شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ "شىنارىم مەنىڭ، شىرايلىم مەنىڭ" شىعارماسى
قازاق ادەبيەتىنەن قىسقا مەرزىمدى جوسپار (9 - سىنىپ)
ساباق تاقىرىبى: شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «شىنارىم مەنىڭ، شىرايلىم مەنىڭ» پوۆەسىنەن ءۇزىندى: شوفەردىڭ اڭگىمەسى
ساباق ماقساتى:
ا) قىرعىزدىڭ ۇلى جازۋشىسى ش. ايتماتوۆ تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، شىعارماشىلىعى جايىندا دەرەك بەرۋ، «شوفەردىڭ اڭگىمەسىنىڭ» يدەياسىن ۇعىندىرۋ.
ءا) شىعارماشىلىق ىزدەنۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
ب) شىنايى سەزىمدى باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: اۆتور پورترەتى، اۆتور شىعارماشىلىعى بويىنشا سلايد - شوۋ، ورتالىق ازيانىڭ فيزيكالىق كارتاسى، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ؛
ساباق ءادىسى: ديالوگتىق وقىتۋ، ستو
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
ساباق جوسپارى
ءى ۇيىمداستىرۋ (3 مينۋت)
وقۋشىلار «تانىسۋ» ترەنينگى بويىنشا شاتتىق شەڭبەرىنە جينالىپ، ءوز ەسىمدەرىن اتاپ، كوڭىل كۇيىن بىلدىرەدى. ولارعا بەتشەلەر تاراتىلادى. سايكەسىنشە سۇراقتارىنىڭ جاۋابىن تاۋىپ، توپتارعا ورنالاسادى.
1 - توپ – «پۋشكين» توبى:
1. ول «بالىقشى مەن بالىق» شىعارماسىنىڭ اۆتورى؛
2. اباي اقىن ونىڭ 1889 جىلى «ەۆگەنيي ونەگين» رومانىن ولەڭمەن اۋداردى؛
3. ول ورىس اقىنى؛
4. دۋبروۆسكيي
5. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە ول «ەسكەرتكىش» ولەڭىن جازدى.
2 - توپ – «دجەك لوندون» توبى:
1. ونىڭ «مەكسيكا ۇلى» اتتى شىعارماسىن 6 - سىنىپتا وقىعانبىز؛
2. ول امەريكان جازۋشىسى؛
3. ونىڭ ريۆەرا مەن دەنني ۋورد اتتى بوكسشى كەيىپكەرلەرى بار؛
4. ونىڭ «اق ازۋ» شىعارماسى مەن م. اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەگى» ءبىر - بىرىمەن ۇقساس؛
5. ونىڭ تۋعان كەزدەگى ەسىمى دجون گريففيت.
3 - توپ – «ماقتىمق ۇلى فراگي» توبى:
1. ول تۇرىكمەن جازۋشىسى
2. ونىڭ اكەسى – دوۆلەتمامەد ازادي؛
3. «ايىرىلدىم»، «جار كەرەك»، «قايدان ءبىلسىن ءقادىرىن» اتتى ولەڭدەردىڭ اۆتورى؛
4. ول وزىنەن كەيىنگى موللانەپەس، كەمين سياقتى ليريك اقىندارعا جول اشتى؛
5. «اسقار تاۋلار، بيىكپىن دەپ بالسىنبە، كۇنىڭ جەتسە سەن دە تيپىل بولارسىڭ»،- دەگەن ولەڭ جولدارى ونىڭ «بولارسىڭ» شىعارماسىنان الىنعان.
4 - توپ – «راسۋل عامزاتوۆ» توبى:
1. ول باشقۇرت اقىنى؛
2. ونىڭ ءوز انا ءتىلى – اۆار ءتىلى؛
3. ونىڭ «مەنىڭ داعىستانىم» اتتى شىعارماسى بار؛
4. ەگەر ەرتەڭ ءتىلىم بولسا قۇرىماق، مەن دايىنمىن ولۋگە دە بۇگىن - اق؛
5. «ءبىر ولەڭى ءبىر ەلدىڭ مۇراسىنداي، جىر جازا الماي ءجۇرمىن مەن...- داي» دەپ اقىن م. ماقاتايەۆ كىمدى ايتقان ەدى؟
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: م. فراگي شىعارماشىلىعى بويىنشا سۇراقتارعا جەكە جانە توپتىق جاۋاپتار قابىلدانادى.(8 مين)
ءىىى جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ.
1. وي قوزعاۋ – 5 مينۋت.
ا)«ول، ەڭ الدىمەن، ەكى حالىقتىڭ عاجايىپ ۇقساستىعىنا تاڭعالدى... ەكەۋى كەزەك - كەزەك سويلەپ وتىرعاندا، ءبىراز قۇلاعىڭ ۇيرەنگەن سوڭ، ءتىپتى ايىرا الماي قالادى ەكەنسىڭ... ءتۇر - تۇستەرىندە دە كوزگە ءۇرىپ تۇرعان بالەندەي وزگەشەلىك بولساشى. تەك كىشكەنتاي عانا ايىرما، وندا دا ەرجان سياقتى سۋرەتشىنىڭ عانا كوزىنە شالىناتىن بولار - بولماس ايىرماشىلىق -...- دىڭ كوزدەرى ءسال قىسىقتاۋۋ، بەتتەرى ءسال جالپاقتاۋ ما قالاي؟ ونىڭ ءوزى دە جاپپاي ەمەس، كەيبىرەۋلەرىنەن عانا بايقالادى. «وزدەرىن باسقا جۇرتتار شاتاستىرماۋى ءۇشىن، باستارىنا اق قالپاقتى ادەيى كيەتىن بولۋى كەرەك» دەپ ويلادى ەرجان ىشىنەن» ءماتىن كىمنىڭ قاي شىعارماسىنان الىنعان؟ ماتىندە ءسوز بولعان قانداي ەكى ەل؟ (قىرعىز، قازاق، كارتا ارقىلى كورسەتىلەدى).
ءا) «ەرتە كەلگەن تىرنالار» دەگەندى ەستىگەندە ەسكە تۇسەتىن العاشقى ەسىم (ش. ايتماتوۆ، كەيىپكەرى - سۇلتانمۇرات). وسى ورايدا اۆتور تۋرالى كەسپە قاعازدار تاراتىلىپ، ءومىرى جايىندا ماعلۇمات بەرىلەدى. توپتاستىرۋ، سەمانتيكالىق كارتانى تولتىرۋ تاپسىرىلادى. (5 مين)
2 ماعىنانى تانۋ. بەرىلگەن ءماتىن توپتارعا ءبولىنىپ بەرىلەدى. وقىپ - تانىسۋعا 9 مين.
تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن اشقىزۋ ماقساتىندا توپتارعا تاپسىرمالار بەرىلەدى:
1. وقيعا جەلىسىندەگى كەيىپكەر – شوفەر – شىنايى سەزىم يەسى. دالەلدەي الاسىز با؟
2. ءىلياستىڭ شىنارى تۋرالى ويىڭىز قانداي؟
3. وقيعانى ءسىز قالاي جالعاستىرىپ، قورىتىندىلار ەدىڭىز؟
4. شىعارماداعى جەر - سۋ اتاۋلارىن كارتاعا ءتۇسىرىڭىز
گەوگرافيا پانىمەن بايلانىستىرا تۇسىنىك بەرە كەتۋ كەرەك.
6 جەر - سۋ اتاۋلارى كەزدەسەدى شىعارمادا. وش، بالىقشى (شىعارمادا رىباچە)، نارىن، ىستىق كول، پامير، تيان - شان. وسىلاردىڭ ىشىندە ەڭ ەرەكشەسى – تيان - شان اۆتوتراسساسى (سلايد - شوۋ). قىرعىزستاننىڭ تاۋلى ايماق ەكەندىگىن ەسكەرە كەتە، ونداعى شارۋاشىلىق تۇرلەرىنىڭ دامۋى جايىندا دا بىرەر ءسوز ايتىلعانى دۇرىس (6 مين):
شىعارمادا ءسوز بولاتىن تيان - شان تاۋى الەم بويىنشا العاشقى ۇشتىككە كىرەدى. جۇڭگو تىلىنەن اۋدارعاندا «اسپان تاۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. ۇزىندىعى باتىستان شىعىسقا قاراي 2500 كم، ال ەنى 400 كم. ول 4 مەملەكەتكە قارايدى: قازاقستان، وزبەكستان، تاجىكستان، جۇڭگو. ەڭ بيىك شىڭى – جەڭىس شىڭى، بيىكتىگى 7439 م. مۇندا جەر سىلكىنۋلەر وتە ءجيى بولىپ تۇرادى. ورتالىق بولىگى تۇتاسىمەن دەرلىك قىرعىزستاندا جاتىر. قىرعىزدار جەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك تاۋلى ايماق دەسە دە بولعانداي. قىرعىزدار حالقى 5، 2 ميلليون، ولاردىڭ 60 پايىزى عانا قىرعىز ۇلتى. بۇرىن فرۋنزە اتانعان استاناسى – بىشكەك. حالقى ەگىن ەگىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن، ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان. سونداي - اق ءتۇرلى جۇك كولىك تەرىمەن شەت جۇڭگو ەلىنە جۇك تاسيتىن كولىكتەر ارقىلى شيكىزاتتار جەتكىزىپ وتىرعان.
ءىۇ تاقىرىپتى بەكىتۋ. سۇراقتار ارقىلى جاۋاپ الىنادى. (3 مين)
ءۇ ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: شىعارمانى تولىق وقىپ اياقتاۋ جانە يدەيانى جەتكىزۋ جازباشا. (2مين)
ءۇى باعالاۋ جانە وقۋشىلاردىڭ ساباقتان العان اسەرىن تىڭداۋ (4مين)
ساباق تاقىرىبى: شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ «شىنارىم مەنىڭ، شىرايلىم مەنىڭ» پوۆەسىنەن ءۇزىندى: شوفەردىڭ اڭگىمەسى
ساباق ماقساتى:
ا) قىرعىزدىڭ ۇلى جازۋشىسى ش. ايتماتوۆ تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ، شىعارماشىلىعى جايىندا دەرەك بەرۋ، «شوفەردىڭ اڭگىمەسىنىڭ» يدەياسىن ۇعىندىرۋ.
ءا) شىعارماشىلىق ىزدەنۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
ب) شىنايى سەزىمدى باعالاي بىلۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: اۆتور پورترەتى، اۆتور شىعارماشىلىعى بويىنشا سلايد - شوۋ، ورتالىق ازيانىڭ فيزيكالىق كارتاسى، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ؛
ساباق ءادىسى: ديالوگتىق وقىتۋ، ستو
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
ساباق جوسپارى
ءى ۇيىمداستىرۋ (3 مينۋت)
وقۋشىلار «تانىسۋ» ترەنينگى بويىنشا شاتتىق شەڭبەرىنە جينالىپ، ءوز ەسىمدەرىن اتاپ، كوڭىل كۇيىن بىلدىرەدى. ولارعا بەتشەلەر تاراتىلادى. سايكەسىنشە سۇراقتارىنىڭ جاۋابىن تاۋىپ، توپتارعا ورنالاسادى.
1 - توپ – «پۋشكين» توبى:
1. ول «بالىقشى مەن بالىق» شىعارماسىنىڭ اۆتورى؛
2. اباي اقىن ونىڭ 1889 جىلى «ەۆگەنيي ونەگين» رومانىن ولەڭمەن اۋداردى؛
3. ول ورىس اقىنى؛
4. دۋبروۆسكيي
5. ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە ول «ەسكەرتكىش» ولەڭىن جازدى.
2 - توپ – «دجەك لوندون» توبى:
1. ونىڭ «مەكسيكا ۇلى» اتتى شىعارماسىن 6 - سىنىپتا وقىعانبىز؛
2. ول امەريكان جازۋشىسى؛
3. ونىڭ ريۆەرا مەن دەنني ۋورد اتتى بوكسشى كەيىپكەرلەرى بار؛
4. ونىڭ «اق ازۋ» شىعارماسى مەن م. اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەگى» ءبىر - بىرىمەن ۇقساس؛
5. ونىڭ تۋعان كەزدەگى ەسىمى دجون گريففيت.
3 - توپ – «ماقتىمق ۇلى فراگي» توبى:
1. ول تۇرىكمەن جازۋشىسى
2. ونىڭ اكەسى – دوۆلەتمامەد ازادي؛
3. «ايىرىلدىم»، «جار كەرەك»، «قايدان ءبىلسىن ءقادىرىن» اتتى ولەڭدەردىڭ اۆتورى؛
4. ول وزىنەن كەيىنگى موللانەپەس، كەمين سياقتى ليريك اقىندارعا جول اشتى؛
5. «اسقار تاۋلار، بيىكپىن دەپ بالسىنبە، كۇنىڭ جەتسە سەن دە تيپىل بولارسىڭ»،- دەگەن ولەڭ جولدارى ونىڭ «بولارسىڭ» شىعارماسىنان الىنعان.
4 - توپ – «راسۋل عامزاتوۆ» توبى:
1. ول باشقۇرت اقىنى؛
2. ونىڭ ءوز انا ءتىلى – اۆار ءتىلى؛
3. ونىڭ «مەنىڭ داعىستانىم» اتتى شىعارماسى بار؛
4. ەگەر ەرتەڭ ءتىلىم بولسا قۇرىماق، مەن دايىنمىن ولۋگە دە بۇگىن - اق؛
5. «ءبىر ولەڭى ءبىر ەلدىڭ مۇراسىنداي، جىر جازا الماي ءجۇرمىن مەن...- داي» دەپ اقىن م. ماقاتايەۆ كىمدى ايتقان ەدى؟
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: م. فراگي شىعارماشىلىعى بويىنشا سۇراقتارعا جەكە جانە توپتىق جاۋاپتار قابىلدانادى.(8 مين)
ءىىى جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرتۋ.
1. وي قوزعاۋ – 5 مينۋت.
ا)«ول، ەڭ الدىمەن، ەكى حالىقتىڭ عاجايىپ ۇقساستىعىنا تاڭعالدى... ەكەۋى كەزەك - كەزەك سويلەپ وتىرعاندا، ءبىراز قۇلاعىڭ ۇيرەنگەن سوڭ، ءتىپتى ايىرا الماي قالادى ەكەنسىڭ... ءتۇر - تۇستەرىندە دە كوزگە ءۇرىپ تۇرعان بالەندەي وزگەشەلىك بولساشى. تەك كىشكەنتاي عانا ايىرما، وندا دا ەرجان سياقتى سۋرەتشىنىڭ عانا كوزىنە شالىناتىن بولار - بولماس ايىرماشىلىق -...- دىڭ كوزدەرى ءسال قىسىقتاۋۋ، بەتتەرى ءسال جالپاقتاۋ ما قالاي؟ ونىڭ ءوزى دە جاپپاي ەمەس، كەيبىرەۋلەرىنەن عانا بايقالادى. «وزدەرىن باسقا جۇرتتار شاتاستىرماۋى ءۇشىن، باستارىنا اق قالپاقتى ادەيى كيەتىن بولۋى كەرەك» دەپ ويلادى ەرجان ىشىنەن» ءماتىن كىمنىڭ قاي شىعارماسىنان الىنعان؟ ماتىندە ءسوز بولعان قانداي ەكى ەل؟ (قىرعىز، قازاق، كارتا ارقىلى كورسەتىلەدى).
ءا) «ەرتە كەلگەن تىرنالار» دەگەندى ەستىگەندە ەسكە تۇسەتىن العاشقى ەسىم (ش. ايتماتوۆ، كەيىپكەرى - سۇلتانمۇرات). وسى ورايدا اۆتور تۋرالى كەسپە قاعازدار تاراتىلىپ، ءومىرى جايىندا ماعلۇمات بەرىلەدى. توپتاستىرۋ، سەمانتيكالىق كارتانى تولتىرۋ تاپسىرىلادى. (5 مين)
2 ماعىنانى تانۋ. بەرىلگەن ءماتىن توپتارعا ءبولىنىپ بەرىلەدى. وقىپ - تانىسۋعا 9 مين.
تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن اشقىزۋ ماقساتىندا توپتارعا تاپسىرمالار بەرىلەدى:
1. وقيعا جەلىسىندەگى كەيىپكەر – شوفەر – شىنايى سەزىم يەسى. دالەلدەي الاسىز با؟
2. ءىلياستىڭ شىنارى تۋرالى ويىڭىز قانداي؟
3. وقيعانى ءسىز قالاي جالعاستىرىپ، قورىتىندىلار ەدىڭىز؟
4. شىعارماداعى جەر - سۋ اتاۋلارىن كارتاعا ءتۇسىرىڭىز
گەوگرافيا پانىمەن بايلانىستىرا تۇسىنىك بەرە كەتۋ كەرەك.
6 جەر - سۋ اتاۋلارى كەزدەسەدى شىعارمادا. وش، بالىقشى (شىعارمادا رىباچە)، نارىن، ىستىق كول، پامير، تيان - شان. وسىلاردىڭ ىشىندە ەڭ ەرەكشەسى – تيان - شان اۆتوتراسساسى (سلايد - شوۋ). قىرعىزستاننىڭ تاۋلى ايماق ەكەندىگىن ەسكەرە كەتە، ونداعى شارۋاشىلىق تۇرلەرىنىڭ دامۋى جايىندا دا بىرەر ءسوز ايتىلعانى دۇرىس (6 مين):
شىعارمادا ءسوز بولاتىن تيان - شان تاۋى الەم بويىنشا العاشقى ۇشتىككە كىرەدى. جۇڭگو تىلىنەن اۋدارعاندا «اسپان تاۋ» دەگەندى بىلدىرەدى. ۇزىندىعى باتىستان شىعىسقا قاراي 2500 كم، ال ەنى 400 كم. ول 4 مەملەكەتكە قارايدى: قازاقستان، وزبەكستان، تاجىكستان، جۇڭگو. ەڭ بيىك شىڭى – جەڭىس شىڭى، بيىكتىگى 7439 م. مۇندا جەر سىلكىنۋلەر وتە ءجيى بولىپ تۇرادى. ورتالىق بولىگى تۇتاسىمەن دەرلىك قىرعىزستاندا جاتىر. قىرعىزدار جەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك تاۋلى ايماق دەسە دە بولعانداي. قىرعىزدار حالقى 5، 2 ميلليون، ولاردىڭ 60 پايىزى عانا قىرعىز ۇلتى. بۇرىن فرۋنزە اتانعان استاناسى – بىشكەك. حالقى ەگىن ەگىپ، مال شارۋاشىلىعىمەن، ەگىن شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان. سونداي - اق ءتۇرلى جۇك كولىك تەرىمەن شەت جۇڭگو ەلىنە جۇك تاسيتىن كولىكتەر ارقىلى شيكىزاتتار جەتكىزىپ وتىرعان.
ءىۇ تاقىرىپتى بەكىتۋ. سۇراقتار ارقىلى جاۋاپ الىنادى. (3 مين)
ءۇ ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: شىعارمانى تولىق وقىپ اياقتاۋ جانە يدەيانى جەتكىزۋ جازباشا. (2مين)
ءۇى باعالاۋ جانە وقۋشىلاردىڭ ساباقتان العان اسەرىن تىڭداۋ (4مين)
You Might Also Like
