شاعىن ورتالىق قۇرىلىمىندا پەداگوگيكالىق جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيانى ەندىرۋ
ءى. كىرىسپە ءبولىم
تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ العاشقى ءدانى – مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە وشاعى.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
شاعىن ورتالىق قۇرىلىمىندا پەداگوگيكالىق جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيانى ەندىرۋ.
مەنىڭ ءىس - تاجىريبەمنەن
ءىىى. قورىتىندى ءبولىم
وركەنيەت جولىندا العا ۇمتىلعان ۇلت، ەڭ الدىمەن كەلەشەك ۇرپاققا وقۋ – ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ ءىسىن دۇرىس جولعا قويۋى ءتيىس. ۇلتتىڭ كەلەشەگى، ءسوز جوق تاربيەلى ۇرپاققا بايلانىستى. وتباسىندا اتا - انانىڭ ىقىلاسى مەن مەيىرىمىنەن ءنار العان بالا بالاباقشادا تاربيەشىلەردىڭ شۇعىلالى شۋاعىنا بولەنەدى. بالانىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرمەن مۇمكىندىكتەردى اشىپ، ولاردىڭ ونەگەلى دە تاربيەلى بولىپ بوي تۇزەۋىنە بالاباقشانىڭ ماڭىزى زور. شاعىن ورتالىق – بۇل بالا تۇلعاسىمەن ساپاسىنىڭ دامۋى قۋاتتى جۇرەتىن، ەرەكشە قۇندى قايتالانباس كەزەڭى. سوندىقتاندا بالاباقشادا بالا تاربيەلەپ، ولارمەن جۇمىس ىستەۋ قيىن دا جاۋاپتى جۇمىس. بالالاردى سويلەۋ، قورشاعان ورتاعا دۇرىس كوزقاراستا بولۋ، جاعدايلاردى وبەكتيۆتى تۇردە باقىلاپ، تالداۋ جاساۋعا ۇيرەتۋ، ويىن دۇرىس ايتۋعا، دالەلدەۋگە، سويلەۋ مادەنيەتىنە ۇيرەتۋ تاربيەشىنىڭ تالىمىنە بايلانىستى. ارينە، ولاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز، ءيمپۋلسيۆتى قابىلداۋ مۇمكىندىكتەرى ءارتۇرلى. دەگەنمەن ءار بالانىڭ ءار نارسەگە بەيىمى بولادى. بالانىڭ تۇلعالىق دامۋىنا، قالىپتاسۋىنا باعىت - باعدار بەرەتىن جاعدايلار جاساۋ ارقىلى باسقارۋ بولىپ تابىلادى.
شاعىن ورتالىقتىڭ مىندەتتەرى:
سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ قۇندىلىعىنا بالالاردى قاتىستىرۋ؛
ەموسيونالدىق امان - ساۋلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، ءارتۇرلى كوركەمدىك ءىس - ارەكەت تۇرىنە جاعداي جاساۋ؛
تالابىن، بىلۋگە قۇمارلىعىن، ەركىندىگىن دامىتۋ؛
اينالاداعى الەم جايىندا ءبىلىمىن قالىپتاستىرۋ؛
شاعىن ورتالىقتىڭ ماقساتتارى:
تۋعان جەرىن، حالقىن سۇيەتىن، تاريحىن، مادەنيەتىن، ادەت - عۇرپىن جاقسى بىلەتىن ۇرپاق تاربيەلەۋ؛
دەنساۋلىعىن ساقتاۋ، نىعايتۋ؛
پسيحولوگيالىق دامۋىنا جاعداي جاساۋ (ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ، قابىلداۋ)؛
مەكتەپكە وقۋعا دايىندىق (مەكتەپ، مەكتەپ ەرەجەسى، قوڭىراۋ، ءۇزىلىس)؛
ءححى عاسىر بىلىمدىلەر عاسىرى بولعاندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا زامانعا ساي زەردەلى، وي - ءورىسى جوعارى، جان - جاقتى دامىعان ۇرپاق قالىپتاستىرۋ مەملەكەتىمىزدىڭ العا قويعان اسا ماڭىزدى مىندەتى بولىپ تۇر. تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ العاشقى ءدانى – مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە وشاعىندا بەرىلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىمدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا «مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە - ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى ساتىسى»
مەكتەپكە دەيىنگى جانە جالپى ءبىلىم بەرۋدىڭ باعدارلاماسىنىڭ ساباقتاستىعى مىنانداي:
بولاشاق بالانىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىنىڭ نەگىزى رەتىندە مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ بىلۋگە دەگەن قۇمارلىعىن دامىتۋ؛
بالانىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋ باعىتتارى رەتىندەگى شىعارماشىلىق قيالىن قالىپتاستىرۋ؛
شىعارماشىلىق جانە باسقا مىندەتتەردى ءوز بەتىنشە شەشۋدىڭ ادىستەرى، قىزمەتتىڭ ءار تۇرىندە، ونىڭ ىشىندە وقۋ قىزمەتىندە تابىستى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرالدار رەتىندە بالا قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
وقۋ قىزمەتى تابىستىلىعى شارتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن كومۋنيكاتيۆتىلىكتى دامىتۋ؛
ءبىزدىڭ بالاباقشادا مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ زياتكەرلى دامۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەت ءاربىر تاربيەشىنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسى. تاربيەشىنىڭ كاسىبي جۇمىسى قانشالىقتى جوعارى بولسا، ول وقىتىپ تاربيەلەگەن تاربيەلەنۋشى دا سونشالىقتى اقىل - ويى دا دامىعان ساۋاتتى بولادى. كوپ ىزدەنۋ، دايىندالۋ، قوسىمشا ادەبيەتتەردى ورىندى قولدانا ءبىلۋ تاربيەشىنىڭ نەگىزگى ماقساتى.
مەن ءوزىم تاربيەلەپ وتىرعان «تولاعاي» ەرەسەكتەر توبىندا وتكىزگەن ادىستەرىمە توقتالار بولسام، بۇل ادىستەر بالالاردىڭ اقىل - ويلارى مەن قيالدارىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى.
«سيقىرلى بۇتاق» ءادىسى: تاڭەرتەڭگىلىك بالا قابىلدانىپ بولعاننان كەيىن بالالاردى تۇگەلدەۋ ماقساتىندا مەن تاربيەشىلەرگە مىنا «سيقىرلى بۇتاق» ءادىسىن ۇسىنامىن. بۇل ءادىس نەگىزىنەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ كۇندەلىكتى بالاباقشاعا قىزىعىپ كەلۋىنە اسەر ەتەدى. مەنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرىم كۇندە تاڭەرتەڭ كەلگەن ساتتە وزدەرىنىڭ سۋرەتى بار تاقيا مەن ساۋكەلەنى قوراپشادان الىپ «سيقىرلى بۇتاققا» ىلەدى. بۇل بۇتاقتىڭ سيقىرلىلىعى ءبىر كۇنى بۇتاقتاعى ساۋكەلە مەن تاقيا تۇگەل بولسا، ءبىر كۇنى بۇتاقتاعى زاتتار ازايادى. سوندىقتان دا بۇتاقتى سيقىرلى دەپ اتادىم. بۇل ءادىسىم مەنىڭ توبىمداعى بالالاردى تەز تۇگەلدەپ الۋىما كومەگىن تيگىزەدى. بۇل بالالار ءۇشىن دە قىزىقتى ءادىس. ناتيجەسىندە بالالاردىڭ بالاباقشاعا قىزىعۋشىلىعى ويانادى.
قولعاپ تەاترى: بۇل قولعاپ تەاترىن كوبىنە كوركەم ادەبيەت ساباعىندا پايدالاندىم. قولعاپ تەاترىندا ءتۇرلى - ءتۇستى قاعازدان كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسىن جاساپ ونى قولعا كيۋ ارقىلى ويناتتىم. مەن وسى ءتاسىلدى پايدالانىپ «ۇيشىك» ەرتەگىسىن وتكىزدىم. مۇندا جەرتەسەر تىشقان، باقىلداۋىق باقا، سەكەك قويان، جىلماڭ تۇلكى جانە دە قورباڭداعان ايۋدى جاسادىم. بۇل ۇيىمداستىرعان ءىس - ارەكەت قىزىقتى دا، اسەرلى بولدى. ناتيجەسىندە بالالاردى اۋىزبىرشىلىككە، دوستىققا، تاتۋلىققا ۇيرەتەدى.
موتوريكا: مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ساۋساق بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جاقسى دامۋى ونىڭ سويلەۋ قابىلەتىنىڭ ءوز دەڭگەيىنىڭ دامۋىنا جاقسى اسەرىن تيگىزەتىنىن كوپتەگەن عالىمدار دالەلدەپ وتىر. سوندىقتاندا جاتتىعۋ جاساپ قانا قويماي، ساۋساقتىڭ قيمىل - قوزعالىسىندا قاتار دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. ساۋساق بۇلشىق ەتى، زەيىنى، ويلاۋ، قيال، ءجۇرىس - تۇرىس، باقىلاۋ، ەستىپ جانە كورىپ ەستە ساقتاۋ، تىلمەن وتە تىعىز بايلانىستا بولادى. عالىمدار مىنانداي زاڭدىلىقتى العا تارتادى: ەگەر ساۋساقتىڭ قيمىل - قوزعالىسى جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس بولسا، وندا ءتىلدىڭ دامۋى ءوز دەڭگەيىندە بولادى. قولدىڭ قيمىلىن دامىتۋ ۇنەمى جۇرگىزىلىپ وتىرۋى كەرەك. وسىعان سۇيەنە وتىرىپ، «شىعارماشىلىق» ءبىلىم سالاسى بويىنشا ۇيىمداستىرعان وقۋ ءىس - ارەكەتىمدە ءتىس پاستاسىن پايدالانا وتىرىپ سۋرەت سالعىزدىم. ءتۇرلى – ءتۇستى پاراققا ءتىس پاستاسىمەن، سۇق ساۋساقتارىمەن قار ۇلپانىڭ سۋرەتتەرىن سالعىزدىم. ناتيجەسىندە ساۋساقتىڭ قيمىل - قوزعالىسى ارقىلى بالانىڭ سۋرەت سالۋعا قىزىعۋشىلىعى ارتادى جانە شاتتىققا، قۋانىشقا بولەيدى.
«وريگامي» ءادىسى: بۇل ءادىستى ءتىل دامىتۋ وقۋ ءىس - ارەكەتىندە «كوكتەم» تاقىرىبىندا قولداندىم. ءبىرىنشى توپ سۋرەت سالادى، ال ەكىنشى توپ وريگامي ادىسىمەن جۇمىس جاسايدى. ءبىر پلاكاتتى قولدانا وتىرىپ، سۋرەتشىلەر پلاكاتتىڭ جوعارعى جانە تومەنگى بولىگىنە قالاممەن سۋرەت سالادى، ال ەكىنشى توپ دايىن سۋرەتتەردى ورتاڭعى بولىگىنە جابىستىرادى. جوعارعى بولىگىنە بالالار بۇلتتىڭ، كۇننىڭ سۋرەتىن سالادى، ال تومەنگى بولىگىنە ءشوپ پەن گۇلدىڭ سۋرەتىن سالادى. ەكىنشى توپ سۋرەت اراسىنان اعاش ءۇيدىڭ، ءتورت تۇلىك مالدىڭ، قويشى اتانىڭ سۋرەتتەرىن تاۋىپ جابىستىرادى. دايىن بولعان جۇمىستان كوكتەم مەزگىلىنىڭ بەينەسى شىقتى. ناتيجەسىندە بالالار ۇيىمشىلدىقپەن قىزىعا جۇمىس جاسادى. بالالار ءبىر - ءبىرىن تىڭداي بىلۋگە، ويلانىپ ارەكەت جاساۋعا داعدىلانادى.
«سۋپەرماركەت» ويىنى: ءبىزدىڭ شاعىن ورتالىعىمىزدا «دامىتۋشى ورتالىق» بۇرىشىن جاساپ قويدىق. بۇل بۇرىشتا جينالعان زاتتارىمىزدى بالالار ويىن ۇستىندە قولدانادى. مىسالى، مەن «سۋپەرماركەت» ويىنىن جاپسىرۋ ساباعىندا قولداندىم، وندا بالالاردى توپقا ءبولىپ ءارتۇرلى تاپسىرمالار بەردىم. 1 - ءشى توپقا كيىمدەردىڭ سۋرەتىن، ءىى - ءشى توپقا سۋمكانىڭ، ءىى - ءشى توپقا ءدارى - دارمەكتىڭ، ءىۇ - ءشى توپقا اياق كيىمنىڭ، ءۇ - ءشى توپقا وپا، دالاپ، ءاتىر سۋلاردىڭ سۋرەتىن سالۋدى ۇسىندىم. ءار توپ ءوز سالعان سۋرەتتەرىن قيىپ، مەنىڭ قولىمداعى پلاكاتتىڭ قالتاشالارىنا كيىمدەردى ءبىر بولەك، سۋمكانى ءبىر بولەك، دارىلەردى ءبىر بولەك، اياق كيىمدى ءبىر بولەك، ءاتىر سۋلاردى ورىن - ورىندارىنا ورنالاستىرادى. مۇندا بالا قاي زاتتى سالۋ كەرەكتىگىن ءوزى تاڭدايدى. بۇدان بالالار دۇرىس ويلاۋعا ۇيرەنەدى. بۇل ويىن ارقىلى بالانىڭ قانداي زاتقا قىزىعۋشىلىعى بارىن انىقتاۋعا بولادى. بۇل ويىن بالانى شاپشاڭدىققا، جىلدامدىققا ۇيرەتەدى.
قۋىرشاق تەاترى: قۋىرشاق تەاترىن كوركەم ادەبيەت ساباعىندا ءجيى پايدالانامىن. «الدار كوسە مەن شىق بەرمەس شىعايباي» ەرتەگىسىندە كەيىپكەرلەردى قۋىرشاق تەاترى ارقىلى رولگە ءبولىپ بالالاردى ويناتتىم. بىزدە قازاقى بۇرىشىمىزدا كوپتەگەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن، ادەت - عۇرىپتارىن، سالت - داستۇرلەرىن تۇرمىستىق بۇيىمدارمەن تانىسادى. وسى زاتتاردى ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەت بارىسىندا قولدانىپ وتىرادى.
«جارقىراسىن جۇلدىزىڭ» ينتەللەكتۋالدى ويىنى: بالانىڭ وي - ءورىسىن، ءبىلىمىن كەڭەيتۋ اياسىندا «جارقىراسىن جۇلدىزىڭ» ينتەللەكتۋالدى ويىنىن وتكىزدىم. بالالاردى بەس سالا بويىنشا وتكەن تاقىرىپتاردان سۇراقتار بەرىپ، بىلىمدەرىن تياناقتاۋ. جارىسقا نەگىزى التى بالا قاتىسادى. ويىن ءتورت تۋردان تۇرادى. ءار تۋردىڭ ناتيجەسىن جۇلدىزشا ارقىلى انىقتايمىن.
ءى - تۋر – ءتىل دامىتۋ، اينالامەن تانىسۋ جانە ماتەماتيكا ساباعىنان بولادى. مىس: بۇل قانداي اڭ؟، مىناۋ نە، ءتۇسى قانداي؟ سۋرەتتە ادامنىڭ قاي مۇشەسى بەينەلەنگەن؟
ءىى - تۋر – ءبىر ءارىپ تاڭداتامىن سول ارىپكە سايكەس بىرنەشە سۋرەت جانە ول ارىپكە قاتىسى جوق ەكى سۋرەت بەرەمىن. «س» ءارىپى بەرىلسە سول ارىپكە بايلانىستى سۋرەتتەردى تابۋ كەرەك. مىس: ساقينا، سابىن، سۇلگى، ءسابىز، ساندىق، ساڭىراۋقۇلاق.
ءىىى - تۋر – «كىم جىلدام، كىم تەز قۇراستىرادى». گەومەتريالىق پىشىندەردەن بەينە قۇراستىرۋ. مىس: اققالا، ۇيشىك.
ءىۇ - تۋر – جەڭگەن بالاعا لوگيكالىق تاپسىرمالار بەرەمىن. سوڭىندا ەكى بالانىڭ بىرەۋى جەڭىسكە جەتەدى. جەڭىسكە جەتكەن بالانى «جۇلدىزىڭ جارقىراي بەرسىن، ءارقاشان بيىكتەردەن كورىنىپ ءجۇر»، - دەپ ماداقتادىم. ناتيجەسىندە بالانىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، شاپشاڭدىققا، تەز ويلاعىشتىققا بەيىمدەلەدى. مەن جۇمىس تاجىريبەمدە بالالاردى ۇيىقتاتار الدىندا ۇنەمى ەرتەگى ايتىپ ۇيىقتاتامىن.
كۇننىڭ ەكىنشى جارتىسىندا بالالاردى تۇسكى تىنىعۋ ۇيقىلارىنان وياتۋ كەزىندە مۋزىكا قوسىپ، مۋزىكا اۋەنىمەن وياتامىن. ۇيقىسىنان ويانعان بالالار توسەكتە جاتتىعۋ جاسايدى، ودان كەيىن ارنايى جاسالعان تۇيمەلى جولدان وتەدى. مەن تۇيمەلى جولدى بوساعان جەمىس شىرىندارىنىڭ قاقپاقتارىنان جاسادىم. بالاعا تۇيمەلى جولدىڭ پايداسى وتە كوپ. تاباننىڭ دۇرىس بولۋىنا جانە تىتىركەنۋ ارقىلى بويىنا جاعىمدى اسەر الادى. بالا تۇيمەلى جولدان وتكەننەن كەيىن كەشكە دەيىن ءوزىن سەرگەك سەزىنەدى. ۇيقىسىنان ويانعاننان كەيىن 3 ليتر سۋعا 1 يود تامشى ەرىتىندىسى قوسىلعان سۋمەن بالالاردىڭ اۋزىن شايامىن. بۇل ءادىس بالالاردى تۇماۋ ت. ب. اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
شاعىن ورتالىعىمىزدا ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەتتەن تىس ەرتەڭگىلىكتەر دە ءوتىپ تۇرادى. التىن كۇزگە بايلانىستى «كۇز پاتشالىعى» اتتى ەرتەڭگىلىك ءوتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا وراي «تاۋەلسىزدىك ەل تىرەگى» اتتى مەرەكەسىن تويلادىق. وندا بالالار وزدەرىن ءار قىرىنان تانىتتى.
قورىتا ايتقاندا، تاربيەلەۋ وقۋ ۇردىسىندە بالا مەن پەداگوگتىڭ تىعىز بايلانىسى ناتيجەسىندە مەكتەپكە دەيىنگى بالا ادامگەرشىلىك تاربيە الادى، ءتىل بايلىعى، سوزدىك قورى داميدى، وي - ءورىسى كەڭەيەدى، جەكە تۇلعا بولىپ داميدى. ءار تاربيەشى ءوز جۇمىسىنا قابىلەتتى بولسا، وندا بولاشاقتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بولاشاعى كوركەيىپ، دامىعان ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلامىز. ءار بالا تابيعاتتىڭ تاماشا جەمىسى.
بالا اۋەسقوي تىنىمسىز زەرتتەۋشى. سوندىقتاندا قىمباتتى ارىپتەستەر «اعاشتان اعاش رەڭ الادى، ادامنان ادام ءتالىم الادى» دەگەندەي بۇلدىرشىندەرىمىزدى يناباتتى دا، ونەگەلى ەتىپ تاربيەلەيىك.
تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ العاشقى ءدانى – مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە وشاعى.
ءىى. نەگىزگى ءبولىم.
شاعىن ورتالىق قۇرىلىمىندا پەداگوگيكالىق جاڭا يننوۆاسيالىق تەحنولوگيانى ەندىرۋ.
مەنىڭ ءىس - تاجىريبەمنەن
ءىىى. قورىتىندى ءبولىم
وركەنيەت جولىندا العا ۇمتىلعان ۇلت، ەڭ الدىمەن كەلەشەك ۇرپاققا وقۋ – ءبىلىم جانە تاربيە بەرۋ ءىسىن دۇرىس جولعا قويۋى ءتيىس. ۇلتتىڭ كەلەشەگى، ءسوز جوق تاربيەلى ۇرپاققا بايلانىستى. وتباسىندا اتا - انانىڭ ىقىلاسى مەن مەيىرىمىنەن ءنار العان بالا بالاباقشادا تاربيەشىلەردىڭ شۇعىلالى شۋاعىنا بولەنەدى. بالانىڭ بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرمەن مۇمكىندىكتەردى اشىپ، ولاردىڭ ونەگەلى دە تاربيەلى بولىپ بوي تۇزەۋىنە بالاباقشانىڭ ماڭىزى زور. شاعىن ورتالىق – بۇل بالا تۇلعاسىمەن ساپاسىنىڭ دامۋى قۋاتتى جۇرەتىن، ەرەكشە قۇندى قايتالانباس كەزەڭى. سوندىقتاندا بالاباقشادا بالا تاربيەلەپ، ولارمەن جۇمىس ىستەۋ قيىن دا جاۋاپتى جۇمىس. بالالاردى سويلەۋ، قورشاعان ورتاعا دۇرىس كوزقاراستا بولۋ، جاعدايلاردى وبەكتيۆتى تۇردە باقىلاپ، تالداۋ جاساۋعا ۇيرەتۋ، ويىن دۇرىس ايتۋعا، دالەلدەۋگە، سويلەۋ مادەنيەتىنە ۇيرەتۋ تاربيەشىنىڭ تالىمىنە بايلانىستى. ارينە، ولاردىڭ زەيىنى تۇراقسىز، ءيمپۋلسيۆتى قابىلداۋ مۇمكىندىكتەرى ءارتۇرلى. دەگەنمەن ءار بالانىڭ ءار نارسەگە بەيىمى بولادى. بالانىڭ تۇلعالىق دامۋىنا، قالىپتاسۋىنا باعىت - باعدار بەرەتىن جاعدايلار جاساۋ ارقىلى باسقارۋ بولىپ تابىلادى.
شاعىن ورتالىقتىڭ مىندەتتەرى:
سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ قۇندىلىعىنا بالالاردى قاتىستىرۋ؛
ەموسيونالدىق امان - ساۋلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، ءارتۇرلى كوركەمدىك ءىس - ارەكەت تۇرىنە جاعداي جاساۋ؛
تالابىن، بىلۋگە قۇمارلىعىن، ەركىندىگىن دامىتۋ؛
اينالاداعى الەم جايىندا ءبىلىمىن قالىپتاستىرۋ؛
شاعىن ورتالىقتىڭ ماقساتتارى:
تۋعان جەرىن، حالقىن سۇيەتىن، تاريحىن، مادەنيەتىن، ادەت - عۇرپىن جاقسى بىلەتىن ۇرپاق تاربيەلەۋ؛
دەنساۋلىعىن ساقتاۋ، نىعايتۋ؛
پسيحولوگيالىق دامۋىنا جاعداي جاساۋ (ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ، قابىلداۋ)؛
مەكتەپكە وقۋعا دايىندىق (مەكتەپ، مەكتەپ ەرەجەسى، قوڭىراۋ، ءۇزىلىس)؛
ءححى عاسىر بىلىمدىلەر عاسىرى بولعاندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا زامانعا ساي زەردەلى، وي - ءورىسى جوعارى، جان - جاقتى دامىعان ۇرپاق قالىپتاستىرۋ مەملەكەتىمىزدىڭ العا قويعان اسا ماڭىزدى مىندەتى بولىپ تۇر. تاربيە مەن ءبىلىمنىڭ العاشقى ءدانى – مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە وشاعىندا بەرىلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2015 جىلعا دەيىنگى ءبىلىمدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا «مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە - ۇزدىكسىز ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى ساتىسى»
مەكتەپكە دەيىنگى جانە جالپى ءبىلىم بەرۋدىڭ باعدارلاماسىنىڭ ساباقتاستىعى مىنانداي:
بولاشاق بالانىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىنىڭ نەگىزى رەتىندە مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ بىلۋگە دەگەن قۇمارلىعىن دامىتۋ؛
بالانىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋ باعىتتارى رەتىندەگى شىعارماشىلىق قيالىن قالىپتاستىرۋ؛
شىعارماشىلىق جانە باسقا مىندەتتەردى ءوز بەتىنشە شەشۋدىڭ ادىستەرى، قىزمەتتىڭ ءار تۇرىندە، ونىڭ ىشىندە وقۋ قىزمەتىندە تابىستى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قۇرالدار رەتىندە بالا قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
وقۋ قىزمەتى تابىستىلىعى شارتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن كومۋنيكاتيۆتىلىكتى دامىتۋ؛
ءبىزدىڭ بالاباقشادا مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ زياتكەرلى دامۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەت ءاربىر تاربيەشىنىڭ شىعارماشىلىق جۇمىسى. تاربيەشىنىڭ كاسىبي جۇمىسى قانشالىقتى جوعارى بولسا، ول وقىتىپ تاربيەلەگەن تاربيەلەنۋشى دا سونشالىقتى اقىل - ويى دا دامىعان ساۋاتتى بولادى. كوپ ىزدەنۋ، دايىندالۋ، قوسىمشا ادەبيەتتەردى ورىندى قولدانا ءبىلۋ تاربيەشىنىڭ نەگىزگى ماقساتى.
مەن ءوزىم تاربيەلەپ وتىرعان «تولاعاي» ەرەسەكتەر توبىندا وتكىزگەن ادىستەرىمە توقتالار بولسام، بۇل ادىستەر بالالاردىڭ اقىل - ويلارى مەن قيالدارىنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەدى.
«سيقىرلى بۇتاق» ءادىسى: تاڭەرتەڭگىلىك بالا قابىلدانىپ بولعاننان كەيىن بالالاردى تۇگەلدەۋ ماقساتىندا مەن تاربيەشىلەرگە مىنا «سيقىرلى بۇتاق» ءادىسىن ۇسىنامىن. بۇل ءادىس نەگىزىنەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ كۇندەلىكتى بالاباقشاعا قىزىعىپ كەلۋىنە اسەر ەتەدى. مەنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرىم كۇندە تاڭەرتەڭ كەلگەن ساتتە وزدەرىنىڭ سۋرەتى بار تاقيا مەن ساۋكەلەنى قوراپشادان الىپ «سيقىرلى بۇتاققا» ىلەدى. بۇل بۇتاقتىڭ سيقىرلىلىعى ءبىر كۇنى بۇتاقتاعى ساۋكەلە مەن تاقيا تۇگەل بولسا، ءبىر كۇنى بۇتاقتاعى زاتتار ازايادى. سوندىقتان دا بۇتاقتى سيقىرلى دەپ اتادىم. بۇل ءادىسىم مەنىڭ توبىمداعى بالالاردى تەز تۇگەلدەپ الۋىما كومەگىن تيگىزەدى. بۇل بالالار ءۇشىن دە قىزىقتى ءادىس. ناتيجەسىندە بالالاردىڭ بالاباقشاعا قىزىعۋشىلىعى ويانادى.
قولعاپ تەاترى: بۇل قولعاپ تەاترىن كوبىنە كوركەم ادەبيەت ساباعىندا پايدالاندىم. قولعاپ تەاترىندا ءتۇرلى - ءتۇستى قاعازدان كەيىپكەرلەردىڭ بەينەسىن جاساپ ونى قولعا كيۋ ارقىلى ويناتتىم. مەن وسى ءتاسىلدى پايدالانىپ «ۇيشىك» ەرتەگىسىن وتكىزدىم. مۇندا جەرتەسەر تىشقان، باقىلداۋىق باقا، سەكەك قويان، جىلماڭ تۇلكى جانە دە قورباڭداعان ايۋدى جاسادىم. بۇل ۇيىمداستىرعان ءىس - ارەكەت قىزىقتى دا، اسەرلى بولدى. ناتيجەسىندە بالالاردى اۋىزبىرشىلىككە، دوستىققا، تاتۋلىققا ۇيرەتەدى.
موتوريكا: مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ساۋساق بۇلشىق ەتتەرىنىڭ جاقسى دامۋى ونىڭ سويلەۋ قابىلەتىنىڭ ءوز دەڭگەيىنىڭ دامۋىنا جاقسى اسەرىن تيگىزەتىنىن كوپتەگەن عالىمدار دالەلدەپ وتىر. سوندىقتاندا جاتتىعۋ جاساپ قانا قويماي، ساۋساقتىڭ قيمىل - قوزعالىسىندا قاتار دامىتۋدىڭ ماڭىزى زور. ساۋساق بۇلشىق ەتى، زەيىنى، ويلاۋ، قيال، ءجۇرىس - تۇرىس، باقىلاۋ، ەستىپ جانە كورىپ ەستە ساقتاۋ، تىلمەن وتە تىعىز بايلانىستا بولادى. عالىمدار مىنانداي زاڭدىلىقتى العا تارتادى: ەگەر ساۋساقتىڭ قيمىل - قوزعالىسى جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس بولسا، وندا ءتىلدىڭ دامۋى ءوز دەڭگەيىندە بولادى. قولدىڭ قيمىلىن دامىتۋ ۇنەمى جۇرگىزىلىپ وتىرۋى كەرەك. وسىعان سۇيەنە وتىرىپ، «شىعارماشىلىق» ءبىلىم سالاسى بويىنشا ۇيىمداستىرعان وقۋ ءىس - ارەكەتىمدە ءتىس پاستاسىن پايدالانا وتىرىپ سۋرەت سالعىزدىم. ءتۇرلى – ءتۇستى پاراققا ءتىس پاستاسىمەن، سۇق ساۋساقتارىمەن قار ۇلپانىڭ سۋرەتتەرىن سالعىزدىم. ناتيجەسىندە ساۋساقتىڭ قيمىل - قوزعالىسى ارقىلى بالانىڭ سۋرەت سالۋعا قىزىعۋشىلىعى ارتادى جانە شاتتىققا، قۋانىشقا بولەيدى.
«وريگامي» ءادىسى: بۇل ءادىستى ءتىل دامىتۋ وقۋ ءىس - ارەكەتىندە «كوكتەم» تاقىرىبىندا قولداندىم. ءبىرىنشى توپ سۋرەت سالادى، ال ەكىنشى توپ وريگامي ادىسىمەن جۇمىس جاسايدى. ءبىر پلاكاتتى قولدانا وتىرىپ، سۋرەتشىلەر پلاكاتتىڭ جوعارعى جانە تومەنگى بولىگىنە قالاممەن سۋرەت سالادى، ال ەكىنشى توپ دايىن سۋرەتتەردى ورتاڭعى بولىگىنە جابىستىرادى. جوعارعى بولىگىنە بالالار بۇلتتىڭ، كۇننىڭ سۋرەتىن سالادى، ال تومەنگى بولىگىنە ءشوپ پەن گۇلدىڭ سۋرەتىن سالادى. ەكىنشى توپ سۋرەت اراسىنان اعاش ءۇيدىڭ، ءتورت تۇلىك مالدىڭ، قويشى اتانىڭ سۋرەتتەرىن تاۋىپ جابىستىرادى. دايىن بولعان جۇمىستان كوكتەم مەزگىلىنىڭ بەينەسى شىقتى. ناتيجەسىندە بالالار ۇيىمشىلدىقپەن قىزىعا جۇمىس جاسادى. بالالار ءبىر - ءبىرىن تىڭداي بىلۋگە، ويلانىپ ارەكەت جاساۋعا داعدىلانادى.
«سۋپەرماركەت» ويىنى: ءبىزدىڭ شاعىن ورتالىعىمىزدا «دامىتۋشى ورتالىق» بۇرىشىن جاساپ قويدىق. بۇل بۇرىشتا جينالعان زاتتارىمىزدى بالالار ويىن ۇستىندە قولدانادى. مىسالى، مەن «سۋپەرماركەت» ويىنىن جاپسىرۋ ساباعىندا قولداندىم، وندا بالالاردى توپقا ءبولىپ ءارتۇرلى تاپسىرمالار بەردىم. 1 - ءشى توپقا كيىمدەردىڭ سۋرەتىن، ءىى - ءشى توپقا سۋمكانىڭ، ءىى - ءشى توپقا ءدارى - دارمەكتىڭ، ءىۇ - ءشى توپقا اياق كيىمنىڭ، ءۇ - ءشى توپقا وپا، دالاپ، ءاتىر سۋلاردىڭ سۋرەتىن سالۋدى ۇسىندىم. ءار توپ ءوز سالعان سۋرەتتەرىن قيىپ، مەنىڭ قولىمداعى پلاكاتتىڭ قالتاشالارىنا كيىمدەردى ءبىر بولەك، سۋمكانى ءبىر بولەك، دارىلەردى ءبىر بولەك، اياق كيىمدى ءبىر بولەك، ءاتىر سۋلاردى ورىن - ورىندارىنا ورنالاستىرادى. مۇندا بالا قاي زاتتى سالۋ كەرەكتىگىن ءوزى تاڭدايدى. بۇدان بالالار دۇرىس ويلاۋعا ۇيرەنەدى. بۇل ويىن ارقىلى بالانىڭ قانداي زاتقا قىزىعۋشىلىعى بارىن انىقتاۋعا بولادى. بۇل ويىن بالانى شاپشاڭدىققا، جىلدامدىققا ۇيرەتەدى.
قۋىرشاق تەاترى: قۋىرشاق تەاترىن كوركەم ادەبيەت ساباعىندا ءجيى پايدالانامىن. «الدار كوسە مەن شىق بەرمەس شىعايباي» ەرتەگىسىندە كەيىپكەرلەردى قۋىرشاق تەاترى ارقىلى رولگە ءبولىپ بالالاردى ويناتتىم. بىزدە قازاقى بۇرىشىمىزدا كوپتەگەن قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق كيىمدەرىن، ادەت - عۇرىپتارىن، سالت - داستۇرلەرىن تۇرمىستىق بۇيىمدارمەن تانىسادى. وسى زاتتاردى ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەت بارىسىندا قولدانىپ وتىرادى.
«جارقىراسىن جۇلدىزىڭ» ينتەللەكتۋالدى ويىنى: بالانىڭ وي - ءورىسىن، ءبىلىمىن كەڭەيتۋ اياسىندا «جارقىراسىن جۇلدىزىڭ» ينتەللەكتۋالدى ويىنىن وتكىزدىم. بالالاردى بەس سالا بويىنشا وتكەن تاقىرىپتاردان سۇراقتار بەرىپ، بىلىمدەرىن تياناقتاۋ. جارىسقا نەگىزى التى بالا قاتىسادى. ويىن ءتورت تۋردان تۇرادى. ءار تۋردىڭ ناتيجەسىن جۇلدىزشا ارقىلى انىقتايمىن.
ءى - تۋر – ءتىل دامىتۋ، اينالامەن تانىسۋ جانە ماتەماتيكا ساباعىنان بولادى. مىس: بۇل قانداي اڭ؟، مىناۋ نە، ءتۇسى قانداي؟ سۋرەتتە ادامنىڭ قاي مۇشەسى بەينەلەنگەن؟
ءىى - تۋر – ءبىر ءارىپ تاڭداتامىن سول ارىپكە سايكەس بىرنەشە سۋرەت جانە ول ارىپكە قاتىسى جوق ەكى سۋرەت بەرەمىن. «س» ءارىپى بەرىلسە سول ارىپكە بايلانىستى سۋرەتتەردى تابۋ كەرەك. مىس: ساقينا، سابىن، سۇلگى، ءسابىز، ساندىق، ساڭىراۋقۇلاق.
ءىىى - تۋر – «كىم جىلدام، كىم تەز قۇراستىرادى». گەومەتريالىق پىشىندەردەن بەينە قۇراستىرۋ. مىس: اققالا، ۇيشىك.
ءىۇ - تۋر – جەڭگەن بالاعا لوگيكالىق تاپسىرمالار بەرەمىن. سوڭىندا ەكى بالانىڭ بىرەۋى جەڭىسكە جەتەدى. جەڭىسكە جەتكەن بالانى «جۇلدىزىڭ جارقىراي بەرسىن، ءارقاشان بيىكتەردەن كورىنىپ ءجۇر»، - دەپ ماداقتادىم. ناتيجەسىندە بالانىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ، شاپشاڭدىققا، تەز ويلاعىشتىققا بەيىمدەلەدى. مەن جۇمىس تاجىريبەمدە بالالاردى ۇيىقتاتار الدىندا ۇنەمى ەرتەگى ايتىپ ۇيىقتاتامىن.
كۇننىڭ ەكىنشى جارتىسىندا بالالاردى تۇسكى تىنىعۋ ۇيقىلارىنان وياتۋ كەزىندە مۋزىكا قوسىپ، مۋزىكا اۋەنىمەن وياتامىن. ۇيقىسىنان ويانعان بالالار توسەكتە جاتتىعۋ جاسايدى، ودان كەيىن ارنايى جاسالعان تۇيمەلى جولدان وتەدى. مەن تۇيمەلى جولدى بوساعان جەمىس شىرىندارىنىڭ قاقپاقتارىنان جاسادىم. بالاعا تۇيمەلى جولدىڭ پايداسى وتە كوپ. تاباننىڭ دۇرىس بولۋىنا جانە تىتىركەنۋ ارقىلى بويىنا جاعىمدى اسەر الادى. بالا تۇيمەلى جولدان وتكەننەن كەيىن كەشكە دەيىن ءوزىن سەرگەك سەزىنەدى. ۇيقىسىنان ويانعاننان كەيىن 3 ليتر سۋعا 1 يود تامشى ەرىتىندىسى قوسىلعان سۋمەن بالالاردىڭ اۋزىن شايامىن. بۇل ءادىس بالالاردى تۇماۋ ت. ب. اۋرۋلاردىڭ الدىن الۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
شاعىن ورتالىعىمىزدا ۇيىمداستىرىلعان ءىس - ارەكەتتەن تىس ەرتەڭگىلىكتەر دە ءوتىپ تۇرادى. التىن كۇزگە بايلانىستى «كۇز پاتشالىعى» اتتى ەرتەڭگىلىك ءوتتى. تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا وراي «تاۋەلسىزدىك ەل تىرەگى» اتتى مەرەكەسىن تويلادىق. وندا بالالار وزدەرىن ءار قىرىنان تانىتتى.
قورىتا ايتقاندا، تاربيەلەۋ وقۋ ۇردىسىندە بالا مەن پەداگوگتىڭ تىعىز بايلانىسى ناتيجەسىندە مەكتەپكە دەيىنگى بالا ادامگەرشىلىك تاربيە الادى، ءتىل بايلىعى، سوزدىك قورى داميدى، وي - ءورىسى كەڭەيەدى، جەكە تۇلعا بولىپ داميدى. ءار تاربيەشى ءوز جۇمىسىنا قابىلەتتى بولسا، وندا بولاشاقتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ بولاشاعى كوركەيىپ، دامىعان ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلامىز. ءار بالا تابيعاتتىڭ تاماشا جەمىسى.
بالا اۋەسقوي تىنىمسىز زەرتتەۋشى. سوندىقتاندا قىمباتتى ارىپتەستەر «اعاشتان اعاش رەڭ الادى، ادامنان ادام ءتالىم الادى» دەگەندەي بۇلدىرشىندەرىمىزدى يناباتتى دا، ونەگەلى ەتىپ تاربيەلەيىك.
You Might Also Like
