سىن ەسىم تۋرالى تۇسىنىك. سىن ەسىمنىڭ شىرايلارى
سىن ەسىم تۋرالى تۇسىنىك. سىن ەسىمنىڭ شىرايلارى
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: سىن ەسىم تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورلارىن، بايقاعىشتىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: ۇلەستىرمەلى قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا سۇراقتار قويامىن.
1. قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟
2. زات ەسىم دەگەن نە؟ مىسال.
3. جالقى ەسىم مەن جالپى ەسىم دەگەنىمىز نە؟
4. دەرەكتى جانە دەرەكسىز زات ەسىمدەر دەگەن نە؟
5. زات ەسىمنىڭ قانداي جالعاۋلارى بار؟
ۇيگە بەرىلگەن جاتتىعۋدى تەكسەرىپ بولعاننان كەيىن، وتكەن ساباقتى قورىتىندىلاۋ رەتىندە I، II نۇسقالى پەرفوكارتالار تاراتىلادى. ۋاقىتى - 2 مينۋت. وقۋشىلار ورىنداپ بولعاننان كەيىن جۇپتارىمەن جۇمىستارىن الماستىرىپ تەكسەرەدى. وزدەرى باعالايدى.
1) 0 قاتە "5"
2) 1، 2 قاتە "4"
3) 3 قاتە "3"
پ. وقۋشىلاردىڭ نازارىن كودوسكوپقا اۋدارتامىن. كادوسكوپتا تومەندەگىدەي سحەما بەرىلەدى. زاتتىڭ سىندىق قاسيەتتەرى
1. ءتۇرىن، ءتۇسىن: اق (قاعاز)، كوك (سيا)، جاسىل (جاپىراق).
2. كولەمدىك، اۋماقتىق، سالماقتىق بەلگىسى: بيىك (ءۇي)، كىشى (ءىنىسى)، قىسقا (ءجىپ).
3. ساپالىق بەلگىسىن، سيپاتىن: جاقسى (ءسوز)، ساراڭ (ادام)، جالقاۋ (كىسى).
4. ءدامىن، ءيىسىن جانە باسقا سيپاتتارىن: اششى (پياز)، ءتاتتى (تاعام).
5. زاتقا، قيمىل، ءىس - ارەكەتكە، مەزگىل - مەكەنگە قاتىستى: بالالى (ءۇي)، قىسقى (دەمالىس)، ءبىلىمدى (جىگىت).
سۇراقتارى: قانداي، قاي؟
وسى سحەما بويىنشا وقۋشىلار وزدەرى جۇمىس ىستەيدى. مىسالدارمەن دالەلدەيدى.
جاڭا ساباق
قازاق ءتىلى — وتە باي ءتىل. ونىڭ قۇرامىندا الدەنەشە مىڭداعان سوزدەر بار. سول سوزدەر ماعىناسىنا، سۇراعىنا، اتقارىلاتىن قىزمەتىنە قاراي توعىز توپقا ءبولىنىپ، سونىڭ ءبىر توبى زات ەسىم دەپ اتالسا، كەلەسى ءبىر توبى سىن ەسىم دەپ اتالادى. زات ەسىم زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ اتىن بىلدىرسە، سىن ەسىم سول زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ سىن - سيپاتىن، كولەمىن، ءتۇر - ءتۇسىن، ساپاسىن بىلدىرەدى.
سىن ەسىمنىڭ مىناداي ماڭىزدى بەلگىلەرى بولادى:
1) زاتتىڭ ءتۇرىن، ءتۇسىن بىلدىرەدى: اق (قاعاز)، سۇر (بۇلت)، قىزىل (الما) ت. ب.
2) زاتتىڭ كولەمدىك، اۋماقتىق، سالماقتىق بەلگىسىن، سىنىن بىلدىرەدى: بيىك (ءۇي)، ۇزىن (اعاش)؛
3) زاتتىڭ ساپالىق بەلگىسىن، سيپاتىن بىلدىرەدى: جاقسى (ءسوز)، جامان (ىرىم)، تەنتەك (بالا)،
زەرەك (وقۋشى)، اقىلدى (ادام)؛
4) زاتتىڭ دامىنە، يىسىنە سيپاتتارىنا بايلانىستى بەلگىلەرىن بىلدىرەدى: اششى (قۇرت)، ءتاتتى
(تاعام)، جۇمساق، (نان)؛
5) زاتقا، قيمىل، ءىس - ارەكەتكە، مەزگىل - مەكەنگە قاتىستى سىندى بىلدىرەدى: تاستى (جەر)، كوتەرىڭكى
(كوڭىل)، جازعى (دەمالىس)، اسپالى (شام)، ءبىلىمدى (جىگىت) ت. ب.
سىن ەسىم قانداي؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. مىسالى: جەلسىز تۇندە جارىق اي. مۇندا جەلسىز، جارىق سوزدەرى ءتۇن جانە اي دەگەن زات ەسىمدەردىڭ سىنىن، ساپاسىن ءبىلدىرىپ، قانداي دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. قانداي ءتۇن؟ جەلسىز ءتۇن. قانداي اي؟ جارىق اي.
زاتتىڭ سىنىن، سيپاتىن، ساپاسىن، ءتۇر - ءتۇسىن، كولەمىن ءبىلدىرىپ، قانداي؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن ءسوز تابى سىن ەسىم دەپ اتالادى.
127 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ شارتى مىناداي: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋى مەن ەلتاڭباسىن سۋرەتتەپ جازىڭدار. ماتىندەرىڭدە سىن ەسىمنىڭ بولۋىن ەسكەرىڭدەر.
كەلەسى تاپسىرما: 128 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى مىناداي: تومەندەگى سىن ەسىمدەردى ماعىنالىق جاعىنان بايلانىساتىن زات ەسىمدەرمەن تىركەستىرىپ جازىڭدار.
سالقىن، تەرەڭ، ادەمى، جەڭىل، ۇزىن، قاتتى، اق، جاسىل، كۇرەڭ، ادەپتى، سابىرلى.
كەلەسى تاپسىرما: 129 - جاتتىعۋ جۇمىسى. بۇل جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى تومەندەگىدەي: وقىپ شىعىپ، ولەڭ جولدارىنداعى سىن ەسىمدەردى تابىڭدار، ولاردىڭ ماعىنالىق بەلگىلەرىن اجىراتىڭدار.
كەلەسى ورىندالاتىن تاپسىرما: 130 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى مىناداي: ءماتىندى وقىپ سىن ەسىمدەردى تابىڭدار دا، سۇراق قويۋ ارقىلى قاي سوزبەن تىركەسىپ تۇرعانىن انىقتا.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى قورىتىندىلايمىن.
وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما: 131 - جاتتىعۋ جۇمىسى. بۇل جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى مىناداي:
ولەڭدى مانەرلەپ وقىپ، قۇرامىنداعى سىن ەسىمدەردى تىركەسكەن سوزىمەن قوسا تەرىپ جازىڭدار.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: سىن ەسىم تۋرالى تۇسىنىكتەرىن قالىپتاستىرۋ؛
ءا) دامىتۋشىلىق: ءتۇرلى ادىستەردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ قابىلەتتەرىن، سوزدىك قورلارىن، بايقاعىشتىق قاسيەتتەرىن دامىتۋ.
ب) تاربيەلىك: ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىكتەرى: ۇلەستىرمەلى قاعازدار
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ا) سالەمدەسۋ، تۇگەلدەۋ
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ.
وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا سۇراقتار قويامىن.
1. قازاق تىلىندە نەشە ءسوز تابى بار؟
2. زات ەسىم دەگەن نە؟ مىسال.
3. جالقى ەسىم مەن جالپى ەسىم دەگەنىمىز نە؟
4. دەرەكتى جانە دەرەكسىز زات ەسىمدەر دەگەن نە؟
5. زات ەسىمنىڭ قانداي جالعاۋلارى بار؟
ۇيگە بەرىلگەن جاتتىعۋدى تەكسەرىپ بولعاننان كەيىن، وتكەن ساباقتى قورىتىندىلاۋ رەتىندە I، II نۇسقالى پەرفوكارتالار تاراتىلادى. ۋاقىتى - 2 مينۋت. وقۋشىلار ورىنداپ بولعاننان كەيىن جۇپتارىمەن جۇمىستارىن الماستىرىپ تەكسەرەدى. وزدەرى باعالايدى.
1) 0 قاتە "5"
2) 1، 2 قاتە "4"
3) 3 قاتە "3"
پ. وقۋشىلاردىڭ نازارىن كودوسكوپقا اۋدارتامىن. كادوسكوپتا تومەندەگىدەي سحەما بەرىلەدى. زاتتىڭ سىندىق قاسيەتتەرى
1. ءتۇرىن، ءتۇسىن: اق (قاعاز)، كوك (سيا)، جاسىل (جاپىراق).
2. كولەمدىك، اۋماقتىق، سالماقتىق بەلگىسى: بيىك (ءۇي)، كىشى (ءىنىسى)، قىسقا (ءجىپ).
3. ساپالىق بەلگىسىن، سيپاتىن: جاقسى (ءسوز)، ساراڭ (ادام)، جالقاۋ (كىسى).
4. ءدامىن، ءيىسىن جانە باسقا سيپاتتارىن: اششى (پياز)، ءتاتتى (تاعام).
5. زاتقا، قيمىل، ءىس - ارەكەتكە، مەزگىل - مەكەنگە قاتىستى: بالالى (ءۇي)، قىسقى (دەمالىس)، ءبىلىمدى (جىگىت).
سۇراقتارى: قانداي، قاي؟
وسى سحەما بويىنشا وقۋشىلار وزدەرى جۇمىس ىستەيدى. مىسالدارمەن دالەلدەيدى.
جاڭا ساباق
قازاق ءتىلى — وتە باي ءتىل. ونىڭ قۇرامىندا الدەنەشە مىڭداعان سوزدەر بار. سول سوزدەر ماعىناسىنا، سۇراعىنا، اتقارىلاتىن قىزمەتىنە قاراي توعىز توپقا ءبولىنىپ، سونىڭ ءبىر توبى زات ەسىم دەپ اتالسا، كەلەسى ءبىر توبى سىن ەسىم دەپ اتالادى. زات ەسىم زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ اتىن بىلدىرسە، سىن ەسىم سول زاتتىڭ، قۇبىلىستىڭ سىن - سيپاتىن، كولەمىن، ءتۇر - ءتۇسىن، ساپاسىن بىلدىرەدى.
سىن ەسىمنىڭ مىناداي ماڭىزدى بەلگىلەرى بولادى:
1) زاتتىڭ ءتۇرىن، ءتۇسىن بىلدىرەدى: اق (قاعاز)، سۇر (بۇلت)، قىزىل (الما) ت. ب.
2) زاتتىڭ كولەمدىك، اۋماقتىق، سالماقتىق بەلگىسىن، سىنىن بىلدىرەدى: بيىك (ءۇي)، ۇزىن (اعاش)؛
3) زاتتىڭ ساپالىق بەلگىسىن، سيپاتىن بىلدىرەدى: جاقسى (ءسوز)، جامان (ىرىم)، تەنتەك (بالا)،
زەرەك (وقۋشى)، اقىلدى (ادام)؛
4) زاتتىڭ دامىنە، يىسىنە سيپاتتارىنا بايلانىستى بەلگىلەرىن بىلدىرەدى: اششى (قۇرت)، ءتاتتى
(تاعام)، جۇمساق، (نان)؛
5) زاتقا، قيمىل، ءىس - ارەكەتكە، مەزگىل - مەكەنگە قاتىستى سىندى بىلدىرەدى: تاستى (جەر)، كوتەرىڭكى
(كوڭىل)، جازعى (دەمالىس)، اسپالى (شام)، ءبىلىمدى (جىگىت) ت. ب.
سىن ەسىم قانداي؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى. مىسالى: جەلسىز تۇندە جارىق اي. مۇندا جەلسىز، جارىق سوزدەرى ءتۇن جانە اي دەگەن زات ەسىمدەردىڭ سىنىن، ساپاسىن ءبىلدىرىپ، قانداي دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرەدى. قانداي ءتۇن؟ جەلسىز ءتۇن. قانداي اي؟ جارىق اي.
زاتتىڭ سىنىن، سيپاتىن، ساپاسىن، ءتۇر - ءتۇسىن، كولەمىن ءبىلدىرىپ، قانداي؟ قاي؟ دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن ءسوز تابى سىن ەسىم دەپ اتالادى.
127 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ ورىندالۋ شارتى مىناداي: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋى مەن ەلتاڭباسىن سۋرەتتەپ جازىڭدار. ماتىندەرىڭدە سىن ەسىمنىڭ بولۋىن ەسكەرىڭدەر.
كەلەسى تاپسىرما: 128 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى مىناداي: تومەندەگى سىن ەسىمدەردى ماعىنالىق جاعىنان بايلانىساتىن زات ەسىمدەرمەن تىركەستىرىپ جازىڭدار.
سالقىن، تەرەڭ، ادەمى، جەڭىل، ۇزىن، قاتتى، اق، جاسىل، كۇرەڭ، ادەپتى، سابىرلى.
كەلەسى تاپسىرما: 129 - جاتتىعۋ جۇمىسى. بۇل جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى تومەندەگىدەي: وقىپ شىعىپ، ولەڭ جولدارىنداعى سىن ەسىمدەردى تابىڭدار، ولاردىڭ ماعىنالىق بەلگىلەرىن اجىراتىڭدار.
كەلەسى ورىندالاتىن تاپسىرما: 130 - جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى مىناداي: ءماتىندى وقىپ سىن ەسىمدەردى تابىڭدار دا، سۇراق قويۋ ارقىلى قاي سوزبەن تىركەسىپ تۇرعانىن انىقتا.
ساباقتىڭ قورىتىندىسى:
سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى قورىتىندىلايمىن.
وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما: 131 - جاتتىعۋ جۇمىسى. بۇل جاتتىعۋ جۇمىسىنىڭ شارتى مىناداي:
ولەڭدى مانەرلەپ وقىپ، قۇرامىنداعى سىن ەسىمدەردى تىركەسكەن سوزىمەن قوسا تەرىپ جازىڭدار.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
