ءسوز تىركەسى جانە كۇردەلى سوزدەر مەن تۇراقتى تىركەستەر
قازاق ءتىلى 7 سىنىپ
ساباق تاقىرىبى: ءسوز تىركەسى جانە كۇردەلى سوزدەر مەن تۇراقتى تىركەستەر
جالپى ماقسات:
1. بىلىمدىلىك. تۇراقتى تىركەستەر تۋرالى ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ولاردىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىن ءتۇسىندىرۋ، تىلىمىزدەگى باسقا تىركەستەردەن اجىراتا ءبىلۋ؛
2. دامىتۋشىلىق. قيالىن، ءتىل بايلىعىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، بەلسەندىلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ.
سىلتەمە: مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى وقىتۋ ادىستەمەسى
7 - سىنىپقا ارنالعان قازاق ءتىلى وقۋلىعى
ۇلەستىرمە ماتەريالدارى
وقۋ ناتيجەسى: ءار وقۋشىنىڭ وزىندىك وي - قيالىنا ەرىك بەرە وتىرىپ،
وقۋشىلاردى شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋ
ساباقتا قولدانىلاتىن ماتەريالدار: ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس، ءۇنتاسپا
وقۋشىلارعا پسيحولوگيالىق احۋال تۋعىزۋ
وقۋشىلار نازارىنا «تابيعات تاماشالارى» ۆيدەوروليگىن ۇسىنادى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
«كىم جىلدام؟» تاپسىرماسى ارقىلى وقۋشىلارعا ۇياشىقتاردىڭ بىرەۋىن تاڭداتادى. وسى تاپسىرمادا وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋگە نەگىز بولاتىن قايتالاۋ سۇراقتارىن بەرەدى.
جاڭا تاقىرىپ 3. جاڭا ساباق.
ا) سلايد ارقىلى بەرىلگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشىڭدار.
التىن اسىقتاي
قۇلاق استى
جۇلدىزى جاندى
تالداۋ سۇراقتارى: - سوزدەر قالاي تىركەسكەن؟
- سوزدەردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ ايتىپ كور. نە اڭعارۋعا بولادى؟
- ءاربىر بەرىلگەن تىركەستىڭ ماعىناسىن اشىپ كورىڭدەر.
تۇجىرىمداۋ. وقۋشىلارعا تۇراقتى تىركەس تۋرالى ەرەجەنى وزدەرىنە تۇجىرىمداتۋ. دەمەك، تۇراقتى تىركەستەر دەگەنىمىز – ەكى نەمەسە بىرنەشە ءسوزدىڭ تىركەسۋى ارقىلى ءبىر عانا ماعىنانى بىلدىرەتىن ءسوز تىركەسى.
وزىندىك بەلگىلەرى قانداي؟
1. تۇراقتى تىركەسكە ءتان ماعىنا قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ جەكە ماعىناسىنا سايكەس كەلە بەرمەيدى. مىسالى: جۇرەك جۇتقان، تاقياسىنا تار كەلۋ.
2. تۇراقتى تىركەستىڭ قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ ورنى تۇراقتى. تەپسە تەمىر ۇزەتىن (تەمىردى تەپسە ۇزەتىن دەۋگە كەلمەيدى نەمەسە تەپسە بولات ۇزەتىن ەمەس).
3. تۇراقتى تىركەستەردىڭ دە ءسينونيمى نە ءانتونيمى بولادى. مىسالى: كىرپىگى ايقاسپادى - كوز ىلمەدى. يت ولگەن جەر - تاياق تاستام جەر
4. ولار سويلەمدە ءبىر عانا مۇشەنىڭ قىزمەتىن اتقارادى، ويدى اسەرلى جەتكىزەدى. مىسالى، ايدار وزىنەن كىشىلەرگە قول ۇشىن بەرۋدى ادەتكە اينالدىردى. وسىنداعى قول ۇشىن بەرۋدى نەنى؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، تولىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارىپ تۇر.
بالالار، تۇراقتى تىركەستەر ورىس تىلىندە دە كەزدەسەدى ەكەن. تاقتاعا نازار اۋدارىپ، سالىستىرايىق.
تۇراقتى تىركەستى تىلىمىزدەگى باسقا تىركەستەردەن قالاي اجىراتۋعا بولادى؟ ول ءۇشىن كەستەگە نازار اۋدارايىق.
سينتاكسيستىك تىركەس
● ءسوز تىركەسى
↓
ەسىمدى ءسوز تىركەسى → سان ەسىم، سىن ەسىم، ەسىمدىك
● كۇردەلى تىركەس → ءبىر ۇعىمدى عانا ءبىلدىرىپ، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا قولدانىلادى
↓
زات ەسىم، سان ەسىم، سىن ەسىم، ەسىمدىك، نەگىزگى ءسوز، كومەكشى ءسوز
● تۇراقتى تىركەس → ءبىر ۇعىمدى عانا ءبىلدىرىپ، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا قولدانىلادى
↓
تۇراقتى، ءبىر - بىرىنە سۇراق قويۋعا بولمايدى
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءمۇعالىم: كودەكوۆا ا.
ءسوز تىركەسى جانە كۇردەلى سوزدەر مەن تۇراقتى تىركەستەر جۇكتەۋ
ساباق تاقىرىبى: ءسوز تىركەسى جانە كۇردەلى سوزدەر مەن تۇراقتى تىركەستەر
جالپى ماقسات:
1. بىلىمدىلىك. تۇراقتى تىركەستەر تۋرالى ءبىلىم، بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، ولاردىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىگىن ءتۇسىندىرۋ، تىلىمىزدەگى باسقا تىركەستەردەن اجىراتا ءبىلۋ؛
2. دامىتۋشىلىق. قيالىن، ءتىل بايلىعىن، ءتىل مادەنيەتىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك. پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، بەلسەندىلىككە باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ.
سىلتەمە: مۇعالىمدەرگە ارنالعان نۇسقاۋلىق
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى وقىتۋ ادىستەمەسى
7 - سىنىپقا ارنالعان قازاق ءتىلى وقۋلىعى
ۇلەستىرمە ماتەريالدارى
وقۋ ناتيجەسى: ءار وقۋشىنىڭ وزىندىك وي - قيالىنا ەرىك بەرە وتىرىپ،
وقۋشىلاردى شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي جاساۋ
ساباقتا قولدانىلاتىن ماتەريالدار: ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس، ءۇنتاسپا
وقۋشىلارعا پسيحولوگيالىق احۋال تۋعىزۋ
وقۋشىلار نازارىنا «تابيعات تاماشالارى» ۆيدەوروليگىن ۇسىنادى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
«كىم جىلدام؟» تاپسىرماسى ارقىلى وقۋشىلارعا ۇياشىقتاردىڭ بىرەۋىن تاڭداتادى. وسى تاپسىرمادا وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا جاڭا ساباقتى مەڭگەرۋگە نەگىز بولاتىن قايتالاۋ سۇراقتارىن بەرەدى.
جاڭا تاقىرىپ 3. جاڭا ساباق.
ا) سلايد ارقىلى بەرىلگەن سوزدەردىڭ ماعىناسىن اشىڭدار.
التىن اسىقتاي
قۇلاق استى
جۇلدىزى جاندى
تالداۋ سۇراقتارى: - سوزدەر قالاي تىركەسكەن؟
- سوزدەردىڭ ورنىن اۋىستىرىپ ايتىپ كور. نە اڭعارۋعا بولادى؟
- ءاربىر بەرىلگەن تىركەستىڭ ماعىناسىن اشىپ كورىڭدەر.
تۇجىرىمداۋ. وقۋشىلارعا تۇراقتى تىركەس تۋرالى ەرەجەنى وزدەرىنە تۇجىرىمداتۋ. دەمەك، تۇراقتى تىركەستەر دەگەنىمىز – ەكى نەمەسە بىرنەشە ءسوزدىڭ تىركەسۋى ارقىلى ءبىر عانا ماعىنانى بىلدىرەتىن ءسوز تىركەسى.
وزىندىك بەلگىلەرى قانداي؟
1. تۇراقتى تىركەسكە ءتان ماعىنا قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ جەكە ماعىناسىنا سايكەس كەلە بەرمەيدى. مىسالى: جۇرەك جۇتقان، تاقياسىنا تار كەلۋ.
2. تۇراقتى تىركەستىڭ قۇرامىنداعى سوزدەردىڭ ورنى تۇراقتى. تەپسە تەمىر ۇزەتىن (تەمىردى تەپسە ۇزەتىن دەۋگە كەلمەيدى نەمەسە تەپسە بولات ۇزەتىن ەمەس).
3. تۇراقتى تىركەستەردىڭ دە ءسينونيمى نە ءانتونيمى بولادى. مىسالى: كىرپىگى ايقاسپادى - كوز ىلمەدى. يت ولگەن جەر - تاياق تاستام جەر
4. ولار سويلەمدە ءبىر عانا مۇشەنىڭ قىزمەتىن اتقارادى، ويدى اسەرلى جەتكىزەدى. مىسالى، ايدار وزىنەن كىشىلەرگە قول ۇشىن بەرۋدى ادەتكە اينالدىردى. وسىنداعى قول ۇشىن بەرۋدى نەنى؟ دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرىپ، تولىقتاۋىش قىزمەتىن اتقارىپ تۇر.
بالالار، تۇراقتى تىركەستەر ورىس تىلىندە دە كەزدەسەدى ەكەن. تاقتاعا نازار اۋدارىپ، سالىستىرايىق.
تۇراقتى تىركەستى تىلىمىزدەگى باسقا تىركەستەردەن قالاي اجىراتۋعا بولادى؟ ول ءۇشىن كەستەگە نازار اۋدارايىق.
سينتاكسيستىك تىركەس
● ءسوز تىركەسى
↓
ەسىمدى ءسوز تىركەسى → سان ەسىم، سىن ەسىم، ەسىمدىك
● كۇردەلى تىركەس → ءبىر ۇعىمدى عانا ءبىلدىرىپ، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا قولدانىلادى
↓
زات ەسىم، سان ەسىم، سىن ەسىم، ەسىمدىك، نەگىزگى ءسوز، كومەكشى ءسوز
● تۇراقتى تىركەس → ءبىر ۇعىمدى عانا ءبىلدىرىپ، ءبىر ءسوزدىڭ ورنىنا قولدانىلادى
↓
تۇراقتى، ءبىر - بىرىنە سۇراق قويۋعا بولمايدى
وقۋلىقپەن جۇمىس.
ءمۇعالىم: كودەكوۆا ا.
ءسوز تىركەسى جانە كۇردەلى سوزدەر مەن تۇراقتى تىركەستەر جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءسوز تىركەسى جانە كۇردەلى سوزدەر مەن تۇراقتى تىركەستەر
