InfoHub Logo

عۇلاما شاكارىم قۇدايبەردييەۆ جونە ونىڭ ۇرپاقتارىنىڭ قيلى تاعدىرى تۋرالى ارتىنداعى شوپشەگىنە تىكەلەي جاتاتىن توبىقتى رۋىنىڭ زەردەلى قىزى ەلميرا نازار قىزى ەكەۋىمىزدىڭ عىلىمي ىزدەنىسىمىزدىڭ ناتيجەسىندە ۇلى تۇلعانىڭ كوپ ايتىلا بەرمەيتىن ءومىر كەرەمەتتەرىنە كوز جەتكىزە وتىرىپ، وقۋشى قاۋىمعا ۇسىنۋدى ءجون سانادىق.


عۇلاما شاكارىم جانە ونىڭ ۇرپاقتارىنىڭ قيلى تاعدىرى.

گەوگرافيالىق رەلەفىنىڭ ورنالاسۋىنا قاراي ۇلى دالا دەپ اتالعان ۇساق - شوقىلى سارىارقالى كەڭ جازىقتىقتا اق - وردا اتانعان تاريحي مەملەكەتتىڭ تاريحي مۇراگەرى قازاق ەلىنىڭ وزىندىك ءتىلى، عۇرپى، سالت - داستۇرلەرى، فولكلورى مەن ادەبيەتى كوزگە ۇرىپ تۇرعانداي ەرەكشەلەنگەنىمەن - انىقتاپ زەردەلەگەن جانعا الەمدىك مادەنيەتپەن ساباقتاسىپ جاتقاندىعىن بىردەن اڭعارۋ ونشا قيىنعا سوقپاسى انىق.
ەكىنشى جاعىنان قازاق شەجىرەسىنىڭ ەرەكشەلىگى مەن ماقال ماتەلدەرى، فولكلورى عالامدىق ديالەكتيكالىق فيلوسوفيانىڭ ازيا بولىگىنە، ونىڭ ىشىندە تەك قازاق ۇلتىنىڭ وزىنە عانا ءتان وي - تولعاۋ تابيعاتى بىردەن تانىلادى.
ۇلى دالانىڭ تاريحي اتاۋى الەمدى تىتىرەنتكەن، رۇمدى دا ۋىسىندا ۇستاعان دالا تارلاندارى مۇلدە، ەدىل ءتاڭىرقۇتتارى، ولاردىڭ دارا سوقپاعىمەن جۇرگەن شىڭعىسحان، امىرتەمىردەي، قازاقتى ەل ەتكەن جانىبەك، كەرەي، قاسىم، بۇرىندىق، ەسىم، ابىلايداي دانا تۇلعالار تولە، قازىبەك، ايتەكە بيلەردەي ۇلىلاردىڭ ات تۇياعىنىڭ ىزدەرىمەن، دانا بابالارىمىزدىڭ ويلاۋ مارتەبەسىنىڭ اسقاقتىعىمەن تانىلعانداي. بۇعان تاريح كۋا.

تاريحتا الاش - وردا استاناسى اتانعان ەرتىس جاعالاۋىنا ورنالاسقان سەمەي قالاسىنىڭ الەمگە تانىلۋ تاڭى وسى جەرگە كىندىك قانى تامعان اباي، شاكارىم، مۇحتار دانالارىمىزدىڭ ۇلى تۇلعالارىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەندىگى بارشاعا ايان.
ءار تۇلعانىڭ جەكە تاعدىرى ءارقيلى. عۇلاما شاكارىمنىڭ تاعدىرىنا كەلەر بولساق، داۋىلعا قارسى تۇرعان بايتەرەكتەي، يىلمەي، اقىر سوڭىندا حالقىنىڭ نامىسى جولىندا جانىن قۇربان ەتكەن، جۇرەكتى ەرلىكتى اڭعارامىز. اكەدەن جاستاي جەتىم قالعان شاكارىم قاجى قۇدايبەردييەۆ - ءتى (1858 - 1931 ج.) جەتىمدىك تاۋقىمەتىنە ۇرىندىرماي ەركە نەمەرەسىنىڭ سۇڭعىلا، زەرەكتىگىن اڭعارعان اتاسى قۇنانباي قاجى – ۇلى ابايدىڭ تاربيەسىنە بەرەدى. قازاق دانالىعىندا «ات تۇياعىن، تاي باسار» - دەگەندەي، اتاسىنىڭ ءىزىن باسىپ، جاسى ەركىن جيىرماعا تولا قويماعان شاعىندا شاكارىم ەل باسقارۋ ءىسىن قولىنا الىپ، ءبىر سايلاۋدا بولىس بولىپ سايلانادى.

«تۋرا بيدە تۋعان جوق» قاعيداسىن ۇستانعان ول قارا قىلدى قاق جارعان ءاز - تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعىسىن»، انەت باباسىنىڭ ۇلعاتىن جادىنا ساقتاپ ادىلدىك جولىنان تايماعان. ونى بولىستىڭ مىنا سوزدەرىنەن:
مەن ۇلتشىل ەمەسپىن،
جاقىنىم مىناۋ دەمەسپىن.
نەمەسە قىزى گۇللاردىڭ اكەسىن جوقتاپ ايتقان تومەندەگى سوزدەرىنەن انىق اڭعارۋعا بولادى:
الالاماي ادامدى،
تەڭ كوردى الىس - جاقىندى.
قوعامداعى اقيقات پەن جالعاندىق، قۋلىق پەن سۇمدىق قاتار ورىن العاندىعى، حالىقتىڭ اۋىر الەۋمەتتىك - تۇرمىستىق جاعدايىنىڭ تاياۋ ۋاقىتتا وزگەرە قويمايتىندىعىنا، ونىمەن جەكە كۇرەسىپ زاماندى وزگەرتە المايتىندىعىنا كوزى جەتكەن قايسار جاس بولىس كەلەسى سايلاۋدا داۋىسقا تۇسۋدەن باس تارتادى.

حح - عاسىردىڭ العاشقى جىلدارى «ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى الادى»- دەگەن حالىق دانالىعىن ۇستانعان ول اتاسى قۇنانبايدىڭ ىزىمەن تاڭىرگە باس ۇرىپ مەككەدەن شاكارىم قاجى اتانىپ قايتادى. جولاي ورىس، اراب، پارسى، تۇرىك تىلدەرىن ەركىن مەڭگەرەتىن قاجى ەۆروپا، ازيا ەلدەرىنىڭ ءبىرقاتار ءىرى كىتاپحانالارىنىڭ ەسىگىن اشىپ، دۇنيە تانىمدىق ءبىلىمىن شىڭداۋمەن بولادى. مىنە «تۇرىك، قىرعىز، قازاق ءھام حاندار شەجىرەسى»، «ءۇش - انىق» «مۇسىلماندىق شارتى» اتتى قاجىنىڭ تاريحي عۇلاما ەڭبەكتەرى وسىنداي تاباندىلىقتىڭ ارقاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. قاجىنىڭ جازعان قازاق شەجىرەسى جازباعا تۇسكەن ەڭ العاشقى باسىلىم.

شاكارىم ادەبي تۆورچەستۆولىق قىرىنان ۇلى ابايدىڭ رەاليستىك داستۇرلەرىن جالعاستىرۋشى، يمپليكاسيالىق امالدارىندا ولەڭ جازىپ ەپيكالىق جانردى تەرەڭ مەڭگەرگەن عۇلاما رەتىندە تانىلادى. «قالقامان - مامىر»، «ەڭىلىك - كەبەك» پوەمالارى، فيلوسوفيالىق جانە الەۋمەتتىك اقىل - وي تانىمدىق ولەڭدەرى يدەيالىق - كوركەمدىك جاعىنان الەمدىك كلاسسيكتەردىڭ تۋىندىلارىنان قالىسپايدى. شاكارىم ءوزىنىڭ اعاسى، ءارى ۇستازى ۇلى ابايداي – دۇنيەنى قازاقشا كورىپ، قازاقشا وي تۇيىندەي بىلگەن. ورىس ادەبيەتىنىڭ الەم تانىعان الپاۋىتتارى ليەۆتولستوي، ا. س. پۋشكيننىڭ ادەبي مۇرالارىن تەرەڭ زەرتتەپ، ولاردىڭ ءبىرقاتار شىعارمالارىن اۋدارىپ، قازاق تىلىندە جارىققا شىعارعان. ەۆروپالىقتاردىڭ «جابايى نومادتار»- دەگەن كوزقاراستارىنا اباي، شاكارىم، مۇحتار ەڭبەكتەرى ريەۆوليۋسيالىق توڭكەرىس بولعاندىعىن مويىنداعان وركەنيەتتى الپاۋىت ەلدەردىڭ ادەبي سىنشى - زەرتتەۋشىلەرى ءالى كۇنگە تاڭداي قاعۋدا. زەرتتەۋشىلەر شاكارىمنىڭ ادەبي ەڭبەكتەرىندە نەگىزسىز دوگماشىلدىق، جاتتاندى سحولاستيكا كەزىكپەيتىندىگىنە تاڭ - تاماشا قالۋدا. شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى ۇلتىمىزدىڭ عۇلاماسى، دەموكراتيالىق كوزقاراستى، جاھان تانىعان، قازاق ەلىنىڭ كوگىنە شىققان سۇمبىلە جۇلدىزى، حالقىنىڭ قۇرمەتىنە بولەنگەن ارداقتىسى دەپ زامان تانىعان. اۋىزدىعا ءسوز، اياقتىعا جول بەرمەس، العان بەتىنەن قايتپايتىن، باس كەسپەك بولسا دا، العان بەتىنەن تايىنباعان، ەل قامىن جانىنان ارتتىق قويعان، جازىقسىز جاپا شەككەن، ساياسات قۇرباندىعىنا ۇشىراعان قايسار اقىن. حالقىنا ءسوز قۇدىرەتىن تانىتقان، الەمگە حالقىن تانىتقان ۇلى جۇرەك قاعىسىن جەندەت قورعاسىنى توقتاتقانشا قازاق ادەبيەتى كەمەڭگەرىنىڭ اينىماس سەرىگى قاعاز بەن قالام بولعان. «ۇلىلاردىڭ تاعدىرلارىندا دا جازىلماعان زاڭدىلىق بايلانىسى بولادى»- دەگەن شىعىس عۇلاماسى اقىن ناۋايدىڭ كورىپكەلدىك قاسيەتىن ورىستىڭ ۇلى اقىندارى م. س. پۋشكين، م. يۋ. لەرمونتوۆ، قازاق پوەزياسى قۇدىرەتتەرىنىڭ ءبىرى اقىن شاكارىمنىڭ ءومىر سوڭى كورسەتكەندەي. كونەكوز قاريالاردىڭ ايتۋىنشا، دانا قارتتىڭ وققا ۇشقانىن دەر كەزىندە ەلى ەستىمەي كوز جاسىن توگە الماعانمەن، قارت شىڭعىستاۋ باسىنا سول كۇنى قارالى قارا بۇلت ءۇيىرىلىپ - دۇنيەنىڭ وپاسىزدىعىنا، دانىشپاننىڭ جازىقسىز شەيىت بولعانىنا كۇڭىرەنگەندەي كۇركىرەپ، تابيعات جىلاپ، جاڭبىر سەبەلەپ تۇردى - دەيدى.