شىعىس ەۋروپا جازىعى
8 سىنىپ
تاقىرىبى: شىعىس ەۋروپا جازىعى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ قازاقستانعا ەنەتىن بولىگىنىڭ گەوگرافيالىق ورنى، ەجەلگى پلاتفورما ەكەندىگى، ونداعى پايدالى قازبالاردىڭ ورنالاسۋ زاڭدىلىقتارى، جەر بەدەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتۋشى كۇشتەر، كليماتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، ىشكى سۋى تابيعات زونالارى، ونى قورعاۋ جونىندە ءبىلىم بەرۋ.
تاربيەلىك: شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ قازىرگى ەكولوگيالىق جاعدايىنا توقتالىپ، ولارعا ءمان بەرۋگە تاربيەلەۋ. ءوز وتانى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ارقىلى وتانسۇيگىشتىك قاسيەتىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
قۇرال - جابدىقتار: قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، اتلاس، سلايد، كەسكىن كارتا، ءار ءتۇستى ماركەرلەر، ا3 فورماتتار، تەستتەر، ستيكەرلەر.
ساباقتىڭ بارىسى
كەزەڭدەر
ءمۇعالىمنىڭ ءىس - ارەكەتى
وقۋشىلاردىڭ ءىس - ارەكەتى
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ. تۇگەندەۋ. ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
مۇعالىممەن امانداسۋ. ساباقتا كىم جوق ەكەنىن انىقتاۋ.
2. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ:
1 - تاپسىرما. وقۋشىلارعا ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سويلەم وقىلادى. دۇرىس بولسا اق ءتۇستى، قاتە بولسا جاسىل ءتۇستى كوتەرەدى.
1. ءشول زوناسىنىڭ جالپى كولەمى 120 ملن. كم گا، رەسپۋبليكامىزدىڭ 44 پايىزىن الىپ جاتىر.
2. شولەيت زوناسىنىڭ توپىراعى قۇنارلى قارا توپىراقتان تۇرادى.
3. ويىل، تورعاي، سارىسۋ، اياگوز، جەم ورمان زوناسىنىڭ وزەندەرى.
4. ورماندى دالا زوناسىنىڭ بايلىعى شوق قايىڭدار مەن شوق قاراعايلار.
5. ورماندى دالا زوناسىنىڭ سولتۇستىگىندەگى قارا توپىراقتىڭ قالىڭدىعى 75 سم - گە دەيىن جۇرەدى.
6. قازاقستان جەرىنە ورماندى دالا زوناسىنىڭ تەك وڭتۇستىك شەتى سۇيىرلەنىپ كىرەدى.
7. ورماندى دالا زوناسىندا 1 مىڭنان استام كول بار.
8. ءشول زوناسىنىڭ اۋا رايى قولايلى، جاۋىن - شاشىن كوپ مولشەردە تۇسەدى. توپىراعى قۇنارلى.
9. قۇمدى شولدەر قىزىلقۇم، مويىنقۇم، قاراقۇم، سارىەسىك اتىراۋ.
10. ەڭ ءىرى سازدى ءشول - ءۇستىرت، بەتباقدالا، سىرداريا وزەنىنىڭ وڭتۇستىك جاعالارى.
11. قازاقستاننىڭ ەڭ جاقسى يگەرىلگەن تابيعات زوناسىنىڭ ءبىرى دالا زوناسى.
12. دالا زوناسىنىڭ توپىراعى قارا جانە قىزىل قوڭىر توپىراق.
2 - تاپسىرما. كارتامەن جۇمىس. تابيعات زونالارىن كارتاعا ءتۇسىرىپ، كورسەتۋ بەلگىلەۋ
توپقا ءبولۋ. وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ الدىنداعى كەمەلەر ارقىلى توپقا بولىنەدى
1 - توپ گەوگرافتار
2 - توپ حيميكتەر
3 - توپ بيولوگتار
جاڭا ساباق جۇمباق ارقىلى اشىلادى
مەن جاتىرمىن بولىگىندە باتىستىڭ
مۇناي مەنەن گازىم بار
كاسپيي ماڭى، جالپى سىرت، ورال الدى
ويپات پەن ۇستىرتتەرىم جانە بار
ويلاپ كورشى قاي جازىقپىن تابىڭدار؟
شىعىس ەۋروپا جازىعى
شىعىس ەۋروپا جازىعى — جەر شارىنداعى اسا ءىرى جازىقتاردىڭ ءبىرى. قازاقستانعا وڭتۇستىك - شىعىس بولىگى ەنەدى. جازىقتىڭ كازاقستاندىق بولىگى مۇعالجار جانە ۇستىرتپەن، وڭتۇستىگىندە ماڭعىستاۋمەن شەكتەسەدى. رەسپۋبليكا اۋماعىنداعى جالپى سىرتقىراتى، كاسپيي ماڭى ويپاتى جانە ورال الدى (جەم) ءۇستىرتى وسى ايماقتىڭ قۇرامىنا ەنەدى. بۇل ايماق گەولوگيالىق دامۋى مەن تەكتونيكالىق قۇرىلىمى جونىنەن ەجەلگى شىعىس ەۋروپا پلاتفورماسىنىڭ وڭتۇستىك - شىعىس بولىگى بولىپ تابىلادى. پلاتفورما فۋندامەنتى ارحەي مەن پروتەروزويدا قالىپتاسىپ، كريستالدى قاتتى جىنىستارىنان قالىپتاسكان. ونىڭ بەتىن كەيىنگى ەرالاردىڭ (پالەوزوي، مەزوزوي، كاينوزوي) شوگىندى جىنىستارى جاپقان. شىعىس ەۋروپا پلاتفورماسىنىڭ قازاقستاندىق بولىگى ۇزاق ۋاكىت سۋ استىندا جاتىپ، بىرتىندەپ كوتەرىلۋ ناتيجەسىندە قازىرگى قالپىنا كەلگەن. كاسپيي ماڭىنداعى بولىگى مايىسۋعا كوپ ۇشىراعان. سوندىقتان مۇندا ءار ءتۇرلى جاستاعى شوگىندى جىنىستاردىڭ وتە قالىڭ كاباتى تارالعان. ۇزاق گەولوگيالىق دامۋ كەزەڭىندە ءاربىر تابيعي اۋداننىڭ وزىنە ءتان جەر بەدەرى، توپىراعى جانە وسىمدىك جامىلعىسى قالىپتاسقان. جەم ءۇستىرتى جوعارعى بور داۋىرىندە، جالپى سىرت پالەوگەندىك تەڭىزدىڭ تارتىلۋىنان كەيىن شەگىنۋىنەن، ال كاسپيي ماڭى ويپاتى انتروپوگەندە، سوڭعى مۇز باسۋ كەزەڭىنەن كەيىن عانا قازىرگى جەر بەدەرى قالىپتاسقان. بۇل ايماقتىڭ گەوگرافيالىق ورنىنىڭ، جەر بەدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، اۋا ماسسالارىنىڭ الماسۋى جاعدايىنىڭ ۇقساستىقتارى جالپى سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي ىلعالدىڭ ازايا بەرۋى قۇرعاق كونتينەنتتى كليماتتىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولعان. قازاقستان اۋماعىنداعى شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ ءىرى وزەندەرى - جايىق، ويىل، جەم. جايىق وزەنى ورال تاۋىنىڭ وڭتۇستىك بەتكەيىنەن باستالىپ، كاسپيي ماڭى ويپاتىنا اعىپ شىققان سوڭ، كەڭ ارنالى وزەنگە اينالادى. ەنى 300 - 500 م شاماسىندا. كوكتەمدە سۋ تاسىعان كەزدە ونداعان كم - گە جايىلىپ، كەڭ جايىلىمدار مەن ۇساق كولدەر پايدا بولادى. وزەن بويىندا توعايلار، جايىلماسىندا شابىندىق وسەدى. وزەن سۋىن كانالدار ارقىلى ەگىستىك پەن جايىلىمداردى سۋلاندىرۋعا پايدالانادى.
ويىل (ۇزىندىعى 800 كم) - جايىق وزەنىنىڭ ءبىر سالاسى. ول دا ورال تاۋىنان باستالىپ، جايىققا قۇيعان. كەيىنگى جىلدارى شارۋاشىلىققا سۋىن كوبىرەك پايدالانۋدان جازدا ارناسى قۇرعاپ، جايىققا جەتپەي قالىپ ءجۇر. نەگىزىنەن، قار سۋىمەن قورەكتەنەدى. سۋى ەگىستىككە، جايىلىمعا پايدالانىلادى.
جەم وزەنى (ۇزىندىعى 712 م) - مۇعالجار تاۋىنىڭ باتىس بەتكەيىنەن باستاۋ الادى. كاسپيي تەڭىزىنە قۇيادى. سوڭعى جىلدارى ول دا تەڭىزگە 50 - 60 كم جەتپەي تارتىلىپ قالادى. قار سۋىمەن قورەكتەنەدى.
كولدەردىڭ ەڭ ۇلكەنى - كاسپيي تەڭىزى. ول اۋماعىنىڭ ۇلكەندىگىنە بايلانىستى تەڭىز دەپ اتالادى. جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن تۇيىق كول. قازاقستانعا كولدىڭ سولتۇستىگى مەن سولتۇستىك - شىعىس بولىگى كىرەدى. نەگىزىنەن وزەندەر سۋىمەن قورەكتەنەدى. قىستا قاتادى. باعالى بالىققا باي.
شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ كليماتى، جوعارىدا ايتىلعانداي، قۇرعاق، كونتينەنتتى. وعان بۇل اۋداننىڭ مۇحيتتار مەن تەڭىزدەردەن الىس جاتۋى سەبەپ بولادى. قىسى سۋىق، قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى سولتۇستىگىندە - 15°س، وڭتۇستىگىندە - 8°س. ءسىبىر مەن اركتيكادان سۋىق اۋا ەنگەن كەزدە تەمپەراتۋرا - 40°س - قا دەيىن تومەندەيدى. كوكتەمدە، كۇزدە ۇسىك ءجۇرىپ تۇرادى. جازى ىستىق، قاپىرىق، شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى 22°- 24°س. اڭىزاق جەلدەر ءجيى سوعادى. جاۋىن - شاشىننىڭ ورتاشا مولشەرى سولتۇستىكتە 350 مم، وڭتۇستىكتە 140 مم.
كاسپيي ماڭى ويپاتىنىڭ نەگىزگى بايلىعى - مۇناي مەن گاز. ولار جەر قاباتتارىنداعى تۇزدى كۇمبەزدەردىڭ كوتەرىلۋىنە بايلانىستى پايدا بولعان جارىقشاقتارعا جينالعان. پەرم، ترياس، يۋرا، بور جانە پالەوگەن قاباتتارىندا ساقتالعان. ءقازىر بۇل اۋداندا تەڭىز، قاراشىعاناق، جاڭاجول سياقتى مۇناي مەن گاز كەن ورىندارى جۇمىس ىستەيدى. پايدالى قازبالاردان اس تۇزى، بور، قۇرىلىس ماتەريالدارى (قۇم، ساز بالشىق جانە ت. ب.) وندىرىلەدى.
1 - تاپسىرما. ويلان - جۇپتاس - ءبولىس ءادىسى (پوستەر قۇراۋ، قورعاۋ)
گالەرەياعا ساياحات(وقۋشىلار تاقتاعا جابىستىرىلعان ستيكەرلەرگە ساياحات جاساۋ ارقىلى، شىعىس ەۋروپا جازىعىنا جاتپايتىن وزەن كول، جانۋار، وسىمدىك اتتارىن الىپ تاستاۋ)
1 - توپ جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر
2 - توپ وزەندەر مەن كولدەر
3 - توپ پايدالى قازبالارى
2 - تاپسىرما. كەستەمەن جۇمىس
تابيعات جاعدايىنا قولايلى جانە قولايسىز جاقتارى
تابيعات جاعدايىنىڭ قولايسىزدىعى تابيعات جاعدايىنىڭ قولايلىلىعى
3 - تاپسىرما. ميعا شابۋىل
1. شىعىس ەۋروپا پلاتفورماسىنىڭ فۋندامەنتى قانداي جىنىستاردان قالىپتاسقان؟
2. كاسپيي تەڭىزى تەڭىز دەڭگەيىنەن نەشە مەتر تومەن؟
3. العاش مۇناي فونتانى اتقىلاعان جىل
4. جەم وزەنى قانداي سۋمەن قورەكتەنەدى.؟
5. ويىل وزەنى قاي وزەننىڭ سالاسى؟
6. شىعىس ەۋروپا جازىعىندا بەر توبەشىكتەر قايدا كەزدەسەدى؟
7. قۇم، ساز، بالشىق، ۇلۋتاس بۇلار
8. شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ جازداعى تەمپەراتۋراسى
9. تەڭىزدە قانداي بالىقتار بار؟
10. كاسپيي ماڭى ويپاتىنىڭ جەر بەدەرى نەلىكتەن جازىق بولىپ كەلەدى؟
11. تابيعات ەروزياسىنىڭ قانداي ءتۇرى باسىم؟
12. شىعىس ەۋروپا جازىعىنداعى قازىرگى ەكولوگيالىق پروبلەمالارى
4 - تاپسىرما. كەسكىن كارتامەن جۇمىس
قازاقستاننىڭ فيزيكالىق - گەوگرافيالىق اۋماقتارىن ءتۇسىرۋ
رەفلەكسيا. تابىس باسپالداعى
ءۇي تاپسىرماسى: شىعىس ەۋروپا جازىعى وقۋ، مازمۇنداۋ
تاقىرىبى: شىعىس ەۋروپا جازىعى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ قازاقستانعا ەنەتىن بولىگىنىڭ گەوگرافيالىق ورنى، ەجەلگى پلاتفورما ەكەندىگى، ونداعى پايدالى قازبالاردىڭ ورنالاسۋ زاڭدىلىقتارى، جەر بەدەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتۋشى كۇشتەر، كليماتىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، ىشكى سۋى تابيعات زونالارى، ونى قورعاۋ جونىندە ءبىلىم بەرۋ.
تاربيەلىك: شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ قازىرگى ەكولوگيالىق جاعدايىنا توقتالىپ، ولارعا ءمان بەرۋگە تاربيەلەۋ. ءوز وتانى تۋرالى بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ ارقىلى وتانسۇيگىشتىك قاسيەتىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
قۇرال - جابدىقتار: قازاقستاننىڭ فيزيكالىق كارتاسى، اتلاس، سلايد، كەسكىن كارتا، ءار ءتۇستى ماركەرلەر، ا3 فورماتتار، تەستتەر، ستيكەرلەر.
ساباقتىڭ بارىسى
كەزەڭدەر
ءمۇعالىمنىڭ ءىس - ارەكەتى
وقۋشىلاردىڭ ءىس - ارەكەتى
1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ. تۇگەندەۋ. ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
مۇعالىممەن امانداسۋ. ساباقتا كىم جوق ەكەنىن انىقتاۋ.
2. ءۇي جۇمىسىن تەكسەرۋ:
1 - تاپسىرما. وقۋشىلارعا ءۇي تاپسىرماسى بويىنشا سويلەم وقىلادى. دۇرىس بولسا اق ءتۇستى، قاتە بولسا جاسىل ءتۇستى كوتەرەدى.
1. ءشول زوناسىنىڭ جالپى كولەمى 120 ملن. كم گا، رەسپۋبليكامىزدىڭ 44 پايىزىن الىپ جاتىر.
2. شولەيت زوناسىنىڭ توپىراعى قۇنارلى قارا توپىراقتان تۇرادى.
3. ويىل، تورعاي، سارىسۋ، اياگوز، جەم ورمان زوناسىنىڭ وزەندەرى.
4. ورماندى دالا زوناسىنىڭ بايلىعى شوق قايىڭدار مەن شوق قاراعايلار.
5. ورماندى دالا زوناسىنىڭ سولتۇستىگىندەگى قارا توپىراقتىڭ قالىڭدىعى 75 سم - گە دەيىن جۇرەدى.
6. قازاقستان جەرىنە ورماندى دالا زوناسىنىڭ تەك وڭتۇستىك شەتى سۇيىرلەنىپ كىرەدى.
7. ورماندى دالا زوناسىندا 1 مىڭنان استام كول بار.
8. ءشول زوناسىنىڭ اۋا رايى قولايلى، جاۋىن - شاشىن كوپ مولشەردە تۇسەدى. توپىراعى قۇنارلى.
9. قۇمدى شولدەر قىزىلقۇم، مويىنقۇم، قاراقۇم، سارىەسىك اتىراۋ.
10. ەڭ ءىرى سازدى ءشول - ءۇستىرت، بەتباقدالا، سىرداريا وزەنىنىڭ وڭتۇستىك جاعالارى.
11. قازاقستاننىڭ ەڭ جاقسى يگەرىلگەن تابيعات زوناسىنىڭ ءبىرى دالا زوناسى.
12. دالا زوناسىنىڭ توپىراعى قارا جانە قىزىل قوڭىر توپىراق.
2 - تاپسىرما. كارتامەن جۇمىس. تابيعات زونالارىن كارتاعا ءتۇسىرىپ، كورسەتۋ بەلگىلەۋ
توپقا ءبولۋ. وقۋشىلار ءمۇعالىمنىڭ الدىنداعى كەمەلەر ارقىلى توپقا بولىنەدى
1 - توپ گەوگرافتار
2 - توپ حيميكتەر
3 - توپ بيولوگتار
جاڭا ساباق جۇمباق ارقىلى اشىلادى
مەن جاتىرمىن بولىگىندە باتىستىڭ
مۇناي مەنەن گازىم بار
كاسپيي ماڭى، جالپى سىرت، ورال الدى
ويپات پەن ۇستىرتتەرىم جانە بار
ويلاپ كورشى قاي جازىقپىن تابىڭدار؟
شىعىس ەۋروپا جازىعى
شىعىس ەۋروپا جازىعى — جەر شارىنداعى اسا ءىرى جازىقتاردىڭ ءبىرى. قازاقستانعا وڭتۇستىك - شىعىس بولىگى ەنەدى. جازىقتىڭ كازاقستاندىق بولىگى مۇعالجار جانە ۇستىرتپەن، وڭتۇستىگىندە ماڭعىستاۋمەن شەكتەسەدى. رەسپۋبليكا اۋماعىنداعى جالپى سىرتقىراتى، كاسپيي ماڭى ويپاتى جانە ورال الدى (جەم) ءۇستىرتى وسى ايماقتىڭ قۇرامىنا ەنەدى. بۇل ايماق گەولوگيالىق دامۋى مەن تەكتونيكالىق قۇرىلىمى جونىنەن ەجەلگى شىعىس ەۋروپا پلاتفورماسىنىڭ وڭتۇستىك - شىعىس بولىگى بولىپ تابىلادى. پلاتفورما فۋندامەنتى ارحەي مەن پروتەروزويدا قالىپتاسىپ، كريستالدى قاتتى جىنىستارىنان قالىپتاسكان. ونىڭ بەتىن كەيىنگى ەرالاردىڭ (پالەوزوي، مەزوزوي، كاينوزوي) شوگىندى جىنىستارى جاپقان. شىعىس ەۋروپا پلاتفورماسىنىڭ قازاقستاندىق بولىگى ۇزاق ۋاكىت سۋ استىندا جاتىپ، بىرتىندەپ كوتەرىلۋ ناتيجەسىندە قازىرگى قالپىنا كەلگەن. كاسپيي ماڭىنداعى بولىگى مايىسۋعا كوپ ۇشىراعان. سوندىقتان مۇندا ءار ءتۇرلى جاستاعى شوگىندى جىنىستاردىڭ وتە قالىڭ كاباتى تارالعان. ۇزاق گەولوگيالىق دامۋ كەزەڭىندە ءاربىر تابيعي اۋداننىڭ وزىنە ءتان جەر بەدەرى، توپىراعى جانە وسىمدىك جامىلعىسى قالىپتاسقان. جەم ءۇستىرتى جوعارعى بور داۋىرىندە، جالپى سىرت پالەوگەندىك تەڭىزدىڭ تارتىلۋىنان كەيىن شەگىنۋىنەن، ال كاسپيي ماڭى ويپاتى انتروپوگەندە، سوڭعى مۇز باسۋ كەزەڭىنەن كەيىن عانا قازىرگى جەر بەدەرى قالىپتاسقان. بۇل ايماقتىڭ گەوگرافيالىق ورنىنىڭ، جەر بەدەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، اۋا ماسسالارىنىڭ الماسۋى جاعدايىنىڭ ۇقساستىقتارى جالپى سولتۇستىكتەن وڭتۇستىككە قاراي ىلعالدىڭ ازايا بەرۋى قۇرعاق كونتينەنتتى كليماتتىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولعان. قازاقستان اۋماعىنداعى شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ ءىرى وزەندەرى - جايىق، ويىل، جەم. جايىق وزەنى ورال تاۋىنىڭ وڭتۇستىك بەتكەيىنەن باستالىپ، كاسپيي ماڭى ويپاتىنا اعىپ شىققان سوڭ، كەڭ ارنالى وزەنگە اينالادى. ەنى 300 - 500 م شاماسىندا. كوكتەمدە سۋ تاسىعان كەزدە ونداعان كم - گە جايىلىپ، كەڭ جايىلىمدار مەن ۇساق كولدەر پايدا بولادى. وزەن بويىندا توعايلار، جايىلماسىندا شابىندىق وسەدى. وزەن سۋىن كانالدار ارقىلى ەگىستىك پەن جايىلىمداردى سۋلاندىرۋعا پايدالانادى.
ويىل (ۇزىندىعى 800 كم) - جايىق وزەنىنىڭ ءبىر سالاسى. ول دا ورال تاۋىنان باستالىپ، جايىققا قۇيعان. كەيىنگى جىلدارى شارۋاشىلىققا سۋىن كوبىرەك پايدالانۋدان جازدا ارناسى قۇرعاپ، جايىققا جەتپەي قالىپ ءجۇر. نەگىزىنەن، قار سۋىمەن قورەكتەنەدى. سۋى ەگىستىككە، جايىلىمعا پايدالانىلادى.
جەم وزەنى (ۇزىندىعى 712 م) - مۇعالجار تاۋىنىڭ باتىس بەتكەيىنەن باستاۋ الادى. كاسپيي تەڭىزىنە قۇيادى. سوڭعى جىلدارى ول دا تەڭىزگە 50 - 60 كم جەتپەي تارتىلىپ قالادى. قار سۋىمەن قورەكتەنەدى.
كولدەردىڭ ەڭ ۇلكەنى - كاسپيي تەڭىزى. ول اۋماعىنىڭ ۇلكەندىگىنە بايلانىستى تەڭىز دەپ اتالادى. جەر شارىنداعى ەڭ ۇلكەن تۇيىق كول. قازاقستانعا كولدىڭ سولتۇستىگى مەن سولتۇستىك - شىعىس بولىگى كىرەدى. نەگىزىنەن وزەندەر سۋىمەن قورەكتەنەدى. قىستا قاتادى. باعالى بالىققا باي.
شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ كليماتى، جوعارىدا ايتىلعانداي، قۇرعاق، كونتينەنتتى. وعان بۇل اۋداننىڭ مۇحيتتار مەن تەڭىزدەردەن الىس جاتۋى سەبەپ بولادى. قىسى سۋىق، قاڭتاردىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى سولتۇستىگىندە - 15°س، وڭتۇستىگىندە - 8°س. ءسىبىر مەن اركتيكادان سۋىق اۋا ەنگەن كەزدە تەمپەراتۋرا - 40°س - قا دەيىن تومەندەيدى. كوكتەمدە، كۇزدە ۇسىك ءجۇرىپ تۇرادى. جازى ىستىق، قاپىرىق، شىلدەنىڭ ورتاشا تەمپەراتۋراسى 22°- 24°س. اڭىزاق جەلدەر ءجيى سوعادى. جاۋىن - شاشىننىڭ ورتاشا مولشەرى سولتۇستىكتە 350 مم، وڭتۇستىكتە 140 مم.
كاسپيي ماڭى ويپاتىنىڭ نەگىزگى بايلىعى - مۇناي مەن گاز. ولار جەر قاباتتارىنداعى تۇزدى كۇمبەزدەردىڭ كوتەرىلۋىنە بايلانىستى پايدا بولعان جارىقشاقتارعا جينالعان. پەرم، ترياس، يۋرا، بور جانە پالەوگەن قاباتتارىندا ساقتالعان. ءقازىر بۇل اۋداندا تەڭىز، قاراشىعاناق، جاڭاجول سياقتى مۇناي مەن گاز كەن ورىندارى جۇمىس ىستەيدى. پايدالى قازبالاردان اس تۇزى، بور، قۇرىلىس ماتەريالدارى (قۇم، ساز بالشىق جانە ت. ب.) وندىرىلەدى.
1 - تاپسىرما. ويلان - جۇپتاس - ءبولىس ءادىسى (پوستەر قۇراۋ، قورعاۋ)
گالەرەياعا ساياحات(وقۋشىلار تاقتاعا جابىستىرىلعان ستيكەرلەرگە ساياحات جاساۋ ارقىلى، شىعىس ەۋروپا جازىعىنا جاتپايتىن وزەن كول، جانۋار، وسىمدىك اتتارىن الىپ تاستاۋ)
1 - توپ جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر
2 - توپ وزەندەر مەن كولدەر
3 - توپ پايدالى قازبالارى
2 - تاپسىرما. كەستەمەن جۇمىس
تابيعات جاعدايىنا قولايلى جانە قولايسىز جاقتارى
تابيعات جاعدايىنىڭ قولايسىزدىعى تابيعات جاعدايىنىڭ قولايلىلىعى
3 - تاپسىرما. ميعا شابۋىل
1. شىعىس ەۋروپا پلاتفورماسىنىڭ فۋندامەنتى قانداي جىنىستاردان قالىپتاسقان؟
2. كاسپيي تەڭىزى تەڭىز دەڭگەيىنەن نەشە مەتر تومەن؟
3. العاش مۇناي فونتانى اتقىلاعان جىل
4. جەم وزەنى قانداي سۋمەن قورەكتەنەدى.؟
5. ويىل وزەنى قاي وزەننىڭ سالاسى؟
6. شىعىس ەۋروپا جازىعىندا بەر توبەشىكتەر قايدا كەزدەسەدى؟
7. قۇم، ساز، بالشىق، ۇلۋتاس بۇلار
8. شىعىس ەۋروپا جازىعىنىڭ جازداعى تەمپەراتۋراسى
9. تەڭىزدە قانداي بالىقتار بار؟
10. كاسپيي ماڭى ويپاتىنىڭ جەر بەدەرى نەلىكتەن جازىق بولىپ كەلەدى؟
11. تابيعات ەروزياسىنىڭ قانداي ءتۇرى باسىم؟
12. شىعىس ەۋروپا جازىعىنداعى قازىرگى ەكولوگيالىق پروبلەمالارى
4 - تاپسىرما. كەسكىن كارتامەن جۇمىس
قازاقستاننىڭ فيزيكالىق - گەوگرافيالىق اۋماقتارىن ءتۇسىرۋ
رەفلەكسيا. تابىس باسپالداعى
ءۇي تاپسىرماسى: شىعىس ەۋروپا جازىعى وقۋ، مازمۇنداۋ
You Might Also Like
