سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 6 كۇن بۇرىن)
تابيعات ليريكاسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تابيعات ليريكاسى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىك: ابايدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جانە تابيعات ليريكاسىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى تۋرالى ءتۇسىندىرۋ. تابيعاتقا ارنالعان ولەڭدەرىنىڭ مازمۇنىن يگەرۋ، مانەرلەپ وقۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جاساۋىنا ىقپال ەتۋ، ويلاۋ شەبەرلىگىن، سويلەۋ مادەنيەتىن جەتىلدىرۋ ارقىلى ءبىلىم كوكجيەگىنە جەتەلەۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادەبيەتكە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن وياتا وتىرىپ، تۋعان تابيعاتقا قامقورلىق جاساۋعا تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ،
توپپەن جۇمىس
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ
ءىى. ۇيگە تاپسىرماسىن تەكسەرۋ

اباي ولەڭدەرىندەگى ونەر - ءبىلىم تاقىرىبى
«جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم» ولەڭىن جاتتاپ كەلگەنىن تەكسەرۋ

1. ابايدىڭ وسكەن ورتاسى جايىندا قىسقاشا تۇسىنىك بەر.
2. ابايدىڭ عىلىمعا، بىلىمگە بايلانىستى قانداي ولەڭدەرى تۋىنداعان؟
تاپسىرمالار. تاپسىرمانىڭ تاقىرىبى: «كىم اباي اتامىزدىڭ ولەڭدەرىن كوپ وقىدى؟»
شارتى: اباي ولەڭدەرىنەن 1 قاتار ءۇزىندى ءسوز ايتىلادى، وقۋشى سول ءۇزىندىنى تولىقتىرىپ، قاي ولەڭىنەن ەكەنىن ايتىپ، مازمۇنىنا قىسقاشا تۇسىنىك بەرەدى.
1 - تاپسىرما. باپتانبا، شاتتانبا، ماقتانبا.
2 - تاپسىرما. اسەمپاز، ونەرپاز
3 - تاپسىرما. ەسكەرمەدىم، تەكسەرمەدىم، كەش سەرمەدىم

ءىىى. جاڭا ساباق

ابايدىڭ دۇنيەجۇزىلىك وزىق پوەزيادان العان ءبىر ۇلگىسى – تابيعات ليريكاسى. تابيعات – ادام بالاسىنىڭ ءومىر سۇرەتىن ورتاسى. ونى الەم كلاسسيك اقىندارىنىڭ ءبارى دە جىرلاعان. ءداۋىرى مەن ورتاسىنا، ءوزىنىڭ جەكە باسىنىڭ كوڭىل - كۇيىنە بايلانىستى ءار اقىن وزىنشە جىرلاعان. بىرەۋلەر تازا پەيزاجدىق سۋرەتتەر جاساسا، ەكىنشى بىرەۋلەر تابيعات ارقىلى قوعامدىق ءومىردى، تارتىستى، ءوز كوڭىل - كۇيىن سۋرەتتەيدى. اباي دا تابيعاتتى وزىنشە جىرلاعان. ابايدىڭ ءتورت مەزگىلى جايلى ولەڭدەرى اقىننىڭ الەم پوەزياسىن تەرەڭدەپ وقىپ، ۇلگى تۇتقان كەزدەرىندە 1886 - 1890 جىلدار ارالىعىندا جازىلعان.
ابايدىڭ بۇل تاقىرىپتاعى تۇڭعىش ولەڭى – «جاز» (1886). مۇندا جازعى تابيعاتتىڭ كوركەم كورىنىسى مەن نەشە ءتۇرلى قىزىقتى قۇبىلىستار، بايشەشەگى تولىسقان جايلاۋ مەن ءالى قونىپ ۇلگەرمەگەن اۋىلدىڭ قاربالاس تىرشىلىگى سۋرەتتەلەدى.
جازدىگۇن شىلدە بولعاندا،
كوكوراي شالعىن، بايشەشەك،
ۇزارىپ، ءوسىپ تولعاندا،
كۇركىرەپ جاتقان وزەنگە
كوشىپ اۋىل قونعاندا.
ولەڭدە ازىلدەسىپ، كۇلىسىپ ءۇي تىگىپ جاتقان قىز - كەلىنشەك، ات ۇستىندە مال ارالاعان اۋىل يەلەرى، شەشەسىن جاعالاپ، قىڭقىلداعان جاس بالالار.
ال، «قىس» (1888) ولەڭى – ناعىز كلاسسيكالىق پوەزيا ۇلگىسىنەن تۋعان ولەڭ. مۇندا دا تابيعات قوزعالىس - ارەكەتتەگى كۇيدە الىنادى. ءبىراق بۇل ارەكەت تابيعاتتان گورى ادامنىڭ – جاندى تىرشىلىكتىڭ ارەكەتىنە ۇقسايدى.

اق كيىمدى، دەنەلى اقساقالدى
سوقىر، مىلقاۋ، تانىماس ءتىرى جاندى
ءۇستى - باسى ۇسكىرىك، اياز بەن قار
باسقان جەرى، سىقىرلاپ كەلىپ قالدى

ابايعا دەيىنگى ادەبيەتتە قىستى جاندى ادام (شال) بەينەسىندە سۋرەتتەۋ ادەتى بولماعان. بۇل – اباي جاڭالىعى. اقىن ونى قازاقتىڭ بەيجاي، ەنجار جاتقان دالاسىنا قورقىنىشتى ۇرەي اكەلگەن قاتال بەينەدە الادى. «دەمالىسى – ۇسكىرىك، اياز بەن قاردى كارى قۇداعا» تەڭەيدى. بۇل جەردە قازاقتىڭ بايىرعى ۇعىمى قولدانىلادى. مازاسىز، سۇرامپاز، ەسەلەپ الىپ، تىنىم بەرمەيتىن كارى قۇدانىڭ بەينەسى ارقىلى قىستىڭ دا قايتالاپ سوعىپ، كوشپەلى ەلدىڭ تىرشىلىگىن تارىلتا بەرەتىن جايىن سۋرەتتەيدى. ولەڭدە مال باققان قازاق دالاسىنىڭ قىسقى تىرشىلىگى كەڭىنەن سۋرەتتەلەدى.
بۇدان كەيىنگى كۇزگە ارنالعان ەكى ولەڭى – «كۇز»، «قاراشا، جەلتوقسان مەن سول ءبىر - ەكى اي» (1889). الدىڭعى ەكى ولەڭدە اقىن نازار اۋدارماعان كوشپەلى ەلدىڭ جۇدەۋ تىرشىلىگى، تاپتىق، قوعامدىق قايشىلىقتار سوڭعى ولەڭدەرىنىڭ نەگىزگى مازمۇنىن قۇرايدى.

جاسىل ءشوپ، بايشەشەك جوق بۇرىنعىداي،
جاستار كۇلمەس، جۇگىرمەس بالا شۋلاي،
قايىرشى شال - كەمپىردەي ءتۇسى كەتىپ،
جاپىراعىنان ايىرىلعان اعاش قۋراي، - دەپ
اقىن وسىنداي ورتاداعى كەدەي ءۇيىنىڭ تۇرمىسىن سۋرەتتەگەن. كۇزگى سۋىقتاعى باي مەن كەدەي ۇيلەرىنىڭ تىرشىلىگىن ءبىر – بىرىنە قارسى قويادى. ۇلكەن ادامدار عانا ەمەس، جاس بالا، كەمپىر - شالعا دەيىن اتاپ، وسىلاردىڭ ورتاسىنداعى كۇنكورىسى جايىندا ءومىر شىندىعىن اشادى.

كەدەيدىڭ ءوزى جۇرەر مالدى باعىپ،
وتىرۋعا وتىن جوق ۇزبەي جاعىپ.
توڭعان ءيىن جىلىتىپ، تونىن يلەپ
شەكپەن تىگەر قاتىنى بۇرسەڭ قاعىپ

... قار جاۋسا دا، توڭبايدى باي بالاسى،
ءۇيى جىلى، كيىز تۇتقان اينالاسى.
باي ۇلىنا جالشى ۇلى جالىنىشتى
اعىپ ءجۇرىپ ويناتار كوزدىڭ جاسى، - دەپ ول ەڭبەكشى ەلدىڭ مۇڭىنا ورتاقتاسادى.

«بايدا مەيىر، جالشىدا بەيىل دە جوق، اڭدىستىرعان ەكەۋىن قۇدايىم - اي»،- دەپ رەنجىپ بايعا: «جاس بالا، كەمپىر - شالىن تەنتىرەتپەي، ءبىر قىس ساقتا، تاس بولما سەندە»، - دەگەن تىلەك ايتادى.
«جازعىتۇرى»(1890) ولەڭىندە - مۇندا تابيعات الەمىنە كىرگەن جاڭالىقتىڭ يەسى – «اتا - اناداي ەلجىرەگەن كۇننىڭ كوزى» كوبىرەك ايتىلادى. اقىن سەزىمى قىستان قىسىلىپ شىققان ەل قۋانىشىنا ورتاقتاسادى.
جازعىتۇرى قالمايدى قىستىڭ سىزى
ماساتىداي قۇلپىرار جەردىڭ ءجۇزى
جان - جانۋار، ادامزات انتالاسا
اتا – اناداي ەلجىرەر كۇننىڭ كوزى.
اقىن قازاق دالاسىنداعى جازعىتۇرى مەزگىلىن سۋرەتتەۋ ارقىلى ەل تىرشىلىگىندەگى ورنىن جانعا جايلى، ەڭبەككە قولايلى سيپاتىن دا اتاپ وتەدى.
مال سەمىرەر، اق پەنەن اس كوبەيەر،
ادامزات كوڭىلى ءوسىپ، كوتەرىلەر.
قارا تاستان باسقانىڭ ءبارى جادىراپ
ءبىر ساراڭنان باسقانىڭ پەيىلى ەنەر.
ءسويتىپ، ادام مەن تابيعاتتىڭ بىرلىگى تاقىرىبىن الەم پوەزياسىنان الا وتىرىپ، اباي قازاق ومىرىمەن بايلانىستىرىپ، كەڭىنەن دامىتتى.
ەندى، اباي اتامىزدىڭ «قىس» ولەڭىنىڭ ءبىر شۋماعىنا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جۇرگىزەمىز
1. ولەڭ قۇرىلىسىنا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جۇرگىزۋ
_________________ ولەڭنىڭ اۆتورى: اباي قۇنانبايەۆ
_________________ تاقىرىبى: قىس
_________________ ماعىنالىق ءمانى:
- نەگىزگىسى – مەزگىلدى؛
- تۋىندىسى – ءىس – ارەكەتتى بىلدىرەدى.
__________________ جانر ءتۇرى: ولەڭ
__________________ ءادىسى: كەيىپتەۋ ادىسىمەن جازىلعان
كەيىپتەۋ – جانسىز زاتقا، قۇبىلىسقا جان بىتىرە سۋرەتتەۋ
__________________ ولەڭ قۇرىلىسىنا قاراي: 1 شۋماق
__________________1 شۋماعى ءتورت تارماق
__________________3 بۋناق
__________________11 بۋىن
__________________1 شۋماعى قارا ولەڭ ۇيقاستا جازىلعان.

ءىۇ. قورىتىندى ساباقتى ساعىنعالي سەيىتوۆتىڭ «كىم؟» ولەڭىمەن اياقتايمىز.
جۇرەگىن شىراق ەتىپ جاندىرعان كىم؟
جىرىمەن جان سۋسىنىن قاندىرعان كىم؟
وزىنە ءوزى ورناتىپ ەسكەرتكىشتى
مۇرا عىپ كەيىنگىگە قالدىرعان كىم؟

لەرمونتوۆ، پۋشكيندەرمەن تابىسقان كىم؟
كورىكتى كوڭىلدە جىر، قولدا قالام
ءومىردىڭ ورىنە ورلەي باسقان قادام
قازاقتىڭ ولەڭىنىڭ ۇلى اتاسى،
ول – اباي، ۇلتى – قازاق، اتى - ادام

ءۇ. باعالاۋ
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما
تابيعات ليريكاسىنا ارنالعان ولەڭدەرىنەن ءۇزىندى جاتتاپ، ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ جاساۋ

نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.

You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما