شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى «قالقامان-مامىر» پوەماسى
ساباق تاقىرىبى: شاكارىم. «قالقامان - مامىر»
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اقىن ومىرىنە قىسقاشا شولۋ، پوەمانىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن ۇعىندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: پوەمانىڭ كومپوزيسيالىق سيۋجەتىن دامۋىن جانارلىق سيپاتىن، كوركەمدىگىن تالداۋدى سۇراق - تاپسىرمالار ۇسىنۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ. ويىن جۇيەلى حابارلاي بىلۋىنە ءجىتى كوڭىل ءبولۋ؛
تاربيەلىك: سالت - ءداستۇرىمىزدى بىلۋگە، وعان قۇرمەتپەن قاراۋعا، ادالدىققا، دوستىققا بەرىك بولۋعا ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ادامدارىنىڭ ەلىنە ەتكەن ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە، اقىننىڭ اندەرى ولەڭدەرى ارقىلى ونەردى تۇسىنۋگە، سۇيسىنۋگە تاربيەلەۋ.
ءتيپى: جاڭا ساباق. ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءادىسى: ستو، سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ.
كورنەكىلىگى: ۆيدەوپروەكتور، قيما قاعازدار، شاكارىم، اباي كىتاپتارى، جەتوندار. ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، بيولوگيا، بەينەلەۋ ونەرى، ءان - كۇي، ماتەماتيكا.
ساباقتىڭ بارىسى. ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى
ءۇي تاپسىرياسىنا وراي سۇراقتار
1. اۋىز ادەبيەتىنەن مول سۋسىندى اباي كىمدەردەن الدى؟ (ۇلجان، زەرە )
2. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ شىن ەسىمى كىم؟ (يبراحيم)
3. اباي قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟ (1845 جىلى)
4. قۇنانباي قانداي ادام بولعان؟ (شەشەن، اقىلعا باي، قاجى، بولىس)
5. بوتەن سوزبەن بىلعانسا ءسوز اراسى،
ول اقىننىڭ ءبىلىمسىز بەيشاراسى. قاي ولەڭنەن ءۇزىندى؟ («ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»)
6.«ىزالى جۇرەك، دولى قول، ۋلى سيا، اششى ءتىل» دەگەن ولەڭ جولدارى قانداي كوركەمدەگىش تاسىلمەن بەرىلگەن؟ (ەپيتەت)
7. ءابدىراحمان كىم، وعان ارناعان ولەڭى قالاي اتالادى؟ (ۇلى، «ءابدىراحمان ولگەندە»)
8. ابايدىڭ نەشە ءقاراسوزى بار؟ (45)
9. 17 - قاراسوزىندە «اقىل، قايرات، جۇرەك» كىمگە كەلىپ جۇگىنەدى؟ (عىلىمعا)
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ( «قۇپيا كىلت»):
1. ابايدىڭ تۋىسى بولىپ كەلەتىن اقىن.
2. «بەس ارىسىمىزدىڭ» ءبىرى
3. «ادامدىق بورىشىڭ» ولەڭىنىڭ اۆتورى.
2. شاكارىم ءومىرىنىڭ حرونولوگياسى:
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى (1857 – 1931)
شاكارىم – ابايدىڭ نەمەرە ءىنىسى، ويتكەنى اكەسى قۇدايبەردى – ابايدىڭ اعاسى.
7 جاستا اكەدەن جەتىم قالدى جانە وسى جاستا ولەڭ جازا باستادى.
1878 20 جاسىندا ءوز ەلىندە ىسقاقتىڭ ورنىنا ءبىر سايلاۋ بولىس بولادى.
1881 بولىستىقتى ابايدىڭ اقىلىمەن وسپانعا وتكىزەدى.
1905 - 1906 مەككەگە قاجىلىق ساپار شەگەدى. بارعان وسى ساپارىن پايدالانىپ اقىن ءوزىنىڭ بايىرعى ارمانىن جۇزەگە اسىرادى. ىستامبۇل، پاريج كىتاپحانالارىندا جۇمىس ىستەيدى. جينالعان ماتەريالدارى نەگىزىندە «تۇرىك، قىرعىز، قازاق ءھام حاندار شەجىرەسى» كىتابىن جاريالايدى.
1909 - 1910 ەل ورتاسىن تاستاپ وڭاشا ەلسىزگە كەتىپ، شىڭعىستاۋدىڭ قويناۋىنداعى شاقپاق دەگەن جەردە ءومىر سۇرە باستايدى. شىعارماشىلىقپەن اينالىستى.
1912 سەمەيدە 1878 - 1904 ج. ج. جازعان ولەڭدەرى «قازاق ايناسى» دەگەن اتپەن جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىققان.
1931 جازىقسىزدان - جازىقسىز اتىلدى.
1958 2 قازاندا سسسر پروكۋراتۋراسى شاكارىمنىڭ قىلمىسى جوق دەپ اقتاپ شىقتى.
1959 «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ونىڭ بىرنەشە ولەڭى جاريالاندى.
3. «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى.
شاكارىم
↓
سازگەر
اۋدارماشى
قاجى
اقىن
جازۋشى
ويشىل
سەرگىتۋ ءساتى. ءان: «بۇل ءان باسقا اننەن وزگەرەك»
وتكەن ادام بولادى كوزدەن تاسا،
ءولدى - ءوشتى، ونى ەشكىم ويلاماسا.
ول كەتسە دە بەلگىسى جوعالمايدى،
كەرەكتىسىن ەسكەرىپ ۇمىتپاسا.
ەستىپ، ءبىلىپ، كوز كورىپ، ويعا سالماق،
وتكەن ىستەن ادامزات ءبىر ۇلگى الماق
قىزىقپاق، نە جەك كورمەك، جيىركەنبەك،
باستان كەشكەن ءار ىستەن بەلگى قالماق.
«قالقامان - مامىر» پوەماسى.
«قالقامان – مامىر» پوەماسى 1882 جىلى جازىلعان 1912 جىلى سەمەيدەگى «جاردەم» باسپاسىندا جارىق كورگەن.
- وقيعانىڭ بولعان جەرى - سىر ءوڭىرى 1722 ج. قازاقتىڭ «اقتابان شۇبىرىندى» قارساڭىنداعى قيلى كەزەڭى سۋرەتتەلەدى.
جانرى – ەپيكالىق - عاشىقتىق داستان.
تاقىرىبى – ەكى جاستىڭ ماحاببات دراماسىنا قۇرىلۋى.
يدەياسى – قوعامنىڭ ادىلەتسىزدىگىنە، ەل بيلەۋشىلەردىڭ وزبىرلىعىنا قارسىلىق.
كومپوزيسيالىق قۇرىلىمى:
وقيعانىڭ باستالۋى: تۋىستىق بايلانىس
وقيعانىڭ بايلانىسۋى:
1. مامىردىڭ بوي جەتۋى.
2. قالقامان مەن مامىردىڭ كەزدەسۋى.
3. قوس عاشىقتىڭ بىرگە قاشۋى.
وقيعانىڭ دامۋى: مامبەتاي مەن كوكەنايدىڭ بابا سوزىنە كەلىسپەۋى.
وقيعانىڭ شيەلەنىسۋى: مامىردىڭ ءولىمى.
شارىقتاۋ شەگى: 1. قالقامانعا شىعارىلعان ۇكىم.
2. قالقاماننىڭ ەلدەن كەتۋى.
شەشىمى: ەلدىڭ كۇيزەلىسى. قالقامان ۇرپاعى.
ءىV. داپتەرمەن جۇمىس
ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
باباڭ ايتتى: «ولتىرەر جۇمىس ەمەس،
تاسپەن اتىپ، ولتىرمەك بۇل ءىس ەمەس،
بىرەۋدىڭ نەكەلىسىن بۇزباعان سوڭ
قانىنا ورتاق بولۋ دۇرىس ەمەس.»
ولەڭ قۇرىلىسى - 11 بۋىندى، قارا ولەڭ ۇلگىسىمەن جازىلعان.
پوەتيكالىق ءتىلى – سۋرەتتەۋ بايانداۋ، مىنەزدەۋ، پورترەت تەڭەۋ، ەپيتەت مەتافورا.
V. وقۋلىقپەن جۇمىس. 1. «تۇسىنىكتەمە پاراعى».
ەركەك - شورا: ەركەك بالاشا كيىنگەن قىز. باستاڭعى: اكە - شەشەسى ۇيدە جوقتا قىز - بوزبالا مال سويىپ، قۇربىلارىن جيناۋ. وعات: وعاش، قاتەلىك. حالال: ادال. اسىق: عاشىق. شاھيت بولۋ: ءدىن جولىندا قازا بولۋ، «اق ءولىم».
2. «ىزدەن، تاپ»
1. مامىردىڭ سوڭعى ءسوزى.
2. انەت بابانىڭ قالقامانعا شىعارعان ۇكىمى.
3. قالقاماننىڭ ەلىمەن قوشتاسۋ ءسوزى.
Vءى. ءبىلىمدى بەكىتۋ. بليس تەست
1. قازاقتىڭ سىر بويىندا جۇرگەن جىلى؟
ا) 1722جىلى ۆ) 1737 جىلى س) 1822 جىلى
2. ءارى بي، ءارى مولدا، ءارى عۇلاما كىم؟
ا) كوكەناي ۆ) انەت بابا س) مامبەتەي
3. قالقاماننىڭ اكەسى كىم؟
ا) مامبەتەي ۆ) انەت بابا س) ولجاي
4. اۋىل ۇلكەندەرىن جيناپ توي جاساعان حان؟
ا) سامەكە ۆ) مامبەتەي س) كوكەناي
5. مامىر قالقامانعا قاشان، قاي جەرگە كەلۋدى سۇرادى؟
ا) جۇما كۇنى سايدا ۆ) بۇرسىگۇنى، قالىڭ قامىس س) اۋىل ىرگەسىندە
6. مامىر قىز بالاشا كيىنگەنىنە نەگە وكىندى؟
ا) اكەسى قۇدا تۇسىرمەكشى بولدى
ۆ) قالقامان الىپ قاشباقشى بولدى
س) بارلىق جاۋاپ دۇرىس
7. ەكى جاستىڭ قوسىلۋىنا نە بوگەت بولدى؟
ا) ەكى ەلدىڭ اراسىنىڭ ار قاشىقتىعى
ۆ) تۋىس، اتالاس بولۋى
س) انەتە بابانىڭ ءسوزى
8. قازاقتىڭ باستاۋشىسى كىم؟
ا) مامبەتەي ۆ) كوكەناي س) ساۆان راپتان
9. ەلى قالقاماندى نە سەبەپتى ىزدەمەدى؟
ا) اشارشىلىق ۆ) قازاق - قالماق سوعىسى س) ۇلى وتان سوعىسى
10. قالقاماننىڭ ۇرپاعى قاي ءجۇزدىڭ ىشىندە ءجۇر؟
ا) ورتا ءجۇز ۆ) كىشى ءجۇز س) ۇلى ءجۇز.
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما:
1) كەيىپكەرمەن سىرلاسۋ حات؛ 2) قالقامان مەن مامىردىڭ العاشقى جۇمباقتاپ ايتقان جەرىن جاتتاۋ؛ 3) شاكارىم شىعارمالارىمەن تانىسۋ.
Vءىىى. باعالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: اقىن ومىرىنە قىسقاشا شولۋ، پوەمانىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسىن ۇعىندىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: پوەمانىڭ كومپوزيسيالىق سيۋجەتىن دامۋىن جانارلىق سيپاتىن، كوركەمدىگىن تالداۋدى سۇراق - تاپسىرمالار ۇسىنۋ ارقىلى وقۋشىلاردى ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ. ويىن جۇيەلى حابارلاي بىلۋىنە ءجىتى كوڭىل ءبولۋ؛
تاربيەلىك: سالت - ءداستۇرىمىزدى بىلۋگە، وعان قۇرمەتپەن قاراۋعا، ادالدىققا، دوستىققا بەرىك بولۋعا ۇلتىمىزدىڭ ۇلى ادامدارىنىڭ ەلىنە ەتكەن ەڭبەگىن باعالاي بىلۋگە، اقىننىڭ اندەرى ولەڭدەرى ارقىلى ونەردى تۇسىنۋگە، سۇيسىنۋگە تاربيەلەۋ.
ءتيپى: جاڭا ساباق. ءتۇرى: ارالاس ساباق.
ءادىسى: ستو، سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ.
كورنەكىلىگى: ۆيدەوپروەكتور، قيما قاعازدار، شاكارىم، اباي كىتاپتارى، جەتوندار. ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، بيولوگيا، بەينەلەۋ ونەرى، ءان - كۇي، ماتەماتيكا.
ساباقتىڭ بارىسى. ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسى
ءۇي تاپسىرياسىنا وراي سۇراقتار
1. اۋىز ادەبيەتىنەن مول سۋسىندى اباي كىمدەردەن الدى؟ (ۇلجان، زەرە )
2. اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ شىن ەسىمى كىم؟ (يبراحيم)
3. اباي قاي جىلى دۇنيەگە كەلدى؟ (1845 جىلى)
4. قۇنانباي قانداي ادام بولعان؟ (شەشەن، اقىلعا باي، قاجى، بولىس)
5. بوتەن سوزبەن بىلعانسا ءسوز اراسى،
ول اقىننىڭ ءبىلىمسىز بەيشاراسى. قاي ولەڭنەن ءۇزىندى؟ («ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى»)
6.«ىزالى جۇرەك، دولى قول، ۋلى سيا، اششى ءتىل» دەگەن ولەڭ جولدارى قانداي كوركەمدەگىش تاسىلمەن بەرىلگەن؟ (ەپيتەت)
7. ءابدىراحمان كىم، وعان ارناعان ولەڭى قالاي اتالادى؟ (ۇلى، «ءابدىراحمان ولگەندە»)
8. ابايدىڭ نەشە ءقاراسوزى بار؟ (45)
9. 17 - قاراسوزىندە «اقىل، قايرات، جۇرەك» كىمگە كەلىپ جۇگىنەدى؟ (عىلىمعا)
ءىىى. جاڭا ساباق.
1. قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ( «قۇپيا كىلت»):
1. ابايدىڭ تۋىسى بولىپ كەلەتىن اقىن.
2. «بەس ارىسىمىزدىڭ» ءبىرى
3. «ادامدىق بورىشىڭ» ولەڭىنىڭ اۆتورى.
2. شاكارىم ءومىرىنىڭ حرونولوگياسى:
شاكارىم قۇدايبەردى ۇلى (1857 – 1931)
شاكارىم – ابايدىڭ نەمەرە ءىنىسى، ويتكەنى اكەسى قۇدايبەردى – ابايدىڭ اعاسى.
7 جاستا اكەدەن جەتىم قالدى جانە وسى جاستا ولەڭ جازا باستادى.
1878 20 جاسىندا ءوز ەلىندە ىسقاقتىڭ ورنىنا ءبىر سايلاۋ بولىس بولادى.
1881 بولىستىقتى ابايدىڭ اقىلىمەن وسپانعا وتكىزەدى.
1905 - 1906 مەككەگە قاجىلىق ساپار شەگەدى. بارعان وسى ساپارىن پايدالانىپ اقىن ءوزىنىڭ بايىرعى ارمانىن جۇزەگە اسىرادى. ىستامبۇل، پاريج كىتاپحانالارىندا جۇمىس ىستەيدى. جينالعان ماتەريالدارى نەگىزىندە «تۇرىك، قىرعىز، قازاق ءھام حاندار شەجىرەسى» كىتابىن جاريالايدى.
1909 - 1910 ەل ورتاسىن تاستاپ وڭاشا ەلسىزگە كەتىپ، شىڭعىستاۋدىڭ قويناۋىنداعى شاقپاق دەگەن جەردە ءومىر سۇرە باستايدى. شىعارماشىلىقپەن اينالىستى.
1912 سەمەيدە 1878 - 1904 ج. ج. جازعان ولەڭدەرى «قازاق ايناسى» دەگەن اتپەن جەكە كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىققان.
1931 جازىقسىزدان - جازىقسىز اتىلدى.
1958 2 قازاندا سسسر پروكۋراتۋراسى شاكارىمنىڭ قىلمىسى جوق دەپ اقتاپ شىقتى.
1959 «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە ونىڭ بىرنەشە ولەڭى جاريالاندى.
3. «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى.
شاكارىم
↓
سازگەر
اۋدارماشى
قاجى
اقىن
جازۋشى
ويشىل
سەرگىتۋ ءساتى. ءان: «بۇل ءان باسقا اننەن وزگەرەك»
وتكەن ادام بولادى كوزدەن تاسا،
ءولدى - ءوشتى، ونى ەشكىم ويلاماسا.
ول كەتسە دە بەلگىسى جوعالمايدى،
كەرەكتىسىن ەسكەرىپ ۇمىتپاسا.
ەستىپ، ءبىلىپ، كوز كورىپ، ويعا سالماق،
وتكەن ىستەن ادامزات ءبىر ۇلگى الماق
قىزىقپاق، نە جەك كورمەك، جيىركەنبەك،
باستان كەشكەن ءار ىستەن بەلگى قالماق.
«قالقامان - مامىر» پوەماسى.
«قالقامان – مامىر» پوەماسى 1882 جىلى جازىلعان 1912 جىلى سەمەيدەگى «جاردەم» باسپاسىندا جارىق كورگەن.
- وقيعانىڭ بولعان جەرى - سىر ءوڭىرى 1722 ج. قازاقتىڭ «اقتابان شۇبىرىندى» قارساڭىنداعى قيلى كەزەڭى سۋرەتتەلەدى.
جانرى – ەپيكالىق - عاشىقتىق داستان.
تاقىرىبى – ەكى جاستىڭ ماحاببات دراماسىنا قۇرىلۋى.
يدەياسى – قوعامنىڭ ادىلەتسىزدىگىنە، ەل بيلەۋشىلەردىڭ وزبىرلىعىنا قارسىلىق.
كومپوزيسيالىق قۇرىلىمى:
وقيعانىڭ باستالۋى: تۋىستىق بايلانىس
وقيعانىڭ بايلانىسۋى:
1. مامىردىڭ بوي جەتۋى.
2. قالقامان مەن مامىردىڭ كەزدەسۋى.
3. قوس عاشىقتىڭ بىرگە قاشۋى.
وقيعانىڭ دامۋى: مامبەتاي مەن كوكەنايدىڭ بابا سوزىنە كەلىسپەۋى.
وقيعانىڭ شيەلەنىسۋى: مامىردىڭ ءولىمى.
شارىقتاۋ شەگى: 1. قالقامانعا شىعارىلعان ۇكىم.
2. قالقاماننىڭ ەلدەن كەتۋى.
شەشىمى: ەلدىڭ كۇيزەلىسى. قالقامان ۇرپاعى.
ءىV. داپتەرمەن جۇمىس
ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
باباڭ ايتتى: «ولتىرەر جۇمىس ەمەس،
تاسپەن اتىپ، ولتىرمەك بۇل ءىس ەمەس،
بىرەۋدىڭ نەكەلىسىن بۇزباعان سوڭ
قانىنا ورتاق بولۋ دۇرىس ەمەس.»
ولەڭ قۇرىلىسى - 11 بۋىندى، قارا ولەڭ ۇلگىسىمەن جازىلعان.
پوەتيكالىق ءتىلى – سۋرەتتەۋ بايانداۋ، مىنەزدەۋ، پورترەت تەڭەۋ، ەپيتەت مەتافورا.
V. وقۋلىقپەن جۇمىس. 1. «تۇسىنىكتەمە پاراعى».
ەركەك - شورا: ەركەك بالاشا كيىنگەن قىز. باستاڭعى: اكە - شەشەسى ۇيدە جوقتا قىز - بوزبالا مال سويىپ، قۇربىلارىن جيناۋ. وعات: وعاش، قاتەلىك. حالال: ادال. اسىق: عاشىق. شاھيت بولۋ: ءدىن جولىندا قازا بولۋ، «اق ءولىم».
2. «ىزدەن، تاپ»
1. مامىردىڭ سوڭعى ءسوزى.
2. انەت بابانىڭ قالقامانعا شىعارعان ۇكىمى.
3. قالقاماننىڭ ەلىمەن قوشتاسۋ ءسوزى.
Vءى. ءبىلىمدى بەكىتۋ. بليس تەست
1. قازاقتىڭ سىر بويىندا جۇرگەن جىلى؟
ا) 1722جىلى ۆ) 1737 جىلى س) 1822 جىلى
2. ءارى بي، ءارى مولدا، ءارى عۇلاما كىم؟
ا) كوكەناي ۆ) انەت بابا س) مامبەتەي
3. قالقاماننىڭ اكەسى كىم؟
ا) مامبەتەي ۆ) انەت بابا س) ولجاي
4. اۋىل ۇلكەندەرىن جيناپ توي جاساعان حان؟
ا) سامەكە ۆ) مامبەتەي س) كوكەناي
5. مامىر قالقامانعا قاشان، قاي جەرگە كەلۋدى سۇرادى؟
ا) جۇما كۇنى سايدا ۆ) بۇرسىگۇنى، قالىڭ قامىس س) اۋىل ىرگەسىندە
6. مامىر قىز بالاشا كيىنگەنىنە نەگە وكىندى؟
ا) اكەسى قۇدا تۇسىرمەكشى بولدى
ۆ) قالقامان الىپ قاشباقشى بولدى
س) بارلىق جاۋاپ دۇرىس
7. ەكى جاستىڭ قوسىلۋىنا نە بوگەت بولدى؟
ا) ەكى ەلدىڭ اراسىنىڭ ار قاشىقتىعى
ۆ) تۋىس، اتالاس بولۋى
س) انەتە بابانىڭ ءسوزى
8. قازاقتىڭ باستاۋشىسى كىم؟
ا) مامبەتەي ۆ) كوكەناي س) ساۆان راپتان
9. ەلى قالقاماندى نە سەبەپتى ىزدەمەدى؟
ا) اشارشىلىق ۆ) قازاق - قالماق سوعىسى س) ۇلى وتان سوعىسى
10. قالقاماننىڭ ۇرپاعى قاي ءجۇزدىڭ ىشىندە ءجۇر؟
ا) ورتا ءجۇز ۆ) كىشى ءجۇز س) ۇلى ءجۇز.
Vءىى. ۇيگە تاپسىرما:
1) كەيىپكەرمەن سىرلاسۋ حات؛ 2) قالقامان مەن مامىردىڭ العاشقى جۇمباقتاپ ايتقان جەرىن جاتتاۋ؛ 3) شاكارىم شىعارمالارىمەن تانىسۋ.
Vءىىى. باعالاۋ
You Might Also Like
