تاۋەلسىزدىك بەلەستەرى
«تاۋەلسىزدىك بەلەستەرى»
ساباقتىڭ ماقساتى
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ قازاقستاننىڭ ەگەمەندىككە جەتۋ جولى، قازىرگى
تاڭداعى رەسپۋبليكا ومىرىنە كەڭىنەن توقتالۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى جان - جاقتى ويلاۋىن، سويلەۋ قابىلەتىن،
تۇيسىگىن، دۇنيەتانىمىن دامىتۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ۇلتجاندىلىققا، تۋعان جەرىنە، اتا - مەكەنىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋعا دۇرىس باعىت - باعدار بەرۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحىن سىيلاۋعا
ۇيرەتۋ، وقۋشىلاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءۇن قاعازدار بۋكلەتتەر، كارتا، فوتوسۋرەتتەر.
تاربيە ساعاتىنىڭ ءتۇرى: تانىم ساعاتى
كىرىسپە
حالىقتىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ەڭ باستى بەلگىسى – ونىڭ انا ءتىلى، ۇلتتىق مادەنيەتى جوق ەل ءوز الدىنا مەملەكەت بولىپ ءومىر سۇرە المايدى. ءبىزدىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك ستاتۋس بەرىلگەن. قازاقستان تاۋەلسىز ەل بولىپ قالسىن دەسەك، وندا ەڭ الدىمەن انا ءتىلىمىزدى دامىتۋعا كۇش سالعانىمىز ءجون. ءتىلىمىزدىڭ وتە باي، شەجىرە، اڭگىمە، ەرتەگى، ماقال - ماتەلدەرىن وقىپ - توقىپ، وي - ءورىسىمىزدى بايىتا تۇستىك. اسەم سويلەۋگە، اسىرەسە، تاپقىرلىق پەن اسەم ويدىڭ ءىنجۋ - مارجاندارى ماقال - ماتەلدەرىن جەتىك ءبىلىپ، ونىڭ سىرىنا ءۇڭىلۋ، انا تىلىندە سويلەۋ – ونى قۇرمەتتەۋ. ب. مومىش ۇلى اتامىز؛ «ءتىلىن بىلمەگەن – ءتۇبىن بىلمەيدى» دەگەن. شىنىندا، ءتىلىن بىلمەگەن ادام ءوز حالقىنىڭ تاريحىن، ءداستۇرىن، مادەنيەتىن ءوز تىلىندە سەزىنىپ، تەرەڭ بويلاتا الماسا ول قاسىرەت ەمەس پە؟ سوندىقتان ءار ادام انا ءتىلىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا، بىلۋگە ءتيىس.
I. «ونەر الدى – قىزىل ءتىل».
ەڭ ءتاتتى دە - ءتىل،
ەڭ اششى دا - ءتىل،
ەڭ جۇمساق تا - ءتىل،
ەڭ قاتتى دا - ءتىل، - دەگەندەي، ەندى ءتىل تۋرالى ماقال - ماتەلدەرگە كەزەك بەرسەك. وقۋشىلار ماقالدىڭ العاشقى سىڭارى وقىلادى، سەندەر ەكىنشى سىڭارىن جالعاستىراسىڭدار.
1. ءتىل بۋىنسىز،….(وي ءتۇپسىز).
2. ءپىل كوتەرمەگەندى….(ءتىل كوتەرەدى)
3. تىلدە سۇيەك جوق….(تاستا تامىر جوق)
4. شەشەننىڭ ءتىلى - …. (شەبەردىڭ ءبىزى)
5. باس ويلاعاندا،….(ءتىل تىنىستايدى)
6. ءادىل ءتىل -…(اقىل تارازىسى)
7. تىلمەن بايلانعان …(قولمەن شەشىلمەس)
8. قىزىل ءتىل…(قىلىش جۇزىندەي)
II. «قول شەشپەگەندى ءتىل شەشەدى»
1. اس، ءدام تۋرالى.
2. ەڭبەك تۋرالى.
3. جان - جانۋارلار تۋرالى.
4. باتىرلىق پەن قورقاقتىق تۋرالى.
5. ىنتىماق، بىرلىك تۋرالى.
1 - جۇرگىۋشى: ەندى جاڭىلتپاش ايتىپ ءبىر - ءبىرىمىزدى جاڭىلدىرايىق. مىسالى، باستاپقى ەكى جولىن، اياعىن تەز اياقتاۋ
كەرەك.
كوجە ءپىستى، كوجەنى نەشە كىسى ءىشتى؟
قۇرىششى قۇرىشىنا كۇرىش الدى،
كۇرىششى كۇرىشىنە قۇرىش الدى.
III. قارلى شىڭعا بارا الاسىڭ با؟
قارلى شىڭنان قار الاسىڭ با؟
IV. باتىرعا قاي كولىك ساي كولىك
باتىرعا ساي كولىك - سايگۇلىك
V. ايتا - ايتا جاق تالدى، قايتا - قايتا جاتتالدى
قايتا - قايتا جاق تالدى، ايتا - ايتا جاتتالدى
II - جۇرگىزۋشى: بۇل كەزەڭنەن دە وتتىك، بارىڭە كوپ راحمەت. تاربيە ساعاتىمىزدى
ءارى قاراي جالعاستىرامىز.
I - جۇرگىزۋشى: «ءتىل – حالىقتىڭ قازىعى» بايانداماسى وقىلادى.
II - جۇرگىزۋشى: ءار حالىقتىڭ ءتىلى سول حالىقتىڭ قاسيەتى مەن قاسىرەتى، جۇيكەسى مەن جۇلىنى، جانى مەن جۇرەگى دەسەك وسى قاسيەتىمىز بەن تاريحىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، ار - نامىسىمىز بەن ابىرويىمىزدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
«ءار حالىقتىڭ انا ءتىلى – ءبىلىمىنىڭ كىلتى»، - دەيدى ا. بايتۇرسىنوۆ اتامىز، سوندا ءتىلدى، ءدىندى جاسايتىن كىمدەر؟ جاستار، ياعني مىنا بىزدەر. قازاق ءتىلىن – عىلىم، ءبىلىم، ساياسي - ەكونوميكالىق، حالىقارالىق قارىم - قاتىناس ءتىلى بولعىزاتىن مىنا بىزدەر.
قورىتىندى:
ءوز تىلىمىزدە سويلەۋ ونەگە - ۇلگىمىزدىڭ ولشەمى بولىپ تابىلادى ەكەن. انا ءتىلىمىز قازىردە ۇلكەن ورىسكە جول تارتتى. دەگەنمەن «انا ءتىلى – قازاق ءتىلى» دەگەن ءسوزدى قاعازعا ەمەس كوكىرەگىمىزگە جازاتىن ۋاقىت جەتتى. ولاي بولسا ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – انا ءتىلىمىزدى قادىرلەۋ، مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ قازاقستاننىڭ ەگەمەندىككە جەتۋ جولى، قازىرگى
تاڭداعى رەسپۋبليكا ومىرىنە كەڭىنەن توقتالۋ.
ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردى جان - جاقتى ويلاۋىن، سويلەۋ قابىلەتىن،
تۇيسىگىن، دۇنيەتانىمىن دامىتۋ، پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ب) تاربيەلىك: وقۋشىلاردى وتانسۇيگىشتىككە، ۇلتجاندىلىققا، تۋعان جەرىنە، اتا - مەكەنىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتەرىن ارتتىرۋعا دۇرىس باعىت - باعدار بەرۋ، ءوز ەلىنىڭ تاريحىن سىيلاۋعا
ۇيرەتۋ، وقۋشىلاردى پاتريوتتىق رۋحتا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ءۇن قاعازدار بۋكلەتتەر، كارتا، فوتوسۋرەتتەر.
تاربيە ساعاتىنىڭ ءتۇرى: تانىم ساعاتى
كىرىسپە
حالىقتىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ ەڭ باستى بەلگىسى – ونىڭ انا ءتىلى، ۇلتتىق مادەنيەتى جوق ەل ءوز الدىنا مەملەكەت بولىپ ءومىر سۇرە المايدى. ءبىزدىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك ستاتۋس بەرىلگەن. قازاقستان تاۋەلسىز ەل بولىپ قالسىن دەسەك، وندا ەڭ الدىمەن انا ءتىلىمىزدى دامىتۋعا كۇش سالعانىمىز ءجون. ءتىلىمىزدىڭ وتە باي، شەجىرە، اڭگىمە، ەرتەگى، ماقال - ماتەلدەرىن وقىپ - توقىپ، وي - ءورىسىمىزدى بايىتا تۇستىك. اسەم سويلەۋگە، اسىرەسە، تاپقىرلىق پەن اسەم ويدىڭ ءىنجۋ - مارجاندارى ماقال - ماتەلدەرىن جەتىك ءبىلىپ، ونىڭ سىرىنا ءۇڭىلۋ، انا تىلىندە سويلەۋ – ونى قۇرمەتتەۋ. ب. مومىش ۇلى اتامىز؛ «ءتىلىن بىلمەگەن – ءتۇبىن بىلمەيدى» دەگەن. شىنىندا، ءتىلىن بىلمەگەن ادام ءوز حالقىنىڭ تاريحىن، ءداستۇرىن، مادەنيەتىن ءوز تىلىندە سەزىنىپ، تەرەڭ بويلاتا الماسا ول قاسىرەت ەمەس پە؟ سوندىقتان ءار ادام انا ءتىلىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋعا، بىلۋگە ءتيىس.
I. «ونەر الدى – قىزىل ءتىل».
ەڭ ءتاتتى دە - ءتىل،
ەڭ اششى دا - ءتىل،
ەڭ جۇمساق تا - ءتىل،
ەڭ قاتتى دا - ءتىل، - دەگەندەي، ەندى ءتىل تۋرالى ماقال - ماتەلدەرگە كەزەك بەرسەك. وقۋشىلار ماقالدىڭ العاشقى سىڭارى وقىلادى، سەندەر ەكىنشى سىڭارىن جالعاستىراسىڭدار.
1. ءتىل بۋىنسىز،….(وي ءتۇپسىز).
2. ءپىل كوتەرمەگەندى….(ءتىل كوتەرەدى)
3. تىلدە سۇيەك جوق….(تاستا تامىر جوق)
4. شەشەننىڭ ءتىلى - …. (شەبەردىڭ ءبىزى)
5. باس ويلاعاندا،….(ءتىل تىنىستايدى)
6. ءادىل ءتىل -…(اقىل تارازىسى)
7. تىلمەن بايلانعان …(قولمەن شەشىلمەس)
8. قىزىل ءتىل…(قىلىش جۇزىندەي)
II. «قول شەشپەگەندى ءتىل شەشەدى»
1. اس، ءدام تۋرالى.
2. ەڭبەك تۋرالى.
3. جان - جانۋارلار تۋرالى.
4. باتىرلىق پەن قورقاقتىق تۋرالى.
5. ىنتىماق، بىرلىك تۋرالى.
1 - جۇرگىۋشى: ەندى جاڭىلتپاش ايتىپ ءبىر - ءبىرىمىزدى جاڭىلدىرايىق. مىسالى، باستاپقى ەكى جولىن، اياعىن تەز اياقتاۋ
كەرەك.
كوجە ءپىستى، كوجەنى نەشە كىسى ءىشتى؟
قۇرىششى قۇرىشىنا كۇرىش الدى،
كۇرىششى كۇرىشىنە قۇرىش الدى.
III. قارلى شىڭعا بارا الاسىڭ با؟
قارلى شىڭنان قار الاسىڭ با؟
IV. باتىرعا قاي كولىك ساي كولىك
باتىرعا ساي كولىك - سايگۇلىك
V. ايتا - ايتا جاق تالدى، قايتا - قايتا جاتتالدى
قايتا - قايتا جاق تالدى، ايتا - ايتا جاتتالدى
II - جۇرگىزۋشى: بۇل كەزەڭنەن دە وتتىك، بارىڭە كوپ راحمەت. تاربيە ساعاتىمىزدى
ءارى قاراي جالعاستىرامىز.
I - جۇرگىزۋشى: «ءتىل – حالىقتىڭ قازىعى» بايانداماسى وقىلادى.
II - جۇرگىزۋشى: ءار حالىقتىڭ ءتىلى سول حالىقتىڭ قاسيەتى مەن قاسىرەتى، جۇيكەسى مەن جۇلىنى، جانى مەن جۇرەگى دەسەك وسى قاسيەتىمىز بەن تاريحىمىزدى، مادەنيەتىمىزدى، ار - نامىسىمىز بەن ابىرويىمىزدى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟
«ءار حالىقتىڭ انا ءتىلى – ءبىلىمىنىڭ كىلتى»، - دەيدى ا. بايتۇرسىنوۆ اتامىز، سوندا ءتىلدى، ءدىندى جاسايتىن كىمدەر؟ جاستار، ياعني مىنا بىزدەر. قازاق ءتىلىن – عىلىم، ءبىلىم، ساياسي - ەكونوميكالىق، حالىقارالىق قارىم - قاتىناس ءتىلى بولعىزاتىن مىنا بىزدەر.
قورىتىندى:
ءوز تىلىمىزدە سويلەۋ ونەگە - ۇلگىمىزدىڭ ولشەمى بولىپ تابىلادى ەكەن. انا ءتىلىمىز قازىردە ۇلكەن ورىسكە جول تارتتى. دەگەنمەن «انا ءتىلى – قازاق ءتىلى» دەگەن ءسوزدى قاعازعا ەمەس كوكىرەگىمىزگە جازاتىن ۋاقىت جەتتى. ولاي بولسا ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – انا ءتىلىمىزدى قادىرلەۋ، مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن كوتەرۋ.
You Might Also Like
