InfoHub Logo

ەرتەدە، ەل جايىق وزەنىنىڭ كۇنشىعىس بەتىن قىستا قونىس ەتسە، كۇن باتىس بەتىن جاز جايلاۋى ەتىپ پايدالانعان كەزدەرى دە بولعان.

وسىنداي ءبىر جىلدارى كوكتەم ەرتە شىعىپ، مىڭعىراعان ءتورت تۇلىك مالمەن، قاپتاعان قالىڭ ەل جىلداعى ادەتىنشە جايىقتان ءوتىپ جاتادى. جىلدىڭ ءتورت مەزگىلى: قىستىڭ اتى — قىس، جازدىڭ اتى — جاز، كۇزدىڭ اتى — كۇز، كوكتەمنىڭ اتى — كوكتەم. اسىرەسە كوكتەم ايلارىندا: ماڭىراعان قوزى، كىسىنەگەن قۇلىن، موڭىرەگەن بۇزاۋ، بوزداعان بوتا — دالادا ۇلى دۋمان توي جاساپ جاتقانداي كورىنەدى. كوكتەمدە اۋىلعا جان ءبىتىپ، جارقىن-جارقىن ءازىل سوزدەر ايتىلىپ، قىز-كەلىنشەكتەردىڭ سىڭعىرلاعان ادەمى كۇلكىسى دالا قىزىعىنا اينالادى. ۇلى دۇربەلەڭ. اينالا جاسىل جەلەك، كوك مايسا شالعىن ءشوپ. مازاڭدى الىپ، دەلەبەڭدى قوزدىرادى. بىرەۋدى-بىرەۋ اڭساپ ىزدەگەندەي كۇي سەزىمگە تۇسەسىڭ. مۇندايدى سۋرەتتەۋگە تەك اقىننىڭ عانا سەزىمتال جۇرەگى، كۇيشىنىڭ كۇمبىرلەگەن كۇيىنىڭ عانا قۇدىرەتى جەتەدى.

قورا، قورا قوي جاتىر،
قارىن، قارىن ماي جاتىر.
تۇيە، تۇيە جۇك جاتىر،
اۋىل، اۋىل ەل جاتىر،

— دەسە اقىندار، كۇيشىلەر نەبىر ادەمى كۇيلەردى دومبىرانىڭ كومەيىنەن توگىلتكەن.

ءدال وسىنداي ءبىر جىلدارى جانتورەنىڭ اۋىلى دا كوكتەمدە جايىقتان ءوتىپ، كەلەسى جاقتاعى بەتكەيگە قونىپ جاتادى. سول كەزدەگى ادەت-سالت بويىنشا ەلدىڭ يگى-جاقسىلارى باس قوسىپ، جايىقتىڭ ارعى بەتىنە ەلدەن بۇرىنىراق شىعىپ قاراپ تۇراتىن. جانتورە دە قاسىنا جينالعان تورە اۋىلىنىڭ يگى جاقسىلارىمەن بىرگە ارعى بەتكە ءوتىپ الدى. اينالاسى تەگىس كورىنەتىن، بيىكتەۋ جار توبەنىڭ باسىنا قالى كىلەمدەر مەن تەكەمەتتەردى توسەتتى دە، ءوزى توڭىرەككە قىراعى كوزىمەن كوڭىلى تولىپ قاراپ تۇردى.

سول كەزدەگى ءداستۇر بويىنشا: جانتورە جاستايىنان وتە زەرەك، سوزگە ۇستا، ءارى شەشەن، ون ساۋساعىنان كۇي توگىلگەن اقىنجاندى ادام ەدى. كوز الدىنداعى كوكتەمگى دالانىڭ عاجايىپ وسىنداي كورىنىسى كوڭىل-كۇيىن تاسىتسا كەرەك. تورە جانىندا تۇرعان قاپتاۋلى قاراعاي دومبىراسىن قولىنا الىپ بەتى-جۇزى الابۇرتىپ، ءبىر كەرەمەت سازدى اۋەندى قۇيقىلجىتا توگىلتتى دەيدى. بۇرىن-سوڭدى مۇنداي سازدى ەستىمەگەن اعايىندارى، قاسىنداعى ەل جاقسىلارى، دومبىرانىڭ ۇنىنە ەلتىپ، بەرىلگەن كۇيى تىم-تىرىس وتىر. ءبىر كەزدە تورە كۇيىن ءبىتىرىپ، دومبىرانى قاسىندا جاتقان كوپشىككە سۇيەي سالدى. باسىن كوتەرىپ جان-جاعىنا جالت قارادى. اينالا ءۇنسىز. قاپەلىمدە نە بولىپ قالعانىن، العاشقى ساتتە تورەنىڭ ءوزى
دە تۇسىنبەي قالدى. «بۇلارى نەسى؟» — دەپ ويلادى سەزىكتەنىپ. ءبىر كەزدە كوپتىڭ ىشىنەن ءبىر اعايىنى: «تورە، جاڭاعى كۇيىڭىز بۇرىن-سوڭدى ءبىز ەستىمەگەن، كەرەمەت ساز بولدى!» — دەگەندە عانا ءمان-جايدى ەندى تۇسىنگەن جانتورە: «ە، ە، ە! ول مىناۋ توگىلىپ جايىقتان ءوتىپ جاتقان ەلىمە قاراپ، كوڭىلىمنىڭ شالقىپ كەتكەنى عوي!» دەگەن ەكەن.

ءسويتىپ، «شالقىما» كۇيى جانتورەنىڭ كەۋدەسىنەن قارلىعاشتىڭ بالاپانىنداي ۇشىپ شىعىپ، قازاقتىڭ كەڭ دالاسىن ارالاپ كەتكەن دەيدى ايتۋشىلار.

---