InfoHub Logo

جۇمىسشى مەن شارۋالار مەملەكەت تىزگىنىن ءوز قولىنا العان سوۆەت زامانىندا سالعان جەردەن ءبارىن سوسياليزم فابريگىنەن شىعارا العان جوق. اسىرەسە، عاسىرلار بويى ادام كوكەيىنە شەگەندەپ ورناعان ەسكى سالت-سانانىڭ قارا كولەڭكەسىن ىقتىرىپ، كوڭىلگە سوسياليزم شىراعىن جاعۋعا — وراسان ۇلكەن ەڭبەك، ءبىرسىپىرا ۋاقىت كەرەك. سول سالت-سانا مايدانىنداعى ەڭ قيىننىڭ ءبىرى — دراماتۋرگيا ەدى.

ساۋاتسىزدار بىلاي تۇرسىن، وقىعانداردىڭ كوبى پەسا جازا المايدى. قازاقتىڭ ەڭبەكشى بۇقاراسى وكىمەت تىزگىنىن ءوز قولىنا العاندا، ۇستەم تاپتان شىققان از عانا وقىعاندار تۇگىل، حالىق ىشىندە جالپى ساۋاتتىلاردىڭ سانى دا بولماشى عانا ەدى. تىلەسىن-تىلەمەسىن، وزىندە بار وقىعاندارسىز جاڭا دراماتۋرگيانى جاساۋعا جۇمىسشى مەن شارۋالاردىڭ ءحالى جوق-تى.

جۇمىسشىلارعا سانانى، عىلىمدى ىلعي بىرەۋ جاساپ بەرىپ وتىرادى دەگەن ءسوز ەمەس بۇل. جۇمىسشىلاردىڭ ءوزى دە جاسايدى. ءبىراق، جۇمىسشى قالپىندا ەمەس، سانالى، وقىمىستى بولىپ الىپ جاسايتىندىعىن لەنين ەسكەرتىپ كەتكەن.

لەنين ەسكەرتكەن وسى سانالىلىق، وقىمىستىلىققا قازاق جۇمىسشىلارى مەن شارۋالارى بىردەن جەتپەدى، بىرتە-بىرتە جەتتى. وعان دەيىن، ريەۆوليۋسيادان بۇرىن وقىپ قالعان ازدى-كوپتى، جاقسىلى-جاماندى تاجىربيەسى بار وقىمىستىلارمەن بىرگە ىستەۋگە تۋرا كەلدى. قازاق سوۆەت دراماتۋرگياسىنىڭ بۇل العاشقى ءداۋىرى قوماقتاپ العاندا 1930 جىلعا دەيىن سوزىلدى دەۋگە بولادى. ەندى وسى ەكى ارانى ءبىر شولىپ وتەيىك.

دراماتۋرگيانى تەك وقىعاندار جاسايدى دەدىك. قازاق وقىعاندارىنىڭ ول كەزدە بۇل كۇنگىدەي الدى ايقىن ەمەس-تى، سوسياليستىك ساناسى جەتىلمەگەن كوز. جاڭا زاماننىڭ وي ء-ورىسىن، تىنىسىن ءارقايسىسى وزىنشە توپشىلاپ، كەلىسە الماي ءۇش توپقا ءبولىندى.

ءبىرىنشى توپتىڭ قارامى كىشى، ءبىلىم قۇرالى شاعىن، ءبىراق تالابى جوعارى، رۋحى كوتەرىڭكى، جاڭا زاماننىڭ اتىنان شابۋىل جاساۋشى توپ بولدى.

ەكىنشى توپتىڭ قارامى دا، قۇرالى دا مولىراق، ءبىراق، ساياسات مايدانىندا جەڭىلىپ شىعىپ، سالت-سانا مايدانىندا قارسى شابۋىل جاساۋشى توپ بولدى.

ءۇشىنشى توپ — ارالىقتا. تارازىنىڭ قاي جاعى باسسا، سوعان اۋعالى تۇر.

وسى ءۇش جاعدايدا، كەسكىلەسكەن سالت-سانا مايدانىندا، قازاق سوۆەت دراماتۋرگياسىنىڭ ىرگەسى قالانا باستادى. 1926 جىلى تۇڭعىش بەت قازاقتىڭ مەملەكەتتىك دراما تەاترى اشىلدى.

تەاتردا 1930 جىلعا دەيىن قويىلعان پەسالاردىڭ ءبارىن بۇل جەردە جىپكە ءتىزىپ تۇرۋدىڭ قاجەتى شامالى. ال ءبىر سوزبەن ساپاسىن ايتساق، ەكى قيلى ەدى: ءبىرىنىڭ سىرتى كۇپتەي، ءىشى بوس، ءبىرىنىڭ ءىشى بار دا سىرتى جوق. ودان بەرى حالىقتىڭ رۋحاني تىلەگى، كوركەمونەرگە كوزقاراسى، سۇلۋلىق ءلاززاتى الدە قايدا ءوسىپ كەتتى، ءالى دە وسە بەرمەك، وسە بەرمەك دەگەن ءسوز. ادام، استىڭ ءارى ءدامدى، ءارى ءنارلى بولۋىن، كيىمنىڭ ءارى ادەمى، ءارى بەرىك بولۋىن كوزدەيدى، ادەبيەت پەن كوركەمونەر ادامىنىڭ رۋحاني قورەگى. ولاي بولسا، ول كەزدە ءبىرىنىڭ سىرتى، ءبىرىنىڭ ءىشى كەلمەي جاتقان سەبەبى نە؟

بۇل سۇراققا كەيبىر ءبىلىمپازدار، سونىڭ ىشىندە ءبىرسىپىرا «ماركسيستەر» بارلىق تاعدىر ەكونوميكاعا بايلانىستى، ول قالاي وزگەرسە، ءبارى سولاي وزگەرەدى دەپ، وپ-وڭاي جاۋاپ بەرىپ ءجۇردى.

ءبىراق ادەبيەت پەن كوركەمونەر ەكونوميكانىڭ ءاردايىم قوسشىسى ەمەس، كەيدە باسشىسى دا بوپ كەتەدى. اسىرەسە، بۇعاۋدان بوسانعان ارىستانداي ۋىتتى، سوۆەت زامانىندا قيالاي شاۋىپ، شىڭعا ورلەگەن سوسياليست سانا ەكونوميكانىڭ الدىن شولىپ، جولىن كورسەتپەي قويا العان جوق.

ازامات سوعىسىنىڭ سۇراپىلى باسىلىپ، حالىق بەيبىتشىلىك شۋاعىندا ماسايراپ جۇرسە دە، سالت-ساناداعى جۇلقىس تىنىم المادى. اسىرەسە، كوركەم ادەبيەت ماسەلەسى كۇننەن تۋرا كەلەدى. مەن، ەندىگى ءسوزىمدى دراماتۋرگيادا تاقىرىپ، وبراز، ءسوز بەن پىكىر — دەگەن ءۇش سالاعا ءبولىپ ايتام.

---