شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى «ەرىنشەك»
انا ءتىلى 4 - سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: ش. قۇدايبەردى ۇلى «ەرىنشەك»
ساباق ماقساتى: 1. قازاقتىڭ اسا كورنەكتى اقىندارىنىڭ ءبىرى شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا توقتالا وتىرىپ. «ەرىنشەك» ولەڭىمەن تانىسۋ.
2. ادام بويىنداعى جاعىمدى، جاعىمسىز قاسيەتتەردى تانىتۋ جانە وقۋشىلاردىڭ وزىندىك كوزقاراسىن دامىتۋ.
3. ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ادام بويىنا ءسىڭىرۋ.
ساباق ءتۇرى: توپتىق جۇمىس
ءادىسى: ستو، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، تالداۋ
كورنەكىلىگى: سلايد، سىزبالار
بولجامداپ وتىرعان ناتيجە: ادامگەرشىلىگى مول، بيىك تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
V. قورىتىندىلاۋ
Vءى. ۇيگە تاپسىرما
Vءىى. باعالاۋ
ساباقتىڭ جوسپارى: ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- كۇنگە قولدارىڭدى سوزىڭدار. كۇننىڭ جومارت ساۋلەلەرى انانىڭ نازىك الاقانىنداي ايالايدى، سيپالايدى، جىلىتادى. جۇرەگىمىزدى جىلۋ مەن ماحابباتقا تولتىرادى
كۇن جارىعىن الاقانعا سالامىن،
جۇرەگىمە باسىپ ۇستاي قالامىن،
نۇرىن شاشىپ جارىعى مەن مەيىرىمىن،
كوركىن اشار مىنا اسەم دالانىڭ.
- مىنە جۇرەگىمىزدەگى وسىنداي جىلۋمەن ساباعىمىزدى باستايمىز.
بالالار، ءقازىر انا ءتىلى ساباعى. ساباعىمىزدى باستار الدىندا مەن سەندەردى 4 توپقا بولگىم كەلىپ تۇر.
ءى – توپ «اقىل» توبى
ءىى – توپ «ءبىلىم» توبى
ءىىى – توپ «دەنساۋلىق» توبى
ءىV – توپ «باقىت» توبى
ءىى ءۇي تاپسىرماسى
- ەندەشە ءۇي تاپسىرماسىنا كەزەك بەرەيىك. بالالار ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «جىلقى» اڭگىمەسىن وقىپ، مازمۇنداۋ بولاتىن جانە تاقىرىپقا بايلانىستى ىزدەنىس جۇمىستارى، شىعارماشىلىق تاپسىرما بەرىلگەن ەدى.
- قانە، ولاي بولسا، 1 تاپسىرما بويىنشا كىم ايتادى؟ (بالالار بولىكتەرگە ءبولىپ مازمۇندايدى)
1 – توپ اڭگىمەدە تابيعات كورىنىسى قالاي بەينەلەنگەن؟
2 – توپ جىلقى باققان ادامنىڭ ءۇيى قالاي اتالادى؟ قوس تۋرالى نە ايتىلعان؟
3 – توپ جىلقى ەتىنىڭ قاسيەتى قانداي؟ جىلقى تەرىسى جونىندە نە ايتىلعان؟
4 – توپ ماقان جىلقىشىنىڭ ءسوزى. بۇل سوزىندە ول نە دەگىسى كەلدى؟
سونىمەن، قازاق حالقى جىلقىنى نەگە قاستەرلەگەن؟
2 – تاپسىرما
شىعارماشىلىق جۇمىس
1 – توپ – جىلقىعا بايلانىستى ولەڭدەر
2 – توپ – «جىلقى جايىندا ەسسە»
3 – توپ – ءماتىن بويىنشا سۋرەتتەۋ
4 – توپ – جىلقىعا بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر.(ماعىناسى قانداي؟)
3 – تاپسىرما
ىزدەنىس جۇمىسى
1 – توپ جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي اتاۋلارى
2 – توپ جىلقى ەتىنەن دايىندالاتىن تاعامدار
3 – توپ جىلقى تەرىسىنەن جاسالاتىن بۇيىمدار. جىلقىعا بايلانىستى ويىن.
4 – توپ جىلقى ءجۇرىسى.
- قازاقتا مىناداي ماقال بار ەكەن: «مال باققانعا بىتەدى»
- ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- ەڭبەكتەنۋ كەرەك
- ەڭبەكتەنبەگەن ادامدى قالاي اتايدى؟
- جالقاۋ، ەرىنشەك دەيدى
ءىىى جاڭا ساباق
ولاي بولسا، بۇگىن ءبىز شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «ەرىنشەك» ولەڭىمەن تانىس بولامىز.
1. وي قوزعاۋ
- بالالار، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
- شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى 24. 07. 1858 جىلى قازىرگى شقو، اباي اۋدانى، قاراۋىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول 02. 10. 1931 جىلى دۇنيەدەن وتكەن.
شاكارىم قازاق اقىنى
ويشىل
سازگەر
اۋدارماشى
اكەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، نەمەرە اعاسى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن.
ورىس، اراب، پارسى، تۇرىك تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن اعارتۋشىلىق باعىت ۇستانعان.
شاكارىم شىعارمالارى سان – سالالىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. «جاستارعا»، «جاستىق تۋرالى»، «كارىلىك تۋرالى» ولەڭدەرى اباي ۇلگىسىندە جازىلعان.
- سونداي شىعارمالارىنىڭ ءبىرى «ەرىنشەك»
- ەرىنشەك ءسوزىنىڭ ماعىناسى قانداي؟
-
- جالقاۋ،........
2. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ
3. وي ءوربىتۋ
ەرىنشەكتىك نەدەن پايدا بولادى؟
سالاقتىقتان
ەرىنشەكتىك
ناداندىقتان
4. ءتۇرتىپ الۋ
حارەكەت - ارەكەت
عيبادات - ونەگە
كەسەل – سور، دەرت
5. ءماتىندى تىزبەكتەپ وقىتۋ
6. سۇراق-جاۋاپ ءتاسىلى.
ولەڭدە قانداي جاعىمسىز قىلىقتار بەينەلەنگەن؟
- ءوزى تازا جۇرە الماس
- كىر – قوڭىن جۋا الماس
- توسەككە موينىن بۇرعىزار
- ءوز بويىنان ۇيالماس.
«ەر ەڭبەگىمەن وزادى،
ەرىنشەك ەزىلۋمەن توزادى»، - دەگەن ماقالدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
7. اۆتوردىڭ ويى قانداي؟ قاي شۋماقتان بايقايمىز؟
1 – تاپسىرما
ءار توپقا سوزدەر بەرىپ، بۋىن تۇرلەرىنە تالداۋ جاساۋ.
1 – توپ. ەرىنشەك. ءۇش بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، ءۇشىنشى بۋىن – بىتەۋ، جىڭىشكە بۋىندى ءسوز
2 – توپ. سالاق. ەكى بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، جۋان بۋىندى ءسوز.
3 – توپ. نادان. ەكى بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، جۋان بۋىندى ءسوز.
4 – توپ. ادامدىق. ءۇش بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، ءۇشىنشى بۋىن – بىتەۋ، جۋان بۋىندى ءسوز.
2 – تاپسىرما
1 – توپ «جۇبىن تاپ» ويىنى
ارام -.... ەرىنشەك -....
تازا -.... سالاق -....
2 – توپ «جالعاسىن تاپ»
1. ەرىنشەكتىڭ..........
2. تالاپتىعا..........
3................... ورگە جۇزەر
4. ەڭبەك ءتۇبى -..................
3 - توپ «توپتاستىرۋ»
سالاق
تالاپسىز
كىر
نادان
4 – توپ جاعىمدى، جاعىمسىز ارەكەتتەردى جازۋ
ىشىنە سىرتىنا
ءىV جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
3 - تاپسىرما
ەكى جاقتى جازبا كۇندەلىگى
ءى – توپ
ءۇزىندى پىكىر
ەرىنشەكتەن – سالاقتىق
سالاقتىقتان – ناداندىق
بىرىنەن – ءبىرى تۋادى
جوعالار ءسويتىپ ادامدىق
ءىى – توپ
ءۇزىندى پىكىر
ءىس قالدىرماس ەسەلى
ەڭ ءبىلىمنىڭ كەسەلى
كىرسە بويدان شىعۋ جوق
كۇن سايىن وسەر بەس ەلى
ءىىى – توپ
ءۇزىندى پىكىر
داۋلاسساڭ جەلدەي ەسەدى
ءوزى ايتىپ، ءوزى شەشەدى
ءۇيىر بولعان كىسىلەر
جان تىنىشتىق دەسەدى
ءىV – توپ
ءۇزىندى پىكىر
ەرىنشەك، اشۋ، قۇمارلىق
بۇلاردى ىستەن شىعاردىق
جاماندىقتىڭ باسى وسى
كىسى بولسا ۇعارلىق
- وسى تاقىرىپقا ۇقساس اباي اتالارىڭنىڭ قانداي ولەڭى بار؟ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا»
- اباي اتامىز قانداي – قانداي بەس نارسەگە اسىق بول، بەس نارسەگە قاشىق بول دەيدى؟
بەس نارسە
اسىق -------------- قاشىق
تالاپ -------------- وسەك
ەڭبەك -------------- وتىرىك
تەرەڭ وي --------- ماقتانشاق
قاناعات ----------- ەرىنشەك
راقىم ------------ مال شاشپاق
V قورىتىندى
ابايدىڭ قارا سوزىندە بىلاي دەلىنگەن:
كۇللى ادام بالاسىن قور قىلاتىن ءۇش نارسە بار
- ناداندىق
- ەرىنشەكتىك
- زۇلىمدىق
ەرىنشەك – كۇللى دۇنيەدەگى ونەردىڭ دۇشپانى.
تالاپسىزدىق، جىگەرسىزدىك، ۇياتسىزدىق، كەدەيلىك – ءبارى نەدەن شىعادى؟
ەرىنشەكتىكتەن
Vءى ۇيگە تاپسىرما
1. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ
2. «ەرىنشەك» تۋرالى ولەڭ شىعارۋ
3. اڭگىمە قۇراستىرۋ
ساباق تاقىرىبى: ش. قۇدايبەردى ۇلى «ەرىنشەك»
ساباق ماقساتى: 1. قازاقتىڭ اسا كورنەكتى اقىندارىنىڭ ءبىرى شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا توقتالا وتىرىپ. «ەرىنشەك» ولەڭىمەن تانىسۋ.
2. ادام بويىنداعى جاعىمدى، جاعىمسىز قاسيەتتەردى تانىتۋ جانە وقۋشىلاردىڭ وزىندىك كوزقاراسىن دامىتۋ.
3. ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ادام بويىنا ءسىڭىرۋ.
ساباق ءتۇرى: توپتىق جۇمىس
ءادىسى: ستو، ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، تالداۋ
كورنەكىلىگى: سلايد، سىزبالار
بولجامداپ وتىرعان ناتيجە: ادامگەرشىلىگى مول، بيىك تۇلعا قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ جوسپارى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءىىى. جاڭا ساباق
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ
V. قورىتىندىلاۋ
Vءى. ۇيگە تاپسىرما
Vءىى. باعالاۋ
ساباقتىڭ جوسپارى: ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
- كۇنگە قولدارىڭدى سوزىڭدار. كۇننىڭ جومارت ساۋلەلەرى انانىڭ نازىك الاقانىنداي ايالايدى، سيپالايدى، جىلىتادى. جۇرەگىمىزدى جىلۋ مەن ماحابباتقا تولتىرادى
كۇن جارىعىن الاقانعا سالامىن،
جۇرەگىمە باسىپ ۇستاي قالامىن،
نۇرىن شاشىپ جارىعى مەن مەيىرىمىن،
كوركىن اشار مىنا اسەم دالانىڭ.
- مىنە جۇرەگىمىزدەگى وسىنداي جىلۋمەن ساباعىمىزدى باستايمىز.
بالالار، ءقازىر انا ءتىلى ساباعى. ساباعىمىزدى باستار الدىندا مەن سەندەردى 4 توپقا بولگىم كەلىپ تۇر.
ءى – توپ «اقىل» توبى
ءىى – توپ «ءبىلىم» توبى
ءىىى – توپ «دەنساۋلىق» توبى
ءىV – توپ «باقىت» توبى
ءىى ءۇي تاپسىرماسى
- ەندەشە ءۇي تاپسىرماسىنا كەزەك بەرەيىك. بالالار ۇيگە قانداي تاپسىرما بەرىلدى؟
- ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «جىلقى» اڭگىمەسىن وقىپ، مازمۇنداۋ بولاتىن جانە تاقىرىپقا بايلانىستى ىزدەنىس جۇمىستارى، شىعارماشىلىق تاپسىرما بەرىلگەن ەدى.
- قانە، ولاي بولسا، 1 تاپسىرما بويىنشا كىم ايتادى؟ (بالالار بولىكتەرگە ءبولىپ مازمۇندايدى)
1 – توپ اڭگىمەدە تابيعات كورىنىسى قالاي بەينەلەنگەن؟
2 – توپ جىلقى باققان ادامنىڭ ءۇيى قالاي اتالادى؟ قوس تۋرالى نە ايتىلعان؟
3 – توپ جىلقى ەتىنىڭ قاسيەتى قانداي؟ جىلقى تەرىسى جونىندە نە ايتىلعان؟
4 – توپ ماقان جىلقىشىنىڭ ءسوزى. بۇل سوزىندە ول نە دەگىسى كەلدى؟
سونىمەن، قازاق حالقى جىلقىنى نەگە قاستەرلەگەن؟
2 – تاپسىرما
شىعارماشىلىق جۇمىس
1 – توپ – جىلقىعا بايلانىستى ولەڭدەر
2 – توپ – «جىلقى جايىندا ەسسە»
3 – توپ – ءماتىن بويىنشا سۋرەتتەۋ
4 – توپ – جىلقىعا بايلانىستى ماقال - ماتەلدەر.(ماعىناسى قانداي؟)
3 – تاپسىرما
ىزدەنىس جۇمىسى
1 – توپ جىلقىنىڭ جاسىنا قاراي اتاۋلارى
2 – توپ جىلقى ەتىنەن دايىندالاتىن تاعامدار
3 – توپ جىلقى تەرىسىنەن جاسالاتىن بۇيىمدار. جىلقىعا بايلانىستى ويىن.
4 – توپ جىلقى ءجۇرىسى.
- قازاقتا مىناداي ماقال بار ەكەن: «مال باققانعا بىتەدى»
- ول ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
- ەڭبەكتەنۋ كەرەك
- ەڭبەكتەنبەگەن ادامدى قالاي اتايدى؟
- جالقاۋ، ەرىنشەك دەيدى
ءىىى جاڭا ساباق
ولاي بولسا، بۇگىن ءبىز شاكارىم قۇدايبەردى ۇلىنىڭ «ەرىنشەك» ولەڭىمەن تانىس بولامىز.
1. وي قوزعاۋ
- بالالار، شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
- شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى 24. 07. 1858 جىلى قازىرگى شقو، اباي اۋدانى، قاراۋىل اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ول 02. 10. 1931 جىلى دۇنيەدەن وتكەن.
شاكارىم قازاق اقىنى
ويشىل
سازگەر
اۋدارماشى
اكەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، نەمەرە اعاسى اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ قولىندا تاربيەلەنگەن.
ورىس، اراب، پارسى، تۇرىك تىلدەرىن جەتىك مەڭگەرىپ، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن اعارتۋشىلىق باعىت ۇستانعان.
شاكارىم شىعارمالارى سان – سالالىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. «جاستارعا»، «جاستىق تۋرالى»، «كارىلىك تۋرالى» ولەڭدەرى اباي ۇلگىسىندە جازىلعان.
- سونداي شىعارمالارىنىڭ ءبىرى «ەرىنشەك»
- ەرىنشەك ءسوزىنىڭ ماعىناسى قانداي؟
-
- جالقاۋ،........
2. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ
3. وي ءوربىتۋ
ەرىنشەكتىك نەدەن پايدا بولادى؟
سالاقتىقتان
ەرىنشەكتىك
ناداندىقتان
4. ءتۇرتىپ الۋ
حارەكەت - ارەكەت
عيبادات - ونەگە
كەسەل – سور، دەرت
5. ءماتىندى تىزبەكتەپ وقىتۋ
6. سۇراق-جاۋاپ ءتاسىلى.
ولەڭدە قانداي جاعىمسىز قىلىقتار بەينەلەنگەن؟
- ءوزى تازا جۇرە الماس
- كىر – قوڭىن جۋا الماس
- توسەككە موينىن بۇرعىزار
- ءوز بويىنان ۇيالماس.
«ەر ەڭبەگىمەن وزادى،
ەرىنشەك ەزىلۋمەن توزادى»، - دەگەن ماقالدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
7. اۆتوردىڭ ويى قانداي؟ قاي شۋماقتان بايقايمىز؟
1 – تاپسىرما
ءار توپقا سوزدەر بەرىپ، بۋىن تۇرلەرىنە تالداۋ جاساۋ.
1 – توپ. ەرىنشەك. ءۇش بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، ءۇشىنشى بۋىن – بىتەۋ، جىڭىشكە بۋىندى ءسوز
2 – توپ. سالاق. ەكى بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، جۋان بۋىندى ءسوز.
3 – توپ. نادان. ەكى بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، جۋان بۋىندى ءسوز.
4 – توپ. ادامدىق. ءۇش بۋىندى ءسوز. ءبىرىنشى بۋىن – اشىق، ەكىنشى بۋىن – بىتەۋ، ءۇشىنشى بۋىن – بىتەۋ، جۋان بۋىندى ءسوز.
2 – تاپسىرما
1 – توپ «جۇبىن تاپ» ويىنى
ارام -.... ەرىنشەك -....
تازا -.... سالاق -....
2 – توپ «جالعاسىن تاپ»
1. ەرىنشەكتىڭ..........
2. تالاپتىعا..........
3................... ورگە جۇزەر
4. ەڭبەك ءتۇبى -..................
3 - توپ «توپتاستىرۋ»
سالاق
تالاپسىز
كىر
نادان
4 – توپ جاعىمدى، جاعىمسىز ارەكەتتەردى جازۋ
ىشىنە سىرتىنا
ءىV جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
3 - تاپسىرما
ەكى جاقتى جازبا كۇندەلىگى
ءى – توپ
ءۇزىندى پىكىر
ەرىنشەكتەن – سالاقتىق
سالاقتىقتان – ناداندىق
بىرىنەن – ءبىرى تۋادى
جوعالار ءسويتىپ ادامدىق
ءىى – توپ
ءۇزىندى پىكىر
ءىس قالدىرماس ەسەلى
ەڭ ءبىلىمنىڭ كەسەلى
كىرسە بويدان شىعۋ جوق
كۇن سايىن وسەر بەس ەلى
ءىىى – توپ
ءۇزىندى پىكىر
داۋلاسساڭ جەلدەي ەسەدى
ءوزى ايتىپ، ءوزى شەشەدى
ءۇيىر بولعان كىسىلەر
جان تىنىشتىق دەسەدى
ءىV – توپ
ءۇزىندى پىكىر
ەرىنشەك، اشۋ، قۇمارلىق
بۇلاردى ىستەن شىعاردىق
جاماندىقتىڭ باسى وسى
كىسى بولسا ۇعارلىق
- وسى تاقىرىپقا ۇقساس اباي اتالارىڭنىڭ قانداي ولەڭى بار؟ «عىلىم تاپپاي ماقتانبا»
- اباي اتامىز قانداي – قانداي بەس نارسەگە اسىق بول، بەس نارسەگە قاشىق بول دەيدى؟
بەس نارسە
اسىق -------------- قاشىق
تالاپ -------------- وسەك
ەڭبەك -------------- وتىرىك
تەرەڭ وي --------- ماقتانشاق
قاناعات ----------- ەرىنشەك
راقىم ------------ مال شاشپاق
V قورىتىندى
ابايدىڭ قارا سوزىندە بىلاي دەلىنگەن:
كۇللى ادام بالاسىن قور قىلاتىن ءۇش نارسە بار
- ناداندىق
- ەرىنشەكتىك
- زۇلىمدىق
ەرىنشەك – كۇللى دۇنيەدەگى ونەردىڭ دۇشپانى.
تالاپسىزدىق، جىگەرسىزدىك، ۇياتسىزدىق، كەدەيلىك – ءبارى نەدەن شىعادى؟
ەرىنشەكتىكتەن
Vءى ۇيگە تاپسىرما
1. ولەڭدى مانەرلەپ وقۋ
2. «ەرىنشەك» تۋرالى ولەڭ شىعارۋ
3. اڭگىمە قۇراستىرۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: گەومەتريالىق پىشىندەر: دوڭگەلەك، شارشى، ۇشبۇرىشپەن تانىستىرۋ.
