مايدى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا سابىن الۋ ءۇشىن مۇناي ونىمدەرى قۇرامىنداعى كومىرسۋتەكتەردەن كاربون قىشقىلىن الادى: 2س₃₆ن₇₄ + 5O₂ → 4س₁₇ن₃₅سوون + 2ن₂O
بەكىتۋ ءبولىمى ۆەنن دياگرامماسى: سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتار مەن سابىن.
قوسىمشا ماتەريال: سابىندى ۇيدە جاساپ ۇيرەنەيىك
سونعى كەزدەرى تانىمال بولىپ كەلە جاتقان سابىندى قولدان جاساۋ – كوپ عاسىرلاردان بەرى بەلگىلى كاسىپ. بۇرىنعى كەزدە سابىندى قولدان قاجەتتىلىك ءۇشىن عانا جاساعان بولسا، ءقازىر بۇل ادامدارعا قۋانىش اكەلەتىن ونەرگە اينالعان.
قولدان جاسالعان سابىننىڭ ارتىقشىلىقتارى:
• بۇل ەكولوگيالىق تازا ءونىم. ونىڭ نەگىزى – تابيعي بالالارعا ارنالعان سابىن، گليسەرين، ەفير مايى، شوپتەر.
• تازارتۋدان بولەك ول كوسمەتيكالىق تۇرعىدان دا اسەر ەتەدى. ال بۇل ءار ادام ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
• قولدان جاسالعان سابىننىڭ سىرتقى ءپىشىنى دە تارتىمدى. ونىڭ ءار شىعارىلىمى وزدىگىنەن قىزىقتى ءارى ەرەكشە.
• سابىندى قولدان جاساۋ بارىسىندا اركىمنىڭ قالاۋى مەن قاجەتتىلىكتەرى ەسكەرىلەدى. قۇرامى، ءتۇسى، كولەمى، ءپىشىنى - بارلىعى دا ارنايى جاسالىنا الادى.
• قولدان جاسالعان سابىن جاس بالالارعا دا، جاسى ۇلكەندەرگە دە ەرەكشە سىيلىق بولا الادى.
سابىن جاساۋ ءۇشىن نە قاجەت؟
- ۇككىش.
- ىدىس.
- ەكى كاسترول (ۇلكەن جانە كىشكەنتاي).
- دۇكەندە ساتىلاتىن ارنايى سابىندى نەگىز (ورنىنا بوياۋ مەن قوسپاسىز بالالار سابىنى جارايدى)
- سابىندى ماسسانى ەزۋگە تازا سۋ نەمەسە ءشوپ قايناتپاسى.
- نەگىزگى ماي (بادام مايى، ورىك، شابدالى، كوكوس جانە ءزايتۇن مايى تب.)
- ەفير مايلارى. بۇل مىندەتتى كومپونەنت ەمەس، ونىڭ ۇناعان ءتۇرىن ءوز قالاۋىڭىزعا قاراي تاڭداڭىز.
- سابىنعا ارنالعان قالىپتار. مىندەتتى تۇردە ارنايى قالىپ ساتىپ الۋدىڭ قاجەتى جوق – كەز كەلگەن پلاستماسسا، شىنى نە سازدان جاسالعان ىدىس تا جاراي بەرەدى.
- سونىمەن قاتار، سىزگە سابىنعا ارنالعان ءار ءتۇرلى تابيعي قوسپالار قاجەت بولادى. بۇل وزىڭىزگە ۇناعان وسىمدىك پەن ءشوپ بولۋى مۇمكىن.
ولاردى جاسايتىن سابىنىڭىزدىڭ كوسمەتيكالىق سيپاتىنا قاراي تاڭدايسىز.
جاساۋ جولى:
1. سابىندى مايدا ۇككىشتەن وتكىزىڭىز. كوپتەگەن سابىن جاساۋشىلار سابىندى الدىن الا كۇننىڭ استىنا نەمەسە ىستىق باتارەيا ۇستىنە قويىپ الۋدى ءجون كورەدى
2. مايلاردان 1 قاسىقتان (ەگەر ماي بىرەۋ بولسا، 2 - 3 قاسىق) الىڭىز. بارلىعىن ارالاستىرىڭىز. ىدىستى بۋعا قويىڭىز. سابىندى سالىڭىز.
3. سابىن سۇيىق قامىرعا ۇقساي باستاعاندا، بىرنەشە تامشى ەفير مايلارىن قۇيىڭىز. ەفير مايىنىڭ ءار تامشىسىنان كەيىن جاقسىلاپ ارالاستىرىڭىز.
4. سابىندى فورمالارعا قۇيىپ شىعىڭىز. سۋىعان كەزدە مۇزداتقىشقا قويىڭىز.
5. كەپتىرىڭىز
قولدان سابىن دايىنداۋ بيزنەسىنىڭ يدەياسى وتە قاراپايىم جانە دە باستاۋشى كاسىپكەرگە ساي.
شىعىندارعا سابىندى دايىنداۋ ءۇشىن قاجەتتى قوسپالاردى ساتىپ الۋ كىرەدى. 8 - 10 بولىك سابىن جاساۋعا ورتاشا ەسەپپەن، 3000 - 5000 تەنگە كەتەدى
ءونىمنىڭ قۇنىن انىقتاڭىز. مىسالى، ءونىم قۇرامىندا تابيعي زاتتاردىڭ بولۋىن، قولدان جاسالعانىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىر سابىننىڭ قۇنى 700 تەڭگە نەمەسە وداندا جوعارى بولۋى مۇمكىن. وزىندىك قۇنى بىرنەشە ەسە ارزان بولعاندىقتان قولدان جاسالعان سابىندى دايىنداۋ بيزنەسىنىڭ كىرىسى مول بولاتىنى ايقىن.
حيميا 11 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سابىن جانە سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتار
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا سابىن، سجز تۋرالى ءبىلىمدى قالىپتاستىرۋ
وقۋ ناتيجەلەرى: سابىن، سجز قۇرىلىسى، قاسيەتتەرى، حيميالىق قاسيەتتەرى، الىنۋ ادىستەرى تۋرالى بىلىمدەرى قالىپتاسادى
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباق ءادىسى: ارالاس، ستو.
كورنەكىلىگى: سلايد، بەينە تاجىريبە، سۋرەتتەر
ءمۇعالىمنىڭ ءىس - ارەكەتى
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ، تۇگەندەۋ.
• 1. كۇردەلى ەفيرلەردىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرىن اتاڭىز. (ءتان ءيىسى بار، سۋدا ءىس جۇزىندە ەرىمەيتىن سۇيىقتىقتار)
• 2. سۇيىق مايلار تابيعاتتا قايدا كەزدەسەدى؟ (وسىمدىكتەردە)
• 3. قاتتى مايلار قايدا كەزدەسەدى؟ (جانۋارلاردا)
• 4. كۇردەلى ەفير ءتۇزىلۋ رەاكسياسى قالاي اتالادى؟ (ەتەريفيكاسيا)
• 5. ەتەريفيكاسيا رەاكسياسىندا تەپە - تەڭدىك كۇردەلى ەفير ءتۇزىلۋ باعىتىنا قاراي ىعىستىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ قاجەت؟ (قىشقىل قوسۋ كەرەك)
• 6. كۇردەلى ەفيرلەر قايدا قولدانىلادى؟ (ەرىتكىش، اروماتيزاتور، پارفيۋمەريا)
• 7. نەگە سابىن الۋ رەاكسياسى «سابىن قايناتۋ» دەپ اتالادى جانە مايدى نەدەن قايناتادى؟ (ماي مەن ءسىلتى قاتىسىندا جۇرەتىن ۇزاق پروسەسس)
• 8. سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتار مەن سابىننىڭ ايىرماشىلىعى.(كەرمەك سۋدا ەرىگىشتىگى ءارتۇرلى)
9. سابىن الۋ رەاكسياسى (ماي + NaOH → گليسەرين + سابىن)
10. كۇردەلى ەفيرلەر دەگەنىمىز؟
نەگىزگى ءبولىم
ءمۇعالىم تاقىرىپ بويىنشا ماعلۇمات بەرەدى
سابىن — جوعارى كاربون قىشقىلدارىنىڭ تۇزدارى RCOOMe. سابىننىڭ قۇرامىنا پالميتين س₁₅ن₃₁سوون جانە ستەارين س₁₇ن₃₅سوون قىشقىلدارىنىڭ تۇزدارى (نەگىزىنەن، ناتريي مەن كاليي تۇزدارى) كىرەدى جانە ونىڭ سۋدا ەرىگىشتىگى قۇرامىنداعى مەتالل كاتيونىنا بايلانىستى بولادى.
1. سابىن الۋ. ماي + NaOH → گليسەرين + سابىن
سابىن جاساعاندا جوعارى ماي قىشقىلى تۇزىنان (RCOOMe) باسقا وعان — حوش ءيىستى زاتتار، بوياۋلار، انتيسەپتيكتەر جانە ت. ب. زاتتار قوسادى.
2. سوڭعى كەزدە مايدى ۇنەمدەۋ ماقساتىندا سابىن الۋ ءۇشىن مۇناي ونىمدەرى قۇرامىنداعى كومىرسۋتەكتەردەن كاربون قىشقىلىن الادى: 2س₃₆ن₇₄ + 5O₂ → 4س₁₇ن₃₅سوون + 2ن₂O
بەكىتۋ ءبولىمى ۆەنن دياگرامماسى: سينتەتيكالىق جۋعىش زاتتار مەن سابىن.
قوسىمشا ماتەريال: سابىندى ۇيدە جاساپ ۇيرەنەيىك
سونعى كەزدەرى تانىمال بولىپ كەلە جاتقان سابىندى قولدان جاساۋ – كوپ عاسىرلاردان بەرى بەلگىلى كاسىپ. بۇرىنعى كەزدە سابىندى قولدان قاجەتتىلىك ءۇشىن عانا جاساعان بولسا، ءقازىر بۇل ادامدارعا قۋانىش اكەلەتىن ونەرگە اينالعان.
قولدان جاسالعان سابىننىڭ ارتىقشىلىقتارى:
• بۇل ەكولوگيالىق تازا ءونىم. ونىڭ نەگىزى – تابيعي بالالارعا ارنالعان سابىن، گليسەرين، ەفير مايى، شوپتەر.
• تازارتۋدان بولەك ول كوسمەتيكالىق تۇرعىدان دا اسەر ەتەدى. ال بۇل ءار ادام ءۇشىن وتە ماڭىزدى.
• قولدان جاسالعان سابىننىڭ سىرتقى ءپىشىنى دە تارتىمدى. ونىڭ ءار شىعارىلىمى وزدىگىنەن قىزىقتى ءارى ەرەكشە.
• سابىندى قولدان جاساۋ بارىسىندا اركىمنىڭ قالاۋى مەن قاجەتتىلىكتەرى ەسكەرىلەدى. قۇرامى، ءتۇسى، كولەمى، ءپىشىنى - بارلىعى دا ارنايى جاسالىنا الادى.
• قولدان جاسالعان سابىن جاس بالالارعا دا، جاسى ۇلكەندەرگە دە ەرەكشە سىيلىق بولا الادى.
سابىن جاساۋ ءۇشىن نە قاجەت؟
- ۇككىش.
- ىدىس.
- ەكى كاسترول (ۇلكەن جانە كىشكەنتاي).
- دۇكەندە ساتىلاتىن ارنايى سابىندى نەگىز (ورنىنا بوياۋ مەن قوسپاسىز بالالار سابىنى جارايدى)
- سابىندى ماسسانى ەزۋگە تازا سۋ نەمەسە ءشوپ قايناتپاسى.
- نەگىزگى ماي (بادام مايى، ورىك، شابدالى، كوكوس جانە ءزايتۇن مايى تب.)
- ەفير مايلارى. بۇل مىندەتتى كومپونەنت ەمەس، ونىڭ ۇناعان ءتۇرىن ءوز قالاۋىڭىزعا قاراي تاڭداڭىز.
- سابىنعا ارنالعان قالىپتار. مىندەتتى تۇردە ارنايى قالىپ ساتىپ الۋدىڭ قاجەتى جوق – كەز كەلگەن پلاستماسسا، شىنى نە سازدان جاسالعان ىدىس تا جاراي بەرەدى.
- سونىمەن قاتار، سىزگە سابىنعا ارنالعان ءار ءتۇرلى تابيعي قوسپالار قاجەت بولادى. بۇل وزىڭىزگە ۇناعان وسىمدىك پەن ءشوپ بولۋى مۇمكىن.
ولاردى جاسايتىن سابىنىڭىزدىڭ كوسمەتيكالىق سيپاتىنا قاراي تاڭدايسىز.
جاساۋ جولى:
1. سابىندى مايدا ۇككىشتەن وتكىزىڭىز. كوپتەگەن سابىن جاساۋشىلار سابىندى الدىن الا كۇننىڭ استىنا نەمەسە ىستىق باتارەيا ۇستىنە قويىپ الۋدى ءجون كورەدى
2. مايلاردان 1 قاسىقتان (ەگەر ماي بىرەۋ بولسا، 2 - 3 قاسىق) الىڭىز. بارلىعىن ارالاستىرىڭىز. ىدىستى بۋعا قويىڭىز. سابىندى سالىڭىز.
3. سابىن سۇيىق قامىرعا ۇقساي باستاعاندا، بىرنەشە تامشى ەفير مايلارىن قۇيىڭىز. ەفير مايىنىڭ ءار تامشىسىنان كەيىن جاقسىلاپ ارالاستىرىڭىز.
4. سابىندى فورمالارعا قۇيىپ شىعىڭىز. سۋىعان كەزدە مۇزداتقىشقا قويىڭىز.
5. كەپتىرىڭىز
قولدان سابىن دايىنداۋ بيزنەسىنىڭ يدەياسى وتە قاراپايىم جانە دە باستاۋشى كاسىپكەرگە ساي.
شىعىندارعا سابىندى دايىنداۋ ءۇشىن قاجەتتى قوسپالاردى ساتىپ الۋ كىرەدى. 8 - 10 بولىك سابىن جاساۋعا ورتاشا ەسەپپەن، 3000 - 5000 تەنگە كەتەدى
ءونىمنىڭ قۇنىن انىقتاڭىز. مىسالى، ءونىم قۇرامىندا تابيعي زاتتاردىڭ بولۋىن، قولدان جاسالعانىن ەسكەرە وتىرىپ، ءبىر سابىننىڭ قۇنى 700 تەڭگە نەمەسە وداندا جوعارى بولۋى مۇمكىن. وزىندىك قۇنى بىرنەشە ەسە ارزان بولعاندىقتان قولدان جاسالعان سابىندى دايىنداۋ بيزنەسىنىڭ كىرىسى مول بولاتىنى ايقىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
