شىڭىراۋ (ءىى نۇسقا)
ەرتەدە وڭايعا وتكەل بەرمەيتىن كوكجال دەگەن وزەننىڭ ەكى جاعالاۋىندا بايبول، تاۋاسار دەپ اتالاتىن ەكى اۋىل بولىپتى. بايبولدىڭ كىشى كەلىنى گۇلبيكە ەنەسىنە اقىل سالعاننان كەيىن، اۋىلداعى جىلقىشى بالانى شاقىرىپ:
— سەن، تاۋاسار اۋىلىنا بار، كۇيەۋ جىگىت ازىلبەك ۇرىن كەلىپ كەتكەلى وسى اۋىلدىڭ ەسىگىن اشقان جوق. بالا ءوزى كەلەدى دەپ وتىرساق، كۇز كەلىپ، كوشى-قون بولىپ كەتەتىن ءتۇرى بار. سەن، بار دا كۇيەۋ بالانى شاقىرىپ كەل! — جۇمسايدى.
جىلقىشى بالا تاۋ اسىپ، تاس باسىپ، وتكەلدەن ات جالداپ ءوتىپ، ازەر دەگەندە تاۋاسار اۋىلىنا بارادى. جىلقىشى بالا ازىلبەككە بيەباۋ باسىنان كەزىگىپ، كەلگەن بۇيىمتايىن وعان وڭاشالاپ جەتكىزەدى.
ونىسىزدا ساعىنىشپەن سارعايىپ جۇرگەن ازىلبەك بۇل حابارعا قۋانادى دا، قايىن جۇرتىنا كەشىكپەي باراتىنىن ايتادى.
ءانشى، ءبيشى، كۇيشىلەردىڭ ءبىر توبىن ەرتىپ، بايبولدىڭ كىشى اۋىلىنا ازىلبەكتەر كەلگەندە، اۋىل توي بولىپ جاتقان سەكىلدى ابىگەر ەكەن. قوناقتاردىڭ الدىنان شىعىپ ات ۇستاعان داياشىلار بىرىنەن سوڭ ءبىرى كەلىپ، قوناقتاردىڭ اتىن الىپ، ءىلتيپات كورسەتەدى.
ارنايى ورنالاستىرىلعان ۇيلەرگە جايعاسقان كۇيەۋ جىگىت جانە ونىڭ سەرىكتەرى اۋىل ازاماتتارىنىڭ «توي باستار»، «كۇي باسى» دەگەن كۇيلەرىن تىڭدايدى.
ازىلبەكتىڭ ونەرلى سەرىكتەرى ءار الۋان ونەرلەرىن كورسەتىپ، اۋىل دى دۋمانعا بولەيدى. ولار وسىلاي وتىرعاندا، ۇكىلى كامشات بوركىن شەكەسىنە سالعان ءبىر توپ قىزدىڭ ورتاسىندا ازىلبەكتىڭ قالىڭدىعى نازيگۇل دە توپ ورتاعا كەلەدى.
جاستاردىڭ ءان-سازى كۇن باتارعا دەيىن تولاستامايدى. كەشكى قىزىقتى دا گۇلبيكە الدىن الا ورايلاستىرىپ قويادى. ەكى-ەكىدەن جۇپتاسىپ، ارىپتەسىن تاقىمداپ قۋىپ ايتىسقاندار تاڭنىڭ قالاي اتىپ، كۇننىڭ قالاي باتقانىن سەزبەي دە قالادى. وسىلاي وتكەن ساۋىق كەشتەر مەن قىزىقتى كۇندەردىڭ نەشە اۋناپ تۇسكەنىن بىلگەندەر بولماپتى.
ءبىر كۇنى ساسكە مولشەرىندە شايعا وتىرعان ازىلبەك گۇلبيكەگە ءيىلىپ كەلىپ:
— ءبىز قايتايىق، اۋىلدان اتتانعانىمىزعا بىرنەشە كۇن بولىپتى، — دەيدى. كۇيەۋ جىگىتتىڭ ويىن بىلە قويعان گۇلبيكە دە قوناقتاردىڭ قايتۋ تالابىن ۇلكەن شەشەسىنە جەتكىزىپتى. سوندا كوپ ويلانىپ العاننان كەيىن، قارت انا گۇلبيكەگە تەسىلە قاراپ وتىرىپ:
— سۋى قۇرعىر اعاش باسىنا شىعاپ، ساباسىنان اسىپ جاتىر دەيدى عوي، بالالار اباي بولسىن! — دەگەن ەكەن. گۇلبيكە كۇيەۋدى جولداستارىمەن اتتاندىرۋ قامىنا كىرىسىپتى.
«ءتىل استىندا ءتىل بار» دەگەندەيىن، نەشە تۇنگە سوزىلعان ازىلدەردىڭ سوڭى ايتىلىپ، ءبىرىن-بىرى قيماعان جۇرەكتەردىڭ بەلگىسى — كەستەلى ورامالدار قولدان-قولعا ءوتىپتى.
ولاردىڭ وسىنداي اتتانار كەزىندە، ازىلبەكتىڭ كەنجە بالدىزى كەلىپ، ءبىر دومبىرا ۇسىنعان ەكەن. بۇل دومبىرا توعىز ءتۇرلى اعاشتان قيىلىپ جاسالىپتى. ءۇپ ەتكەن سالقىن سامال تيگەندە ەكى شەگىنەن سازدى ءۇن شىعادى ەكەن.
ولار اتتانعاندا، تۇرىپ قالعان جەڭگەسى قايتا اينالىپ ۇيگە كىرگەندە، نازيگۇلدىڭ ءوزىنىڭ توسەگىنىڭ ۇستىندە وتىرعانىن كورىپ: «جاتىپ، تىنىقشى»، — دەپ نازيگۇلدى توسەگىنە جاتقىزىپ، شىمىلدىقتى ءتۇسىرىپ قويادى. مامىق توسەككە جاتا سالا كوزى ءىلىنىپ كەتكەن قىز «اللا!» دەپ ۇشىپ تۇرەگەلەدى. ونىڭ شوشىپ ويانعانىن بىلگەن جەڭگەسى «نە بولدى؟» دەپ قاسىنا بارعاندا، قىز:
— ءبىر جامان ءتۇس كوردىم، تۇسىمدە ازىلبەك ەكەۋىمىز ءبىر بيىك شىڭعا شىعىپ بارا جاتىر ەدىك، ءبىر الىپ ايداھار جولىمىزدى بوگەدى. الدىمەن ونى، ارتىنان مەنى جۇتتى. سودان شوشىپ كەتتىم، — دەيدى جەڭگەسىنە ۇرەيلەنە قاراپ.
ولار ءدال وسىلاي سويلەسىپ وتىرعاندا باعانا ازىلبەكتەر كەتكەن جاقتان اتتان ساپ ايقايلاعان داۋىس بۇكىل دالانى جاڭعىرىقتىرىپ، جايىن وتىرعان اۋىلدى ەلەڭ ەتكىزەدى. مۇنى ەستىگەن نازيگۇل مەن گۇلبيكە جۇگىرىپ دالاعا شىعا كەلسە، ازىلبەكتىڭ بايگەتورىسىنا مىنگەن اق جەيدەلى بالا شىر-شىر ەتىپ كەلە جاتادى.
— وي، نە بولدى؟..
— ازىلبەكتىڭ اتى سۋ ورتاسىندا جىعىلىپ... سۇراۋلار مەن ۇزدىك-ۇزدىك جاۋاپتار نازيگۇلگە انىق ۇعىلمادى.
ونسىزدا دىمى قۇرىپ ارەڭ تۇرعان ارۋدىڭ بويى ءبىر عاجاپ قورقىنىشتى جالىنعا شارپىلعانداي ءدىر ەتەدى دە، نە بولعانىن ءوزى دە سەزبەي، بەلدەۋدە تۇرعان ساندال تورىعا قونا كەتىپ ۇمتىلادى.
ونىڭ ارتىنان دۇركىرەي شاپقان اۋىل ادامدارى كەلگەندە، ساندالتورى ءبىر بوز تالعا بايلاۋلى تۇر ەكەن. ماڭىندا جان كورىنبەپتى. تەك وزەننىڭ قان جۇتىپ، قۇتىرىنىپ العان اساۋ تولقىنى ايبار شەگىپ جاتىر ەكەن.
وزەننىڭ ەكى جاعىنداعى ەل ەكى بىردەي ەسىلىنەن ايرىلىپ زار ەڭىرەيدى.
كۇن بەسىگىنە دەيىن اتتى-جاياۋلار وزەننىڭ ەكى جاعىن كوپ قاراپ، تۇك تاپپاي تارىعىپتى. اقىرى جەتى دوڭبەكتى سال ەتىپ، ەكى ونەرپازدى «قان ءيىرىم» دەگەن جەرگە دەيىن قاراۋعا شىعارىپتى.
بۇل ەكەۋى اساۋ تولقىنمەن جاعالاسىپ، اقىرى تاستان-تاسقا سوعىلىپ بىت-شىتى شىققان سالدان، ەكى دوڭبەككە جارماسىپ، «قان يىرىمگە» جەتىپتى. ولار يىرىمدەگى بۇركىت ۇياسىنان ءبىر نارسەنىڭ ەلبەڭ ەتكەنىن كورىپ قالىپتى.
قيىننىڭ الا قانات قىرانىن اۋمەن الاتىن بۇل ەكەۋى ءومىر بويى بۇركىت ۇياسىنان وسىنداي جاندىك بايقاماعان ەكەن. ولار بۇعان قايران قالادى.
مىنا ەكى ونەرپازعا ءبىر عاجاپ ەلەس كورىنەدى. سۋعا ءيىلىپ تۇرعان بوز تالعا ساندالكەردى ىلە سالعان نازيگۇل اساۋ اعىنعا اشىنا قاراپ تۇرعاندا، قاندى تولقىن اراسىنان ازىلبەك ەلەستەپ، ءوزىن سۋعا اتادى.
ول سۇراپىل تولقىن سوڭىنان جاعالاسىپ، «قان يىرىمگە» كەلگەندە، باۋىرى ازىلبەككە بەرگەن دومبىرا»، ءيىرىمدى ءبىر اينالىپ بارىپ جاعاعا شىعادى. قىز تولقىندى جارىپ بارىپ دومبىرانى الادى دا، اساۋ ويدىڭ ەزگىسىنەن تالىقسىپ كەتىپ، بۇركىتتىڭ ۇياسىنان ءبىر-اق شىعادى. ول سوڭىندا تۇرىپ «قان ءيىرىمنىڭ» ءتۇبىن ءبىر كورگىسى كەلەدى.
تاسقا جابىسىپ تۇرعان ەكى ادامنىڭ: «قاراعىم، بەرى كەل، قۇلاپ كەتەسىڭ»، — دەپ تۇرعانىن نازيگۇل ەستىگەن جوق. كوز جاسى قۇرعاعان قاتۋلى قاباعىن ءتۇيىپ تۇرىپ، تۋعان ەل، وسكەن جەرىنە قوش ايتىپ، توعىز ءتۇرلى اعاشتان قيۋلاپ جاسالعان دومبىرانى ءۇيىرىپ لاقتىرىپ جىبەرەدى دە، قارىن يىرىمگە ىرشيدى. ونىڭ قىزىل ساتەن كويلەگى كوبەلەكتەي كولبەپ بارىپ، سۋ بەتىنە قونا بەرگەندە، راقىمسىز تىلسىم كۇش ونى لىپ ەتكىزىپ جالماي سالادى!..
دومبىرانى جەل اۋدارىپ كەتىپ جاعاعا تۇسىرەدى. دومبىرانىڭ كۇيىن قويىپ، ءوزىن جاساپ جۇرگەن ەكى ونەرپاز وسىدان كەيىن كوپ ويلانىپ، عاشىقتاردىڭ ارمانىنا، قيۋاسىزدىعىنا كەز بولعان باقىتسىزدىعىنا تولى «شىڭىراۋ» دەگەن كۇيدى شەرتكەن دەيدى.
«شىڭىراۋ» كۇيى ەلگە وسىلاي تاراپ كەتىپتى.
وسىدان سوڭ بۇرىنعى كوكجال وزەنى «شىڭىراۋ» وزەنى دەپ اتانىپتى.
You Might Also Like
-
بۇرىن وسى دۇنيەدە ءبىر ۇلكەن كول بولعان ەكەن. ونىڭ ار جاق-بەر جاعى كوز جەتكىسىز، ءارى ءتۇپسىز شىڭىراۋ ەكەن. سوندىقتان جۇرت ونى «شىڭىراۋ كولى» دەپ اتاسىپ كەتەدى ەكەن.
-
موڭعول-قازاق جاۋلاسقان كەزدە، تايشىن دەگەن سيىرشىنى اتىپ كەتەدى. يەسىز قالعان مالدى قازاقتار ايداپ كەتەدى. ەرتەسى ايداپ كەلگەن سيىرلار جوق بولىپ شىعادى. «كۇنشىلىك جەردەن اكەلگەن مال ەشقايدا ك...
