شوڭ - (پوەما)
العاشقى قادامدار
ۇيدەگى اڭگىمە
-سەن مۇندا كەلەتىندى قايدان تاپتىڭ؟
ءبيى بۇل ەل تانيتىن بولاشاقتىڭ.
شوڭمەنەن تىلدەسەتىن سەن كىم ەدىڭ؟
ۇقپاعان اتا-سالتىن، ماڭەس نەمە،
ومىردە كورمەگەن ەم تاپ مۇندايدى.
«كەت بىلاي» دەسەم ۇلىم تاپجىلمايدى.
قاسىنداعى ماڭەستەر ءىلىپ-شالىپ،
قۇداي-اۋ، الدەنە دەپ قالجىڭدايدى.
شوڭ سوندا: «اعا»-دەدى كۇلە تۇرىپ،
-وردادا ايعاي سالۋ بىزشە بۇلىك!
باسقا بولسا ءبىر شارا كورەر ەدىم...
دەگەندە ەت جۇرەگىم ەتتى بۇلىك.
-اكرام ، سەنىڭ ۇلىڭ – مەنىڭ دوسىم
وردانىڭ بي ەكەنى ەستە بولسىن.
ەرتەڭ بىزگە مىنۋگە ءتورت ات كەلتىر،
مۇنىمدى ويىن كورمە جولىڭ بولسىن.
ەدىگە بيگە بارىپ ەم مۇڭ شاققالى،
ەدىگە كۇلدى داعى ءتىل قاتپادى.
كەتەردە: «قۇر جۇرگەن ات جوق پا ەدى؟» -دەپ،
وزىمنەن كادىمگىدەي سىر تارتقانى.
بي ويىن بىردەن ۇعۋ ماعان قايدا
ايتار ويىن وسىلاي جۇمباقتادى.
ەسىمە بىرتە-بىرتە تۇسكەن ەدى،
قار سۋىنان تويىنسىن دەپ
ءبىر توپ اتتى بوساتىپ جىبەرگەنى.
بالا بيلەر دەپ قويدى ەرتتەپ ءمىنسىن،
نە شىعارىن بۇلاردان قۇداي ءبىلسىن.
قىلىعى بالالاردىڭ ۇنامايدى،
قايتەرسىڭ، مەيلىڭ كۇل، مەيلىڭ كۇرسىن.
-كۇرسىنسەڭ ءوزىڭ كۇرسىن،- دەدى ايەلىم،
-اقىل-ەسىم ورنىندا ءالى مەنىڭ.
اكىرامدى جەرلەگەن جۇرت الدىمدا،
اكەسىڭ-اۋ سەن داعى سورىم مەنىڭ.
سەنى شەنەپ ەدىم.
شەتىنەن ايەلدىڭ ءسوزىن قايتەم ەلەمەدىم،
ەل كۇلمەسە كۇنى ەرتەڭ كورەر ەدىم.
قاراشور، سەنىڭ ءسوزىڭ اقىل بوپتى-اۋ،
مەن بەيشارا ەدىگەنىڭ ءدۇلد ۇلى ەدى،
اتتارىن ەرتتەپ ءمىنىپ تۇر ءتىزىلىپ،
تەرىمە سىيماي ىشتەي تۇرمىن مەن كىجىنىپ.
-اكرام ، سەنى مە؟..-دەپ قالا بەردىم،
شوڭ بالا مەنى اعالاپ تۇر ۇزدىگىپ.
...شوڭ الدا،
انا ۇشەۋى سوڭىمنان ەرىپ،
بارادى سار دالاعا انە جەلىپ.
اراسى قوزى كوش جەر دەلبە قوزىپ.
شوڭنان باسىپ وزباعاي بيلەپ جەلىك.
كىم بىلگەن قاراپايىم سالت اتتى ساپ،
تامسانىپ قاراپ قاپپىن از- مازىراق.
قىر توسىنە بەرەرىن مۇنشا كورىك،
قالاي عانا ۇقپادىق بۇرىنىراق.
وسىلاي كەيدە شاۋىپ، كەيدە اياڭداپ،
شوڭ توقتادى، انالار قالدى ايالداپ.
بىرەۋىنە ىم قاققاندى تۇرعان جەردەن،
شوڭعا كەپ، الدەنەنى تۇر بايانداپ.
ولاردىڭ جاتتىعۋىن ەستىپ ءجۇردىم،
ونەردىڭ شىعارىپتى الۋان ءتۇرىن.
كەيدە ولار وتكەن بيلەر قازىناسىن،
بىرىنەن سوڭ جاتتاپتى تاڭداپ ءبىرىن.
ءان سالىپ كۇيگە كەزەك بەرىلدى ەكەن،
شاريعاتقا كەيبىرى كەمەل ەكەن.
مۇنىڭ ءبارىن كورگەندەر ايتتى ماعان،
كونە بيلەر بۇلاردان تومەن ەكەن.
ەكى ء-ۇش اي ءدال وسىلاي جاتتىققان سوڭ،
جاس بيلەر باستاعان شوڭ
ءساتيدىڭ اۋىلىنا اتتاندى ولار.
ماقساتى سالەم بەرمەك، باتا الماق
سول كۇنى ساتيگە دە حابار جەتكەن،
سالەمدى قابىل الدى ول قۇرمەتپەن.
ءسۇيسىندى ىشتەن شوڭنىڭ مۇنىسىنا
تارىلعان كەڭەيگەندەي تىنىسى دا.
شوڭ بولسا ەدىگەنىڭ ءۇمىتى ەدى
ۇكىلەپ قوسار ەرتەڭ ۇلى سىنعا.
ءساتيدىڭ كىسى تانىر بار شاماسى
بولاشاق جاقسىلاردىڭ قانشاماسى
الدىنا باتا سۇراپ كەلگەن ەدى-اۋ
دەگەندى ايتپاعان ەل جازا باستى.
وركەندەپ ءوسىپ ءوندى مال مەن باسى،
اتانعان ءساتي ءبيدىڭ ءۇش قاسقاسى.
كۇشىگى، اقجىگىتى، جانجىگىتى
قاتارىنان ونەرى، ءبىلىمى استى.
قايتەرسىڭ بۇلدا بولسا تاعدىر ءىسى
جاي ءتۇسىپ جالعىز ساتتە جەر تومپايتتى.
اينالادى ءۇش قاسقاسى جەر اتىنا
ءۇش قاسقا...
اكەنىڭ ماڭگىلىككە مۇڭى-زارى،
بۇكشيىپ ەڭكىش تارتتى سۇيگەن جارى.
كۇشىكتەن قالعان تۇياق جۇمابايى.
جارىق دۇنيە جۇزىندە وسى بارى...
جاس وسەر دەۋشى ەدى ەل ءتاۋبا، ءتاۋبا.
نە ونبەك مەيلى باسىن سوقسىن تاۋعا.
سول ويمەن ەڭسە تىكتەپ، باس كوتەردى،
ولگەنشە ەرىك بەرمە قايعى جاۋعا...
ءۇي تىكسىن، كىسى جىبەر سويىس مالعا.
بۇل تۇستا شوڭ دا كەلىپ قالعان ەدى،
ءبىتىمى ەرەكشەلەۋ سارى بالاعا
ءساتي ءبىر ءسات سىناپ كوز سالعان ەدى.
شوڭ دەسە شوڭ ەكەن-اۋ ءبىتىمى ەرەك،
جانىنا ەرگەندەردەن تۇرقى بولەك،
سىقسيعان قوس جانارى كۇلىم قاعىپ،
ادامعا قارايدى ەكەن تىم ەلجىرەپ.
قاباعى تۇرعانداي ما كوزىن جاۋىپ،
ءار ءسوزىن سويلەيدى ەكەن ورنىن تاۋىپ.
مەيلىنشە سوزگە ساراڭ ويعا تەرەڭ،
قارسىلاس بيلەر ءۇشىن بۇل ءبىر ءقاۋىپ.
كىرگىزدى ولاردى ۇيگە ءساتي باستاپ،
كۇتۋشى ءارقايسىسىنا جاستىق تاستاپ.
-جىگىتتەرىڭ جول سوقتى بولعان شىعار،
الىڭدار،- دەگەن ساكەڭ ، -از تىنىستاپ.
-جاستار عوي بايگە اتىنداي جۇرگەن جاراپ،
جاراسپاس اتا الدىندا جانتايعانى
وتىرعان دارا باسىن مىڭعا الاپ.
شوڭمەنەن تانىسۋعا قۇمار ەدى،
ءسوز تىڭداپ كەڭەسۋگە ارا اعايىن
قارجاستىڭ جاقسى مەن جايساڭدارى
الدىندا ءساتي ەردىڭ قايپاڭدادى.
كەزەكپەن شوڭدى جاتتى قوناق قىلىپ،
كەپ جەتتى اقىرىندا قايتار شاعى.
ەر ءساتي:
-قاراعىم، قارتايعاندا كەمىپ ءالىڭ،
ەشكىمگە قاجەت ەمەس سەنىڭ قالىڭ.
كەشەگى بيلەرىمنىڭ قول استىمدا ءوسىپ –ونگەن
وتىرىك ۋادەسىنەن قالجىرادىم.
وسىندا بىزدەن بۇرىن تۇرىپ جاتقان،
شارۋاسىن كوركەيتىپ مالىن باققان.
ءبىر بەيشارا مومىنعا جان-جاعىنان،
جىلدان جىلعا كوبەيدى كىنا تاققان.
ءبىرى كەلەد «انا مال مەنىكى» دەپ،
ءبىرى كەلەد «جەر ونىڭ مەنىكى» دەپ.
قوقان-لوقى كورسەتىپ قامشى ءۇيىرىپ،
بىرەۋلەر ءجۇر ايبات قىپ كورسەتىپ دوق.
وسىنى ءادىل شەشىپ بەرىڭدەر ،-دەپ،
بيلەردەن قانشاما رەت ەتتىم تىلەك.
تايعاقتاپ ءبىر شەشىمگە كەلە الماي ءجۇر،
كەيبىرى كۋا جوقتى ەتەدى تىلگە تيەك.
ء-ساتي اعا، بيلەرىندە شارۋام جوق،
بي ءسوزى بولۋى شارت اتىلعان وق.
ايتپەسە ابىرويى قالماي ءبيدىڭ
اڭداماي كۇلكى بولىپ باسادى شوق.
سوندىقتان اتۋ كەرەك وقتى ابايلاپ،
سول وققا ار-وجدانىڭ بىرگە بايلاپ.
سولقىلداق العان شەشىم قۇر نوبايلاپ،
زيانى ءادىل جاننىڭ باسىن جويماق.
سوندىقتان سەنىم ارتساڭ، اعا، ماعان،
قۋات بەرسە كورەيىن حاق تاعالام.
ءىستىڭ اعى شەشەدى بۇرا تارتپان،
وسىنى ەسىڭىزگە ءسىزدىڭ سالام.
العاشقى بيلىك
وردا تىگىپ، ساتەكەڭ ەلىن جيدى،
زابىرلەۋشى، زابىرلەنۋشى كەلدى ءتامام.
-بي بولۋ جۇكتەلگەن ەد مىنا ماعان،-
دەپ شوڭ ءوزىن-وزى تانىستىردى.
سونان سوڭ ءسوزىن ءارى ساباقتاعان.
-زابىرلەنۋشى ءسوز كەزەگى دەيدى ساعان،
تۋعالى باستان ءوتتى قيلى زامان.
بۇل كۇنگە دە كەپ جەتتىم ەسەن-امان،
كوپجاسار بايدىڭ ءاز دەگى جالعىزى ەدىم.
وسى جەر كوپجاساردىڭ بال تىرەگى،
اللادان قابىل بولعان كوپ تىلەگى.
ەل كەتكەندە بۇل جەردەن قاشا كوشىپ.
ناۋقاس ەد، توسەك تارتىپ جاتىر ەدى.
ەل كوشتى، ءبىز قونىستا قالا بەردىك،
ماڭايدا ەل سەيىلىپ سالا بەردى.
توسەكتەن تۇرۋعا دا قالى كەلمەي
جارىقتىق كۇننەن كۇنگە تومەندەپ سالا بەردى.
اقىرى جەر قوينىنا بەردىك ونى،
ءۇش جىل وتكەن اتتانعالى كوشتىڭ سوڭى.
ولاردان سودان بەرى حابارسىز ەك،
ارمان بوپ ەلدى تابۋ قالا بەردى.
ەرتە وتاۋ كوتەرگەن ەم ۇرپاق ءوسىپ،
ولاردا ەڭبەك ەتىپ، تەردى ءناسىپ.
قول بوستا ساداق اتىپ ۇيرەتكەن ەم،
مال باعىپ اڭ اۋلاۋدى قىلدى كاسىپ.
بەس ۇلىم، بەس اۋىل بوپ دۇركىرەدى،
سول كۇندەر قايتا ورالماس شىركىن ەدى.
سول تۇستا بوسىپ جۇرگەن جۇرت كوپ ەدى
سوعىپ كەتىپ جۇرەتىن كەي كۇندەر
سولاردىڭ ءبىرى ماعان حابار سالعان.
قالماقتاردى وسىلاي بەتتەگەن كوزى شالعان.
قامدالىپ بارىمىزشا دايىندالدىق،
بولماي شىقتى الگىنىڭ ءسوزى جالعان.
شال- كەمپىر، بويجەتكەن قىز،
قالعانى بالا-شاعا امالسىز تەجەلدىك ءبىز.
ولاردا الدەنە دەپ جىلاپ شۋلاپ،
جالىنىپ تۇرعانداي ەد «ولتىرمەڭىز.»
ۇلىمنىڭ ەڭ كەنجەسى اۋسارلاۋ ەد
ءبىر قىزىن قورا اينالىپ باراد سۇيرەپ.
جۇگىرتىپ كەلىندەردىڭ ءبىرىن وعان
نايزاسىن دەپ كەلدى ول اپتى تۇيرەپ.
دەگەن سوڭ امالىم جوق قالدىم تۇرىپ،
قالماسا جارار ەدى قۇداي ۇرىپ.
-كەلىنىڭ،- دەپ اكەپ تۇر قىزدى ماعان،-
باتاڭدى بەر، داستۇرىمەن اتا عۇرىپ.
شوڭ: -كەلىنىڭ وسىندا ما؟
-تەرگەدىڭ-اۋ، قاراعىم، وسىنشاما.
قارعام، كەلىن، ورنىڭنان تۇرشى،- دەدى
بايعۇس شال قالعان ابدەن قۇر سۇلدەرى.
-راس پا قايىن اتاڭنىڭ ايتقاندارى؟
-راس،- دەدى ول ورنىنان تۇرا سالا.
بي ءۇشىن بۇل تاپتىرماس دەرەك ەدى،
زابىرلەنۋشىنى تۇقىرتۋعا كەرەك ەدى.
-زابىرلەنۋشى، سەنى ۇرعان وسى شال ما؟
-تاياق جەيتىن مەن شالدان ەسالاڭ با؟
-ال وندا كىم؟
ول توبەتتىڭ توبەسى كوككە تيگەن،
شەكەسىنە شوقايتىپ تىماق كيگەن.
جەرىمدى قايتار دەپ ەم جانىنا كەپ،
جالپ ەتكىزدى ىشىمنەن جالعىز ءتۇيىپ،
سونان سوڭ تەپكىلەدى، ايامادى،
شىعۋعا شىبىن جانىم تاياۋ قالدى،-
دەگەندە ەڭگەزەردەي ايەل تۇرىپ:
-سەن بايعۇستى مەن سوندا ساباعام-دى،-
دەدى دە تىماق كيىپ تۇرا قالدى.
-بەردىم دەپ ايزى قانىپ سىباعاندى.
بي:
-اقساقال، باسقا تارتار كۋاڭ بار ما؟
جۇرت:
-جاقتاسىپ شىقتى ءبارى سورلى شالعا.
ايتقانى اقساقالدىڭ ءبارى شىندىق،
ءادىل بي قويماس ەلىن باسىندىرىپ.
بەيشارا شالعا وتباسىن ىدىراتپاي،
ۇستاعان پالە جابۋ نەتكەن سۇمدىق؟!
ال بۇعان كۋا بولىپ كەلگەندەردىڭ،
مال ءۇشىن ارىن ساتىپ ولگەندەردىڭ
ارىن ساتقان يمانسىز ساتقىنداردى
ارتىق ەمەس تىرىدەي كومگەندەرىڭ.
شوڭ بي
ادىلدىك پەن زۇلىمدىق جەكپە-جەگىن،
زۇلىمدىققا كيگىزسەك بىزدەر كەبىن.
شىندىقتىڭ وبال، ساۋاپ سەرىكتەرى
شىندىقتىڭ تۋى بولىپ جەلبىرەرىن.
ۇعار ەل تانىمەنەن،
جۇدىرىقتاي جۇرەكپەن، جانىمەنەن.
ادىلدىك ءبىزدىڭ مىناۋ تار زاماندا
اڭساعان بايتاق ەلدىڭ ءانى دەر ەم.
سوندىقتان تۋرا جولدان بۇرا تارتپاۋ
اللاعا كۇناكار بوپ جازا تارتپاۋ.
ءۇشىن مەن ۇكىمىمدى جاريا ەتەم،
بىرىڭە تىم قاتال، بىرىڭە تىم جومارتتاۋ.
ۇكىم
-جەر يەسى، مال يەسى ابەكەڭ دەپ تانىلسىن،
جەرىنە، مالىنا زاڭسىز تالاسقان.
ۇمىتپاي ۇلى تالاستان
توعىز تۇيە، توعىز جىلقى، توعىز سيىر
باستاعان ايىپ الىنسىن.
وزىنە 35 دۇرە سالىنسىن.
جالعان كۋاگەرلەرگە،
ابەكەڭنىڭ ادال اتىنا
كۇيە جاققانى ءۇشىن
جالا جاۋىپ نەگىزسىز ايىپ تاققانى ءۇشىن،
استارىنداعى اتتارى تارتىپ الىنسىن.
ءارقايسىنا 25 دۇرە سالىنسىن.
ايىپكەرلەرگە ۇكىم كۇشىنە
ەنگەنى ەسكەرتىلسىن.
ايىپكەرلەر بۇل ەلدەن شەتتەتىلسىن.
سول ساتتە قاپتاعان جۇرت كەتتى شۋلاپ،
-قۇرىسىن كارى بيلەر كونە تۋلاق!
ءاماندا بەرەتىنگە بۇرا تارتاد،
ادىلدىك جاستان شىقپاق كارى قۋ جاق.
مۇنى اركىم ۇققان بولار وزدەرىنشە،
پاراساتتاپ سالماقتاپ سەزگەنىنشە.
ءساتيدىڭ جانارىندا نۇر وينادى،
-باتا بەرەم بالاعا كوزدەرىڭشە،-
دەگەندە اقساقالدىڭ ءبىرى تۇرىپ:
ء-يلاي، ءامين،- دەگەن ەد ادەت-عۇرىپ
سول ءسات ءساتي توگىلە جونەلگەن ەد،
قوس جانارى وت شاشىپ، مىڭ قۇلپىرىپ.
ءساتيدىڭ شوڭعا بەرگەن باتاسى
ايدابولدىڭ اسىلى،
ەدىگەنىڭ ءناسىلى.
اللا ساعان ب ا ق بەرىپ،
دومالاتسىن ورگە تاسىڭدى.
قارانىڭ ءسوزىن سويلەگەن.
سارعايسىن ءتىسىڭ،
توزسىن تالاي كويلەگىڭ.
حان تورەگە باس ۇرماي،
ورتتەي لاۋلاپ باسىلماي.
تۇر حالقىنىڭ باسىندا
ورىستارمەن ءتىل تاۋىپ،
تۇرساڭ ەلگە جوق ءقاۋىپ.
ءبىز اشپاعان ەسىكتى،
تەپكىلەپ اش تەگىندە.
قاراشاعا بول جۇلدىز،
جارقىراپ تۋار كوگىندە.
اللا ساعان ب ا ق بەرسىن،
ءوسىپ-ونسىن ۇرپاعىڭ،
ءبىز شىقپاعان بيىككە
سامعاپ ءوزىڭ شىرقاعىن!
ءاۋمين!
شوڭ تاڭداۋى
سان جىلدار مۇنان كەيىن ءوتتى سامعاپ،
ارتىندا ارعىماقتىڭ قارا شاڭ قاپ
كەشەگى بالا شوڭ ساليقالى جاسقا جەتكەن،
باساتىن ءار قادامىن، ءسوزىن اڭداپ.
سول تۇستا ول ەل تانىعان ءبيدىڭ ءبىرى،
تۇلعاسىنا ساي دەرلىك ءىسى دە ءىرى.
شوڭ ءبيدىڭ قادامىنان حاباردار ەدى،
ورتا ءجۇز ايماعىڭنىڭ ءار تۇكپىرى.
سىيلايتىن بىلەتىندەر پاراساتىن،
اقىلىنا ءور مىنەزى جاراساتىن.
قاراشا دەمەسەڭىز شىققان تەگى
حان مەنەن پارقى بار دەپ تالاساتىن.
ءسوز قىلىپ جۇرەر ەدى سىرتتان ونى،
سىرتتان پىشكەن قانشا ءدال جۇرتتىڭ تونى
دەگەنگە ۋاقىت ءوزى بەرگەن جاۋاپ،
تانىلعان كەز جەتكەندە وڭى- سولى.
سول كەزەڭ 1822 جىل كەلىپ جەتكەن،
ازداي-اق قازاقتى حان مەن تورە ەڭىرەتكەن.
پاتشا اعزام ۋستاۆى جارىق كورىپ،
قاراعا شىقپاي جاتىپ كارىن توككەن.
ۋستاۆتىڭ ءار جولىنان قاراشانىڭ
اعىزار كۇنى ەرتەڭ قارا قانىن.
ۋىتىن سەزىنگەن ەد شوڭ بي بىردەن
ويلاعان ەرتە كۇننەن قارا قامىن.
تۇتانىپ شوڭ ىشىندە الاۋ جالىن،
تارتقىزعان ءسال ەرتەرەك اتتىڭ جالىن.
ۋستاۆقا باعىنبايتىن جول ىزدەگەن،
قورعاۋ ءۇشىن قاراشا بولاشاعىن.
ويعا الىپ وتكەن- كەتكەن شەجىرەنى،
كەنەتتەن ەت جۇرەگى ەلجىرەدى.
اپىر-اۋ، ءساتي اعا سارىارقا ەلدى باستاپ،
اتتاناردا ءبىر وي تاستاپ.
ينشاللا كوكىرەگى التىن ساندىق،
سان كاريا سۇراساڭ ايتار ءان قىپ.
كەيبىرى ءساتي ماعان ايتقان دەر ەد،
قالماسا قۇداي اتىپ ءبارى ماڭگىپ .
-الدا اۋىر جول جاتىر، كۇندى تۇتقان تۇمان بار،
ۇمىتپاي وسىنى ەستە، ۇستاڭدار، قىراندار!
بىرىكتىرىپ بىلەكتى، ءبىر تۇتاس قىپ تىلەكتى،
باقتارىڭدى سىناڭدار!
ءبىر اللاعا جىلاڭدار !
قۇلبولدى، جانبولدى، ورمانشى، قارجاس
ءتورت ۇلى دەگەن اتپەن بۇلجىماس.
وداق قۇرىڭدار!
ايبىنباي العا باسىڭدار،
باياناۋلاعا اسىڭدار!
ۇمتىلار ءسوز بە بۇل
شوڭ ءبيدى الاپات ءبىر سەزىم بيلەپ،
جەتكىزگەن بيلەرىنە ايتىپ تۇيدەك.
وسىنى جۇرگەن جەردە ايتا جۇرسەك،
وسىلاي ەل پىكىرىن زەرتتەپ بىلسەك،-
دەگەندە بيلەر جاعى قوستاي كەتكەن.
-پىكىرىنە ەل جۇرتتىڭ قۇلاق تۇرسەك.
وسىلاي ەلگە ءبىز ۇسىنىسىڭىزدى تاراتامىز
ال وندا ءساتي تالعا ەلدى جيناپ،
ۇلكەندەر پىكىرىنە تۇرسەك قۇلاق،-
دەدى شوڭ،- ءۇش كۇننەن سوڭ جولىعايىق،
سول جەرگە قالىڭ جۇرتتىڭ باسىن قۇراپ.
سول سوزبەن بيلەر جاعى تاراسقان-دى،
بىرلىكسىز ءبورى تالار تالاسقاندى.
ءدال سول ءسات بىردە-بىرى بىلگەن جوق ەدى،
بۇلت باسارىن كۇنى ەرتەڭ قارا اسپاندى.
بوكەيدى حان سايلاماق ورىس جاعى،
تاعى دا حان تورەنىڭ اسپاق باعى.
بۇل حاباردى شوڭ بۇلتتان كەم كورمەدى،
قۇران نەگە قالمايدى حاننىڭ تاعى.
شوڭ دەرەۋ بيلەرىنە سالعان حابار،
-بارىنە حابارلادىم،- دەدى اتشابار.
ءتاڭىرىم، وعان بەرگەن قابىلەتتى،
ساتىندە قيىن-قىستاۋ اقىل تابار.
بيلەرى كوپ كۇتتىرمەي كەلدى جەتىپ،
حان سايلاۋ حابارى جەتىپتى تۇندە ەستىپ.
سارسەنبى سول كۇنى نۇرا بويىنان تابىلايىق.
بوتاقارا ءتۇبىن ءبىر دۇبىرلەتىپ.
وسىلاي بولعان سوڭ شوڭ بايلامى،
وسىعان بي اتاۋلى ءسوز بايلادى.
ءارقايسىڭ قارا-قۇرا كىسىنى ەرتىڭدەر!
نەگە دەپ ەشقايسى سۇرامادى،
توبە ءبيدىڭ بولعانى عوي وي بايلامى.
سارسەنبى بوتاقارا وڭىرىندە،
بولماعان بۇرىن- سوڭدى ومىرىندە.
باراك حاننىڭ ۇرپاعى بوكەي تورە
حان سايلانباق جەلىك كىرىپ كوڭىلىنە.
ۇلدارى الەڭكەدەي جالانىپ تۇر،
ءماز- مەيرام جۇزدەرىنەن شالقيدى نۇر.
ال تورەنىڭ جۇزىندە الاڭداۋ بار،
شوڭ اناۋ قارسى الدىندا قاسقايىپ تۇر.
جانارىن وعان تىكتى سىعىرايىپ،
تەڭەپ تۇردى اجالعا كەلمەس ايتىپ.
برونيەۆسكييدەن باتا الماس ىعار، بالكىم،
قيت ەتكىزبەس زەڭبىرەكپەن جىبەرەر جالعىز تارتىپ.
ال جۇرت بولسا ۇستىنە كيگەن الىم-جۇلىم،
بولاشاق حاننىڭ اپ تۇرعان ابدەن سۇرىن.
-سۋىرتپاعىنان جىرتىپ بەر ماعان دا،- دەپ
ورىستار تاڭ قالۋلى ەد ۇقپاي سىرىن.
جۇلىم-جۇلىم كيىمىن ءبولىسىپ اپ،
جۇرت الدىندا تورەنى تۇرعان جۇتاپ.
ۇلدارى كەپ ءاپ -ساتتە كيىندىردى،
قىمبات كيىم تۇر ەندى جاراسىپ- اق.
الاڭدا تۇرعان جاندار كوزىن ءسۇزىپ،
سەرپىلدى كەيىن قاراي باراد قاشىپ.
بوكەي دە ۇلدارى دا قالدى ساسىپ،
ال انالار بارادى قىردان اسىپ.
ال ءتىلماش ءسوزدى اۋدارىپ قىرىلدادى:
-ورىسقا ايت، انالارعا وق اتسىن دە،-
دەپ بوكەيدىڭ بالاسى ىرىلدادى.
اۋدارىپ بەرگەن ساتتە ونىڭ ءسوزىن،
اتارداي قادادى وعان شەگىر كوزىن.
-وتتاماسىن!- دەپ اقىردى سونان سوڭ ول
سارقىلىپ بىتكەندەي ەد ابدەن ءتوزىم.
-وستانوۆيتە تورجەستۆو!-دەگەن ەدى قاتقىل ۇنمەن.
ال ءتىلماش:
-حان سايلاۋدى توقتاتىڭدار!-
دەپ سالدى جالپاق تىلمەن.
بوكەيدىڭ ۇلدارىنىڭ ءبىرى تۇرىپ:
-شوڭ بۇزىقتىڭ ءىسى بۇل دۇرلىكتىرىپ،
سايلاۋدى توقتاتۋدىڭ قاجەتى جوق.
جالعاسىن اتا ءداستۇر حاندىق عۇرىپ.
ال ۇلىققا ونىڭ ءسوزىن اۋدارعاندا،
اقىردى قارا جەرگە ءبىر تۇكىرىپ.
-اقىماق، نە ساندالاپ تۇرسىڭ ءۇرىپ،
ءجون نۇسقايتىن سەن بە ەدىڭ مىنا بىزگە؟
«عۇرىپ» دەيدى. عۇرىپىڭ بىزدەرگە ءبىر تيىندىق.
ال بۇل ساتتە ماناعى كەتكەن حالىق.
اتقا ءمىنىپ، ءبىرى قالماي كەلگەن سالىپ
شوڭ:
ء-اي، ورىس، ءسوزىمدى تىڭدار بولساڭ قۇلاق سالىپ،
قاجەت ەمەس، بوكەيدى كەتكىن الىپ.
وسى ءسوزدى ادامدار وعان ەرگەن،
قايتالاپ قايتا-قايتا ايتا بەرگەن.
سونان سوڭ باياناۋلا قايداسىڭ دەپ،
ايبىنداپ اتا جۇرتقا تارتىپ بەرگەن.
ساتقىننىڭ جازاسى
بىلاي شىعا شوڭ اتىن تەجەگەن-دى،
-سىر اقتارار كەلدى مە كەزەڭى ەندى،-
دەگەندەر شوڭ اۋزىنا قۇلاق تۇرگەن،
ال توبە بي ءتىل قاتپاي بەزەرەدى.
العان تىپتەن قاباعىن قارسى جاۋىپ،
قارايدى جان-جاعىنا قىلىپ ءقاۋىپ.
وزگەلەرگە سولاي بوپ كورىنگەنمەن،
جەڭىلمەسە قالاي ۇتپاق ەبىن تاۋىپ.
وي اۋانىن اۋلاۋمەن الەك ەدى،
ادامى توسىپ تۇرعان انە كەلدى.
«شانشار» دەگەن جالعىز ءسوز ايتتى داعى،
ءوز جونىمەن سالدىرتىپ بارا بەردى.
ۇتقانىن بوكەي حاننىڭ ۇققان ەدى،
بۇل ونىمەن تازا ايقاستا بۇقپاپ ەدى.
التى اي قىس ارەكەتىنىڭ الدىن الدى،
ارامىزدان ءبىر جانسىز شىقتى-اۋ تەگى.
دەگەن وي ات ۇستىندە مازالاعان،
ابايسىڭ ءبىر قادامنان قازادى ادام.
ءوز كورىن دەگەن راس بابالاردىڭ
ساتقىندىققا كىم ەكەن باسقان قادام؟
شولا ءبىر الدى ارتىنا قاراعان-دى،
وزەككە جالت بۇرىلعان قاراعان-دى.
اق بوز اتتى نازارىن اۋدارعان-دى،
وزەك قۋىپ الشاقتاپ بارادى انە.
اق بوز ات كۇن نۇرىنا شاعىلىسىپ،
جورعالاپ جورتاڭ قاعىپ بارادى ۇشىپ.
-وپىراۋ، اتىن تانىپ، ال يەسىن،-
دەي بەردى انا پىسىق، انا پىسىق
سالدەن سوڭ اكرام ءبيدى وڭاشالاپ:
-سەن ەرگەن جىگىتتەرىڭدى كەلشى قاراپ.
اق بوز اتتى الدەكىم وزەككە جالت بۇرىلدى،
قايدا كەتتى انىقتا، قاداعالاپ.
سونان سوڭ ماعان كەلىپ باياندارسىڭ،
دەگەنسىن قايتىپ قالاي ايالداسىن،
كورەيىن جۇرگەن قۋدى ىشتەن شالىپ
جەتىپ كەپ كىشى بيدەن ءجون سۇراعان.
ء-بىز كىمبىز؟ مايباس بولسا ءىرى ادام.
جول بويى بوكەيدىڭ ءحالىن بىلە المادىم دەپ ۋھىلەگەن،
ءبولىنىپ قالا باردى ءبىر جىرادان.
ءجون سۇرايتىن ءبىز بە ودان قالا باردىق.
كىشى بيدەن وسىنداي حابار الىپ،
شوڭعا كەپ اكرام ساسپاي بايانداعان.
سول ساتتە شوڭنىڭ ءوڭى كەتتى اعارىپ،
توبە بي قانىن ىشىنە تارتىپ الىپ،
سالا بەردى ءبىر قۋارىپ، ءبىر سازارىپ.
-بوكەيدىڭ ءحالىن بىلمەك...ءحالىن بىلمەك
شوڭ بىردەن ءۇش جىگىتتى شاقىرتىپ اپ:
-ماۋباستى اكەلىڭدەر ماعان ۇستاپ!
ءىز وكشەسى بوكەيدىڭ اۋىلىندا،
شۋ شىقپاسىن بولىڭدار مەيلىنشە ساق،-
دەگەن سوڭ اتتىڭ باسىن كەرى بۇرعان،
ماۋباستى قۇتقارماستاي قاقپان قۇرعان.
شوڭ الدىندا تاڭ اتا تۇرعان ەدى،
جانسىز بوپ ەلىن ساتقان سول انتۇرعان.
-اكىرام بي!
جانسىزى بوكەي حاننىڭ، ماۋباس ساتقىن!
شىعاردىڭ ەلدى ساتىپ جامان اتىن.
التى اي قىس شوڭنىڭ سىرىن، ەلدىڭ سىرىن
بوكەيگە ساتقان ءۇشىن العان اتىڭ.
اپاراد بۇگىن سەنى سۇيرەپ وعان،
ايتاتىن كوپشىلىككە بار ما داتىڭ؟-
دەگەندە اكرام بي ماۋباس جۇرتقا جاۋتاڭ قاعىپ:
-مەن سورلى اقىماقپىن، كەتتىم لاعىپ،
بوكەيدىڭ حان بولعانىن قىزىق كوردىم...
بي:
- اقبوز اتتى الىپ كەل مۇندا!- دەگەن،
-ۋا، حالايىق، بيلىگىمدى تىڭدا!- دەگەن.
-ساتقىنعا كەشىرىم جوق، جازاسى – ءولىم،
مىنا ءيتتى ارقانمەن شىرما،- دەگەن.
-ارقاندى ات قۇيرىعىنا بايلا،-دەدى،
-ال ەندى باسىن بوسات، ايدا،- دەدى.
سارىارقانىڭ سان سۇمدىققا كۋا بولعان،
توسىندە ماۋباس سۇمىراي جايراپ ەدى.
ءتورت ۇلى حالقى بايلامى
شوڭ بيلەردىڭ ەسىنە سالدى مۇنى ،
ءساتي تالدىڭ باسىندا كەلەر كۇنى...
ماسەلە ءارقايسىنا انىق ەدى،
نەگە دەپ سۇرامادى بىردە ءبىرى.
سول كۇنى ءساتي تالدا جيىن ءوتتى.
بي بىتكەن اقساقالدار الا كەپتى.
ولاردان بولەك ءار اۋىلدان،
سول جەرگە ەركەك، ايەل قاپتاپ كەتتى.
ۇكىباي قىسقا عانا بايانداي كەپ:
-بيلەردەن بارىڭىزگە ايان ءبارى،
بۇل شوڭنىڭ ۇسىنىسى ەلگە ارناعان.
ەرتەڭىن ويلاعان ەل سىرىن بۇكپەس.
سوندىقتان پىكىر بولسا ساليقالى
ايتىڭدار ىركىپ قالماي، ەسكەرىلەد،-
دەگەندە وتىرعان جۇرت ءبىر قوزعالدى.
قاريا تاماعىن كەنەپ قالدى:
-ۋا، اعايىن، ايتايىق باردى بار دەپ،
ءبىزدىڭ ەل بولماسا دا جۇرتتىڭ الدى.
حانسىز دا ، تورەسىز دە كۇن كورۋدە،
زورلىقسىز، زومبىلىقسىز جايىپ مالدى.
بيلەردەن ەستىپ بىلگەن ۇسىنىستىڭ،
ءتورت ۇلى حالقى دەگەن ۇسقىنى تىڭ،-
دەپ اقساقال ءسوزىن ءارى جالعاعان-دى.
-مىڭ العىس ەل اتىنان مۇنىڭ ءۇشىن،
ء-بارى راس ايتقانىڭىز،- دەپ شۋلادى ەل.
-حان- تورەسىز باياناۋلا بولىپ وتىر بۇگىندە ەل،
تەك بىزگە تىنىشتىق بەرسە جەتىپ جاتىر.
ولارسىز-اق ەلىمىز ەل، جەرىمىز جەر.
ء-اي، سوندا حان، تورەنى قۇداي قالاپ،
قالسىن دەپ سان پالەدەن اراشالاپ،
قاراعا باس يە عىپ قويعان جوق پا،
ولارسىز ايتشى قارا قايدا باراد؟..
-مىناۋ كىم تورە مەنەن حاندى جوقتاپ،
جۇرت پىكىرىن تەرىس دەپ وزىنشە وتتاپ؟
قۇدايدىڭ ۇلى بولسا دا شىعار بەرى
شابىنا جىبەرەيىن ءقازىر شوق ساپ.
شوڭ:
-پىكىرىن ايتقان جاندا جازىق جوعىن،
ەسكەرتەم استىنا قازانىڭ سال بولسا شوعىڭ.
ال ونىڭ ۇسىنىن داۋىسقا سالام.
-تورە مەن حانعا ارامىزدا جوق ورىن،-
دەپ شۋلاپ شىعا كەلدى جۇرت تاعى دا.
-ولاردى جۋىتپاسىن، قىلماسىن ۇرپاعىما!
الاڭدا قارسىلىق ءۇن ۇدەپ تۇردى.
-وندا مەن ءسوز ايتپاق ەم جۇرتقا مىنا.
سول ساتتە گۋلەگەن ءسوز قالدى تىنا.
اماناتىن ءساتي اعا ورىنداساق،
بولماي ما ۇرپاقتارعا ماڭگى مۇرا،-
دەي كەلىپ،ء-تورت ۇلى قۇرامى بىزگە ءمالىم.
وسى تۋدىڭ استىنا ايدابول دا تابىلار.
باسەنتين بالاسى... كىم بىلەر نە قىلارىن
سول ساتتە:
-باسەنتين – مەيرامنىڭ اعاسى،
ال سۇيىندىك – مەيرامنىڭ بالاسى.
بۇعان جوق ەشكىمنىڭ تالاسى،
بۇيرەكتەن سيراق شىعارماي،
ءبىزدى دە بىرگە دەپ ساناشى،-
دەگەندە قازانعاپ باسەنتين داناسى.
شالقىعان شاتتىق ۇنىنەن حالىقتىڭ
تەربەلىپ تۇرعانداي كورىندى ەرەيمەن دالاسى.
ۇكىباي بي:
-ال، اعايىن، ءسوز قۇنى باتۋامەن،-
دەمەكشى سىزدەردەن ءباتۋالى ءىس كۇتەمىن مەن.
ءسوز ءتۇيىنى توبە بي سايلاۋ بولماق،
ارتىمىزدا بايتاق ەل قۇلاق تۇرگەن.
اقساقال:
-بايتاق ەل تىلەگى، ايتارى دا،
بولىنبەيىك ورىنسىز اتا رۋعا.
ءتورتۇلىعا توبە بي سايلار بولساق،
شوڭنان وزگە ادام جوق اتقارۋعا.
كوپشىلىك :
-اقساقالدىڭ پىكىرى كوپتىڭ ءسوزى،
شوڭدى سىنار جۇرتىنىڭ كەلدى كەزى.
قاپتاعان بي شوڭمەنەن تىزە قوسسىن،
مىنا جۇرتىم بىرلىكتەرىڭدى كورسىن كوزى.
باتا الىپ اقساقالدان، قالىڭ جۇرتتان،
شوڭ تاعى بۇل سىندى دا جارىپ شىققان.
شاتتانىپ تۇرسا داعى ۇمىتپادى ول،
ارتىندا بار ەكەنىن قالىڭ دۇشپان.
سونان سوڭ تاباق-تاباق ەت تارتىلعان،
قازاقتان ايتشى قاشان ەت ارتىلعان.
قۇران دا باقشىلاندى دۇركىن-دۇركىن،
ارۋاقتارعا ارنالىپ جۇرت اتىنان.
قوجى تورەنىڭ قازاسى
-جانىم-اۋ، ۇكىبايمىسىڭ ەرتە مۇنشا؟
ء-اي، جەڭگەي،
بار بيلىك اسىعار ما ەم مەندە تۇرسا.
-توبە بي...
-توبەدەي بوپ تورىندە وتىر انە،
شوڭ كۇلدى بۇل توبەدەي ايتورىشا
ەسىكتەن ۇكىباي بي كىرە بەردى،
سالەم اپ شوڭ ورنىنان تۇرەكەلدى.
نازارىم سەندە دەگەن سىنايمەنەن
قۇلاعىن ۇكىباي بيگە تۇرە بەردى.
قورىقتاعى جىلقىعا قۇرىق سىلتەپ،
بارىمتاشى توپ جىگىت بوتا تىرسەك.
الدارىنا سالىپ اپ قىر اسىرعان.
سول كۇنى جىلقىشىلار كىل ەرەسەك،
سويىلداسىپ ايعايعا سالعان ساتتە،
قۇدايىم قۋات بەرسىن ءدايىم داتكە.
بارىمتاشىلار قىلا الماي كوپ قارسىلىق
توز-توز بوپ قاشسا كەرەك ءبىر-اق ساتتە.
قولعا تۇسكەن بارىمتاشىنىڭ ءبىرى تۇرىپ:
-التاي قارپىق جاعىنان قۇداي ۇرىپ،
قوجى تورە باستاپ كەپ قولعا ءتۇستىم،-
دەپ كۇيزەلدى قاسقىرشا ۇلىپ.
تورە انىق حاننىڭ سەنگەن جاۋ جۇرەگى،
تورەمىن، كەتىڭدەر،- دەپ اڭگىرلەدى.
ەسەرسوق بارىمتادان حابارى جوق،
بولماسىن بارىمتادا حان تىرەگى.
ۇقپاعان سول سورلىنىڭ
داۋسىن ەستىگەن جىلقىشىلار
تاپ بەردى بىلەكتى ەرگە كىم بار شىدار.
«ءولدىم» دەپ شىڭعىرعانىن انىق ەدى،
سىتىلىپ امان-بولسا كەتكەن شىعار.
تاڭ اتقان سوڭ ءۇش ولىك تابىلعان-دى،
قوجى تورە بارىمتاشى ونى بىردەن تانىعان-دى.
قالعان ەكەۋ تورەنىڭ تولەڭگىتى، جانىنداعى
ساسقان ەل ۇكىبايعا اعىلعان-دى.
-ال سونان سوڭ؟
-جەرلەتتىم مارقۇمداردى.
ەل- جۇرتى ارتىنداعى
كىم قايدا جەرلەنگەنىن ءبىلۋ ءۇشىن
ارالتوبەگە جەرلەتتىم ماڭىنداعى
-تورەنى قايدا قويدىردىڭ؟
كوزىنە تۇسەر ەل جۇرتتىڭ.
تورەلەر داۋ تۇرعىزباسىن دەپ،
ارالتوبەنىڭ ۇشار باسىنا
تولەڭگىتتەردى
ەڭىسىنە سول توبەنىڭ
ەل- جۇرتىڭا جەتكىز دەرەگىن،-
دەپ تۇتقىندى بوساتقام.
ءۋاليحانعا حابار جەتىپتى كەلەر كۇن
ايۋنياز توڭىرەگىن جايلاعان،
ۇيىرلەپ بيە بايلاعان
ءتورت تۇلىگى تەڭ ءوسىپ،
قوي، قوزىسى شايلاعان.
سونداعى قارجاس ەلىنە
قارجاستىڭ ءبىر تورىنە.
ءۋالي حان حابار سالىپتى.
بىلەتىن ەل تورەنى شىعارادى تورىنە.
ال قارجاستار كومىپتى،
بەيكۇنا جاندى كورىنە.
وسىعان وراي ۇكىم ەتەمىن
حان تۇقىمى قوجىعا سويىل بىلەگەن
300 جىلقى- ەر قۇنى
تولەڭگىتتەرگە 100-دەن،
قاداپ ايتام مەن مۇنى،-
دەپ ءۋاليحان قولىن قويىپ
ءۇنسىز وتىرعان شوڭ مانادان
ۇكىبايعا كوزىن قاداعان.
ء-ۋالي حان... دەپ بارىپ تىيىلعان.
-كەتەيىن، شوكە، ساداعاڭ
شوڭ بولسا:
- ءۋاليحان ءىزى بۇل ىستە
جوق دەپ كىم تىپتەن ايتا الاد؟
ىشتەي ول وسى ءسوزدى ايتا بەردى قايتالاپ.
الدەن سوڭ:
-ايتسە دە سونى، ءبىراق تا
ساناعا قۇيىپ جەتكىزدىڭ قۇلاققا.
بي قايدا حانعا ايبىنباي
وي قيالىن باستاپ جىراققا.
تىعىرىققا تىرەيتىن
بيازى تىلمەن بيپازداپ،
سىلەلەتىپ سويماي ىرەيتىن.
ءا، دەگەننەن تۇك قويماس ەم تۇبىنەن
دەپ ىسىنەتىن بيلەر جەتەرلىك.
ال حان الدىندا ەڭسە كوتەرىپ.
ءتىل قاتۋعا دارمەنسىز
كوكساۋ قويداي كۇرك-كۇرك جوتەلىپ.
-حان يەم، حان يەم دەۋمەنەن
قىسىر كەڭەس باستايتىن
مۇدەلى ءىستى ايتۋعا
تابانداپ اياق باستايتىن.
-بارەكەلدى،- دەسە ءۋاليحان،
ودان سوڭ جاعىن اشپايتىن.
بيلەردى ءۋاليحانعا جىبەرىپ
وتىرعانشا ءتىرى ءولىپ،
بابادان قالعان ۇلگىگە
ءبىر اللاعا سىيىنىپ بىزدە تابان تىرەلىك.
-ۇكىباي!- دەدى ءبىر ساتتە جىمىڭ ەتىپ،
-سەن ماعان جۇمابايدى كەلشى ەرتىپ.
سەن وعان ءوزىڭ بارما، كىسى جىبەر.
جارادان ساقتانعايسىڭ تۇرعان تەرتىپ.
...ۇكىباي جۇمابايدى ەرتىپ كەلدى.
شوڭ وتىر اماندىعىن سۇراپ ەلدىڭ.
جان ساقتاۋ قامىمەن كۇيبەڭ قاعىپ،
ارتىندا جاتقان اناۋ سارى بەلدىڭ
الدەن سوڭ جۇمابايعا تىكە قاراپ:
-سوقتالداي جىگىت بوپسىڭ ىسكە جاراپ.
كەلەر دەپ سەنى ارنايى شاقىرعان ەم،
ىشىنەن توپ جىگىتتىڭ دارا قالاپ.
ءۋاليحان اسۋ بەرمەس، ول ءبىر بيىك،
تالايلار تايتالاسىپ تارتقان كۇيىك.
بيلەردەن قارسى كەلەر تابىلماي جان،
تابانىن قايتقاندار كوپ ونىڭ ءسۇيىپ.
مەن سوعان سەنى، جۇماباي، جۇمساماقپىن،
اۋزىنان اراشالاپ اشقاراقتىڭ.
تالاپ ەتكەن ەر قۇنى دەپ 500 جىلقى،
ۇكىمىن تالقان ەتسەڭ ءزانتالاقتىڭ.
سوندا ەلىڭ اتىڭدى اتاپ سۇيىنەر ەد،
دۇشپانىڭ تۇز جالار ەد، كۇيىنەر ەد.
-شوڭ اعا، ءسوزىڭدى بولەيىن ءسال
وتىنبەكەم ءسوزىڭىزدى تۇيىندە دەپ.
-يلاحي، ءاۋمين باتاڭدى بەر!
شوڭ سوندا: «كەل، بەرى كەل!»-
دەپ وعان باتاسىن بەرگەن ەدى.
ۇكىباي سەنىڭ ءۇشىن سىنالى جەر،
ەلىڭ ءۇشىن توككەن ەڭ سەن تالاي تەر.
قىزمەت قىل ءساتي بابا ۇرپاعىنا
جۇماباي كورمەگەن ەل، كورمەگەن جەر،
سەن ونى ءوزىڭ باستاپ اپاراسىڭ.
ءۋاليدىڭ وزگەرتۋگە كوزقاراسىن
ءبىر كومەگىڭ سەنىڭ دە تيەر، بالكىم،
سەنەمىن وزىڭە مەن شەت قالماسسىڭ.
سول كۇنى ءبىر اللاعا سىيىنىپ جولعا شىقتى،
ارتتا شوڭ، الدا ءۋالي ەكى مىقتى.
ارباسىپ ايبات شەككەن بىر-بىرىنە
سارىارقانىڭ الىپتارى كەرمە يىقتى.
وردادا
-سۇيىندىك ادامدارى كەلە جاتىر،
جار سالىپ اعىپ وتكىن جارشى پاقىر.
ءۋاليدىڭ مۇنى ەستىگەنىنە ءۇش كۇن ءوتتى،
مۇزعا وتىرعانداي الدانىپ كۇي كەشتى اقىر.
«حابارشىسى كەلدى» دەپ مالىمدەدى.
-كانە كىمدەر ءبىلدىڭ بە، ءسالىم؟- دەدى،
ۇكىباي بي، ءبىر بالا اتقوسشىلار
ءۋاليدىڭ شىقپاي قالدى تىپتەن دەمى.
تىنىسى تارىلعانىن سەزدىرتپەدى،
-بار،- دەدى.
حابارشى ماڭايىنان تەز زىتتى ەندى.
ءۋاليحان قاتتى قاپا بولعان ەدى،
سارىلىپ شوڭ كەلەر دەپ كوپ كۇتكەنى.
تاعىنا كەپ جايعاسىپ كوزىن جۇمدى،
-بۇل جولى دا وپىر-اي ساعىن سىندى.
ابىلايدىڭ اسىنا كەلە تۇرىپ،
حان سايلاۋعا قاتىسپاي كەتكەن جىندى.
شوڭنىڭ شاڭىن قاق دەگەن تورەلەردىڭ
سوزدەرىنە قۇلاق ءتۇرىپ ەلەمەدىم.
سول جولى قولدى باستاپ بايانتاۋدى
قورشاۋعا السام ءا، بالەم كورەر ەدىم.
ءسويتىپ، ول توڭىرەگىنە تانىتقان ەد،
قارانىڭ حان، تورەسىز ەل بولارىن.
كولىنە ۇيرەك ۇشىپ، قاز قونارىن.
حان تورەسىز قىس ءتۇسىپ، كوكتەم تۋىپ،
جارقىراعان جايدارى جاز بولارىن.
مۇنى ۇقسا قانجىعالى،شۇبىرتپالى،
كۇڭگىرت تارتىپ جۇرمەسە جانعان باعى.
كەرەي، نايمان بۇلاردا قاراپ قالماس،
باس كوتەرەر ەل از با تاعى- تاعى.
حان، تورەدەن بولىنگەن ەل سۇيىندىك،
بۇلار ءۇشىن بولعان مەن كوزگە كۇيىك.
ەجەلدەن قابىرعالى ەل جەر قايىسقان،
مارتەبەسى وزگە ءۇشىن تىپتەن بيىك.
تورەلەردى بىلايعى ەل دەسەدى ىنجىق،
تورە تۇگىل حان دا داعى كەتتى ءجۇنجىپ.
ايتپەسە شوڭ ءبيدى اۋىزدىقتاپ الماس پا ەدى،
سۇيىندىكتى تىزگىندەپ ىشتەن ءمۇجىپ...
ءبىر تورەنىڭ شۋ شىعىپ قانى تامسا،
قالىڭ جۇرت شوڭعا بارىپ الەك سالسا.
شوڭ امالسىز الدىنا يىلەر ەد،
حان يەم، كومەكتەس دەپ جانىم قالسا.
قاسىڭنان تابىلامىن،
امىرىڭە قۇلدىق ۇرىپ باعىنامىن.
دەر مە دەپ اتاندىرعان ادامدارى
جاڭعاقتاي بىت-شىت بولىپ شاعىلعانىن.
قوجى تورەنى باس قىلىپ بارىمتاعا،
سول قوجى ءشايىت بولدى بارىمتادا.
ەسىل ەر كوزىن جۇمىپ كەتە باردى،
كىم بار ىزدەپ اتتانار قارىمتاعى.
سەلت ەتكەن جان بولدى ما تورە ءولدى دەپ،
تورەدەن قارا قازاق بەدەلدى مە ەد،
تىم قۇرىسا تىكسىنگەن شوڭعا بارىپ توبەتسىڭ دەپ.
ءبۇلدىردىڭ ەل اراسىن سەن ەندى دەپ،
كىم بار شوڭعا ءسوز ايتقان قارسى شىعىپ.
وسىلاي ءوزىن-وزى قاجاپ، ءمۇجىپ،
ءۋالي حان تىنىشي الماي قانى قىزىپ.
جاتقاندا ساتىلعاننىڭ ۇكىبايى ،
وتىردى حان مەيىرىمىنەن كۇدەر ءۇزىپ.
عۇبايدوللا، ايعانىمدى بىردەي سالىپ،
ءۋاليحانعا ءسوزى وتپەي وتىر نالىپ.
جۇماباي ءۋاليحانعا كىرە الماسا،
نە دەمەك بۇعان سەنگەن قارا حالىق.
جۇرداي بوپ ابىرويى مەن بەدەلىنەن
كورىنبەك شوڭعا قالاي نە بەتىمەن؟!
توبە بي نە بولعانىن سۇرار بولسا،
اپىراي، نە دەپ جاۋاپ بەرەمىن مەن؟..
بارىنەن ساتىلعاننىڭ رۋحى ءتۇسىپ،
ۇكىباي سەلت ەتكەن ەد زارەسى ۇشىپ.
جۇماباي ەزۋ تارتىپ ۇيىقتاپ جاتىر،
سول ساتتە كەتكەن ەدى، كوزى ءتۇسىپ.
...تاڭ اتتى. جۇماباي دا تۇرەگەلدى،
شايدان سوڭ بۇعان قاراپ بىلاي دەدى:
-ۇكىباي اعا، عۇبايدوللاعا باستا مەنى،
اللا جازسا بۇل ءىستىڭ كەلەر ءجونى.
ء-يا،ءسات.
جۇماباي عۇبايدوللاعا تىكە قاراپ:
-سابالاق تانىلماعان جاڭا تالاپ
ونىمەن بىرگە تاعىنعان قارۋ –جاراق،
ساناۋلى جاۋ جۇرەكتىڭ ءبىرى ءساتي،
شەگىنۋدى بىلمەگەن جاۋ قاۋمالاپ.
شاپقاندا سول ءساتي مىنا مەنىڭ اتام ەدى،
ەرلىگى ءۇشىن ابىلاي ەر ءساتي دەپ اتاپ ەدى.
مارقۇم اكەم اكەڭمەن تۇيدەي قۇرداس،
قابىلداماي قينادى اكەڭ مەنى.
-ايتايىن، ايتايىن،- دەپ عۇبايدوللا،
-حابار كۇت،- دەگەن ەدى،- قاپا بولما.
كوپ ۇزاماي ودان حابار جەتتى.
-كەلسىن،- دەپتى.
-حان يەم، داتىما ءسال قۇلاق اسقىن،
اللا قويسا ون بەسكە جەتتى جاسىم.
ون بەسىندە بىلەسىز ەر سابالاق
ۇران سالىپ قالماق قولىن جاردى بارىپ،
جەكپە-جەكتە قالماق باتىرىنىڭ باسىن الىپ.
سوندا بۇقار اتىنان ءتۇسىرىپ-اپ،
بەرگەن دەيدى قالىڭ ەل اق باتاسىن.
سول سابالاق ابىلايحان اكەڭ ەدى،
بۇقار جىراۋ ەل بىلگەن مەنىڭ اتام.
حان بارلاپ بايقاعان ەد توڭىرەگىن،
سول ساتتە جۇماباي تاعى توگىلگەن-دى.
-حان يەم، ەكى ساۋالىم بار؟..
وتىرعاندار ىشكە تارتتى دەمىن ەندى.
-اللا قۇزىرىنا حان قارسى شىعا الا ما؟
-كەلەسى ساۋالىڭ؟
-اللا پارمەنى ايىپقا جاتا ما؟
ءۋاليحان قالعان ەدى ىشتەن تىنىپ،
بالا ويى نەتكەن تەرەڭ، نەتكەن تۇنىق؟!..
قوجىنىڭ اجالى – اللانىڭ قۇزىرى بۇل،
ءبىزدىڭ جەردە جۇلىنى ءۇزىلىپ تۇر.
اللا پارمەنى ماڭدايىنا جازىلىپ، سىزىلىپ بۇل،
ال وعان كىنالاۋ پەندەلەردى كۇپىرلىك ءدۇر.
ءۋالي حان وي تۇبىنە شىم باتقانداي
الدەن سوڭ عۇبايدوللاعا ءتىل قاتقانى:
-جۇماباي مەن ۇكىباي سىندى قوناقتاردىڭ،
ىرزا بولىپ قالايمىن اتتانعانىن،-
دەپ تاپسىرىپ عۇبايدوللاعا بۇل ەكەۋىن
ءۋالي حان اڭعارتقان ەد جول شىعارىن.
عۇبايدوللا اكە ءسوزىن ەكى ەتپەدى،
سويۋعا اق بايتالدى جەتەكتەدى.
ءارقايسىنا جەكە-جەكە ءۇي تىكتىرىپ،
قۇس مامىق، جۇمساق بولدى توسەكتەرى.
ءوزى سون سوڭ قوزى كوش جەر شىعارىپ ساپ،
مۇنى ولار حان ىقىلاسى ەسەپتەدى.
بايتاق قىر نازار سالعان ۋاقيعا ەدى،
دەسەك تە ارتىق ەمەس مۇنى تەگى.
حاباردى ەستىگەندە جىلاپتى ەلى،
شوڭعا حابار سول كۇنى جەتكەن ەدى.
قارجاستار وشكەندەرى جانىپ،
ولگەنى تىرىلگەنگە ەسەپتەدى.
ەسكە الدى ەل ارۋاقتى، وتكەن بابالاردى،
ءماز بولدى ءتورت ۇلىلار ءتانتى وزگەلەر.
دەگەندەردىڭ ءىسىندى ءبىر كوز كورەر،
دۇنيە تۇراقتى ەمەس، مىڭ وزگەرەر.
جۇمابايدىڭ شورمان اتانۋى
شوڭ ءبيدىڭ ءبىر بايلامعا كەلگەنى انىق،
جاس قىران جەتىلۋى ءۇشىن قاناتتانىپ.
اۋدارۋ ەل نازارىن – باستى پارىز،
باعىن اشپاي الىپتىڭ وسپەسى انىق.
سودان دا ەرتەسىندە ءسوز باستاعان،
وزگەگە ۇكىبايدان سىر اشپاعان.
-جۇمابايدى بي سايلاۋ سالتاناتى
ءىسىمىز بولسىن،- دەدى،- تىڭ باستاعان.
-ەرەيمەنگە ەلدى جي، ءساتي تالعا.
جەتى كۇن بولادى،- دەپ،- قىزىق الدا.
-الدىن الا كەلىسكەن مامىقپەنەن
دەپ وتىر ول: «ءتاڭىرىم، ءوزىڭ قولدا».
قارجاستار اسپانداعان اسىپ باعى،
ەرەيمەنگە ات باسىن بۇرعان داعى.
شوڭ ۇكىبايدان سۇرادى:
-كىم كەلدى؟- دەپ،
-قۋاندىق قاراكەسەكتىڭ كورىنبەيد قارالارى،
سونان سوڭعى جاڭالىق مىناۋ ەدى،
قالاي بولار ەكەن دەپ مۇنىڭ ءجونى.
جۇمابايعا شور دەگەن ەسىم بەرسەك،
قايىندا شور بولادى قاتتى ءتىنى
قالىڭ ەل تۇسىنەدى بىردەن مۇنى.
ءسويتىپ، ءبىر تىڭ داستۇرگە ورىن بەرسەك،-
دەگەندە قازانعاپ بي تۇرەگەلدى.
ء-سوز كوپ قوي، تىزە بەرسەك تىنتە بەرسەك،
بۇل سوزگە اعايىندار تۇپتەپ كەلسەك.
شور دەگەن قاراكەستىڭ ءبىر اتاسى.
بىلەتىندەر:
ء-سوزىنىڭ جوق قاتەسى،-
دەگەن سوڭ شوڭ
ال وندا جۇمابايدى شورمان دەسەك،
ەمەس پە بۇل ەسىم دە تىپتەن كەسەك.
-بۇل – ءبىزدىڭ شورمانىمىز،- دەپ شۋلاستى ەل،
جايقالعان باياناۋىلدا گۇل بايشەشەك.
كاپيتان برونيەۆسكيي
گەنەرال گلازەنوۆتىڭ قابىلداۋىندا
برونيەۆسكيي كىرگەن ءسات ەسىك اشىپ،
گلازەنوۆ قارسى الدى ونى كەربەز باسىپ.
-قالاي ءبىزدىڭ سارى اياز شىمشىدى ما؟
ساعىنعان عوي ءجونى بار، ءجۇردىڭ ۇزاق قاشىق.
ەكەۋى از- مازىراق وسىلاي قالجىڭداسىپ،
جايعاسىپ وتىرعان سوڭ اڭگىمە اشىق.
باستالىپ كەتە بەرگەن ءىس جايىندا.
-گۋبەرناتور
بوكەيدى حان سايلاپ،
قولىن قويدى ءمورىن باسىپ.
ءسويتىپ ءبىزدىڭ ءىسىمىز ءساتتى ءبىتتى.
ءبىراز ۋاقىت ءجۇرىپ ەم بولىپ كۇپتى.
ء-سىز بە، مەن بە؟- دەپ كاپيتان ءسوز قوسقان-دى،
-شوڭ بۇزىق شىرقىن الىپ سايلاۋ ءتىپتى
بولماي قالا جازدادى ەمەس پە؟- دەپ
كاپيتان سىر سۋىرتپاقتاپ،
بەكىنگەندەي كەڭەسكە بەك.
كابينەت يەسى كاپيتاندى ىرىككەن ەد،
-ول جايلى راپورتتى دا جازدىڭ ەمەس پە؟- دەپ.
-سەن ەندى ماعان ازىراق قۇلاق سال.
سونان سوڭ كاپيتانعا كۇلە قاراپ:
-بوكەي ءبىر، ال شوڭ بولسا جەكە تاراپ،
مىنا حات شوڭنىڭ حاتى ماعان جازعان.
تىڭداڭىز، ول بىزدەرگە قوياد تالاپ.
-تالاپ؟.. ونىسى قىزىق ەكەن!..-
دەپ تۇردى ىشتەي،- تالابىنان قىزباس شەكەم.
كابينەت يەسى حاتتى وقىپ تۇر
ءبىر ءسوز جوق جازعانىندا الار سەكەم.
-التى رۋدىڭ باسىن ءبىز بىرىكتىرىپ،
«ءتورت ۇلى» حالقىن قۇردىق كىرىكتىرىپ،-
دەي كەلىپ قول استىمىزدا ەكى ءجۇز ەلۋ مىڭداي
ايەل، ەركەك ساقتالدى ءار رۋدا ەرىكتىلىك.
ماقساتىمىز – حاندارعا بيلىك بەرمەۋ،
تولەڭگىتتىڭ سالپاقتاپ سوڭىنا ەرمەۋ.
ۇمتىلعان حان، تورەنى بايانتاۋعا،
تىزگىندەۋ، كونبەي جاتسا، ءتىرى جەرلەۋ.
قۇرىلتاي ءماجىلىسى ءتورت ۇلىنىڭ
توبە بي عىپ سايلادى سالتى دەپ بۇرىنعىنىڭ.
موينىما الدىم ەل ارتقان اۋىر جۇكتى،
قالتقىسىز قىزمەت قىلىپ تابام قىبىن.
ومىرلىك ماڭىزى بار ماسەلەنى،
التى رۋدىڭ توبە ءبيى باس قوسىپ شەشەدى ەندى.
بايلانىستى ىستەردى تەك بىزدەرگە
بوكەي ارقىلى جۇرگىزۋ كەرەك ەمەس تىپتەن ەندى
سوندىقتان دا تىكەلەي بىزدەرمەنەن
قارىم-قاتىناس جاساۋدى بولار دىتتەلگەنى ءجون.
كاپيتان:
-مۇنىڭ دا ارمانى – حان بولۋ،- دەپ قالعان-دى.
ء-سوزىڭىزدىڭ وسى ءبىر جوق سالماعى،
ءسىز شوڭدى –بوكەيدىڭ سوزىمەن باعالايسىز،
ال شوڭنىڭ حان بولۋدان باسقا ارمانى.
قازاققا حاننىڭ ءتىپتى كەرەگى جوق،
قازاققا ونىڭ، ءسىرا، بەرەرى جوق.
انت اتقان قارالارعا سالادى شوق،
تۇككە تۇرماس قارالار دۇنيە بوق.
ال حاندار قاسقىر مىنەزى قارالاردى تالاپ تىنار،
تورەلەر ولاردىڭ قانىن جالاپ تۇرار.
وسىلاي تەكە تىركەس يت جەمەدە
قۇرتپاقشى قالىڭ ەلدى قاراقشىلار.
ىرگەسىن قاراشادان اۋلاققا سال،
جاس ۇرپاق قازاق دەگەن تالاپتىلار
بۇل شوڭنىڭ اشىلماعان قازىناسى،
ەل تىزگىنى قولىنا تيسە عازيز باسى.
ۇسىنباق باسقارۋدىڭ جاڭا ءادىسىن،
«بۇزىق» دەپ ونى بوكەي بىلشىلداسىن.
ءسىز ونىڭ مالىمەتىنە تىپتەن سەنىپ،
قاراڭعى قارا ورمانعا كەتتىڭ ەنىپ.
سول شوڭنىڭ حالقى الدىندا ارى تازا،
ال بوكەي ارسىز ادام جيىركەنەرلىك.
وسىدان سوڭ كور قانە ادام تانىپ،
قىرسىزدىق دەسەڭىزشى مۇنى نەتكەن.
قانشاما جازىقسىز قان جاتىر تامىپ...
نۇرا شايقاسى
بوكەي حان كۋالىگى قولعا ءتيىپ،
ءشوپ ەتكىزىپ العان ەد ءمورىن ءسۇيىپ.
سونان سوڭ توڭىرەگىندەگىلەرگە ماڭعاز قاراپ:
-كۇنى ەرتەڭ شوڭعا تارتتىرام،- دەد،- كۇيىك.
تاعى دا الدەنە دەي بەرگەن ەدى،
سول ساتتە تولەڭگىتى كەلگەن ەدى.
ەسىكتەن اتتاي بەرگەن ونىڭ داۋسى،
جۇرت ءسوزىن، حاننىڭ ويىن بولگەن ەدى.
-حان يەم!- دەدى بايعۇس كەمسەڭ قاعىپ،
ء-بىز بەتالدى جۇرگەندە سىرتتا لاعىپ،
شوڭ الاياق قاراپ جاتپاي كوشىپ بارىپ،
نۇراعا ءتورت تۇلىگىن جاتىر باعىپ.
وسى ءسوز وتىرعانداردىڭ شىرقىن بۇزدى،
حان الدىندا جينالعان جاندار ىزگى.
-شوڭدى ولتىرمەي بىزدەرگە تىنىشتىق جوق،
قارا جەردە قالماسىن باسقان ءىزى.
مۇنى ەستىگەن بوكەي حان ابدىرادى،
سارقىلعانداي سول ساتتە ءتىل قۇنارى.
ء-ولتىرۋدى قويا تۇر، باسقا امال تاپ،-
دەپ كامزولىنىڭ ەتەگىن جۇلقىلادى.
ايتىپ قالدى الدەكىم جاساق جايلى،
-بەس ءجۇز جاساق بولسا ەگەر باسىبايلى...
وتىرعانداردىڭ ءبىرازى كەلىسپەدى.
-ال ولاردى كىم ايتشى اسىرايدى؟
بوكەيدىڭ بالالارىنىڭ ءبىرى تۇرىپ:
-جاساق قۇرىپ جۇرگەندە نايقاتىلىپ،
شوڭدا قاراپ وتىرماس قايرات قىلار،
نۇرا بويىن جىبەرەر توز-توز قىلىپ.
تورەلەر سوندا عانا توقتاعان-دى،
تالايلار باسقانداي-اق شوق تابانى.
-مۇنى ءبىز حان سايلادىق ازدەك تۇتىپ.
كانە شوڭنىڭ ايىلىن جيىپ توقتاعانى؟..-
دەپ تۇرعانى بولار، بالكىم، ىشتەرىنەن
قوبالجۋ اڭعارىلاد تۇستەرىنەن
سول ساتتە ءسوز ۇستانعان حاننىڭ ۇلى:
-سوزباقتاۋعا بولمايدى، ءسىرا، مۇنى.
400 جىگىت جاساقتاپ اتتانايىق،
اللا جازسا اتتانايىق بۇرسىگۇنى.
الا تاڭنان اتتانعان ءتورت ءجۇز اتتى،
قاباقتارى قاتۋلى، ەكپىن قاتتى.
كەيدە جەلىپ، كەيدە شاۋىپ ەن دالادا،
«شوڭ قايداسىڭ؟» دەپ نۇراعا كەلە جاتتى.
شوڭ بۇلاردىڭ اڭدىتىپ ءار قادامىن،
سايلاتتىردى شايقاسقا ءوز ادامىن.
ەكى ءجۇز جىگىت جيدىرتىپ توقتاعان-دى،
-بارى وسى،- دەپ،- اعايىن، قولدا بارىم...
قارا شاڭ كوككە ورلەگەن بۋداق-بۋداق،
جاراۋ ات ەر جىگىتتەر ءازىر قۋناق.
اعىزىپ ويدان تومەن تۇسە بەرىپ،
شوڭدى بوقتاپ ءبىر ساتكە كەتتى شۋلاپ.
سول-اق ەكەن بوكەيدى بالاعاتتاپ،
شوڭ جىگىتتەرى ولارعا بەرگەن ەد تاپ.
كەلتە سويىل جارقىلداپ قىلىشتايىن،
شارت-شۇرت ەتىپ قارپىستى سول ساتتە تاپ.
كەيبىرەۋگە شەكەدەن تيگەن سوققى،
قارا جەرگە قاسىقتاي قانىن توكتى.
اتتان قۇلاپ «ءولدىم...» دەپ قالا بەردى،
كىم توقتاتار قانى قىزعان كەكشىل كوپتى.
كەك بولعاندا بوكەي مەن شوڭنىڭ كەگى،
ءبىرى سۇلتان، ءبىرى قارا قۋساڭ تەگى.
ەكەۋى ءبىرىن-بىرى ءتۇتىپ جەمەك،
وشتىكتەرىنىڭ تىرلىكتە جوق ەد شەگى.
اقىرى قىرقىسۋمەن تۇيىندەلدى،
مۇنان سوڭ دا تارقار ما تۇيىندەرى.
ال شوڭنىڭ جاساق قۇرعان جىگىتتەرى،
بولا تۇرا جەڭىستەن ۇمىتتەرى.
بىتىراپ قاشا ءجۇرىپ ۇرىس سالدى،
سول-اق ەكەن بوكەيلىكتەر ورتاعا كيلىككەن-دى،
جاساعى بۇركىتتەي شۇيلىككەن-دى.
-باراسىڭدار مالعۇندار قايدا ىعىپ؟
اششى داۋىس شىققان جاققا كوزىن تىككەن.
ۇكىباي بي: «ۇرىڭدار!»- دەپ اقىردى وكتەم.
جەڭىستىڭ جاقىن ەكەنىن سەزگەن ەدى،
الدى-ارتىنا قاراماي بەزگەن تىپتەن.
حان جاساعىن ساباعان قۋىپ جەتىپ،
شوڭ قولى قارسىلىققا كەز كەلمەدى.
ولاردى قۋعان شوڭ جىگىتتەرى وكشەلەتىپ،
قالىڭ قولىن بوكەيدىڭ توز-توز قىلىپ،
سايگەل تيگەن سيىرداي باراد قۋىپ.
ءدال وسى ءسات الدەكىم ارۋاقتاپ،
بوكەيلىكتەردى قۋىپ جەتىپ وڭى- سولىنداعى،
قاق سويىلىن بىلەي ۇستاپ قولىنداعى.
شالعىنعا تۇسكەن شالعىداي جايپاق بارادى،
شورمان قولى ارتىنا ەرگەن سوڭىنداعى.
حان بالاسى شايقاستان بەزە قاشقان،
ءالجۋاز نەمەلەر عوي اۋەل باستان.
قازاق ەلى دۇركىرەپ دۇرىلدەدى،
-وسىندايدى كورىپ پە ەڭ بۇرىن؟- دەدى.
-ادىلەتسىز حان تورەگە قۇداي ەكەن،
قىرىن قاراي باستادى بۇگىن،- دەدى.
ومبىداعى ورىستاردىڭ ويى بولەك،
شوڭ ىسىنە ءسۇيسىندى ەلدەن ەرەك.
شوڭعا بوكەيدىڭ نۇراسى كەرەك ەمەس،
ول ءۇشىن شوڭ بي، ءسىرا، قىلمايدى ەگەس.
حان بەدەلىن ءتۇسىردى جۇرت الدىندا،
حان دەگەنىڭ قۋ قۋراي ەشتەڭە ەمەس.
سول توبەلەس شوڭ بەدەلىن اسىردى انىق،
كۋا بولدى بۇل ىسكە بارشا حالىق.
ساسىپ: «بي، قورعان بول!»- دەپ شوڭعا كەلدى،
شۇبىرعان سوڭىنداعى حالقىن الىپ.
شوڭعا كەلگەن حاتتار
كىشى ءجۇز روسسياعا يەك ارتىپ،
قارماعىن بوداندىقتىڭ العان قارپىپ.
ۇلى ءجۇز روسسياعا بەت بۇرمادى،
قوقانعا قول ارتقان-دى تۇرعان شارپىپ.
ال ورتا ءجۇز ابىلايحان زامانىندا،
بىرىنە باس ۇرعانى شامالى دا.
ءۋالي تاق يەسى اتانعالى ىرگەسى ءىرىپ،
قالىڭ توپقا اينالعان قارا-قۇرا.
ءۋالي حان بولعالى بايان ەلى،
ارقانىڭ قاسيەتتى سارى بەلى.
ونى حان دەپ تانىعان كەزى جوق ەدى،
قالامايتىن حان تورەنى ەل جۇرەگى.
ايتسە دە ۋاقىت كوشى العا اسادى،
ءبىر كەزەڭ ءبىر كەزەڭمەن الماسادى.
كەشەنىڭ كۇنى ءوتىپ جاڭا كۇشتەر،
ءداۋىردىڭ تىزگىنىنە جارماسادى.
ول مىنا
«ءسىبىر قىرعىزدارىنىڭ ۋستاۆى»
شوڭ مۇنى ويىنا وسىنى بەرىك ۇستادى.
بۇل پاتشانىڭ ۋستاۆتا حان، تورەگە
پايدالى باپ قوسىپ، قارانى قىسقانى
ەكەنىن ۇعىنىپ،
قالماس ءۇشىن الدىندا جۇگىنىپ.
توز-توز بوپ كەتپەۋگە تاۋەكەل ەتۋگە،
كەتپەسكە ءتۇڭىلىپ،
قارالار قاجىرى ۇگىلىپ،
ەل-جۇرتتىڭ نامىسىن قايرادى.
جىگىتتەر بار نەشە سان ايبارلى
بوكەيدى تۇقىرتقان جەڭىستە،
بۇزىلماعان بىرلىك قايماعى.
ال مىنا حات پەنەن راپورتتار
اتقارىلعان ىستەر ايعاعى.
گەنەرال مايور برونيەۆسكيي حاتىندا،
جازىلعان ششوڭ ءبيدىڭ اتىنا.
«ىقپالدى بي» دەيدى ءاماندا،
-ۇلى اعزامعا انت بەرۋ زاتىندا.
بۇل اسقان مارتەبە، ۇلكەن سىي،
روسسيا يمپەريا توعىسقان مىڭ سان مي.
ۇشپاققا شىعار قاراڭعى حالقىڭدى،
مۇنى دا ۇمىتپاي كوڭىلگە ءتۇي،-
دەي كەلىپ
حاتىڭىزدا اتاعان جەرلەرىڭ
وكرۋگقا ەنەدى ۋادەم بۇل مەنىڭ.
ماحونين راپورتىنان
شوڭ مەنى نايزاتاسقا شاقىردى،
ساپاردىڭ ءساتى ءتۇستى اقىرى.
كەمەل عوي شوڭ تەرەڭ،
ۇستامىنا ساي اقىلى.
باياناۋىل وكرۋگىنە كىرمەك بوپ،
قۋاندىق ىشىنەن كەلگەن توپ.
التاي رۋىنان سولاردىڭ
جايىن وزىڭمەن اقىلداسۋدى ءجون كوردىم.
-سارجاننان قاتتى قىسىم كورىپ كەلگەن،
بولار ەڭ الدەقانداي كەڭەس بەرگەن.
-ال ءوزىڭ ەلمەنەن تىلدەستىڭ بە؟
-كەزدەسىپ تىلدەسىپ تۇرام كۇندە.
-التايدىڭ توبە ءبيى زۇلقارعا ەرتىپ،
ەلمەن قايتىڭدار دەپ ءبىر تىلدەسىپ.
تۇرسىنباي، ۇكىبايدى جىبەرگەن ەم
كوڭىلدەرى ولاردىڭ دا كەلدى ءوسىپ.
ال بۇگىن ءسىزدى باستاپ بارام سوندا،
الاڭ كوڭىل ادامدار بولسا وندا.
بۇلاردىڭ ورىسى قايدا دەگەن ساۋال
شىعۋى ابدەن كادىك اقىر سوندا،
سونىمەن شوڭعا ەرىپ باردىم مەن دە،
جۇرت شۋىلداستى مەنى كورگەن جەردە.
-انت بەرسەڭدەر
قوتىر قىزىلتاۋ، العاباس ، سارىتاۋ، كەرەگەتاس -
بولادى قونىستارىڭ.
ەستەرىڭە،- دەدى ول،- سونى ۇستاعىن.
انتقا قولدارىن قويدى ەل شۇباپ كەلىپ،
قاي قونىستى كىم قىستايد الدى ءبولىپ.
شوڭ سونان سوڭ شاقىرىپ اپ بالقار ءبيدى،
جايلاۋلاردى اتاي كەپ ءسوزىن ءتۇيدى.
-جۇرت قولاپاشتاپ قويماعان سوڭ
مەن دە ساتتىلىك تىلەدىم ىستەرگە يگى!
وتپەي قالعان سايلاۋ
22 تامىز 1883 جىل
-باياناۋىل سىرتقى وكرۋگى اشىلماقشى،
جيىلدى سان تاراپتان يگى جاقسى.
-سىرتقى وكرۋگ اعا سۇلتانى كىم بولادى،
كىمدەر تاققا ب ا ق سىناپ تالاسپاقشى؟..
كىمدەر دەيتىن ءجونى بار ەلدىڭ، ءسىرا.
باياناۋلا تورەنى تاققا مۇرا،
دەپ ەشقاشان ساناماعان.
ولار ءۇشىن حان تورە جامان ادام،
قاراعا قامشى ۇيىرگەن بارىن الىپ.
قىلىقتارى جاندارىن جارالاعان،
شوڭ ءبيدىڭ ايتقانىنان شىقپاي ۇيىپ.
حان تورەنىڭ ءاماندا جولىن قيىپ،
باعىنىپ باس ءيۋدىڭ ورنىنا
ءۋالي حانعا سالعان ەل سان قيعىلىق.
پاتشانىڭ ۋستاۆىنا ساي سايلاۋ وتسە،
زاڭعا ساي تورە رۋحى باسىپ كەتەد.
سان جىلدار حان تورەمەن الپارىسقان،
شوڭ ءبيدىڭ جاقتاستارىنىڭ ەڭبەگى زايا كەتەدى.
پودپولكوۆنيك كامايەۆ:
-تورەلەر، اعا سۇلتان سايلاۋ ءۇشىن،
ال قانە مىنا تۇرعان ۇيگە كىرسىن.
مۇنى ءتىلماش اۋداردى ءتىلىن بەزەپ،
بىردەن-اق سەزىندى جۇرت تورە كۇشىن.
قازداڭداپ بوپى تورە توپتى باستاپ،
كوتەرىپ اتا قازداي باسىن اسقاق.
پىشەن تورە پەتەربوردان سوڭىنا ەرىپ،
قالىڭ توپ ۇيگە ەندى ارتقا تاستاپ.
تاۋكە تورە بالالارى العا كوز ساپ،
وزگە جۇرتتى سۇسىمەن باراد جاسقاپ.
ءبىرى قالماي ۇيگە ەنىپ بارا جاتتى،
شوڭنىڭ تىپتەن اتالماي قالدى اتى.
الدەكىم اۋزىن اشا بەرگەنىندە،
شوڭ مەن شورمان الگى ۇيگە قادام باستى.
ورىستار: «سەندەردى كىم شاقىردى؟»- دەپ،
كورگەندە شوڭ مەن شورمانعا اقىردى كەپ.
سىرتتاعى ورىس- قازاق وڭدەرى تارتتى كىربەڭ،
ءۇي ىشىندە باستالعان بۇل دۇربەلەڭ.
سىرتقا انىق ەد اقىرى شىعارى دا،
قالسا كيىپ كەتىپ جۇرمەك ءبىر بۇيىردەن.
شوڭ :
-ميكولاي!..- دەگەن ەدى ىزبارلانىپ،
-جەتكىز مەنىڭ ءسوزىمدى ورىسقا انىق.
ساعان مۇنى كۇن ىلگەرى ەسكەرتەم مەن،
اعا سۇلتان سايلاسا تورەلەردەن،
قاڭىراعان وسى ۇيدە جالعىز ءوزىڭ
يتتەي ۇلىپ قالاسىڭ سەرت ەتەم مەن.
-سەن مەنى قورقىتپاقپىسىڭ، شوڭ؟- دەدى اناۋ،
-رەتسىز جەرگە سۇعاسىڭ نەگە تاناۋ؟
پاتشا ۋستاۆىن ەسىڭە سالامىن مەن،
بولمايدى بۇل ارادا ءبىزدىڭ قالاۋ.
ۇستاپ تورەنى اعا سۇلتان سايلا دەگەن،
ساعان ونى ۇعىنۋ قايدا؟- دەگەن.
بوپى ءسوزى شامىنا تيگەن شوڭنىڭ:
-بىلگىش بولساڭ، ۇيىڭدە سايرا،- دەگەن.
ال ءتورت ۇلىنىڭ تورىنە تايراڭداتىپ،
سەنى سۇلتان كىم سايلايد قاراڭ باتىپ.
كەتسە داعى،-دەگەن شوڭ كوزبەن اتىپ.
بوپى دا سالعان ءتىلدى بۇتىپ- شاتىپ،
ەكى ءسوزدىڭ ءبىرى دە پاتشا ۋستاب.
وسى سوزگە توبە بي جىنى ۇستاپ:
-تۇكىردىم ۋستابىڭا!- دەپ سالعان ەدى.
-يت جەككەنگە ايدات!- دەدى اناۋ مۇنى نۇسقاپ.
-پاتشاعا ءتىلى تيگىزگەن مىنا مالعۇن!..
-كىم مالعۇن؟- دەپ شورمان كەپ بوگەدى الدىن
جاعاسىنان شاپ بەرىپ ىلە-شالا،
قامشىسىن سىلتەي بەرگەن قاعىپ قالعان.
شوڭ دارىتپاي باسىنا بوپى شالدىڭ
قولىنداعى قامشىمەن سالىپ قالعان.
بۇرىلىپ ماڭعاز باسىپ جۇرە بەرگەن.
ەسىك اشتى شورمان ونىڭ سوڭىنا ەرگەن.
دالاداعى قالىڭ جۇرت: «شوڭ، شوڭ»
دەپ شۋىلداعان مۇنى كورگەن
سارت ەتكەندە قان-شەكەدەن سورعالادى.
توڭكەرىلىپ كەتكەندەي مىنا جالعان.
بوپى مۇرتتاي تۇسكەن-دى ەستەن تانىپ،
قامايەۆ ابدىراپ ساسىپ قالعان ەد.
سالدەن سوڭ ءوزىن-وزى قولىنا الىپ،
شاقىرعان سىرتتان ەمشىلەرىن
كوپ كىدىرمەي ولار دا كەلدى سالىپ.
ءدارىنىڭ كومەگىمەن ەسىن جيىپ،
جاتتى ەمشىلەر بەيشارانى جۋىندىرىپ.
ەدەندەگى ۇيىعان قاندى كورىپ،
زارەسى ۇشىپ ءبىر ساتكە قالدى سۇلىق.
يود جاققان كەزىندە شىداي الماي،
«ءولدىم، ءولدىم، ءولتىردى» دەپ بەردى زارلاي.
باسىن تاڭىپ اقىرى سىرتقا شىقسا،
ەل تاراپتى الاڭدا ءبىر جان قالماي.
كامايەۆ ءوز كەزىنە ءوزى سەنبەي:
-حالىق قايدا قاپتاعان قالىڭ سەڭدەي؟
-ولار شوڭ، شورمانعا ەرىپ كەتتى.
-بۇل نە ءتاڭىرىم ءتۇس پەن وڭدەي؟
پوتانين الگى ءسوزىن قايتالادى.
ال كامايەۆقا بوپى:
- انالاردى قايتار!- دەپ ايقايلادى.
كامايەۆ كۇيىپ كەتكەن بولار، بالكىم.
-كابان!- دەپ باسىن قاتتى شايقاعان-دى.
سونان سوڭ: «كەت، كوزىڭدى جوعالت!»- دەگەن،
ەڭسەسى بوپى تورە ءتۇسىپ تومەن
بەتتەگەن سوڭىنا ەرگەن تورەلەرگە،
ال ولار قارسى العان-دى كەتتىك دەۋمەن.
ال كامايەۆ راپورت جازىپ جاتتى،
جوعارىعا از ەدى ايتار داتى.
سىرتقى وكرۋگ سايلاۋى وتپەي قالدى،
بۇلىكشى رەتىندە اتالدى شوڭ، شورمان اتى .
كامايەۆ ساتسىزدىكتى بۇكپەسىز حابارلادى،
ورىن العان كەڭ بايتاق دالاداعى.
كوز الدىنا الدەن سوڭ اكەلگەن ەد،
تورەلەرىمەن ساي قوسقان دالا ارلانى.
كوزىن جۇمىپ برونيەۆسكيي ويعا باتقان،
الەمگە التىن ۇرىق ەكەنىن مويىنداتقان.
ون ءۇشىنشى عاسىردان جارتى الەمنىڭ،
شىڭعىس حان دەپ تاڭى اتىپ كۇنى باتقان.
سول اۋلەتتىن ۇرپاعى حان تورەلەر
قارا شوڭنىڭ الدىندا قالباڭ قاققان.
شوڭ تىپتەن وسال كىسى ەمەس، ءسىرا،
«قارا» دەپ تاعۋ وعان كىنا، ءسىرا.
ءبىر قۇدايدىڭ بەرگەنىن مويىنداماۋ،
-ول ءوزى باس قاتىرماي كەلسىن!- دەپتى.
-بۇل شوڭ با تالايلاردى جانشىپ ەزگەن، تۇكىرمەي ۋستاۆىنا،
قالارىن بىلسە دە ورىس قىسپاعىنا.
زارەسى ۇشقان جۇرتپەنەن جۇمىسى نە،
جاتقان بولار شالقايىپ قىستاعىندا.
توبىلدان باس گۋبەرناتورعا تارتىپ كەتتى،
شوڭعا مۇنىڭ بولعان مەن اق نيەتتى.
«پاتشا ۋستاۆى -قۇداي ءسوزى» دەپ ۇعاتىن،
ۇلىعىنىڭ قيسايار قالاي بەتى.
نە دە بولسا تاۋەكەل ەتتى داعى،
بولعان جايدى بۇكپەسىز باياندادى.
باس گۋبەرناتور مۇنىڭ ءسوزىن بولمەي تىڭداپ:
- شوڭدى...- دەپ كوزىن ءسۇزىپ ايالدادى.
- شوڭدى سايلاۋعا كەدەرگى تەك ۋستاۆ پا؟
ونى اينالىپ وتەر جولدى ايتشى نۇسقاپ.
ءۇنسىز قالعان مۇنىڭ ول ويىن بۇزىپ:
-بۇل نە قىلعان، ءتاڭىرىم-اۋ، جولسىز قىسپاق.
جاسى ونىڭ نەشە دە ايت دۇرىستاپ؟
-80-گە كەلىپ قالعان بولسا كەرەك...
-ويلانارلىق مۇنىڭىز بۇل ءبىر دەرەك
-ەكىنشى سايلاۋعا دەيىن سىر بەرەر بۇل بايتەرەك.
-مىنە بىزگە تابىلدى ىزدەگەن جول.
ءوزىڭ قول قوي!- دەگەن ەد بۇيرىققا سول.
شوڭدى وندا اعا سۇلتان تاعايىنداڭىز،
تىلەيمىن شوڭ مىرزاعا ساتتىلىك مول.
...قامايەۆقا سول بۇيرىق كەلىپ جەتتى،
ال ول پوتانينگە پارمەن ەتتى.
شاقىرا بارعان كازاكتار مەن پوتانينگە:
بۇيرىقپەن كەلىپ ەلدى تانىستىرسىن،
بەرىپ جۇرگەن جۇرت بولار ماعان سىرتىن.
بۇيرىقپەنەن تانىسىپ كۇپىرلىك مۇسىلمانشا بولار، ءسىرا.
پاتشا اعزام قويسىن قۇرتىن
كامايەۆ ەسى شىعىپ مىنا سوزدەن:
قاھارىنا ىلىگىپ كەتپەي تۇرىپ،
تىلدەسەيىن وزىمەن كوزبە- كوزبەن.
بي ۇيىنە كىرگەن-دى ءتارتىپ ساقتاپ،
بوساعادا ىركىلدى ساسقالاقتاپ.
قىرىنداپ جاتقان دەمالىپ شوڭدى كورىپ،
بولمەگە كەلىپ كىردى ابالاقتاپ.
قىر كوكجال بۇل تۇستا سۇلاپ جاتقان،
سۇرلانىپ ءوڭىن بەرمەي ءىشىن تارتقان.
قۇجاتتى قولىنا ونىڭ ۇسىنىپ ەد،
انا جەرگە قويا سال دەپ يەك قاققان.
-كەتە بەر،-دەدى سونسوڭ قولىن سەرمەپ،
كيرگيزدان مۇنشالىقتى قورلىق كورمەك.
جاي ەمەس ەد كامايەۆتىڭ تۇسىنە ەڭبەك،
جاقسى، جاقسى باسقا ءسوز تابا الماعان.
قانى قىسىپ بور-بور بوپ كەتتى تەرلەپ.
شىعا سالا اتىنا قارعىپ ءمىنىپ،
كازاقتارعا بۇيىردى «سوڭىما ەر» دەپ.
تاڭ اتتى اراي توگىپ شۇعىلالى،
شوڭ بەتتەدى ويانىپ جۋىنعالى.
بي بىتكەن بايلار جاعى قۇلاقتانىپ،
ءبىرىن-بىرى ەنتەلەپ كيىپ جارىپ.
اعىلدى توڭىرەكتەن، الىس قىردان،
كەلگەندەردە ەسەپ جوق وننان-مۇننان.
شوڭ قۋاندى بالاشا ول دا پەندە،
وتكەن جىلدار حان تورەمەن الىستىرعان.
تاعدىرلارىن ءبىر ارناعا توعىستىرعان،
كورگەندە قاپتاپ كەلگەن قاراشانى.
-دەمەڭدەر حان مەن تورە الاساردى،
بيىككە ولار ءالى تالاسادى.
ساق بولىڭدار بىرلىكتى ساقتاڭدار!- دەپ،
ولار تەك كۇش تىلمەنەن ساناسادى.
ءبىر بولمەنى قازاقشا جابدىقتاتتى.
قۇراق كورپە تورىندە جاستىق جاتتى.
بيلەرمەن كەلگەن ەلدى ريزا عىپ،
ورىستاردى ءبىر ءتۇرلى تاڭىرقاتتى.
ال شورمان اعا سۇلتان كانديداتى،
بىردەن –اق ىسكەرلىگىمەن شىقتى اتى.
توز-توز بوپ وسىلايشا جۇرگەن حالىق،
شوڭ حابارىن ەستىگەندە قاناتتانىپ:
-ورتا ءجۇزدىڭ شوڭ،- دەدى،- ابادانى،
پاتشا اعزامنىڭ ۇستابىنا قارامادى ،
وسى ەمەس پە ازاماتتىڭ جاراعانى.
حان بيلىگى جويىلىپ ورتا جۇزدە،
اعا سۇلتان بيلىككە كەلدى مۇلدە.
ءار رۋ مۇنى وزىنشە قابىلدادى.
بىتەتىن شارۋا ما بۇل ءبىر كۇندە.
ال شوڭ، شورمان سىرت سوزگە قۇلاق ساپ،
دوڭگەلەتتى شارۋانى قولدارىنا اپ.
جەر داۋى، جەسىر داۋى باسەڭدەدى.
سان عاسىرلىق –ۇلى داۋ، بىرەر جىلدا بولا ما سول.
ايتسە دە ۇرلىق-قارلىق ەتەك العان،
ءار رۋدا ءار اۋىلعا ءىزىن سالعان.
بىرتە-بىرتە ولار دا انىقتالىپ،
بۇل قىرسىق تا تيىلعان ىشتەن شالعان.
قىز-قىرقىنعا بۇيىدەي تيگەن اۋليە، مولدا
ول داعى كوپ ۇزاماي ءتۇسىپ قولعا.
تىرىدەي اتەك بولىپ كەبىن كيىپ،
ەلىنە جەتسە كەرەك ولمەي زورعا.
جولداعان ساۋالدارعا گەنەرالعا
مەكتەپ، مەدرەسە جايىن تارتقان العا.
قاراجات قازىنادان بولىنەدى،
مۇنىڭ ءبارى شەشىلەت دەگەن الدا.
گەنەرالدىڭ سوزىنە سەنگەن ەدى،
شولاق دۇنيە زىر قاققان دوڭگەلەگى.
قاس-قاعىم ساتتە بۇلدىراپ وتە شىقتى،
اللا ءامىرى كىم وعان قوي دەر ەدى.
مۇسا مىرزا ىستەرىن جالعاستىردى،
«الاش ارىستارىندا» جازعام مۇنى.
ءبىر جازعاندى قايتالاۋ ارتىق بولار،
اقىننىڭ دا ءسوزىنىڭ قالماس قۇنى.
ءتۇيىن
شوڭ قازاقتىڭ قاراسىن العا باستاپ،
حان، تورەگە قارادى تىپتەن اسقاق.
اللا ءىسىن قولداعان پەندەسى ەدى،
قىلىشتاي وتكىر تىلمەن وتكەن جاسقاپ.
ول قازاق قاراشاسىنىڭ ايبىنى ەدى،
كوتەرگەن توبەسىنە ايبىندى ەلى.
شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاعىن ىعىستىرعان،
قازاعىنىڭ قامقورى، اي-كۇنى ەدى.
قاراشاعا اتتاتقان ۋستاۆ زاڭىن،
ويلى ءسوزى – الاۋداي، جانى –جالىن.
وكرۋگتى باسقارعان تۇڭعىش ەدى،
شوڭ سۇلتاننىڭ تالايلار سوڭىنا ەرگەن.
شورمان، مۇسا ورىن اپ وسى توردەن،
قازاعىنا تاۋسىلماس ءتالىم بەرگەن.
وسكەنبايدىڭ قۇنانبايى قازاقتىڭ اسقار بەلى،
اقىلمەنەن قانشا جىل باسقاردى ەلدى.
ساتىبالدىنىڭ قازانعابى ءىرى تۇلعا،
تۇرسىنبايدىڭ بوشتايى تاعى باسقا.
ەسىمدەرى ماڭگىلىك قالدى تاستا،
باياناۋىل دۋانىنا اعا سۇلتان.
تورەدەن سايلانسا دەپ،
ۇسىنىس تورەلەردەن تۇسكەن ەد كەپ،
ورىس جاعى شامادان تىس ويلاندى كوپ.
اقىرى ءۋاليحاننىڭ نەمەرەسى مامان تورە
اعا سۇلتان سىرتقى وكرۋگە سايلانباق بوپ،
باياناۋلاعا ات باسىن تىرەدى كەپ.
بۇل شەشىم دۇرلىكتىرىپ ءتامام ەلدى،
تەربەدى اسقار-شىڭدى، ايدىن كولدى.
قارانىڭ اتقا قونار كەزى كەلدى،
ۋستاۆتىڭ قاعيداسىن ساقتاماق بوپ،
سەنىمىن پاتشا اعزام اقتاماق بوپ.
-شوڭ، شورمان وسيەتىن ورىندايمىز،
وسيەت ءبىز ءۇشىن اردان بيىك.
وزگەرتۋگە بۇل پىكىردى جەتپەس كۇنى.
اعايىن، شۋعا قاراي بەت الامىز،-
دەپ قوپارىلا كوتەرىلدى ۇلكەن- كىشى
ماماندى امالسىزدان ورنىنان اپ،
اڭگىمە وسىمەن بولعان ەد ساپ.
اعايىن، ءسوزدىڭ ءقادىرى جوق،
تىڭداساڭ از-مازىراق قۇلاعىن سال.
وسيەت – بابالاردان قالعان مۇرا،
وشپەيتىن ماڭگىلىككە ءبىر شۇعىلا.
شوڭ، شورمان ارۋاعىن اسقاقتاتقان،
سولاردى بولە، ءتاڭىرىم، يمان نۇرعا.
ال، بىزدەر، سول بابالار ۇرپاعىمىز،
كۇلىمدەپ قىردا اتقان نۇر تاڭىمىز.
ءتىلى الماس، يەسى ۇشقىر ويدىڭ،
ال بىزدەر سول بابالار جالعاسىمىز.
اسامىز بابا اتىمەن سان عاسىر ءبىز،
تەڭىزدىڭ تولقىنىنداي تەربەتەدى.
بابالاردىڭ التىن بالداق الماسىمىز،
شەتىنەن وڭكەي ءدۇلدىل، وڭكەي ورەن،
ساقتا، ءتاڭىرىم، بىزدەردى ەڭكەيۋدەن.
رۋحىن بابالاردىڭ اسقاق ۇستار.
انتقا ادال بابالاردان قالعان بەرەن.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1. ءماشھۇر ءجۇسىپ تومدارى
2. باياناۋلا پەرزەنتتەرى 2- كىتاپ
3. جازۋشى ق.يسابايەۆ «شوڭ رومان»
4. ينتەرنەت ماتەريالدارى.
You Might Also Like
-
تۇندە ەسىكتى جابۋ، ۆەلوسيپەدتەردى شىنجىرلاۋ نەمەسە اۋلادا ويناپ جۇرەتىن بالالار ءۇشىن الاڭداۋدىڭ قاجەتى جوق بولعانى تاماشا عوي. بۇل جاعىنان العاندا جەر شارىنداعى ەڭ ءقاۋىپسىز ورىن فارەر ارالدارى بولى...
-
تولە بي توقسان جاسقا كەلگەنىندە قاز داۋىستى قازىبەك بي سالەم بەرە بارىپتى. ەلدىڭ جاقسىلارى، شەشەندەر، ويشىلدارى جينالىپ، اڭگىمى-دۇكەن قۇرىپ وتىرعانىندا:
