سالىق قۇقىعى
ماڭعىستاۋ وبلىسى، اقتاۋ قالاسى
ماڭعىستاۋ گۋمانيتارلىق كوللەدجىنىڭ
الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق پاندەر وقىتۋشىسى
ماتجانوۆا ايزادا باۋرجانوۆنا
تاقىرىبى: سالىق قۇقىعى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سالىقتاردىڭ انىقتاماسىن بەرۋ جانە ولاردىڭ جىكتەلۋىن ءتۇسىندىرۋ. ۇكىمەتتىڭ ءوز اقشاسىن قالاي تاباتىنىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، وي قوزعاۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وزدىگىنەن ىزدەنۋگە، ەڭبەكتەنۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر، سيقىرلى ساندىقشا، سلايد، تەست، سىناق حات.
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسى، سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، وي قوزعاۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. ستۋدەنتتەرمەن سالەمدەسۋ، ولاردى ساباققا دايىنداۋ.
2. كابينەت تازالىعىنا ءمان بەرۋ.
3. ستۋدەنتتەردى توپقا ءبولۋ (ءى توپ – جەكە تۇلعالار، ءىى توپ – زاڭدى تۇلعالار).
4. باعالاۋ (بانكنوتتاردى ۇلەستىرۋ ارقىلى باعالايمىن).
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءۇي تاپسىرماسى ەكى توپقا كەزەك – كەزەگىمەن «سيقىرلى ساندىقشا»، تەست تاپسىرمالارى، توپپەن جۇمىس جانە اسسوسياسيا ءادىسى ارقىلى تەكسەرەمىن.
I – تاپسىرما.
1. اۋىر جۇمىس اتقاراتىن قىزمەتكەرلەر مەن قالىپتى جۇمىس اتقاراتىن قىزمەتكەرلەردىڭ ايلىق جالاقىسى قانداي مولشەردە تولەنەدى؟ (قالىپتى قىزمەت اتقاراتىن قىزمەتكەرلەرمەن بىردەي جالاقى الادى جانە ولارعا جوعارعى لاۋازىمدىق ايلىق اقى تولەنەدى نەمەسە قوسىمشا اقى تولەنەدى)
2. ەك 64 - بابىندا كورسەتىلگەن تارتىپتىك جازالار (ەسكەرتۋ، سوگىس، قاتاڭ سوگىس، ەڭبەك شارتىن جۇمىس بەرۋشىنىڭ باستاماسى بويىنشا بۇزۋ).
3. جەكە ەڭبەك شارتى قانداي مەرزىمگە جاسالىنادى؟(بەلگىسىز مەرزىمگە، ءبىر جىلدان كەم ەمەس بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە جاسالۋى مۇمكىن)
4. ەڭبەك شارتىن توقتاتۋ نەگىزدەرى (تاراپتاردىڭ كەلىسىمى بويىنشا بۇزۋ، ەڭبەك شارتى مەرزىمىنىڭ اياقتالۋى، جۇمىس بەرۋشىنىڭ باستاماسى نەمەسە قىزمەتكەردىڭ باستاماسى بويىنشا ەڭبەك شارتىن بۇزۋ، جانە ت. ب.).
5. ەڭبەك قاتىناستارى جالعاستىرىلعان كەزدە ەڭبەك شارتى قانداي مەرزىمگە جاسالعان دەپ ەسەپتەلىنەدى؟ (بەلگىلەنبەگەن مەرزىمگە)
6. ءوندىرىستىڭ ەكونوميكالىق جاي - كۇيى ناشارلاۋىنا بايلانىستى قىسقارتىلعان قىزمەتكەرگە
II تاپسىرما.
تۇنگى ۋاقىتتاعى جۇمىس
ق ر ەك 76 - باپ. تۇنگى ۋاقىتتاعى جۇمىس:
1. 22 ساعاتتان باستاپ، تاڭعى 6 - عا دەيىنگى ۋاقىت تۇنگى ۋاقىت بولىپ ەسەپتەلەدى.
2. جۇكتى ايەلدەردى تۇنگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەۋگە تارتۋعا ولاردىڭ كەلىسىمىمەن عانا جول بەرىلەدى.
3. تۇنگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەۋگە 18 جاسقا تولماعان ادامدار مەن تۇنگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەۋگە مەديسينالىق قورىتىندىسى بولعان جاعدايدا وزگە دە ادامدار جىبەرىلمەيدى.
جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قالىپتى ۇزاقتىعى
ق ر ەك 68 - باپ. جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قالىپتى ۇزاقتىعى:
1. جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قالىپتى ۇزاقتىعى اپتاسىنا 40 ساعاتتان اسپاۋى ءتيىس.
III تاپسىرما.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك قۇقىعى. تەست ورىنداۋ.
1. ەڭبەك قۇقىعى:
A) ەكولوگيالىق قۇقىقتىق قاتىناستار
B) جالدامالى ەڭبەكتى قولدانۋ سالاسىندا پايدا بولاتىن قاتىناستاردى رەتتەمەيتىن قۇقىق سالاسى
C) جەر قۇقىقتىق قاتىناستارى
D) كاسىپكەرلىك قاتىناستار+
E) اكىمشىلىك قۇقىقتىق قاتىناستار
2. ەڭبەك قۇقىعىنىڭ جالپى قۇقىقتىق قاعيدالارى:
A) زاڭدىلىق+
C) جۇمىسسىزدىقتان الەۋمەتتىك قورعاۋ
D) ازاماتتار مەن ۇيىمداردىڭ مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋ
E) ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋ
F) قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى سوتتىق قورعاۋ
3. ەڭبەك قۇقىعىنىڭ قاينار كوزدەرى بولىپ كەلەسى اكتىلەر تابىلادى:
A) حالىقارالىق شارتتار
C) ق ر ەڭبەك كودەكسى 23 قاراشا 2015جىل+
D) ق ر جەر كودەكسى 20 - ماۋسىم 2003جىل
E) ق ر«كاسىپكەرلىك قىزمەت تۋرالى» زاڭ
F) ق ر ەكولوگيالىق كودەكسى 9 - قاڭتار 2007جىل
4. الەۋمەتتىك ارىپتەستىك مىندەتتەرى:
A) جەردى ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋ
B) ءتيىمدى مەحانيزم قالىپتاستىرۋ
C) وكىم قابىلداۋ
D) الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە قاتىسۋ+
E) سوتتا وكىلدىك ەتۋ
5. ماتەريالدىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ نىساندارى:
A) جەكە
B) جالپى
C) جەكە، ۇجىمدىق+
D) بولىمنەن
E) ەرەكشە
6. ەڭبەك داۋلارىنىڭ تۋىنداۋى:
A) الەۋمەتتىك - قۇقىقتىق فاكتورلاردا+
B) ەڭبەك ءتارتىبىنىڭ نىعايا ءتۇسۋى
C) لوكالدىق قۇقىقتىق رەتتەۋ
D) كاسىپورىندارىنىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەمەۋى
E) وندىرىستىك فاكتورلاردا
7. الەۋمەتتىك ارىپتەستىكتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى:
A) قوعامداعى بارلىق جىكتەردىڭ مۇددەلەرىن وبەكتيۆتى تۇردە ەسكەرۋ نەگىزىندە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتۋگە جاردەمدەسۋ+
B) قوعامدىق كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتۋگە جاردەمدەسۋ+
C) بارلىق دەڭگەيدەگى الەۋمەتتىك ارىپتەستەر اراسىنداعى كونسۋلتاسيالار مەن كەلىسسوزدەر پروسەسىنە جاردەمدەسۋ+
E) الەۋمەتتىك ارىپتەستەر اراسىنداعى كونسۋلتاسيالار مەن كەلىسسوزدەر پروسەسى+
F) جۇمىسپەن قامتۋ قىزمەتتەرى+
8. جۇمىسسىزدار رەتىندە تانىلمايتىن ازاماتتار:
A) لاۋازىمى تومەندەتىلگەن قىزمەتكەر+
B) جۇمىس ورنىن اۋىستىرعان قىزمەتكەر
C) بالانى كۇتۋ بويىنشا دەمالىستاعى تۇلعا
D) ەڭبەك ءوتىلى بويىنشا زەينەتكەرلىككە شىققان تۇلعالار
نەگىزگى ءبولىم – جاڭا ساباق.
اسسوسياسيا ءادىسى:
- ستۋدەنتتەر، بىزدەر وتكەن ساباقتا نە تۋرالى بىلدىك؟
- ەڭبەك قۇقىعى تۋرالى بىلدىك.
- ەڭبەك دەگەنىمىز نە ەكەن؟
- ەڭبەك – ادامنىڭ ءوز قاجەتتەرىن قاناعاتتاندىرۋى.
- ەڭبەك قاتىناستارى دەگەنىمىز نە؟
- ق ر - نىڭ ەڭبەك زاڭناماسىندا، ۇجىمدىق شارتتاردا جانە جۇمىس بەرۋشىنىڭ اكتىلەرىندە كوزدەلگەن قۇقىقتار مەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە قىزمەتكەر مەن جۇمىس بەرۋشى اراسىندا تۋىندايتىن قاتىناستار.
- ەڭبەك شارتى دەگەنىمىز نە؟
- قىزمەتكەر مەن جۇمىس بەرۋشى اراسىندا جازباشا تۇردە جاسالىناتىن كەلىسىم.
- ەڭبەك شارتىن جاساسۋعا جول بەرىلەتىن جاس مولشەرى؟
- 16 جاس.
وقۋشىلارعا سۇراق قويۋ:
- ولاي بولسا بالالار ەڭبەك پەن سالىقتىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
- سالىق دەگەنىمىز نە؟
سالىق ادامزاتقا ەرتە زاماننان بەلگىلى. كىمنىڭ ءوز مەنشىگىنەن ايرىلعىسى كەلەدى، سوندىقتان سالىق تولەۋ ماسەلەسى ءارقاشان نارازىلىق تۋدىرىپ وتىرعان. سالىقتىڭ قاجەتتىلىگىن ويشىل ادامدار باياعىدا انىق ۇققاندىعى سونشا، 1789 جىلدىڭ وزىندە اقش تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بەندجامين فرانكلين: «مىنا ومىردە ءولىم مەن سالىق اقيقات» دەپ جازعان. جۇرتتىڭ بارشاسى دا سالىق تولەۋگە مىندەتتى. سالىق كومەگىمەن مەملەكەت كوپ نارسەگە، سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق پروسەسكە اسەر ەتىپ وتىرادى. ولار بەلگىلى ءبىر قىزمەت تۇرلەرىن ىنتالاندىرىپ، ونەركاسىپتىڭ ءارتۇرلى سالاسىن دامىتۋعا، اينالىمداعى اقشا مولشەرىن رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سالىق كوبىنەسە رەنىشپەن قابىلداناتىندىعىنا قاراماستان قازىرگى قوعام دا، ۇكىمەت تە ونسىز تىرشىلىك ەتە المايدى. ورتا عاسىردا ءومىر سۇرگەن فيلوسوف، ءارى عۇلاما فوما اكۆينسكيي سالىقتى «ادامدى زاڭدى تۇردە توناۋ» دەگەن. ياعني مەملەكەت قاراپايىم حالىقتىڭ ەسەبىنەن كۇن كورىپ وتىر. مىسالى: ءونىم وندىرەتىن مەكەمەلەر ولار ءوز ەسەبىنەن قاجەتتىلىكتەرىن قارجىلاندىرادى، ال مىنا ءونىم وندىرمەيتىن ياعني، الەۋمەتتىك جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مىنا حالىقتىڭ ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلىپ وتىر. سالىق سوناۋ 1867 - 1868 جانە 1886 - 1891 جىلدارداعى رەفورمالاردا جەر ساياساتى پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارلاۋ نەگىزىندە جۇرگىزىلدى.
"كوشپەندىلەردەن ارتىلىپ قالعان جەرلەر مەملەكەتتىك مۇلىك مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتەدى". كوشپەندىلەر پايدالانعان جەر قىستاۋعا، جايلاۋعا جانە وڭدەيتىن جەرلەرگە بولىنەدى. "مال جايىلىمدارى جەتىسپەگەن جاعدايدا، مال يەلەرى اۋىل قوعامدارى مەن جەكە ادامداردىڭ جەرىندە مال جايعانى ءۇشىن اقى تولەۋگە ءتيىس بولدى".
قازاقتارعا جەرلەرىن رەسەيدىڭ ەۋروپالىق بولىگىنەن قونىس اۋدارىپ كەلگەن ورىس شارۋالارىنا بەلگىلى ءبىر مولشەردە جالعا بەرۋىنە رۇقسات ەتىلدى. ال مۇنىڭ ءوزى ولاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان اتامەكەنىنەن ايىرىلىپ، وزدەرىنىڭ جەرسىز قالۋىنا الىپ بارىپ سوقتىردى.
ءاربىر قازاق شاڭىراعى مىنانداي مولشەردە سالىق تولەپ تۇردى:
- ءتۇتىن سالىعى
- زەمستۆو سالىعى
- قوعامدىق سالىقتار
- مەكتەپتەرگە بارعانى ءۇشىن سالىق تولەپ وتىردى.
ءقازىر دە سالىقتى جيناۋدىڭ باستى ماقساتى بيۋدجەتتى تولتىرۋ بولىپ قالعانىمەن دە، سالىقتارعا قويىلاتىن تالاپتار وزگەردى. بۇگىنگى كۇندەرى سالىق كەلەسى قاجەتتىلىكتەرگە يە بولۋى مۇمكىن:
سالىق بيۋدجەتكە ناقتى تابىس اكەلۋى كەرەك.
سالىق تولەۋشىگە تۇسىنىكتى بولۋ كەرەك.
سالىق جيناۋعا ىڭعايلى بولۋ كەرەك.
سالىق تۇزەتۋ ەنگىزۋگە وڭاي بولۋى كەرەك.
سالىق ادام كۇشى مەن بەلسەندىلىگىن باسپاۋى كەرەك.
سالىقتار - بۇل مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتكە جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردان الاتىن مىندەتتى جارناسى.
سالىقتاردىڭ باستى قىزمەتىنە ۇكىمەتتىڭ ءوزىنىڭ شىعىندارىن وتەۋ جاتادى. ءبىراق سالىقتاردىڭ باسقا دا قىزمەتتەرى بار. كەيدە سالىقتار ءوندىرىستىڭ بەلگىلى سالالارىن قورعاۋ ءۇشىن الىنادى.
سالىقتار، سونىمەن قاتار، ۇكىمەتتىڭ كوزقاراسى بويىنشا، زيان قىزمەتكە بوگەت بولۋ ءۇشىن قولدانادى. مىسالى: «كۇنا» سالىقتارى دەپ اتالاتىن ءسپيرتتى ىشىمدىكتەر مەن تەمەكىلەرگە سالىناتىن سالىقتار اقشا الۋ جانە، سونىمەن بىرگە، تەمەكى شەگۋ مەن ىشىمدىك ىشۋدەن ادامداردىڭ كوڭىلىن اۋدارۋ ماقساتىمەن الىنادى. بۇل سالىق اكسيزدى سالىق دەپ اتالادى.
اكسيز - وندىرىسكە نەمەسە جەكە تاۋار ءتۇرىنىڭ ساتىلۋىنا سالىناتىن سالىق.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 35 بابىنا ساي سالىق تولەۋ ءاربىر ازاماتتىڭ بورىشى مەن مىندەتى بولىپ تابىلادى.
سالىقتار:
● تابىستارعا (ەڭبەكاقى، پايىز، رەنتا، پايدا)
● شىعىندارعا (ساتىپ الىناتىن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ باعالارىنان)
● مۇلىكتەرگە سالىنادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى سالىقتاردىڭ قۇرىلىمى مىناداي:
1. تابىس سالىعى
2. ققس
3. اكسيزدەر
4. باعالى قاعازدار ەميسسياسى ءۇشىن جيناق
جەرگىلىكتى:
1. جەر سالىعى
2. جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ مۇلىك سالىعى
3. كولىك سالىعى
4. زاڭدى تۇلعالاردى تىركەۋ ءۇشىن سالىق
5. قىزمەت تۇرلەرىمەن اينالىسۋعا قۇقىق
6. اۋكسيوندىق ساۋدا – ساتتىقتاردان تۇسەتىن سالىقتار.
ق ر قك 221 - باپ. ازاماتتىڭ سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەمدەردى تولەۋدەن جالتارۋى
- 200/1000 اەك – كە دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل سالۋعا، نە 180 ساعاتتان 240 ساعاتقا دەيىنگى مەرزىمگە قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋعا، نە 2 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە تۇزەۋ جۇمىستارىنا جازالانادى.
V. قورىتىندىلاۋ (سىناق حات بەرۋ ارقىلى قورىتىلادى).
VI. باعالاۋ.
قاي توپ كوپ اقشا جيناسا، سول توپ جەڭىسكە جەتەدى. جەڭىسكە ءبىرىنشى جەتكەن توپقا ەلىمىزدىك تۋىن، ەكىنشى جەتكەن توپقا مونەتا ساقتايتىن سۋۆەنير تابىستاۋ جانە قۇتتىقتاۋ.
YII. ءۇي تاپسىرماسى.
سالىق قۇقىعىن وقىپ كەلۋ. سالىق كودەكسىن قاراۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ماڭعىستاۋ گۋمانيتارلىق كوللەدجىنىڭ
الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق پاندەر وقىتۋشىسى
ماتجانوۆا ايزادا باۋرجانوۆنا
تاقىرىبى: سالىق قۇقىعى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: سالىقتاردىڭ انىقتاماسىن بەرۋ جانە ولاردىڭ جىكتەلۋىن ءتۇسىندىرۋ. ۇكىمەتتىڭ ءوز اقشاسىن قالاي تاباتىنىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، وي قوزعاۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وزدىگىنەن ىزدەنۋگە، ەڭبەكتەنۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، كەستەلەر، سيقىرلى ساندىقشا، سلايد، تەست، سىناق حات.
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسى، سۇراق - جاۋاپ، توپپەن جۇمىس، وي قوزعاۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
1. ستۋدەنتتەرمەن سالەمدەسۋ، ولاردى ساباققا دايىنداۋ.
2. كابينەت تازالىعىنا ءمان بەرۋ.
3. ستۋدەنتتەردى توپقا ءبولۋ (ءى توپ – جەكە تۇلعالار، ءىى توپ – زاڭدى تۇلعالار).
4. باعالاۋ (بانكنوتتاردى ۇلەستىرۋ ارقىلى باعالايمىن).
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
ءۇي تاپسىرماسى ەكى توپقا كەزەك – كەزەگىمەن «سيقىرلى ساندىقشا»، تەست تاپسىرمالارى، توپپەن جۇمىس جانە اسسوسياسيا ءادىسى ارقىلى تەكسەرەمىن.
I – تاپسىرما.
1. اۋىر جۇمىس اتقاراتىن قىزمەتكەرلەر مەن قالىپتى جۇمىس اتقاراتىن قىزمەتكەرلەردىڭ ايلىق جالاقىسى قانداي مولشەردە تولەنەدى؟ (قالىپتى قىزمەت اتقاراتىن قىزمەتكەرلەرمەن بىردەي جالاقى الادى جانە ولارعا جوعارعى لاۋازىمدىق ايلىق اقى تولەنەدى نەمەسە قوسىمشا اقى تولەنەدى)
2. ەك 64 - بابىندا كورسەتىلگەن تارتىپتىك جازالار (ەسكەرتۋ، سوگىس، قاتاڭ سوگىس، ەڭبەك شارتىن جۇمىس بەرۋشىنىڭ باستاماسى بويىنشا بۇزۋ).
3. جەكە ەڭبەك شارتى قانداي مەرزىمگە جاسالىنادى؟(بەلگىسىز مەرزىمگە، ءبىر جىلدان كەم ەمەس بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە جاسالۋى مۇمكىن)
4. ەڭبەك شارتىن توقتاتۋ نەگىزدەرى (تاراپتاردىڭ كەلىسىمى بويىنشا بۇزۋ، ەڭبەك شارتى مەرزىمىنىڭ اياقتالۋى، جۇمىس بەرۋشىنىڭ باستاماسى نەمەسە قىزمەتكەردىڭ باستاماسى بويىنشا ەڭبەك شارتىن بۇزۋ، جانە ت. ب.).
5. ەڭبەك قاتىناستارى جالعاستىرىلعان كەزدە ەڭبەك شارتى قانداي مەرزىمگە جاسالعان دەپ ەسەپتەلىنەدى؟ (بەلگىلەنبەگەن مەرزىمگە)
6. ءوندىرىستىڭ ەكونوميكالىق جاي - كۇيى ناشارلاۋىنا بايلانىستى قىسقارتىلعان قىزمەتكەرگە
II تاپسىرما.
تۇنگى ۋاقىتتاعى جۇمىس
ق ر ەك 76 - باپ. تۇنگى ۋاقىتتاعى جۇمىس:
1. 22 ساعاتتان باستاپ، تاڭعى 6 - عا دەيىنگى ۋاقىت تۇنگى ۋاقىت بولىپ ەسەپتەلەدى.
2. جۇكتى ايەلدەردى تۇنگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەۋگە تارتۋعا ولاردىڭ كەلىسىمىمەن عانا جول بەرىلەدى.
3. تۇنگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەۋگە 18 جاسقا تولماعان ادامدار مەن تۇنگى ۋاقىتتا جۇمىس ىستەۋگە مەديسينالىق قورىتىندىسى بولعان جاعدايدا وزگە دە ادامدار جىبەرىلمەيدى.
جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قالىپتى ۇزاقتىعى
ق ر ەك 68 - باپ. جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قالىپتى ۇزاقتىعى:
1. جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قالىپتى ۇزاقتىعى اپتاسىنا 40 ساعاتتان اسپاۋى ءتيىس.
III تاپسىرما.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك قۇقىعى. تەست ورىنداۋ.
1. ەڭبەك قۇقىعى:
A) ەكولوگيالىق قۇقىقتىق قاتىناستار
B) جالدامالى ەڭبەكتى قولدانۋ سالاسىندا پايدا بولاتىن قاتىناستاردى رەتتەمەيتىن قۇقىق سالاسى
C) جەر قۇقىقتىق قاتىناستارى
D) كاسىپكەرلىك قاتىناستار+
E) اكىمشىلىك قۇقىقتىق قاتىناستار
2. ەڭبەك قۇقىعىنىڭ جالپى قۇقىقتىق قاعيدالارى:
A) زاڭدىلىق+
C) جۇمىسسىزدىقتان الەۋمەتتىك قورعاۋ
D) ازاماتتار مەن ۇيىمداردىڭ مەنشىك قۇقىعىن قورعاۋ
E) ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىن قورعاۋ
F) قۇقىقتار مەن بوستاندىقتاردى سوتتىق قورعاۋ
3. ەڭبەك قۇقىعىنىڭ قاينار كوزدەرى بولىپ كەلەسى اكتىلەر تابىلادى:
A) حالىقارالىق شارتتار
C) ق ر ەڭبەك كودەكسى 23 قاراشا 2015جىل+
D) ق ر جەر كودەكسى 20 - ماۋسىم 2003جىل
E) ق ر«كاسىپكەرلىك قىزمەت تۋرالى» زاڭ
F) ق ر ەكولوگيالىق كودەكسى 9 - قاڭتار 2007جىل
4. الەۋمەتتىك ارىپتەستىك مىندەتتەرى:
A) جەردى ءتيىمدى پايدالانۋدى قامتاماسىز ەتۋ
B) ءتيىمدى مەحانيزم قالىپتاستىرۋ
C) وكىم قابىلداۋ
D) الەۋمەتتىك تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋگە قاتىسۋ+
E) سوتتا وكىلدىك ەتۋ
5. ماتەريالدىق جاۋاپكەرشىلىكتىڭ نىساندارى:
A) جەكە
B) جالپى
C) جەكە، ۇجىمدىق+
D) بولىمنەن
E) ەرەكشە
6. ەڭبەك داۋلارىنىڭ تۋىنداۋى:
A) الەۋمەتتىك - قۇقىقتىق فاكتورلاردا+
B) ەڭبەك ءتارتىبىنىڭ نىعايا ءتۇسۋى
C) لوكالدىق قۇقىقتىق رەتتەۋ
D) كاسىپورىندارىنىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەمەۋى
E) وندىرىستىك فاكتورلاردا
7. الەۋمەتتىك ارىپتەستىكتىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى:
A) قوعامداعى بارلىق جىكتەردىڭ مۇددەلەرىن وبەكتيۆتى تۇردە ەسكەرۋ نەگىزىندە الەۋمەتتىك تۇراقتىلىق پەن قوعامدىق كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتۋگە جاردەمدەسۋ+
B) قوعامدىق كەلىسىمدى قامتاماسىز ەتۋگە جاردەمدەسۋ+
C) بارلىق دەڭگەيدەگى الەۋمەتتىك ارىپتەستەر اراسىنداعى كونسۋلتاسيالار مەن كەلىسسوزدەر پروسەسىنە جاردەمدەسۋ+
E) الەۋمەتتىك ارىپتەستەر اراسىنداعى كونسۋلتاسيالار مەن كەلىسسوزدەر پروسەسى+
F) جۇمىسپەن قامتۋ قىزمەتتەرى+
8. جۇمىسسىزدار رەتىندە تانىلمايتىن ازاماتتار:
A) لاۋازىمى تومەندەتىلگەن قىزمەتكەر+
B) جۇمىس ورنىن اۋىستىرعان قىزمەتكەر
C) بالانى كۇتۋ بويىنشا دەمالىستاعى تۇلعا
D) ەڭبەك ءوتىلى بويىنشا زەينەتكەرلىككە شىققان تۇلعالار
نەگىزگى ءبولىم – جاڭا ساباق.
اسسوسياسيا ءادىسى:
- ستۋدەنتتەر، بىزدەر وتكەن ساباقتا نە تۋرالى بىلدىك؟
- ەڭبەك قۇقىعى تۋرالى بىلدىك.
- ەڭبەك دەگەنىمىز نە ەكەن؟
- ەڭبەك – ادامنىڭ ءوز قاجەتتەرىن قاناعاتتاندىرۋى.
- ەڭبەك قاتىناستارى دەگەنىمىز نە؟
- ق ر - نىڭ ەڭبەك زاڭناماسىندا، ۇجىمدىق شارتتاردا جانە جۇمىس بەرۋشىنىڭ اكتىلەرىندە كوزدەلگەن قۇقىقتار مەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە قىزمەتكەر مەن جۇمىس بەرۋشى اراسىندا تۋىندايتىن قاتىناستار.
- ەڭبەك شارتى دەگەنىمىز نە؟
- قىزمەتكەر مەن جۇمىس بەرۋشى اراسىندا جازباشا تۇردە جاسالىناتىن كەلىسىم.
- ەڭبەك شارتىن جاساسۋعا جول بەرىلەتىن جاس مولشەرى؟
- 16 جاس.
وقۋشىلارعا سۇراق قويۋ:
- ولاي بولسا بالالار ەڭبەك پەن سالىقتىڭ اراسىندا قانداي بايلانىس بار؟
- سالىق دەگەنىمىز نە؟
سالىق ادامزاتقا ەرتە زاماننان بەلگىلى. كىمنىڭ ءوز مەنشىگىنەن ايرىلعىسى كەلەدى، سوندىقتان سالىق تولەۋ ماسەلەسى ءارقاشان نارازىلىق تۋدىرىپ وتىرعان. سالىقتىڭ قاجەتتىلىگىن ويشىل ادامدار باياعىدا انىق ۇققاندىعى سونشا، 1789 جىلدىڭ وزىندە اقش تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسى اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بەندجامين فرانكلين: «مىنا ومىردە ءولىم مەن سالىق اقيقات» دەپ جازعان. جۇرتتىڭ بارشاسى دا سالىق تولەۋگە مىندەتتى. سالىق كومەگىمەن مەملەكەت كوپ نارسەگە، سونىڭ ىشىندە ەكونوميكالىق پروسەسكە اسەر ەتىپ وتىرادى. ولار بەلگىلى ءبىر قىزمەت تۇرلەرىن ىنتالاندىرىپ، ونەركاسىپتىڭ ءارتۇرلى سالاسىن دامىتۋعا، اينالىمداعى اقشا مولشەرىن رەتتەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سالىق كوبىنەسە رەنىشپەن قابىلداناتىندىعىنا قاراماستان قازىرگى قوعام دا، ۇكىمەت تە ونسىز تىرشىلىك ەتە المايدى. ورتا عاسىردا ءومىر سۇرگەن فيلوسوف، ءارى عۇلاما فوما اكۆينسكيي سالىقتى «ادامدى زاڭدى تۇردە توناۋ» دەگەن. ياعني مەملەكەت قاراپايىم حالىقتىڭ ەسەبىنەن كۇن كورىپ وتىر. مىسالى: ءونىم وندىرەتىن مەكەمەلەر ولار ءوز ەسەبىنەن قاجەتتىلىكتەرىن قارجىلاندىرادى، ال مىنا ءونىم وندىرمەيتىن ياعني، الەۋمەتتىك جانە مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مىنا حالىقتىڭ ەسەبىنەن قارجىلاندىرىلىپ وتىر. سالىق سوناۋ 1867 - 1868 جانە 1886 - 1891 جىلدارداعى رەفورمالاردا جەر ساياساتى پاتشا ۇكىمەتىنىڭ وتارلاۋ نەگىزىندە جۇرگىزىلدى.
"كوشپەندىلەردەن ارتىلىپ قالعان جەرلەر مەملەكەتتىك مۇلىك مينيسترلىگىنىڭ قاراماعىنا وتەدى". كوشپەندىلەر پايدالانعان جەر قىستاۋعا، جايلاۋعا جانە وڭدەيتىن جەرلەرگە بولىنەدى. "مال جايىلىمدارى جەتىسپەگەن جاعدايدا، مال يەلەرى اۋىل قوعامدارى مەن جەكە ادامداردىڭ جەرىندە مال جايعانى ءۇشىن اقى تولەۋگە ءتيىس بولدى".
قازاقتارعا جەرلەرىن رەسەيدىڭ ەۋروپالىق بولىگىنەن قونىس اۋدارىپ كەلگەن ورىس شارۋالارىنا بەلگىلى ءبىر مولشەردە جالعا بەرۋىنە رۇقسات ەتىلدى. ال مۇنىڭ ءوزى ولاردىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان اتامەكەنىنەن ايىرىلىپ، وزدەرىنىڭ جەرسىز قالۋىنا الىپ بارىپ سوقتىردى.
ءاربىر قازاق شاڭىراعى مىنانداي مولشەردە سالىق تولەپ تۇردى:
- ءتۇتىن سالىعى
- زەمستۆو سالىعى
- قوعامدىق سالىقتار
- مەكتەپتەرگە بارعانى ءۇشىن سالىق تولەپ وتىردى.
ءقازىر دە سالىقتى جيناۋدىڭ باستى ماقساتى بيۋدجەتتى تولتىرۋ بولىپ قالعانىمەن دە، سالىقتارعا قويىلاتىن تالاپتار وزگەردى. بۇگىنگى كۇندەرى سالىق كەلەسى قاجەتتىلىكتەرگە يە بولۋى مۇمكىن:
سالىق بيۋدجەتكە ناقتى تابىس اكەلۋى كەرەك.
سالىق تولەۋشىگە تۇسىنىكتى بولۋ كەرەك.
سالىق جيناۋعا ىڭعايلى بولۋ كەرەك.
سالىق تۇزەتۋ ەنگىزۋگە وڭاي بولۋى كەرەك.
سالىق ادام كۇشى مەن بەلسەندىلىگىن باسپاۋى كەرەك.
سالىقتار - بۇل مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتكە جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردان الاتىن مىندەتتى جارناسى.
سالىقتاردىڭ باستى قىزمەتىنە ۇكىمەتتىڭ ءوزىنىڭ شىعىندارىن وتەۋ جاتادى. ءبىراق سالىقتاردىڭ باسقا دا قىزمەتتەرى بار. كەيدە سالىقتار ءوندىرىستىڭ بەلگىلى سالالارىن قورعاۋ ءۇشىن الىنادى.
سالىقتار، سونىمەن قاتار، ۇكىمەتتىڭ كوزقاراسى بويىنشا، زيان قىزمەتكە بوگەت بولۋ ءۇشىن قولدانادى. مىسالى: «كۇنا» سالىقتارى دەپ اتالاتىن ءسپيرتتى ىشىمدىكتەر مەن تەمەكىلەرگە سالىناتىن سالىقتار اقشا الۋ جانە، سونىمەن بىرگە، تەمەكى شەگۋ مەن ىشىمدىك ىشۋدەن ادامداردىڭ كوڭىلىن اۋدارۋ ماقساتىمەن الىنادى. بۇل سالىق اكسيزدى سالىق دەپ اتالادى.
اكسيز - وندىرىسكە نەمەسە جەكە تاۋار ءتۇرىنىڭ ساتىلۋىنا سالىناتىن سالىق.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋسياسىنىڭ 35 بابىنا ساي سالىق تولەۋ ءاربىر ازاماتتىڭ بورىشى مەن مىندەتى بولىپ تابىلادى.
سالىقتار:
● تابىستارعا (ەڭبەكاقى، پايىز، رەنتا، پايدا)
● شىعىندارعا (ساتىپ الىناتىن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ باعالارىنان)
● مۇلىكتەرگە سالىنادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى سالىقتاردىڭ قۇرىلىمى مىناداي:
1. تابىس سالىعى
2. ققس
3. اكسيزدەر
4. باعالى قاعازدار ەميسسياسى ءۇشىن جيناق
جەرگىلىكتى:
1. جەر سالىعى
2. جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ مۇلىك سالىعى
3. كولىك سالىعى
4. زاڭدى تۇلعالاردى تىركەۋ ءۇشىن سالىق
5. قىزمەت تۇرلەرىمەن اينالىسۋعا قۇقىق
6. اۋكسيوندىق ساۋدا – ساتتىقتاردان تۇسەتىن سالىقتار.
ق ر قك 221 - باپ. ازاماتتىڭ سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەمدەردى تولەۋدەن جالتارۋى
- 200/1000 اەك – كە دەيىنگى مولشەردە ايىپپۇل سالۋعا، نە 180 ساعاتتان 240 ساعاتقا دەيىنگى مەرزىمگە قوعامدىق جۇمىستارعا تارتۋعا، نە 2 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە تۇزەۋ جۇمىستارىنا جازالانادى.
V. قورىتىندىلاۋ (سىناق حات بەرۋ ارقىلى قورىتىلادى).
VI. باعالاۋ.
قاي توپ كوپ اقشا جيناسا، سول توپ جەڭىسكە جەتەدى. جەڭىسكە ءبىرىنشى جەتكەن توپقا ەلىمىزدىك تۋىن، ەكىنشى جەتكەن توپقا مونەتا ساقتايتىن سۋۆەنير تابىستاۋ جانە قۇتتىقتاۋ.
YII. ءۇي تاپسىرماسى.
سالىق قۇقىعىن وقىپ كەلۋ. سالىق كودەكسىن قاراۋ.
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
تاربيەشىلەرگە ارنالعان پسيحولوگيالىق جاتتىعۋلار.
