InfoHub Logo

قازاق ادەبيەتى 6 سىنىپ
تاقىرىبى: س. دونەنتايەۆ «بوزتورعاي»
ماقساتى: س. دونەنتايەۆ ءومىرى، شىعارماشىلىعى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ، ونىڭ شىعارمالارىنىڭ قازاق ادەبيەتىندە الاتىن ورنىن ۇعىندىرۋ. «بوزتورعاي» ولەڭىنىڭ مازمۇنى مەن يدياسىن اشۋ.
مىندەتتەرى: ولەڭنىڭ يدەياسى ارقىلى ومىرمەن بايلانىستىرا وقىتۋ؛ وزىندىك وي قورىتۋعا مۇمكىندىك جاساۋ؛ جەكە جانە توپتا جۇمىس جاساۋ بەلسەندىلىكتەرىن ارتتىرۋ؛ ىزدەنگىشتىك، شىعارماشىلىق قۇزىرەتتىلىكتەرىن جەتىلدىرۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە
- س. دونەنتايەۆ ءومىرى، شىعارماشىلىعى تۋرالى تۇسىنىك قالىپتاسادى
- ولەڭنىڭ يدەياسىن ومىرمەن بايلانىستىرا الادى
- وزىندىك وي تۇيەدى
- جەكە جانە توپتا جۇمىس بەلسەندى جۇمىستانادى

ۇيىمداستىرۋ
سەرگىتۋ ءبيى. «بالالارعا ارنالعان جاتتىعۋ ءانى». وقۋشىلار ءان ىرعاعىنا، ءسوزىنىڭ مازمۇنىنا ىلەسىپ، بيلەيدى.
بالالار باعالاۋدىڭ تابىس ولشەمدەرىمەن تانىس بولادى.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
دبج: دەڭگەيلىك تاپسىرمالار
ا – م. جۇمابايەۆ ءومىربايانىن وقۋ (تەست )
ۆ، س – ەسسە «انا ءتىلىمنىڭ بۇگىنى مەن ەرتەڭى»
ءستوۇ: اۆتور ورىندىعى

تەست تاپسىرماسى №1 قوسىمشا
1. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ تۋعان جىلىن تابىڭىز.
ا/ 1883 ءا/ 1893 ب/ 1865
2. ماعجاننىڭ اكەسىنىڭ ەسىمى؟
ا/ بەكەن ءا/جۇماباي ب/ دۋلات
3. ماعجان نەشە جاسىندا حات تانىدى؟
ا/ 6 جاسىندا ءا/ 7 جاسىندا ب/ 4 جاسىندا
4. ماعجان قاي قالالارداعى مەدرەسەلەردە وقىدى؟
ا/ قىزىلجار، ۋفا ءا/ورىنبور، استانا ب/ ومبى، اقمولا
5. ماعجان ومبىدا قانداي وقۋ ورنىن تامامدادى؟
ا/ جازۋشىلار ينستيتۋتىن ءا/ مۇعالىمدەر سەمينارياسىن ب/ كوركەمونەر ينستيتۋتىن
6. ماعجاننىڭ ولەڭدەرىن تاپ
ا/ «تۇركىستان»، «قازاق ءتىلى» ءا/ «كەل بالالار، وقىلىق!»، «جاز» ب/ «قىس»، «ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى»
7. ماعجاننىڭ پوەمالارىن تاپ
ا/ «ماسعۇت»، «ەسكەندىر» ءا/ قورقىت»، «باتىر بايان» ب/ «قۇلاگەر»، «كوكشەتاۋ»
8. «قازاق پوەزياسىنىڭ اتاسى ابايدى سۇيەمىن، بۇدان سوڭ ماعجاندى سۇيەمىن. ماعجان – مادەنيەتى زور اقىن» دەگەن كىم؟
ا/ مۇحتار اۋەزوۆ ءا/ احمەت بايتۇرسىنوۆ ب/ جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ

ينتەراكتيۆتىك تاقتادا ولەڭ شۋماقتارى بەرىلەدى.
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى سوزدەردى جازىپ، ولار قانداي كوركەمدەۋىش تاسىلگە جاتاتىنى تابادى. /ق2/
..........................، ايباتىما كىم شىدار؟
..........................، ماعان قارسى كىم تۇرار؟
كوكتە -.............، جەردە -.................. گۋلەگەن،
جەر ەركەسى – جەلدىڭ ءجونىن كىم سۇرار؟

كوكتە -....................، كوپكە نۇرىم شاشامىن،
كوڭىلگە السام، ءقازىر عارىشقا اسامىن.
شەتى، ءتۇبى جوق.................. قاراكوك،
ەرىگەمىن – تولقىپ، شالقىپ، تاسامىن.

....................... مەن، كەلمە جاقىن، - جانارسىڭ،
....................... مەن، شاڭىما ەرمەي قالارسىڭ.
كۇل بولسىن كوك، جەمىرىلسىن جەر، ۋايىم جوق،
كوز قىرىمەن كۇلىپ قانا قارارمىن.
3 شۋماق ولەڭ تولىق وقىلعان كەزدە موزايكا قۇراستىرادى، موزايكانىڭ ارتىندا بوزتورعايدىڭ سۋرەتى شىعادى.

وي قوزعاۋ
ءستوۇ: كلاستەر ءادىسى
«بوزتورعاي» دەگەن ءسوز سەندەردىڭ ويلارىڭدا قانداي اسسوساسيا تۋدىرادى؟

ماعىنانى تانۋ
ءببجات: زەرتتەۋشىلىك اڭگىمە
- مىسال ولەڭ دەگەن نە؟
- قانداي مىسال ولەڭدەردى بىلەسىڭدەر؟

1 وقۋشى «بوزتورعاي» ولەڭىن مانەرلەپ وقيدى

بوزتورعاي زورلىق كورىپ تۇرىمتايدان،
تايانىش تابا الماپتى قىردان، ويدان.
بولىپتى مۇڭىن شاقپاق، زارىن ايتپاق،
قىرعيدى جولىقتىرىپ كورسە قايدان.
اعىپ ءجۇر وقتاي زىرلاپ، كورمەي دامىل،
شىبىندان جانىن سۇراپ ءبىر قۇدايدان.
تىلەگى، كوزدىڭ جاسى قابىل بولىپ،
اقىرى - اق تاپتى ىزدەپ ءبىر توعايدان،
توماردا، كەلسە، قىرعي بۇعىپ وتىر،
جەمساۋى ىڭق - ىڭق ەتىپ شىعىپ وتىر.
ءتۇرى بار ءبىر نارسەنى اڭدىعانداي،
ورنىندا قوزعالماستان نىعىپ وتىر.
كەلدى دە، سالەم بەردى تورەسىنە،
از - اق تۇر شىقپاي جانى دەنەسىندە.
شاقتى كەپ تۇرىمتايدىڭ مىنەزدەرىن:
«ەي، تاقسىر، بەيباعىڭدى كورەسىڭ بە؟»
قىرعي ءسال تورعاي ءسوزى بىتەر - بىتپەس،
«سابىر قىل! – دەدى، – توقتا ەش نارسە ەتپەس»،
قازىردە قول بوس ەمەس، جۇمىس قاتتى،
از كۇتسەڭ جانىڭ شىقپاس، كۇنىڭ وتپەس».
دەگەن سوڭ، تورعاي كەتتى، امال بار ما؟
تۇرۋعا ءسوز قايتارىپ زامان بار ما؟
قالجىراپ، قاجىپ، جۇدەپ قايتتى سورلى،
بىردە ۇشىپ، بىردە قونىپ تومارلارعا.
ءبىر جەرگە دەمالۋعا بوگەلەدى،
تاعى ۇشىپ ول ورنىنان جونەلەدى،
تۇبىندە ءبىر توماردىڭ بۇعىپ جاتقان
ءبىر كەزدە كوزى شالدى بودەنەنى.
بودەنە قىلدى يشارا: «مۇندا كەل»، – دەپ،
«اعاڭنىڭ مىناۋ جاتقان ءجايىن كور»، – دەپ،
«مەنى اڭدىپ ءبىر جاۋ قىرعي وتىر ەدى،
ءبىلدىڭ بە، كەتتى مە ەكەن حابار بەر»، – دەپ.
«جەپ قويدى ۇستاپ الىپ جولداسىمدى،
سونان سوڭ ءبىلدىم مەن دە وڭباسىمدى.
بىلمەيمىن، ءالى كۇنىم ەكىتالاي،
كەتىپ ەم قاشىپ، قورعاپ ءوز باسىمدى».
مۇنى ەستىپ ءىشىن تارتتى تورعاي پاقىر:
«ەشكىمگە وپا بەرمەس مىناۋ كاپىر.
مىناداي بولماس، ءسىرا، ءىستىڭ ءساتى
ايتايىن قارشىعانى تاپسام اقىر».
دەپ ويلاپ، ىزدەپ كەتتى قارشىعانى،
مۇڭ شاعىپ، ىشكى شەرىن ارشىعالى.
كولدەگى كوپ ۇيرەكتىڭ اراسىنان
شۋلاعان قارشىعالاپ زار شىعادى.
تىڭداسا، بۇل داۋىستى جاقىن كەلىپ،
ءار جەردە ءبىر شۇرەگەي جاتىر ءولىپ.
«بۇلاردىڭ ءبارىن قىرعان ءبىر قارشىعا،
مەن ماڭگى1 كەلىپ جۇرگەن بۇعان سەنىپ».
دەدى دە، ءبىر تۇكىرىپ ۇشتى اسپانعا،
«قايتكەندە ايلا تابام شىبىن جانعا؟
بۇلاردىڭ بارىنەن دە بەكزات ەدى،
بارايىن، – دەپ ويلادى، – لاشىن حانعا».
كوپ ىزدەپ نەشە ءتۇرلى بەينەت كورىپ،
ونى دا ءبىر مەزگىلدە تاپتى كەلىپ،
تۇبىندە ءبىر تەرەكتىڭ بەكزاداسى
جەپ وتىر قازدىڭ ەتىن كوكىرەك كەرىپ.
«جانىم - اۋ، مىناۋ ءبىزدىڭ تورەمىز بە؟!
شىنىمەن اقتىق كورمەي ولەمىز بە؟
كەمتارعا بۇلار قايتىپ كەك اپەرمەك؟
قۇدىرەت كون دەگەن سوڭ، كونەمىز دە».
داعداردى وسىنى ايتىپ تورعاي سورلى،
جەرىنە بارام دەگەن بارىپ بولدى.
بۇركىتكە – قۇس پاتشاسى جولىعۋعا،
كەزىپتى جەر - جيھاندى وڭدى - سولدى.
تاپقانىن بۇركىتتى ىزدەپ، تاپپاعانىن،
شاققانىن، ىشكى مۇڭىن، شاقپاعانىن.
بىلمەيمىن، ءالى كۇنگە ەستىگەم جوق،
جاتقانىن جانى تىنىش، جاتپاعانىن

ءببجات: ديالوگتىك ءادىس
- مىسالدان نە ۇقتىڭدار؟ قىسقاشا مازمۇنى؟
- اۆتور وسى مىسال ارقىلى قانداي ءتۇيىندى وي ايتپاق بولدى؟
وقۋشىلار ولەڭنىڭ قىسقاشا مازمۇنىن باياندايدى، اۆتوردىڭ ءتۇيىندى ويىن انىقتايدى.
ءستوۇ: كۋبيزم ءادىسى (تي كەستەسى، ۆەنن دياگرامماسى)
وقۋشىلاردى 4 - دەن 6 توپقا توپتاستىرادى. كۋبيكتى لاقتىرا وتىرىپ، ءار قىرىنداعى تاپسىرمالاردى ۇلەستىرىپ، ورىندالۋ جولىن نۇسقايدى.
زەرتتە – س. دونەنتايەۆ ءومىرى، شىعارماشىلىعىن زەرتتە، ولەڭدى كومپوزيسيالىق قۇرىلىسىنا تالدا
سۋرەتتە – بوزتورعاي قۇسىن سۋرەتتە
قولدان – «فيشبوۋن» ءادىسى. پروبلەمانى انىقتا، قورىتىندى شىعار
دالەلدە – كەيىپكەرلەرگە مىنەزدەمە
قارسى شىق – بوزتورعاي ادىلدىك تابادى ما
سالىستىر – ا. بايتۇرسىن ۇلى «وگىز بەن باقا» - س. دونەنتايەۆ «بوزتورعاي»

وي تولعانىس
ءستوۇ: رافت ستراتەگياسى
ر - بوزتورعاي
ا - جىرتقىش قۇستار
ف - ۇندەۋ
ت - ادىلدىك – ىزگىلىكتىڭ ىرگەتاسى، ەستە ساقتا!
باعالاۋ
تابىس ولشەمدەرى بويىنشا توپ باسشىلارى باعالايدى
ءۇي تاپسىرماسى
دبج: دەڭگەيلىك تاپسىرمالار؛ ءستوۇ: جۋان - جىڭىشكە سۇراقتار، ەسەە
ا – مىسالدى وقۋ
ۆ – مىسال جەلىسى بويىنشا 5 جۋان، 5 جىڭىشكە سۇراق دايىنداۋ
س – «ءادىل بولۋ – سانالىنىڭ ءىسى» نەمەسە «ادىلدىك تۋرالى از - كەم وي...» تاقىرىبىندا ەسسە جازۋ (ەسسە جازۋدا قارالاتىن سۇراقتاردى ۇسىنۋ:
- ادىلدىك دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
- ءاردايىم ادىلدىك تانىتا الاسىڭ با؟ قيناللعان دوسىڭا كومەك قولىڭدى سوزا الاسىڭ با؟
- ادىلەتسىزدىككە تاپ بولىپ كوردىڭ بە؟
ادىلەتسىزدىككە تاپ بولساڭ نە ىستەر ەدىڭ؟ كىمنەن كومەك سۇرار ەدىڭ؟