سالاۋاتتى ءومىر سالتى
تاقىرىبى: سالاۋاتتى ءومىر سالتى
ماقساتتارى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ادام دەنساۋلىعىنىڭ قىمباتتىلىعىن، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەتتىلىگىن، باعالى بايلىق ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سويلەۋ شەبەرلىگىن جەتىلدىرە وتىرىپ قورىتىندى جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى دەنى ساۋ، ءبىلىمدى، تاربيەلى، مەيىرىمدى، ۇستامدى، ءوزىن - ءوزى تاربيەلەي الاتىن جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرا وتىرىپ سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: سلايد، ۆيدەو، پلاكات.
جابدىعى: كومپيۋتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ءۇنتاسپا، ۆاتمان، فلوماستەر، ستيكەرلەر.
ءادىس - تاسىلدەرى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، تالداۋ، پىكىرلەسۋ، ترەنينگ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
فورماسى: شىعارماشىلىق - ىزدەنۋشىلىك، زەرتتەۋشىلىك.
ەپيگراف: «ۇلت دەنساۋلىعى - ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ نەگىزى»
ن. ءا. نازاربايەۆ.
بارىسى
1. ءمۇعالىم: قۇرمەتتى قوناقتار، «سالاۋاتتى ءومىر سالتى» اتتى 10 سىنىبىندا وتىلەتىن اشىق ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ دايەكسوزى رەتىندە ەلباسىنىڭ مىنا سوزدەرى الىندى: «ۇلت دەنساۋلىعى - ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ نەگىزى». ساباعىمىزدىڭ ماقساتى ۇلت دەنساۋلىعى تابىستى بولاشاقتىڭ نەگىزى ەكەنىن جان - جاقتى تالداپ ءتۇسىنۋ جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا داعدىلانۋ. ادەتتەگىدەي ساباعىمىزدى شاتتىق شەڭبەرىنەن باستايىق.
شاتتىق شەڭبەرى. ترەنينگ «الەمگە دەنساۋلىق!». وقۋشىلار جۇرەكتەرگە تىلەك جازىپ گلوبۋسقا جاپسىرادى. حورمەن «الەمگە دەنساۋلىق تىلەيمىز، بولاشاققا دەنساۋلىقپەن بىرگە بارايىق!».
2. ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك. سۇراقتار:
سلايد №1. نەلىكتەن مىنا ادام تىنىقسا دا شارشاعانى باسىلمايدى؟
سلايد №2. مىنا سۋرەتكە قاراپ تەمەكى تۋرالى نە ايتاسىڭدار؟
سلايد №3. تەمەكىنىڭ زيانىن بىلە تۋرا نەلىكتەن ادامدار شىلىم شەگەدى؟
سلايد №4. الكوگول مەن ءسابيدىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
سلايد №5. مىنا سۋرەت سەندەرگە قانداي وي سالادى؟
سلايد №6. ىشىمدىك ادامدى قانداي جاعدايعا ۇشىراتادى؟
سلايد №7. مىنا سۋرەت قانداي وي سالادى؟
سلايد №8. الكوگول مەن ءسۋيسيدتىڭ بايلانىسى قانداي؟
ساباعىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعى، تاقىرىپقا بايلانىستى قوسىمشا مالىمەتتەردى تىڭدايىق.
3. شىعارماشىلىق جۇمىس. وقۋشىلار جۇمىستارىن قورعايدى.
ەرمەك: قوعامنىڭ ىلگەرى دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ، جاس ۇرپاقتىڭ ساناسى مەن ءومىرىن ۋلاندىراتىن اۋىر كەسەلدىڭ ءبىرى – ماسكۇنەمدىك، اراققۇمارلىق. ىشىمدىكتىڭ زيانى: ىشىمدىك ىشەتىن ادامدا ەڭ الدىمەن قۋانىش سياقتى جەڭىل سەزىم پايدا بولادى. سوسىن باس اۋرۋى، كوزدىڭ ءسۇزىلۋى، ءوزىن باقىلاي الماۋ، ءجۇرۋ قيىندىعى، تەپە - تەڭدىكتىڭ ساقتالماۋى، جەرگە قۇلاۋ ارەكەتتەرى ورىن الادى. مي، جۇيكە، باۋىر، بۇلشىق ەت، تكان سياقتى ورگانداردىڭ قىزمەتى بۇزىلادى، كوز قيمىلىنىڭ ۇيلەسىمى بۇزىلادى، اياق الىسى ەبەدەيسىزدەنىپ قيسالاڭدايدى، ءتىلى كۇرمەلەدى. اقىل كەميدى جانە دۇرىس ەستىمەيدى. باسقا ادامدارمەن قاتىناس جاسالىپ، جىنىستىق اۋرۋلار تارايدى. مي قابىعىن ۇيىتاتىندىقتان ادام ءوزىن بيلەي الماي، بيلىك ىشىمدىكتىڭ قولىنا وتەدى. قارىنداعى الكوگول 2 مينۋتتان سوڭ قانعا وتەدى. قان ونى ورگانيزمنىڭ بارلىق كلەتكالارىنا تاراتادى. ەڭ سوڭىندا ەسىنەن ايرىلادى. ماتەريالدىق زالالىمەن قوسا دەنەنىڭ اۋرۋلارعا قارسى تۇرۋ قابىلەتى كەميدى. ىشكىش ادامداردا ءدىن، وتباسى، بالا، وتان، ۇلت سۇيىسپەنشىلىگى دەگەن بولمايدى. ۇيالۋ سەزىمىن جوعالتاتىندىقتان ەڭ نامىستى ادامداردىڭ ءوزى ادامگەرشىلىككە جات قىلىقتار جاسايدى. الكوگول ىشىمدىكتەرىن ءىشۋ ۇلكەن كۇنا. الكوگوليزم ادەت ەمەس، ول - اۋرۋ. الكوگوليزم - ورگانيزمدەگى ۇرەي مەن جارىمجاندىقتى سيپاتتايتىن اۋرۋ. ورگانيزمگە سىڭگەن الكوگول بىردەن جويىلماي، ونىڭ زياندى اسەرى 1 - 2 تاۋلىككە دەيىن ساقتالادى. سوندىقتان كۇن سايىن جارتى ليتردەن ءجۇزىم شارابىن نەمەسە سىرا ىشكەن ادامدار ۇزاق ۋاقىت الكوگولمەن ۋلانعان حالدەن ايىعا المايدى. سىرادا الكوگولدەن باسقا، كوپتەگەن كومىرسۋ بولادى، ول لەزدە مايعا اينالادى. سىرانى كوپ ىشەتىن ادام دەنەسىنىڭ تولىقتىعىن دەنساۋلىق بەلگىسى دەۋگە بولمايدى. بۇل - زات الماسۋدىڭ بۇزىلۋى تۋرالى بەرىلگەن سيگنال. الكوگول ءىشۋ زياندى، ونىڭ كەز كەلگەن مولشەرى - ۋ! وكىنىشكە وراي قازاقستان ىشىمدىكتى تۇتىنۋدا الەم بويىنشا العاشقى بەستىكتى قۇراپ وتىر.
ايگەرىم: شىلىم شەگۋ ارقىلى ونىڭ قۇرامىنداعى ۋلى زاتتار اۋىز جانە وكپە ارقىلى قاننىڭ قۇرامىنا وتەدى. بۇل زاتتاردى ءۇش توپقا بولەدى: نيكوتين، سمولا زاتتارى جانە ىستى گاز. سونىمەن قاتار تەمەكى تۇتىنىندە سينيلدىك قىشقىل، كانسەروگەندى جانە راديواكتيۆتى يزوتوپتار بار. زاتتاردىڭ ىشىندەگى بارىنە بەلگىلىسى – نيكوتين. ول وكپەدەن قاناينالىم مۇشەلەرىنە وتەدى دە باسقا ءارتۇرلى ورگاندارعا جاعىمسىز اسەرىن تيگىزەدى. نيكوتين – ۋ، ونى ۇلكەن مولشەردە قولدانعاندا: تامىر سوعۋىن جيىلەتەدى، باستى اينالدىرادى، ۆەستيبۋليارلىق اپپاراتتىڭ جۇمىسىن بۇزادى، سالقىن تەر شىعىپ، قۇسىقتى تۋدىرادى جانە ادام بوزارىپ كەتەدى. تەمەكىدە سمولا زاتتارىنىڭ كوپ مولشەرى بولادى. ول زاتتار شىلىم شەككەندە دەنە مۇشەلەرىنە جەڭىل تۇردە ءوتىپ كەتەدى. ەگەردە ادام كۇنىنە ءبىر پاچكى سيگارەت تارتاتىن بولسا ونىڭ وكپەسىنە 700 گر سمولا تۇسەدى، ونىڭ قۇرامىندا 100 - گە جۋىق ءارتۇرلى كانسەروگەندىك زاتتار (قاتەرلى ىسىك تۋدىراتىن زاتتار) بارى انىقتالعان. تەمەكى ءتۇتىنىنىڭ راديواكتيۆتى زاتتارى وكپە تالشىعىندا، سۇيەك مۇجىگىندە، ليمفا تۇيىرشىكتەرىندە، ىشكى بەزدەردە جيناقتالادى دا ايلاپ مەيلى جىلداپ، ۇزاق ۋاقىت بويىنا سىرتقا ءتۇزىلىپ شىقپاي، وزدەرىنە ساي زياندى اسەرلەرىن جالعاستىرا بەرەدى. تەمەكى راديويزوتوپتارىنان اسىرەسە پولونيي - 210 جانە قورعاسىن - 210 قاتەرلى ىسىكتەردى تۋدىراتىن ەڭ باستى ۋلى زاتتار بولىپ تابىلىپ وتىر. بۇل زاتتار تەمەكى شەگۋشىلەردىڭ گەنەتيكاسىن زاقىمدايتىن ەڭ نەگىزگى سەبەپتەر. ادامدى 200 رەت رەنتگەنگە تۇسىرگەندە دەنەگە وتەتىن رادياسيالىق مولشەردى، ادام كۇنىنە 20 سيگارەت تارتۋ ارقىلى - اق قابىلداپ جاتادى. تاقىرىپقا بايلانىستى سۇحبات جۇرگىزگەن بولاتىنمىن. ەكرانعا نازار اۋدارايىق.
تولعاناي: دۇرىس تاماقتانۋ مادەنيەتى. «اۋرۋ استان» دەگەن قاناتتى ءسوزدى ايتىپ كەتكەن بابالارىمىز اس - اۋقاتىنا باسا ءمان بەرگەنى بەلگىلى. وسى زامانعى مەديسينادا ءار ءتۇرلى اۋرۋلاردى ەمدەۋ تاجىريبەسى مول، ول جونىندە ءبىر دارىگەر «ادامنىڭ دەنساۋلىعىمەن ءبىز اينالىسپايمىز، ءار ادام ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا ءوزى جاۋاپتى» دەگەن ەكەن. ءبىز ءوزىمىزدىڭ تاماقتانۋىمىزدا نەنى وزگەرتە الامىز؟ ءتيىمدى تاماقتانۋدىڭ ءمانى - تاعامداردىڭ دۇرىسىن تاڭداۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ قىزمەتى تاماقتانۋ پيراميداسىن ۇسىنادى. جۋىردا ۋكراينانىڭ ءبىر توپ تاماقتانۋشى - عالىمى ەڭ ءقاۋىپتى ازىق - تۇلىك تۇرلەرىنىڭ رەيتينگىسىن جاساپ شىعاردى. «وندىققا» ەنگەن تاعامدار ۋلانۋلارعا، اللەرگيالىق رەاكسيالارعا ءجيى سەبەپ بولادى ەكەن. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، ءبارى دە مولشەرگە بايلانىستى. شامادان تىس جەلىنگەن كەز كەلگەن تاعام دەنساۋلىققا زيان. اعزامىز ءۇشىن ەڭ ءقاۋىپتى تاعام تۇرلەرىن ءبىلۋ - ءاربىر ادام ءۇشىن ماڭىزدى. ءدامدى دەگەن استىڭ ءوزى كۇتپەگەن جاعدايلارعا الىپ كەلۋى مۇمكىن. راسىندا دا، ءبىزدىڭ اعزامىزعا قانداي ازىق - تۇلىك ءقاۋىپتى؟ مەكتەپ وقۋشىلارىنان ساۋالناما جۇرگىزگەن بولاتىنمىن. تاماقتانۋ رەجيمىن ساقتايسىز با؟ دەگەن ساۋالعا 25% كەيدە، 60% پايىزى ۇنەمى، 15% ساقتامايمىن دەپ جاۋاپ بەردى.
اقپار: دەنساۋلىق - ادام ومىرىندەگى باستى قۇندىلىق. «ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق» دەپ حالىق تەگىن ايتپاعان. ادام مىقتى دەنساۋلىقتىڭ ارقاسىندا ومىردە كەزدەسەتىن اۋىرتپالىقتاردى جەڭۋگە، قابىلەت - دارىنىن دامىتىپ، شىعارماشىلىق دەڭگەيگە كوتەرىلە الادى. سوندىقتان دەنساۋلىققا سانالى قاراپ، سپورتپەن شۇعىلدانىپ، ۋاقىتىندا تاماقتانىپ، دەنە احۋالىنىڭ بابىندا بولۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك. سپورتپەن شۇعىلدانبايتىن ادام اۋرۋشاڭ بولىپ كەلەدى. اۋرۋشاڭ ادام تولىققاندى جۇمىس ىستەي المايدى، ءوزىنىڭ سۇيىكتى كاسىبىمەن اينالىسا المايدى. ال دەنى ساۋ ادام ەڭبەككە قابىلەتتى بولادى. جاستار، بولاشاق ماماندار ءالسىز، دەنساۋلىعى ناشار، ءبىلىمسىز، زياندى ادەتتەرگە اۋەس، جالقاۋ، تاربيەسىز بولسا، مەملەكەت قاشان دا ءالسىز، قورعانسىز. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ: «حالىقتىڭ دەنساۋلىعى – ەل دامۋىنىڭ اسا ماڭىزدى تۇتقاسى، بولاشاعىمىزدىڭ كەپىلى» دەپ ايرىقشا اتاپ ءوتتى. سوندىقتان ءبىزدىڭ باقىتىمىزدىڭ وننان توعىزى دەنساۋلىققا بايلانىستى. دەنى ساۋ ادام ومىردەگى ەڭ باقىتتى ادام. ەندەشە، دەنساۋلىقتى نىعايتۋ، شيراق، جىگەرلى، سىمباتتى ءوسۋ ءاربىر ادامنىڭ ءوز قولىندا. بارشاڭىزدى سپورتپەن اينالىسۋعا شاقىرامىن! ءبىزدىڭ مەكتەپ وقۋشىلارى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن بارىنشا ۇستانۋدا. 70% سپورت سەكسياسىنا، 30% بي ۇيىرمەسىنە قاتىسادى.
البينا:
“سالاۋاتتى ومىرگە كەرى ىقپالىن تيگىزەتىن
جاعىمسىز ارەكەت – ول ناشاقورلىق”
ن. ءا. نازاربايەۆ.
ءدال قازىرگى تاڭدا ءاربىر جانۇيانىڭ ەسىگى مەن تەرەزەسىنە ءۇڭىلىپ، ءۇي اينالاسىن تورىپ، عاسىر ىندەتى ءجۇر. بۇل ىندەتتىڭ اتى – ناشاقورلىق. حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىقتى بايلىق پەن باسقادان دا جوعارى قويۋىنان - اق ونىڭ ءقادىرى قانشالىقتى ەكەنىن بىلۋگە بولادى. وسىنداي باعا جەتپەس بايلىقتىڭ ءقادىرىن تۇسىنبەي، ءوز ومىرىنە ءوز قولدارىمەن بالتا شاۋىپ جۇرگەن جاندار قانشاما! ابايدىڭ سوزىمەن ايتقاندا: “ تاماعى توقتىق، قايعىسى جوقتىقتان” ازادى. ەسىرتكى قازىرگى تاڭدا كوپ ءتۇرى كەزدەسەدى مىسالى: ماريحۋانا، كوكاين، مورفين، LSD، گەروين جانە تاعى باسقا تۇرلەرى ادامنىڭ ميىنا، پسيحيكاسىنا، ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە قاتتى اسەر ەتىپ، رۋحاني جانە فيزيكالىق تەپە – تەڭدىكتى بۇزاتىن زياندى زاتتاردىڭ ءبىرى. ناشاقوردىڭ ەسىرتكىدەن ۋلانۋى ونىڭ بۇكىل پسيحيكاسى وزگەرەدى. بىرىنشىدەن، جۇيكە جۇيەسىن بىردەن ۋلايدى، ەلتىرىپ جىبەرەدى، اقىلمەن ىستەيتىن جۇمىستاردان باس تارتاتىن بولادى، ومىرگە قاجەتتى بارلىق جۇمىستى ورىنداۋعا ىنتاسى، بەلسەندىلىگى ءپاس بولىپ تۇرادى، ەنجار ءومىر كەشەدى. ءتىپتى، جەڭىل - جەلپى ناۋقاستانعان ناشاقورلاردى ەمدەۋدىڭ ءوزى كۇردەلى ەكەن. سوندىقتان دا ولاردىڭ كوبى ميدىڭ قابىنۋىنان، جۇرەككە سالماق ءتۇسۋدىڭ سالدارىنان قايتىس بولىپ جاتادى. ەسىرتكى ادام پسيحيكاسىنا وتە قاتەرلى. ناشاقوردىڭ ەسىل - دەرتى قايدان بولسا دا ەسىرتكى زاتتاردى تاۋىپ ىشۋدە بولادى. ەڭ قاتەرلىسى – ناشاقور ەسىرتكىگە اقشا تابۋ ءۇشىن كىسى توناۋدان باستاپ، ءتىپتى جاقىن ادامىن ولتىرۋدەن دە تايىنبايدى. ويى تۇنىق، ساناسى تازا ۇرپاق قانا ەلىمىزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، ىلگەرى دامۋىنا ۇلەس قوسا الادى. بۇل تۋرالى ەلباسىنىڭ ءوزى دە حالىققا جولداۋىندا سان مارتە ايتىپ، جاستاردى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، زياندى ادەتتەرمەن كۇرەسۋگە شاقىرىپ كەلەدى. «ءومىر» اتتى كەمەدە تۇڭعيىققا باتپاي، شەكسىز - شەتسىز عارىش كەڭىستىگىندە بىزگە امانات ەتكەن تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ التىن كىلتىن جوعالتپاي، كوك تۋىن كوككە قاراي بيىك كوتەرەيىك دوستار! ستاتيستيكا: شقو - دا 2013 جىلعى مالىمەت بويىنشا 3446 ناشاقور تىركەلگەن. قازاقستان بويىنشا 1991جىلى 11000 ادام، 2000 جىلى 38000 ادام، 2010 جىلى 50000 ناشاقور تىركەلگەن.
ايجان: «ءتاتتى ۇيقى – ءتان شيپاسى». اتاقتى شوپەنگاۋەر «ساعات ءۇشىن ونىڭ سەرىپپەسىن بۇراپ جۇرگىزۋ قانداي قاجەت بولسا، ادامعا ۇيقى دا سونداي قاجەت»، دەيدى.
• ۇيقىعا ەرتەرەك جاتۋعا داعدىلانعان ءجون. اعزانى ءبىر مەزگىلدە ۇيىقتاۋعا ۇيرەتۋ – دەنساۋلىققا وتە پايدالى. ەرتە جاتىپ، ەرتە تۇرۋدىڭ اعزاعا وتە پايدالى ەكەنىن عالىمدار ءجيى ەسكەرتەدى؛
• مامانداردىڭ جاتار الدىندا جىلى ءسۇت ىشۋگە كەڭەس بەرەتىنى بار. سەبەبى، ءسۇت قۇرامىندا قاجەتتى امين قىش¬¬قىلى كەزدەسەدى.
• كەشكى استى بارىنشا از ءىشۋ كەرەك. ويتكەنى، تاماق تولىق قورىتىلۋى ءۇشىن 3 - 4 ساعات ۋاقىت قاجەت. اششى، ءتاتتى تاعامدى كەشكى اسقا قولدانۋعا بولمايدى.
• ۇيىقتار الدىندا اۋا تازارتىپ العاننىڭ دا ماڭىزى جوعارى.
جالپى العاندا، ادام – ءوزىنىڭ ساپالى ءارى ۇزاق عۇمىر كەشىرۋىنە ءوزى عانا سەبەپشى بولا الادى. ستاتيستيكا: ۇيقى رەجيمىن 42% كەيدە، 50% ۇنەمى، 8% ساقتامايمىن دەپ جاۋاپ بەردى.
اسەل: ادام از قوزعالىپ، قيمىل بەلسەندىلىگى ازايعاندا بۇلشىقەتتەر سەمىپ گيپوديناميا اۋرۋى پايدا بولادى. گيپوديناميا — از قوزعالۋ، جەتكiلiكسiز قيمىل بەلسەندiلiگi.
نەگىزگى بەلگىلەرى (سيمپتوم):
- السىرەۋ؛
- جۇرەك سوعىسىنىڭ جانە ءپۋلستىڭ تەز سوعۋى؛
- قان قىسىمىنىڭ جوعارى بولۋى؛
- قاجىعىشتىعۋ، تiپتi ەپتەگەن جۇكتەمەلەردە؛
- ەموسيونالدىق تۇراقسىزدىق، كۇيگەلەكتىك.
اعزاعا اسەرى:
- سۇيەك ۇلپاسىنىڭ قۇرامىندا كالسيي تومەندەيدi، ۇيقىسىزدىق، جابىعۋ پايدا بولادى. ءوزىم قوزعالىس - ءومىر نەگىزى دەگەن قاعيدانى ۇستانامىن. ادامدى بەلسەندى قوزعالىسقا اكەلەتىن بي ونەرىن جاقسى كورەمىن. بي ونەر عانا ەمەس سپورت ءتۇرى دەپ تە سانايمىن. ۇزاق جاسايمىن دەسەڭىزدەر ۇنەمى قوزعالىستا بولىپ قيمىل بەلسەندىلىگىڭىزدى ازايتپاڭىزدار! ەكرانعا نازار اۋدارايىق.
4. سەرگىتۋ ءساتى. بوي جازۋ.
ءمۇعالىم: شىعارماشىلىق جۇمىستارىڭا، ىزدەنىستەرىڭە راحمەت. وزدەرىڭە قاجەتتى اقپارات الدىڭدار دەپ ويلايمىن.
5. اقپارات. كەلەسى كەزەكتە قوسىمشا اقپارات. زياندى ادەتتەردىڭ سالدارى. ەكرانعا نازار اۋدارايىق (بەينەفيلم).
ءمۇعالىم: ادامنىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپسىزدىعى وسىنداي اۋىر زارداپتارعا اكەلەدى، مۇنى ەش ۋاقىتتا ۇمىتپاڭدار! جالپى بۇل جەكە ادامنىڭ نەمەسە وتباسىنىڭ عانا ەمەس، قوعامدىق، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى پروبلەمالار. دەنساۋلىق كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ باستى نازارىندا. ويتكەنى دەنى ساۋ ۇلت - ەل بولاشاعى. ەلباسىمىز دا بۇل باعىتتا كورەگەندى دە ساليقالى ساياسات جۇرگىزىپ وتىر. ەكرانعا نازار اۋدارايىق (ۆيدەو).
6. ەلباسىنىڭ جولداۋى (ۆيدەو).
سالاۋاتتىلىق – ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز! (ۆيدەو)
7. تىنىشتىق ءساتى «تابيعاتپەن ۇندەسۋ». (باياۋ اۋەن ويناپ تۇرادى).
ءمۇعالىم: دەنەلەرىڭدى ءتۇزۋ ۇستاپ ىڭعايلانىپ وتىرىڭدار. اۋانى تەرەڭ جۇتىپ، ەركىن تىنىس الىڭدار. باقىتقا، ماحاببات پەن شاتتىققا تولى تازا، شيپالى اۋانىڭ تۇلا بويلارىڭا تولعانىن سەزىنىڭدەر (وقۋشىلار كوزدەرىن جۇمىپ باقىتقا بولەنەدى).
8. قورىتىندى. وسى ايتىلعانداردى وي - ەلەكتەن وتكىزىپ قورىتىندى جاساڭدار. بۇل قورىتىندىنى «دەنساۋلىقتىڭ كەپىلدەرى جانە دەنساۋلىقتىڭ جاۋلارى» اتتى دياگرامما تۇرىندە كورسەتىڭدەر. وقۋشىلار ەكى توپقا ءبولىنىپ پوستەر قورعايدى.
ءمۇعالىم: بۇگىن دەنساۋلىق تاقىرىبىنا ارنالىپ كوپ ماعلۇماتتار ايتىلدى. بۇل سالاداعى بىلىمدەرىڭ كەڭەيىپ وزگەلەرگە دە اقىل - كەڭەس بەرەتىن دارەجەگە جەتتىڭدەر دەپ ويلايمىن. مەكتەبىمىزدىڭ وقۋشىلارىنا ارناپ تاربيەلىك اسەرى مول ۇندەۋ جازۋلارىڭدى سۇرايمىن.
بالالاردىڭ ۇندەۋى.
شىعارماشىلىق جۇمىس. جوبا. ۇندەۋلەرىن ءساتتى، ماعىنالى شىقتى. ەندى وسى ۇندەۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قانداي جوبا ۇسىنار ەدىڭدەر؟
1 توپ: تەمەكى شەگۋدى بولدىرماۋدىڭ جولدارى؛
2 توپ: ىشىمدىكتى شەكتەۋدىڭ جولدارى.
ءمۇعالىم: شىعارماشىلىق جۇمىستارىڭا راحمەت.
ترەنينگ «سيقىرلى ساتۋشى».
ءمۇعالىم: بۇگىن بىزگە سيقىرلى ساتۋشى قوناققا كەلىپتى. بويىمىزداعى كەمشىلىگىمىزدى قاعازعا جازىپ سيقىرلى ساتۋشىعا بەرسەك ورنىنا قىمبات قۇندىلىق سىيلايدى.
سيقىرلى ساتۋشى: راحمەت، دوستارىم. سەندەرگە وسىنداي قىمبات قۇندىلىقتاردى سىيلاعانىما قۋانىشتىمىن. ساۋ بولىڭدار!
وقۋشىلار: ساۋ بولىڭىز سيقىرلى ساتۋشى، ءسىزدى اسىعا كۇتەمىز!
ترەنينگ «مەنىڭ كوڭىل كۇيىم». ساباقتان العان اسەرلەرىڭدى بۇلت نەمەسە گۇل تاڭداۋ ارقىلى بىلگىم كەلەدى.
ماقساتتارى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ادام دەنساۋلىعىنىڭ قىمباتتىلىعىن، ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن قاجەتتىلىگىن، باعالى بايلىق ەكەندىگىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سويلەۋ شەبەرلىگىن جەتىلدىرە وتىرىپ قورىتىندى جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى دەنى ساۋ، ءبىلىمدى، تاربيەلى، مەيىرىمدى، ۇستامدى، ءوزىن - ءوزى تاربيەلەي الاتىن جەكە تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرا وتىرىپ سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: سلايد، ۆيدەو، پلاكات.
جابدىعى: كومپيۋتەر، ينتەراكتيۆتى تاقتا، ءۇنتاسپا، ۆاتمان، فلوماستەر، ستيكەرلەر.
ءادىس - تاسىلدەرى: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ، تالداۋ، پىكىرلەسۋ، ترەنينگ.
ءتۇرى: ءداستۇرلى ەمەس
فورماسى: شىعارماشىلىق - ىزدەنۋشىلىك، زەرتتەۋشىلىك.
ەپيگراف: «ۇلت دەنساۋلىعى - ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ نەگىزى»
ن. ءا. نازاربايەۆ.
بارىسى
1. ءمۇعالىم: قۇرمەتتى قوناقتار، «سالاۋاتتى ءومىر سالتى» اتتى 10 سىنىبىندا وتىلەتىن اشىق ساباعىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر! بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ دايەكسوزى رەتىندە ەلباسىنىڭ مىنا سوزدەرى الىندى: «ۇلت دەنساۋلىعى - ءبىزدىڭ تابىستى بولاشاعىمىزدىڭ نەگىزى». ساباعىمىزدىڭ ماقساتى ۇلت دەنساۋلىعى تابىستى بولاشاقتىڭ نەگىزى ەكەنىن جان - جاقتى تالداپ ءتۇسىنۋ جانە سالاۋاتتى ءومىر سالتىنا داعدىلانۋ. ادەتتەگىدەي ساباعىمىزدى شاتتىق شەڭبەرىنەن باستايىق.
شاتتىق شەڭبەرى. ترەنينگ «الەمگە دەنساۋلىق!». وقۋشىلار جۇرەكتەرگە تىلەك جازىپ گلوبۋسقا جاپسىرادى. حورمەن «الەمگە دەنساۋلىق تىلەيمىز، بولاشاققا دەنساۋلىقپەن بىرگە بارايىق!».
2. ويلانايىق، پىكىرلەسەيىك. سۇراقتار:
سلايد №1. نەلىكتەن مىنا ادام تىنىقسا دا شارشاعانى باسىلمايدى؟
سلايد №2. مىنا سۋرەتكە قاراپ تەمەكى تۋرالى نە ايتاسىڭدار؟
سلايد №3. تەمەكىنىڭ زيانىن بىلە تۋرا نەلىكتەن ادامدار شىلىم شەگەدى؟
سلايد №4. الكوگول مەن ءسابيدىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
سلايد №5. مىنا سۋرەت سەندەرگە قانداي وي سالادى؟
سلايد №6. ىشىمدىك ادامدى قانداي جاعدايعا ۇشىراتادى؟
سلايد №7. مىنا سۋرەت قانداي وي سالادى؟
سلايد №8. الكوگول مەن ءسۋيسيدتىڭ بايلانىسى قانداي؟
ساباعىمىزدىڭ كەلەسى كەزەڭى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىعى، تاقىرىپقا بايلانىستى قوسىمشا مالىمەتتەردى تىڭدايىق.
3. شىعارماشىلىق جۇمىس. وقۋشىلار جۇمىستارىن قورعايدى.
ەرمەك: قوعامنىڭ ىلگەرى دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ، جاس ۇرپاقتىڭ ساناسى مەن ءومىرىن ۋلاندىراتىن اۋىر كەسەلدىڭ ءبىرى – ماسكۇنەمدىك، اراققۇمارلىق. ىشىمدىكتىڭ زيانى: ىشىمدىك ىشەتىن ادامدا ەڭ الدىمەن قۋانىش سياقتى جەڭىل سەزىم پايدا بولادى. سوسىن باس اۋرۋى، كوزدىڭ ءسۇزىلۋى، ءوزىن باقىلاي الماۋ، ءجۇرۋ قيىندىعى، تەپە - تەڭدىكتىڭ ساقتالماۋى، جەرگە قۇلاۋ ارەكەتتەرى ورىن الادى. مي، جۇيكە، باۋىر، بۇلشىق ەت، تكان سياقتى ورگانداردىڭ قىزمەتى بۇزىلادى، كوز قيمىلىنىڭ ۇيلەسىمى بۇزىلادى، اياق الىسى ەبەدەيسىزدەنىپ قيسالاڭدايدى، ءتىلى كۇرمەلەدى. اقىل كەميدى جانە دۇرىس ەستىمەيدى. باسقا ادامدارمەن قاتىناس جاسالىپ، جىنىستىق اۋرۋلار تارايدى. مي قابىعىن ۇيىتاتىندىقتان ادام ءوزىن بيلەي الماي، بيلىك ىشىمدىكتىڭ قولىنا وتەدى. قارىنداعى الكوگول 2 مينۋتتان سوڭ قانعا وتەدى. قان ونى ورگانيزمنىڭ بارلىق كلەتكالارىنا تاراتادى. ەڭ سوڭىندا ەسىنەن ايرىلادى. ماتەريالدىق زالالىمەن قوسا دەنەنىڭ اۋرۋلارعا قارسى تۇرۋ قابىلەتى كەميدى. ىشكىش ادامداردا ءدىن، وتباسى، بالا، وتان، ۇلت سۇيىسپەنشىلىگى دەگەن بولمايدى. ۇيالۋ سەزىمىن جوعالتاتىندىقتان ەڭ نامىستى ادامداردىڭ ءوزى ادامگەرشىلىككە جات قىلىقتار جاسايدى. الكوگول ىشىمدىكتەرىن ءىشۋ ۇلكەن كۇنا. الكوگوليزم ادەت ەمەس، ول - اۋرۋ. الكوگوليزم - ورگانيزمدەگى ۇرەي مەن جارىمجاندىقتى سيپاتتايتىن اۋرۋ. ورگانيزمگە سىڭگەن الكوگول بىردەن جويىلماي، ونىڭ زياندى اسەرى 1 - 2 تاۋلىككە دەيىن ساقتالادى. سوندىقتان كۇن سايىن جارتى ليتردەن ءجۇزىم شارابىن نەمەسە سىرا ىشكەن ادامدار ۇزاق ۋاقىت الكوگولمەن ۋلانعان حالدەن ايىعا المايدى. سىرادا الكوگولدەن باسقا، كوپتەگەن كومىرسۋ بولادى، ول لەزدە مايعا اينالادى. سىرانى كوپ ىشەتىن ادام دەنەسىنىڭ تولىقتىعىن دەنساۋلىق بەلگىسى دەۋگە بولمايدى. بۇل - زات الماسۋدىڭ بۇزىلۋى تۋرالى بەرىلگەن سيگنال. الكوگول ءىشۋ زياندى، ونىڭ كەز كەلگەن مولشەرى - ۋ! وكىنىشكە وراي قازاقستان ىشىمدىكتى تۇتىنۋدا الەم بويىنشا العاشقى بەستىكتى قۇراپ وتىر.
ايگەرىم: شىلىم شەگۋ ارقىلى ونىڭ قۇرامىنداعى ۋلى زاتتار اۋىز جانە وكپە ارقىلى قاننىڭ قۇرامىنا وتەدى. بۇل زاتتاردى ءۇش توپقا بولەدى: نيكوتين، سمولا زاتتارى جانە ىستى گاز. سونىمەن قاتار تەمەكى تۇتىنىندە سينيلدىك قىشقىل، كانسەروگەندى جانە راديواكتيۆتى يزوتوپتار بار. زاتتاردىڭ ىشىندەگى بارىنە بەلگىلىسى – نيكوتين. ول وكپەدەن قاناينالىم مۇشەلەرىنە وتەدى دە باسقا ءارتۇرلى ورگاندارعا جاعىمسىز اسەرىن تيگىزەدى. نيكوتين – ۋ، ونى ۇلكەن مولشەردە قولدانعاندا: تامىر سوعۋىن جيىلەتەدى، باستى اينالدىرادى، ۆەستيبۋليارلىق اپپاراتتىڭ جۇمىسىن بۇزادى، سالقىن تەر شىعىپ، قۇسىقتى تۋدىرادى جانە ادام بوزارىپ كەتەدى. تەمەكىدە سمولا زاتتارىنىڭ كوپ مولشەرى بولادى. ول زاتتار شىلىم شەككەندە دەنە مۇشەلەرىنە جەڭىل تۇردە ءوتىپ كەتەدى. ەگەردە ادام كۇنىنە ءبىر پاچكى سيگارەت تارتاتىن بولسا ونىڭ وكپەسىنە 700 گر سمولا تۇسەدى، ونىڭ قۇرامىندا 100 - گە جۋىق ءارتۇرلى كانسەروگەندىك زاتتار (قاتەرلى ىسىك تۋدىراتىن زاتتار) بارى انىقتالعان. تەمەكى ءتۇتىنىنىڭ راديواكتيۆتى زاتتارى وكپە تالشىعىندا، سۇيەك مۇجىگىندە، ليمفا تۇيىرشىكتەرىندە، ىشكى بەزدەردە جيناقتالادى دا ايلاپ مەيلى جىلداپ، ۇزاق ۋاقىت بويىنا سىرتقا ءتۇزىلىپ شىقپاي، وزدەرىنە ساي زياندى اسەرلەرىن جالعاستىرا بەرەدى. تەمەكى راديويزوتوپتارىنان اسىرەسە پولونيي - 210 جانە قورعاسىن - 210 قاتەرلى ىسىكتەردى تۋدىراتىن ەڭ باستى ۋلى زاتتار بولىپ تابىلىپ وتىر. بۇل زاتتار تەمەكى شەگۋشىلەردىڭ گەنەتيكاسىن زاقىمدايتىن ەڭ نەگىزگى سەبەپتەر. ادامدى 200 رەت رەنتگەنگە تۇسىرگەندە دەنەگە وتەتىن رادياسيالىق مولشەردى، ادام كۇنىنە 20 سيگارەت تارتۋ ارقىلى - اق قابىلداپ جاتادى. تاقىرىپقا بايلانىستى سۇحبات جۇرگىزگەن بولاتىنمىن. ەكرانعا نازار اۋدارايىق.
تولعاناي: دۇرىس تاماقتانۋ مادەنيەتى. «اۋرۋ استان» دەگەن قاناتتى ءسوزدى ايتىپ كەتكەن بابالارىمىز اس - اۋقاتىنا باسا ءمان بەرگەنى بەلگىلى. وسى زامانعى مەديسينادا ءار ءتۇرلى اۋرۋلاردى ەمدەۋ تاجىريبەسى مول، ول جونىندە ءبىر دارىگەر «ادامنىڭ دەنساۋلىعىمەن ءبىز اينالىسپايمىز، ءار ادام ءوزىنىڭ دەنساۋلىعىنا ءوزى جاۋاپتى» دەگەن ەكەن. ءبىز ءوزىمىزدىڭ تاماقتانۋىمىزدا نەنى وزگەرتە الامىز؟ ءتيىمدى تاماقتانۋدىڭ ءمانى - تاعامداردىڭ دۇرىسىن تاڭداۋ. سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ قىزمەتى تاماقتانۋ پيراميداسىن ۇسىنادى. جۋىردا ۋكراينانىڭ ءبىر توپ تاماقتانۋشى - عالىمى ەڭ ءقاۋىپتى ازىق - تۇلىك تۇرلەرىنىڭ رەيتينگىسىن جاساپ شىعاردى. «وندىققا» ەنگەن تاعامدار ۋلانۋلارعا، اللەرگيالىق رەاكسيالارعا ءجيى سەبەپ بولادى ەكەن. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا، ءبارى دە مولشەرگە بايلانىستى. شامادان تىس جەلىنگەن كەز كەلگەن تاعام دەنساۋلىققا زيان. اعزامىز ءۇشىن ەڭ ءقاۋىپتى تاعام تۇرلەرىن ءبىلۋ - ءاربىر ادام ءۇشىن ماڭىزدى. ءدامدى دەگەن استىڭ ءوزى كۇتپەگەن جاعدايلارعا الىپ كەلۋى مۇمكىن. راسىندا دا، ءبىزدىڭ اعزامىزعا قانداي ازىق - تۇلىك ءقاۋىپتى؟ مەكتەپ وقۋشىلارىنان ساۋالناما جۇرگىزگەن بولاتىنمىن. تاماقتانۋ رەجيمىن ساقتايسىز با؟ دەگەن ساۋالعا 25% كەيدە، 60% پايىزى ۇنەمى، 15% ساقتامايمىن دەپ جاۋاپ بەردى.
اقپار: دەنساۋلىق - ادام ومىرىندەگى باستى قۇندىلىق. «ءبىرىنشى بايلىق - دەنساۋلىق» دەپ حالىق تەگىن ايتپاعان. ادام مىقتى دەنساۋلىقتىڭ ارقاسىندا ومىردە كەزدەسەتىن اۋىرتپالىقتاردى جەڭۋگە، قابىلەت - دارىنىن دامىتىپ، شىعارماشىلىق دەڭگەيگە كوتەرىلە الادى. سوندىقتان دەنساۋلىققا سانالى قاراپ، سپورتپەن شۇعىلدانىپ، ۋاقىتىندا تاماقتانىپ، دەنە احۋالىنىڭ بابىندا بولۋىنا جاعداي جاساۋ كەرەك. سپورتپەن شۇعىلدانبايتىن ادام اۋرۋشاڭ بولىپ كەلەدى. اۋرۋشاڭ ادام تولىققاندى جۇمىس ىستەي المايدى، ءوزىنىڭ سۇيىكتى كاسىبىمەن اينالىسا المايدى. ال دەنى ساۋ ادام ەڭبەككە قابىلەتتى بولادى. جاستار، بولاشاق ماماندار ءالسىز، دەنساۋلىعى ناشار، ءبىلىمسىز، زياندى ادەتتەرگە اۋەس، جالقاۋ، تاربيەسىز بولسا، مەملەكەت قاشان دا ءالسىز، قورعانسىز. ەلىمىزدىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆ: «حالىقتىڭ دەنساۋلىعى – ەل دامۋىنىڭ اسا ماڭىزدى تۇتقاسى، بولاشاعىمىزدىڭ كەپىلى» دەپ ايرىقشا اتاپ ءوتتى. سوندىقتان ءبىزدىڭ باقىتىمىزدىڭ وننان توعىزى دەنساۋلىققا بايلانىستى. دەنى ساۋ ادام ومىردەگى ەڭ باقىتتى ادام. ەندەشە، دەنساۋلىقتى نىعايتۋ، شيراق، جىگەرلى، سىمباتتى ءوسۋ ءاربىر ادامنىڭ ءوز قولىندا. بارشاڭىزدى سپورتپەن اينالىسۋعا شاقىرامىن! ءبىزدىڭ مەكتەپ وقۋشىلارى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن بارىنشا ۇستانۋدا. 70% سپورت سەكسياسىنا، 30% بي ۇيىرمەسىنە قاتىسادى.
البينا:
“سالاۋاتتى ومىرگە كەرى ىقپالىن تيگىزەتىن
جاعىمسىز ارەكەت – ول ناشاقورلىق”
ن. ءا. نازاربايەۆ.
ءدال قازىرگى تاڭدا ءاربىر جانۇيانىڭ ەسىگى مەن تەرەزەسىنە ءۇڭىلىپ، ءۇي اينالاسىن تورىپ، عاسىر ىندەتى ءجۇر. بۇل ىندەتتىڭ اتى – ناشاقورلىق. حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىقتى بايلىق پەن باسقادان دا جوعارى قويۋىنان - اق ونىڭ ءقادىرى قانشالىقتى ەكەنىن بىلۋگە بولادى. وسىنداي باعا جەتپەس بايلىقتىڭ ءقادىرىن تۇسىنبەي، ءوز ومىرىنە ءوز قولدارىمەن بالتا شاۋىپ جۇرگەن جاندار قانشاما! ابايدىڭ سوزىمەن ايتقاندا: “ تاماعى توقتىق، قايعىسى جوقتىقتان” ازادى. ەسىرتكى قازىرگى تاڭدا كوپ ءتۇرى كەزدەسەدى مىسالى: ماريحۋانا، كوكاين، مورفين، LSD، گەروين جانە تاعى باسقا تۇرلەرى ادامنىڭ ميىنا، پسيحيكاسىنا، ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنە قاتتى اسەر ەتىپ، رۋحاني جانە فيزيكالىق تەپە – تەڭدىكتى بۇزاتىن زياندى زاتتاردىڭ ءبىرى. ناشاقوردىڭ ەسىرتكىدەن ۋلانۋى ونىڭ بۇكىل پسيحيكاسى وزگەرەدى. بىرىنشىدەن، جۇيكە جۇيەسىن بىردەن ۋلايدى، ەلتىرىپ جىبەرەدى، اقىلمەن ىستەيتىن جۇمىستاردان باس تارتاتىن بولادى، ومىرگە قاجەتتى بارلىق جۇمىستى ورىنداۋعا ىنتاسى، بەلسەندىلىگى ءپاس بولىپ تۇرادى، ەنجار ءومىر كەشەدى. ءتىپتى، جەڭىل - جەلپى ناۋقاستانعان ناشاقورلاردى ەمدەۋدىڭ ءوزى كۇردەلى ەكەن. سوندىقتان دا ولاردىڭ كوبى ميدىڭ قابىنۋىنان، جۇرەككە سالماق ءتۇسۋدىڭ سالدارىنان قايتىس بولىپ جاتادى. ەسىرتكى ادام پسيحيكاسىنا وتە قاتەرلى. ناشاقوردىڭ ەسىل - دەرتى قايدان بولسا دا ەسىرتكى زاتتاردى تاۋىپ ىشۋدە بولادى. ەڭ قاتەرلىسى – ناشاقور ەسىرتكىگە اقشا تابۋ ءۇشىن كىسى توناۋدان باستاپ، ءتىپتى جاقىن ادامىن ولتىرۋدەن دە تايىنبايدى. ويى تۇنىق، ساناسى تازا ۇرپاق قانا ەلىمىزدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، ىلگەرى دامۋىنا ۇلەس قوسا الادى. بۇل تۋرالى ەلباسىنىڭ ءوزى دە حالىققا جولداۋىندا سان مارتە ايتىپ، جاستاردى سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، زياندى ادەتتەرمەن كۇرەسۋگە شاقىرىپ كەلەدى. «ءومىر» اتتى كەمەدە تۇڭعيىققا باتپاي، شەكسىز - شەتسىز عارىش كەڭىستىگىندە بىزگە امانات ەتكەن تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ التىن كىلتىن جوعالتپاي، كوك تۋىن كوككە قاراي بيىك كوتەرەيىك دوستار! ستاتيستيكا: شقو - دا 2013 جىلعى مالىمەت بويىنشا 3446 ناشاقور تىركەلگەن. قازاقستان بويىنشا 1991جىلى 11000 ادام، 2000 جىلى 38000 ادام، 2010 جىلى 50000 ناشاقور تىركەلگەن.
ايجان: «ءتاتتى ۇيقى – ءتان شيپاسى». اتاقتى شوپەنگاۋەر «ساعات ءۇشىن ونىڭ سەرىپپەسىن بۇراپ جۇرگىزۋ قانداي قاجەت بولسا، ادامعا ۇيقى دا سونداي قاجەت»، دەيدى.
• ۇيقىعا ەرتەرەك جاتۋعا داعدىلانعان ءجون. اعزانى ءبىر مەزگىلدە ۇيىقتاۋعا ۇيرەتۋ – دەنساۋلىققا وتە پايدالى. ەرتە جاتىپ، ەرتە تۇرۋدىڭ اعزاعا وتە پايدالى ەكەنىن عالىمدار ءجيى ەسكەرتەدى؛
• مامانداردىڭ جاتار الدىندا جىلى ءسۇت ىشۋگە كەڭەس بەرەتىنى بار. سەبەبى، ءسۇت قۇرامىندا قاجەتتى امين قىش¬¬قىلى كەزدەسەدى.
• كەشكى استى بارىنشا از ءىشۋ كەرەك. ويتكەنى، تاماق تولىق قورىتىلۋى ءۇشىن 3 - 4 ساعات ۋاقىت قاجەت. اششى، ءتاتتى تاعامدى كەشكى اسقا قولدانۋعا بولمايدى.
• ۇيىقتار الدىندا اۋا تازارتىپ العاننىڭ دا ماڭىزى جوعارى.
جالپى العاندا، ادام – ءوزىنىڭ ساپالى ءارى ۇزاق عۇمىر كەشىرۋىنە ءوزى عانا سەبەپشى بولا الادى. ستاتيستيكا: ۇيقى رەجيمىن 42% كەيدە، 50% ۇنەمى، 8% ساقتامايمىن دەپ جاۋاپ بەردى.
اسەل: ادام از قوزعالىپ، قيمىل بەلسەندىلىگى ازايعاندا بۇلشىقەتتەر سەمىپ گيپوديناميا اۋرۋى پايدا بولادى. گيپوديناميا — از قوزعالۋ، جەتكiلiكسiز قيمىل بەلسەندiلiگi.
نەگىزگى بەلگىلەرى (سيمپتوم):
- السىرەۋ؛
- جۇرەك سوعىسىنىڭ جانە ءپۋلستىڭ تەز سوعۋى؛
- قان قىسىمىنىڭ جوعارى بولۋى؛
- قاجىعىشتىعۋ، تiپتi ەپتەگەن جۇكتەمەلەردە؛
- ەموسيونالدىق تۇراقسىزدىق، كۇيگەلەكتىك.
اعزاعا اسەرى:
- سۇيەك ۇلپاسىنىڭ قۇرامىندا كالسيي تومەندەيدi، ۇيقىسىزدىق، جابىعۋ پايدا بولادى. ءوزىم قوزعالىس - ءومىر نەگىزى دەگەن قاعيدانى ۇستانامىن. ادامدى بەلسەندى قوزعالىسقا اكەلەتىن بي ونەرىن جاقسى كورەمىن. بي ونەر عانا ەمەس سپورت ءتۇرى دەپ تە سانايمىن. ۇزاق جاسايمىن دەسەڭىزدەر ۇنەمى قوزعالىستا بولىپ قيمىل بەلسەندىلىگىڭىزدى ازايتپاڭىزدار! ەكرانعا نازار اۋدارايىق.
4. سەرگىتۋ ءساتى. بوي جازۋ.
ءمۇعالىم: شىعارماشىلىق جۇمىستارىڭا، ىزدەنىستەرىڭە راحمەت. وزدەرىڭە قاجەتتى اقپارات الدىڭدار دەپ ويلايمىن.
5. اقپارات. كەلەسى كەزەكتە قوسىمشا اقپارات. زياندى ادەتتەردىڭ سالدارى. ەكرانعا نازار اۋدارايىق (بەينەفيلم).
ءمۇعالىم: ادامنىڭ ءوز دەنساۋلىعىنا جاۋاپسىزدىعى وسىنداي اۋىر زارداپتارعا اكەلەدى، مۇنى ەش ۋاقىتتا ۇمىتپاڭدار! جالپى بۇل جەكە ادامنىڭ نەمەسە وتباسىنىڭ عانا ەمەس، قوعامدىق، مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى پروبلەمالار. دەنساۋلىق كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ باستى نازارىندا. ويتكەنى دەنى ساۋ ۇلت - ەل بولاشاعى. ەلباسىمىز دا بۇل باعىتتا كورەگەندى دە ساليقالى ساياسات جۇرگىزىپ وتىر. ەكرانعا نازار اۋدارايىق (ۆيدەو).
6. ەلباسىنىڭ جولداۋى (ۆيدەو).
سالاۋاتتىلىق – ءبىزدىڭ تاڭداۋىمىز! (ۆيدەو)
7. تىنىشتىق ءساتى «تابيعاتپەن ۇندەسۋ». (باياۋ اۋەن ويناپ تۇرادى).
ءمۇعالىم: دەنەلەرىڭدى ءتۇزۋ ۇستاپ ىڭعايلانىپ وتىرىڭدار. اۋانى تەرەڭ جۇتىپ، ەركىن تىنىس الىڭدار. باقىتقا، ماحاببات پەن شاتتىققا تولى تازا، شيپالى اۋانىڭ تۇلا بويلارىڭا تولعانىن سەزىنىڭدەر (وقۋشىلار كوزدەرىن جۇمىپ باقىتقا بولەنەدى).
8. قورىتىندى. وسى ايتىلعانداردى وي - ەلەكتەن وتكىزىپ قورىتىندى جاساڭدار. بۇل قورىتىندىنى «دەنساۋلىقتىڭ كەپىلدەرى جانە دەنساۋلىقتىڭ جاۋلارى» اتتى دياگرامما تۇرىندە كورسەتىڭدەر. وقۋشىلار ەكى توپقا ءبولىنىپ پوستەر قورعايدى.
ءمۇعالىم: بۇگىن دەنساۋلىق تاقىرىبىنا ارنالىپ كوپ ماعلۇماتتار ايتىلدى. بۇل سالاداعى بىلىمدەرىڭ كەڭەيىپ وزگەلەرگە دە اقىل - كەڭەس بەرەتىن دارەجەگە جەتتىڭدەر دەپ ويلايمىن. مەكتەبىمىزدىڭ وقۋشىلارىنا ارناپ تاربيەلىك اسەرى مول ۇندەۋ جازۋلارىڭدى سۇرايمىن.
بالالاردىڭ ۇندەۋى.
شىعارماشىلىق جۇمىس. جوبا. ۇندەۋلەرىن ءساتتى، ماعىنالى شىقتى. ەندى وسى ۇندەۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قانداي جوبا ۇسىنار ەدىڭدەر؟
1 توپ: تەمەكى شەگۋدى بولدىرماۋدىڭ جولدارى؛
2 توپ: ىشىمدىكتى شەكتەۋدىڭ جولدارى.
ءمۇعالىم: شىعارماشىلىق جۇمىستارىڭا راحمەت.
ترەنينگ «سيقىرلى ساتۋشى».
ءمۇعالىم: بۇگىن بىزگە سيقىرلى ساتۋشى قوناققا كەلىپتى. بويىمىزداعى كەمشىلىگىمىزدى قاعازعا جازىپ سيقىرلى ساتۋشىعا بەرسەك ورنىنا قىمبات قۇندىلىق سىيلايدى.
سيقىرلى ساتۋشى: راحمەت، دوستارىم. سەندەرگە وسىنداي قىمبات قۇندىلىقتاردى سىيلاعانىما قۋانىشتىمىن. ساۋ بولىڭدار!
وقۋشىلار: ساۋ بولىڭىز سيقىرلى ساتۋشى، ءسىزدى اسىعا كۇتەمىز!
ترەنينگ «مەنىڭ كوڭىل كۇيىم». ساباقتان العان اسەرلەرىڭدى بۇلت نەمەسە گۇل تاڭداۋ ارقىلى بىلگىم كەلەدى.
You Might Also Like
