تاسىمال. ەكپىن
تاسىمال. ەكپىن
جازۋ بارىسىندا ءبىر جولعا سىيماعان ءسوز بۋىن جىگى ارقىلى ەكىنشى جولعا تاسىمالدانادى. تاسىمال داۋىسسىز دىبىستان باستالىپ جاسالادى. مىسالى، قا - راتورعاي، قارا - تورعاي، قاراتور - عاي؛ كۇن - دەلىكتى، كۇندە - لىكتى، كۇندەلىك - ءتى، ت. ب. ساناۋلى سوزدەر داۋىستى دىبىستان باستالىپ تاسىمالدانادى. مىسالى، اۋ - ىل، بۋ - ىن، قي - ىر، جي - ىن، ت. ب.
تومەندەگى ءسوز تۇرلەرى تاسىمالدانبايدى:
1. ءبىر بۋىندى سوزدەردى تاسىمالداۋعا بولمايدى: نان، كول، ور، ەل، كۇرت، جۇرت، ت. ب.
2. جالعىز ءارىپتى ءبىرىنشى جولعا قالدىرۋعا نەمەسە ەكىنشى جولعا شىعارۋعا بولمايدى.: انا، اتا، ۇلى، ەكى، ۇيا، ءۇيۋ، تىيۋ، قيا، ت. ب.
3. قىسقارتىلىپ جازىلعان ادام ەسىمىن تەگىنەن ءبولىپ تاسىمالداۋعا بولمايدى: ا. قۇنانبايەۆ، م. اۋەزوۆ، س. تورايعىروۆ، گ. دۋلاتوۆا، ت. ب.
4. قىسقارتىلىپ جازىلعان ولشەم اتاۋلارىن الدىنداعى ساننان ءبولىپ تاسىمالداۋعا بولمايدى: 11 - سىنىپ، ءححى عاسىر، 2012 جىل، 22 ناۋرىز،
70 كم، 52 كگ، 120 گ، ت. ب.
5. باس ارىپتەرى، باس ءارىپ پەن ءسوزدىڭ باسقى بۋىنىنان قىسقارعان سوزدەر تاسىمالدانبايدى: ق ر، بۇۇ، قازۇۋ، قبتۋ، ت. ب.
ءسوز ىشىندەگى ءبىر ءسوزدىڭ، ءبىر بۋىننىڭ، ءبىر دىبىستىڭ كوتەرىڭكى ايتىلۋى ەكپىن دەپ اتالادى. قازاق تىلىندە ەكپىن ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىنا تۇسەدى.
ەكپىن 1) ءسوز ەكپىنى، 2) وي ەكپىنى، 3) تىركەس ەكپىنى، 4) دىبىس ەكپىنى بولىپ بولىنەدى.
ءسوز ەكپىنى – ەكى نەمەسە كوپ بۋىندى ءسوزدىڭ ءبىر بۋىنىنىڭ كوتەرىڭكى ايتىلۋى. كوكتەم تاڭىنىڭ مۇنشالىق سۇلۋلىعىن بۇرىن بايقاماپتى.
وي ەكپىنى – سويلەم ىشىندەگى ءبىر ءسوزدى وقشاۋلاپ، دارالاپ ءبولىپ ايتۋ. وي ەكپىنى تۇسەتىن ءسوز كوبىنەسە بايانداۋىشتىڭ الدىندا تۇرادى. مىسالى، تىلەكتىڭ اكەسى ەرتەڭ استانادان كەلەدى. ەرتەڭ استانادان تىلەكتىڭ اكەسى كەلەدى. تىلەكتىڭ اكەسى استانادان ەرتەڭ كەلەدى.
بىرنەشە ءسوزدىڭ تىزبەكتەلىپ كەلىپ ءبىر عانا ەكپىنگە يە بولۋى تىركەس ەكپىنى دەپ اتالادى. مىسالى، ار - ۇجدان، ۇزىن بويلى، ءۇنسىز قالدى، قوڭىر الا، توبە شاشى تىك تۇردى، قۇلاق قوي، ت. ب.
ءبىر ءسوزدىڭ ىشىندەگى ءبىر دىبىستى كوتەرىپ، سوزىپ ايتۋ دىبىس ەكپىنى دەپ اتالادى.
دىبىس ەكپىنى قۋانىشتى كوڭىل كۇيدى بىلدىرگەندە داۋىستى دىبىسقا تۇسەدى: تاما - شا - ا، جارا - ا - يسىڭ، ت. ب. رەنجۋ، قىنجىلۋ سەزىمىن بىلدىرگەندە داۋىسسىز دىبىسقا تۇسەدى: وتىر - ر - ر، توقت - تات، ج - جاپ ەسىكتى، ت. ب.
جازۋ بارىسىندا ءبىر جولعا سىيماعان ءسوز بۋىن جىگى ارقىلى ەكىنشى جولعا تاسىمالدانادى. تاسىمال داۋىسسىز دىبىستان باستالىپ جاسالادى. مىسالى، قا - راتورعاي، قارا - تورعاي، قاراتور - عاي؛ كۇن - دەلىكتى، كۇندە - لىكتى، كۇندەلىك - ءتى، ت. ب. ساناۋلى سوزدەر داۋىستى دىبىستان باستالىپ تاسىمالدانادى. مىسالى، اۋ - ىل، بۋ - ىن، قي - ىر، جي - ىن، ت. ب.
تومەندەگى ءسوز تۇرلەرى تاسىمالدانبايدى:
1. ءبىر بۋىندى سوزدەردى تاسىمالداۋعا بولمايدى: نان، كول، ور، ەل، كۇرت، جۇرت، ت. ب.
2. جالعىز ءارىپتى ءبىرىنشى جولعا قالدىرۋعا نەمەسە ەكىنشى جولعا شىعارۋعا بولمايدى.: انا، اتا، ۇلى، ەكى، ۇيا، ءۇيۋ، تىيۋ، قيا، ت. ب.
3. قىسقارتىلىپ جازىلعان ادام ەسىمىن تەگىنەن ءبولىپ تاسىمالداۋعا بولمايدى: ا. قۇنانبايەۆ، م. اۋەزوۆ، س. تورايعىروۆ، گ. دۋلاتوۆا، ت. ب.
4. قىسقارتىلىپ جازىلعان ولشەم اتاۋلارىن الدىنداعى ساننان ءبولىپ تاسىمالداۋعا بولمايدى: 11 - سىنىپ، ءححى عاسىر، 2012 جىل، 22 ناۋرىز،
70 كم، 52 كگ، 120 گ، ت. ب.
5. باس ارىپتەرى، باس ءارىپ پەن ءسوزدىڭ باسقى بۋىنىنان قىسقارعان سوزدەر تاسىمالدانبايدى: ق ر، بۇۇ، قازۇۋ، قبتۋ، ت. ب.
ءسوز ىشىندەگى ءبىر ءسوزدىڭ، ءبىر بۋىننىڭ، ءبىر دىبىستىڭ كوتەرىڭكى ايتىلۋى ەكپىن دەپ اتالادى. قازاق تىلىندە ەكپىن ءسوزدىڭ سوڭعى بۋىنىنا تۇسەدى.
ەكپىن 1) ءسوز ەكپىنى، 2) وي ەكپىنى، 3) تىركەس ەكپىنى، 4) دىبىس ەكپىنى بولىپ بولىنەدى.
ءسوز ەكپىنى – ەكى نەمەسە كوپ بۋىندى ءسوزدىڭ ءبىر بۋىنىنىڭ كوتەرىڭكى ايتىلۋى. كوكتەم تاڭىنىڭ مۇنشالىق سۇلۋلىعىن بۇرىن بايقاماپتى.
وي ەكپىنى – سويلەم ىشىندەگى ءبىر ءسوزدى وقشاۋلاپ، دارالاپ ءبولىپ ايتۋ. وي ەكپىنى تۇسەتىن ءسوز كوبىنەسە بايانداۋىشتىڭ الدىندا تۇرادى. مىسالى، تىلەكتىڭ اكەسى ەرتەڭ استانادان كەلەدى. ەرتەڭ استانادان تىلەكتىڭ اكەسى كەلەدى. تىلەكتىڭ اكەسى استانادان ەرتەڭ كەلەدى.
بىرنەشە ءسوزدىڭ تىزبەكتەلىپ كەلىپ ءبىر عانا ەكپىنگە يە بولۋى تىركەس ەكپىنى دەپ اتالادى. مىسالى، ار - ۇجدان، ۇزىن بويلى، ءۇنسىز قالدى، قوڭىر الا، توبە شاشى تىك تۇردى، قۇلاق قوي، ت. ب.
ءبىر ءسوزدىڭ ىشىندەگى ءبىر دىبىستى كوتەرىپ، سوزىپ ايتۋ دىبىس ەكپىنى دەپ اتالادى.
دىبىس ەكپىنى قۋانىشتى كوڭىل كۇيدى بىلدىرگەندە داۋىستى دىبىسقا تۇسەدى: تاما - شا - ا، جارا - ا - يسىڭ، ت. ب. رەنجۋ، قىنجىلۋ سەزىمىن بىلدىرگەندە داۋىسسىز دىبىسقا تۇسەدى: وتىر - ر - ر، توقت - تات، ج - جاپ ەسىكتى، ت. ب.
You Might Also Like
