تاڭبالى تاستار
مۋزىكا 6كلاسس
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاڭبالى تاستار
ساباقتىڭ ماقساتى: تاڭبالى تاستار جايلى اڭگىمەلەۋ.
بىلىمدىلىك: قازىرگى زاماندىق سۋرەت ونەرىندەگى كونە وبرازداردىڭ ورىن الۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: «وتىرار سازى» فولكلورلىق – ەتنوگرافيالىق وركەستردىڭ ورىنداۋىنداعى سۇگىردىڭ «بوزىنگەننىڭ بۇلكىلى» كۇيىن تىڭداتىپ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن تالداۋ. مۋزىكالىق بەينەلەردىڭ سۋرەت ونەرىندە كەسكىندەلۋى ارقىلى مۋزىكا مەن مۋزىكالىق وبرازداردىڭ مازمۇنىن اشا ءبىلۋ. مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ ءقادىر قاسيەتىن ءتۇسىنىپ، دارىپتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەينەلەۋ، تالداۋ، سالىستىرۋ ت. ب.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاقىرىپتىق سلايدتار، سۋرەتشىلەر باپانوۆتار وتباسىنىڭ سۋرەتتەرى جانە ولاردىڭ تۋىندىلارى.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، بەينەلەۋ، ەجەلگى قازاقستان تاريحى.
ساباق بارىسى:
ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
1. اندەتىپ امانداسۋ
2. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
3. وي قوزعاۋ.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان ءتۇرلى تاستار كورسەتىلەدى.
- بالالار، مىنا سۋرەتتەر تۋرالى نە ايتا الاسىڭدار؟
- بۇل سۋرەتتەر نەنى بىلدىرەدى؟ (وقۋشىلار جاۋابى تىڭدالادى)
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
1. تاڭبالى تاستار جايلى اڭگىمەلەۋ.
سوناۋ عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن ونەردىڭ ەڭ كونە ءتۇرى تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر. ەرتە زاماندارداعى اڭشىلار تاڭبالى تاسقا ارقار مەن بۇقانىڭ، اتتار مەن قۇلانداردىڭ، كوپتەگەن بۇعىلار مەن تۇيە مالىن بەينەلەگەن. ۋاقىت پەن زامان وتە كەلە سۋرەتشىلەر عۇرىپتىق بيلەردىڭ قيمىلىن، قولدارىنا ءتۇرلى قارۋ ۇستانعان اڭشىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ شايقاسىن، ات ۇستىنە، تۇيە مەن بۇقاعا مىنگەن جاساقشىلاردىڭ بەينەسى مەن كۇن باستى قۇدايلاردى تاڭبالى تاسقا قاشاپ كەتكەن. تاڭبالى تاستاعى سۋرەتتەردى اۋەلدە تاسپەن، كەيىن كەلە تەمىردەن جاسالعان ارنايى قۇرالدارمەن سالاتىن بولعان. تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر جاي عانا سۋرەت ەمەس. ول ادامدار ءۇشىن قاسيەتتى، كيەلى سانالعان اڭدار مەن جانۋارلاردىڭ، ءومىردىڭ عاجايىپ قۇبىلىسى مەن ونىڭ قۇرىلىمىن بەينەلەيتىن كورىنىستەر. ەجەلگى ونەر سانالاتىن تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر، اڭىز - كۇيلەر، ادەت - عۇرىپتار – عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ، بۇگىنگى كۇنگە ءتول مادەني مۇرامىز بولىپ بىزگە جەتتى. بۇگىنگى تاڭدا تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەرى بار تاۋلار قاسيەتتى دە كيەلى سانالادى. عاسىرلار وتە كەلە مۋزىكا، پوەزيا، سۋرەت جانە ساۋلەت ونەرى ءار قايسىسى دارالانىپ جەكە ونەر تۇرىنە اينالدى. ال قازىرگى زامان سۋرەتشىلەرى ەجەلگى تۋىندىلاردىڭ تەرەڭ سىرىن تۇسىنۋگە تالپىنىپ، ولاردىڭ سيۋجەتتىك جەلىسىن قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋدە.
2. ءبىلىپ ال: ساۋلە جانە ءالىباي باپانوۆتار جايلى قىسقاشا ءومىرباياندىق دەرەك بەرۋ.
ءالىباي (1953) جانە ساۋلە (1956) باپانوۆتار قىزىل - وردا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سۋرەتشىلەردىڭ شىعارماشىلىعىنداعى باستى باعىت گوبەلەن ونەرى. ولار ءوز جۇمىسىندا سان عاسىرلىق قازاق حالقىنىڭ داستۇرىندەگى الاشا توقۋ ونەرىن نەگىزگە الدى. ءالىباي جانە ساۋلە باپانوۆتاردىڭ گوبەلەندەرى تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، شەت مەملەكەتتەردە دە كەڭىنەن تانىمال بولدى. باپانوۆتاردىڭ كوپتەگەن تۋىندىلارى قازاقستاننىڭ جانە رەسەي، ۋكراينا، جۇڭگو، تۇركيا، پولشا، فرانسيا مۇراجايلارىندا دا ورىن العان.
سۋرەتشى ساۋلە جانە ءالىباي باپانوۆتار تاڭبالى تاستاعى تۇيە بەينەسىن قازىرگى زاماندىق گوبەلەندەرىندە وتە ۇتىمدى پايدالانا ءبىلدى. تۇيە – كوشپەلى ءومىر سالتىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتى. سول سەبەپتى سۋرەتشىلەر ءومىردىڭ ءۇش جولىن ءار ءتۇرلى بوياۋمەن بەينەلەيدى. ولار: سارى – كوشپەلىلەردىڭ كونە جولى، كوك - ءومىر اعىمى، جاسىل – ادامداردىڭ ءومىر جولى. ال تۇيەنىڭ ءوزى بولسا، كوك پەن جەردى نەمەسە وتكەن مەن بۇگىندى قوسىپ تۇرعان الىپ تاۋ سەكىلدى. گوبەلەنگە سالعان ءالىباي مەن ساۋلە باپانوۆتاردىڭ بۇل سۋرەتى جاڭا مازمۇنعا يە بولدى.
3. ءتۇسىنىپ ال! گوبەلەن - جىبەك جىپتەردەن نەمەسە جۇننەن توقىپ جاسالعان كىلەم ءتۇرى.
4. مۋزىكا تىڭداۋ.
«وتىرار سازى» فولكلورلىق - ەتنوگرافيالىق وركەستردىڭ ورىنداۋىندا سۇگىردىڭ «بوز ىنگەننىڭ بۇلكىلى» اتتى كۇيىن تىڭداپ كورەلىك!
قاسيەتتى قاراتاۋدان شىققان اتاقتى سۇگىر كۇيشى دە كيەلى سانالاتىن تۇيە مالىن ءوزىنىڭ كۇيلەرى ارقىلى بەينەلەدى. تۇيە وبرازى ەجەلگى زامانداردان كوپتەگەن كۇيلەرگە ارقاۋ بولدى. ماڭگىلىك ءومىر ىزدەپ شار تاراپتى اينالعان قورقىتتىڭ «جەلماياسى»، بوتاسىن ىزدەپ بوزداعان «نار يدىرگەن» سىندى كونە اڭىز كۇيلەر سۇگىردىڭ «بوز ىنگەننىڭ بۇلكىلى» اتتى كۇيىنىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولعانداي. سۇگىردىڭ بۇل كۇيىن تىڭداپ وتىرىپ ونىڭ ىرعاعىنان تۇيەنىڭ جەلىسىن، ال اۋەنى بولسا ونىڭ جۇمساق تا بايىپتى ءجۇرىسىن كوز الدىڭا ەلەستەتكەندەي اسەر قالدىرادى. كۇي تۇيەنىڭ ءجۇرىسىن عانا بەينەلەپ قويماي، كوڭىلدىڭ مۇڭى مەن شەرىن دە تولعاعانداي.
5. بىلەسىن بە؟
قازاقستاننىڭ ايماعىندا 140 - قا تارتا تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر ساقتالعان. ءحىح عاسىردا جەتىسۋ مەن وڭتۇستىك قازاقستاندا ەڭ ءىرى تاڭبالى تاستار تابىلدى. ال، حح عاسىردىڭ ورتا تۇسىندا شىعىس قازاقستان مەن قاراتاۋ جانە تارباعاتاي تاۋلارىندا تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەرمەن تولىعا ءتۇستى. بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكا بويىنشا ەرتىس، بالقاش بويلارىنداعى جانە ماڭعىستاۋ مەن ۇلىتاۋدا تابىلعان كونە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن عالىمدار زەرتتەۋ ۇستىندە.
6. داۋىس جاتتىعۋلارى.
7. ءان ايتۋ
ءانى مەن ءسوزىن جازعان س. سەيفۋللين «تاۋ ىشىندە» ءانىن ۇيرەتۋ. ءاننىڭ تەكستىن تاراتىپ بەرۋ.
- ءاندى ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
- ءاننىڭ مازمۇنىن تالداۋ، حاراكتەرىن انىقتاۋ.
- ءاندى حورمەن ۇيرەتۋ.
- ءاندى توپقا ءبولىپ ايتقىزۋ.
- كەيىن جەكە وقۋشىلارعا ورىنداتۋ.
- ءاندى اسپاپپەن ۇيرەنىپ بولعان سوڭ مينۋسوۆكامەن ورىنداتامىن.
ءىىى. وي تولعانىس.
- سونىمەن، بىزدەر ونەردىڭ ءۇش ءتۇرىن – تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر، گوبەلەنگە سالعان سۋرەتتەر جانە كۇي جايلى اڭگىمە قوزعادىق. وسى ونەردىڭ ءۇش ءتۇرىن نە بايلانىستىرادى؟
سۇراقتار:
1. قازاقتاردىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىندە تۇيە مالى قانداي قىزمەت اتقاردى؟
2. اڭشىلار ەرتەدەگى تاڭبالى تاستا نەنى بەينەلەگەن؟
3. سۋرەتشى باپانوۆتاردىڭ گوبەلەنىندەگى سۋرەتتەر قانداي مازمۇندى بەرەدى؟
4. تۇيە مالىنا ارنالعان قانداي كۇي اڭىزدارىن بىلەسىڭ؟
ءىۇ. باعالاۋ.
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما.
1. «تاڭبالى تاستار سىر شەرتەدى» تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
2. تۇيە سۋرەتىنە بايلانىستى ءوزىڭنىڭ شىعارماشىلىعىڭدى كورسەت.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاڭبالى تاستار
ساباقتىڭ ماقساتى: تاڭبالى تاستار جايلى اڭگىمەلەۋ.
بىلىمدىلىك: قازىرگى زاماندىق سۋرەت ونەرىندەگى كونە وبرازداردىڭ ورىن الۋى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: «وتىرار سازى» فولكلورلىق – ەتنوگرافيالىق وركەستردىڭ ورىنداۋىنداعى سۇگىردىڭ «بوزىنگەننىڭ بۇلكىلى» كۇيىن تىڭداتىپ، شىعارمانىڭ مازمۇنىن تالداۋ. مۋزىكالىق بەينەلەردىڭ سۋرەت ونەرىندە كەسكىندەلۋى ارقىلى مۋزىكا مەن مۋزىكالىق وبرازداردىڭ مازمۇنىن اشا ءبىلۋ. مۋزىكالىق ساۋاتتىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: ۇلتتىق ونەرىمىزدىڭ ءقادىر قاسيەتىن ءتۇسىنىپ، دارىپتەۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ءادىسى: اڭگىمەلەۋ، سۇراق - جاۋاپ، بەينەلەۋ، تالداۋ، سالىستىرۋ ت. ب.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، تاقىرىپتىق سلايدتار، سۋرەتشىلەر باپانوۆتار وتباسىنىڭ سۋرەتتەرى جانە ولاردىڭ تۋىندىلارى.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، بەينەلەۋ، ەجەلگى قازاقستان تاريحى.
ساباق بارىسى:
ءى. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
1. اندەتىپ امانداسۋ
2. پسيحولوگيالىق ترەنينگ
3. وي قوزعاۋ.
ينتەراكتيۆتى تاقتادان ءتۇرلى تاستار كورسەتىلەدى.
- بالالار، مىنا سۋرەتتەر تۋرالى نە ايتا الاسىڭدار؟
- بۇل سۋرەتتەر نەنى بىلدىرەدى؟ (وقۋشىلار جاۋابى تىڭدالادى)
ءىى. ماعىنانى تانۋ.
1. تاڭبالى تاستار جايلى اڭگىمەلەۋ.
سوناۋ عاسىرلار قويناۋىنان جەتكەن ونەردىڭ ەڭ كونە ءتۇرى تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر. ەرتە زاماندارداعى اڭشىلار تاڭبالى تاسقا ارقار مەن بۇقانىڭ، اتتار مەن قۇلانداردىڭ، كوپتەگەن بۇعىلار مەن تۇيە مالىن بەينەلەگەن. ۋاقىت پەن زامان وتە كەلە سۋرەتشىلەر عۇرىپتىق بيلەردىڭ قيمىلىن، قولدارىنا ءتۇرلى قارۋ ۇستانعان اڭشىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ شايقاسىن، ات ۇستىنە، تۇيە مەن بۇقاعا مىنگەن جاساقشىلاردىڭ بەينەسى مەن كۇن باستى قۇدايلاردى تاڭبالى تاسقا قاشاپ كەتكەن. تاڭبالى تاستاعى سۋرەتتەردى اۋەلدە تاسپەن، كەيىن كەلە تەمىردەن جاسالعان ارنايى قۇرالدارمەن سالاتىن بولعان. تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر جاي عانا سۋرەت ەمەس. ول ادامدار ءۇشىن قاسيەتتى، كيەلى سانالعان اڭدار مەن جانۋارلاردىڭ، ءومىردىڭ عاجايىپ قۇبىلىسى مەن ونىڭ قۇرىلىمىن بەينەلەيتىن كورىنىستەر. ەجەلگى ونەر سانالاتىن تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر، اڭىز - كۇيلەر، ادەت - عۇرىپتار – عاسىردان عاسىرعا جالعاسىپ، بۇگىنگى كۇنگە ءتول مادەني مۇرامىز بولىپ بىزگە جەتتى. بۇگىنگى تاڭدا تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەرى بار تاۋلار قاسيەتتى دە كيەلى سانالادى. عاسىرلار وتە كەلە مۋزىكا، پوەزيا، سۋرەت جانە ساۋلەت ونەرى ءار قايسىسى دارالانىپ جەكە ونەر تۇرىنە اينالدى. ال قازىرگى زامان سۋرەتشىلەرى ەجەلگى تۋىندىلاردىڭ تەرەڭ سىرىن تۇسىنۋگە تالپىنىپ، ولاردىڭ سيۋجەتتىك جەلىسىن قايتا وي ەلەگىنەن وتكىزۋدە.
2. ءبىلىپ ال: ساۋلە جانە ءالىباي باپانوۆتار جايلى قىسقاشا ءومىرباياندىق دەرەك بەرۋ.
ءالىباي (1953) جانە ساۋلە (1956) باپانوۆتار قىزىل - وردا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلگەن. سۋرەتشىلەردىڭ شىعارماشىلىعىنداعى باستى باعىت گوبەلەن ونەرى. ولار ءوز جۇمىسىندا سان عاسىرلىق قازاق حالقىنىڭ داستۇرىندەگى الاشا توقۋ ونەرىن نەگىزگە الدى. ءالىباي جانە ساۋلە باپانوۆتاردىڭ گوبەلەندەرى تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، شەت مەملەكەتتەردە دە كەڭىنەن تانىمال بولدى. باپانوۆتاردىڭ كوپتەگەن تۋىندىلارى قازاقستاننىڭ جانە رەسەي، ۋكراينا، جۇڭگو، تۇركيا، پولشا، فرانسيا مۇراجايلارىندا دا ورىن العان.
سۋرەتشى ساۋلە جانە ءالىباي باپانوۆتار تاڭبالى تاستاعى تۇيە بەينەسىن قازىرگى زاماندىق گوبەلەندەرىندە وتە ۇتىمدى پايدالانا ءبىلدى. تۇيە – كوشپەلى ءومىر سالتىنىڭ سيمۆولى ىسپەتتى. سول سەبەپتى سۋرەتشىلەر ءومىردىڭ ءۇش جولىن ءار ءتۇرلى بوياۋمەن بەينەلەيدى. ولار: سارى – كوشپەلىلەردىڭ كونە جولى، كوك - ءومىر اعىمى، جاسىل – ادامداردىڭ ءومىر جولى. ال تۇيەنىڭ ءوزى بولسا، كوك پەن جەردى نەمەسە وتكەن مەن بۇگىندى قوسىپ تۇرعان الىپ تاۋ سەكىلدى. گوبەلەنگە سالعان ءالىباي مەن ساۋلە باپانوۆتاردىڭ بۇل سۋرەتى جاڭا مازمۇنعا يە بولدى.
3. ءتۇسىنىپ ال! گوبەلەن - جىبەك جىپتەردەن نەمەسە جۇننەن توقىپ جاسالعان كىلەم ءتۇرى.
4. مۋزىكا تىڭداۋ.
«وتىرار سازى» فولكلورلىق - ەتنوگرافيالىق وركەستردىڭ ورىنداۋىندا سۇگىردىڭ «بوز ىنگەننىڭ بۇلكىلى» اتتى كۇيىن تىڭداپ كورەلىك!
قاسيەتتى قاراتاۋدان شىققان اتاقتى سۇگىر كۇيشى دە كيەلى سانالاتىن تۇيە مالىن ءوزىنىڭ كۇيلەرى ارقىلى بەينەلەدى. تۇيە وبرازى ەجەلگى زامانداردان كوپتەگەن كۇيلەرگە ارقاۋ بولدى. ماڭگىلىك ءومىر ىزدەپ شار تاراپتى اينالعان قورقىتتىڭ «جەلماياسى»، بوتاسىن ىزدەپ بوزداعان «نار يدىرگەن» سىندى كونە اڭىز كۇيلەر سۇگىردىڭ «بوز ىنگەننىڭ بۇلكىلى» اتتى كۇيىنىڭ تۋىنداۋىنا سەبەپ بولعانداي. سۇگىردىڭ بۇل كۇيىن تىڭداپ وتىرىپ ونىڭ ىرعاعىنان تۇيەنىڭ جەلىسىن، ال اۋەنى بولسا ونىڭ جۇمساق تا بايىپتى ءجۇرىسىن كوز الدىڭا ەلەستەتكەندەي اسەر قالدىرادى. كۇي تۇيەنىڭ ءجۇرىسىن عانا بەينەلەپ قويماي، كوڭىلدىڭ مۇڭى مەن شەرىن دە تولعاعانداي.
5. بىلەسىن بە؟
قازاقستاننىڭ ايماعىندا 140 - قا تارتا تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر ساقتالعان. ءحىح عاسىردا جەتىسۋ مەن وڭتۇستىك قازاقستاندا ەڭ ءىرى تاڭبالى تاستار تابىلدى. ال، حح عاسىردىڭ ورتا تۇسىندا شىعىس قازاقستان مەن قاراتاۋ جانە تارباعاتاي تاۋلارىندا تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەرمەن تولىعا ءتۇستى. بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكا بويىنشا ەرتىس، بالقاش بويلارىنداعى جانە ماڭعىستاۋ مەن ۇلىتاۋدا تابىلعان كونە مادەنيەت ەسكەرتكىشتەرىن عالىمدار زەرتتەۋ ۇستىندە.
6. داۋىس جاتتىعۋلارى.
7. ءان ايتۋ
ءانى مەن ءسوزىن جازعان س. سەيفۋللين «تاۋ ىشىندە» ءانىن ۇيرەتۋ. ءاننىڭ تەكستىن تاراتىپ بەرۋ.
- ءاندى ءۇنتاسپادان تىڭداتۋ.
- ءاننىڭ مازمۇنىن تالداۋ، حاراكتەرىن انىقتاۋ.
- ءاندى حورمەن ۇيرەتۋ.
- ءاندى توپقا ءبولىپ ايتقىزۋ.
- كەيىن جەكە وقۋشىلارعا ورىنداتۋ.
- ءاندى اسپاپپەن ۇيرەنىپ بولعان سوڭ مينۋسوۆكامەن ورىنداتامىن.
ءىىى. وي تولعانىس.
- سونىمەن، بىزدەر ونەردىڭ ءۇش ءتۇرىن – تاڭبالى تاستارداعى بەينەلەر، گوبەلەنگە سالعان سۋرەتتەر جانە كۇي جايلى اڭگىمە قوزعادىق. وسى ونەردىڭ ءۇش ءتۇرىن نە بايلانىستىرادى؟
سۇراقتار:
1. قازاقتاردىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگىندە تۇيە مالى قانداي قىزمەت اتقاردى؟
2. اڭشىلار ەرتەدەگى تاڭبالى تاستا نەنى بەينەلەگەن؟
3. سۋرەتشى باپانوۆتاردىڭ گوبەلەنىندەگى سۋرەتتەر قانداي مازمۇندى بەرەدى؟
4. تۇيە مالىنا ارنالعان قانداي كۇي اڭىزدارىن بىلەسىڭ؟
ءىۇ. باعالاۋ.
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما.
1. «تاڭبالى تاستار سىر شەرتەدى» تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
2. تۇيە سۋرەتىنە بايلانىستى ءوزىڭنىڭ شىعارماشىلىعىڭدى كورسەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «وندىق بولشەكتەردى قوسۋ جانە ازايتۋ»
