تەڭىزبەن تەكەتىرەس
سول كۇنگى تەلەگەي-تەڭىز الەمىنىڭ بۋىرقانىپ، بۇرقانىپ، استاڭ-كەستەڭ بولىپ جاتقان الابوتەن سۇرقىن-اي! كوگىلدىر دۇنيەگە كوز سالعان كىسىنىڭ ءوزى وسىناۋ جاراتىلىستىڭ كول-كوسىر عالاماتىنا قاراپ تۇرىپ، ونىڭ ۇلىلىعىنا، شەتسىز-شەكسىزدىگىنە تاڭ-تاماشا قالماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. تۋعان توپىراقپەن ەتەنە جەل-داۋىلدىڭ ۇدەي سوققان ۇرەيلى رەڭى مەن اقجال تولقىندارى اسپانعا اتىپ، سەڭدەي سوعىلىسىپ، ساپىرعان، اۋزىنان اق كوبىك شاشىپ الاسۇرعان بۋراداي ايدىننىڭ ادۋىن كەيپىنەن تىكسىنبەي، سەسكەنىپ، سەكەم الماي قاراۋ دا قيىن ءسات.
وسىنداي ءبىر اۋا رايىنىڭ قاعىنىپ، تەنتەك مىنەز تابيعي تۇرقىنا ەنىپ تۇرعان تۇسىندا بىرەر جارتىلىقتى بۇعان دەيىن تۇگەسىپ، بويلارى بالقىپ، كوڭىلدەرى شالقىعان جيىرمالار شاماسىنداعى ءتورت ستۋدەنت جىگىت جاعالاۋعا جاقىن جارتاستىڭ ءبىر جىقپىلىنا بوي تاسالاپ، تاعى دا سول جۇتقىنشاقتىڭ قامىن قامداپ، «تاماق جىبىتۋگە» كوشكەن-دى. باقىتجاننىڭ باياعىدان قايدا بارسا دا قولىنان تاستامايتىن قارا سومكەسىنىڭ ىشىنەن بۇل جولى دا كادۋىلگىشە اق، قىزىل شولمەكتەر، تىسكە باسار نان، كوك جۋا، كونسەرۆى دەگەندەر تۇيدەك-تۇيدەك شىعارىلىپ جاتىر. ونى رەتتەۋدىڭ قامىنا اۋەلدەن ءبىرىنشى بوپ دەرەۋ كىرىسە جونەلەتىن مارات ءوزىنىڭ قۇداي بەرگەن مىندەتتى شارۋاسىنداي بۇل جولى دا بەلسەندىلىك تانىتتى. ريۋمكە، ستاقانداردى ىڭعايلاعان بولىپ وعان ءابىل دە كومەكتەسكەن رەتتە قۇنجاڭداپ جاتىر.
باقىتجان قاشاندا ءبىر توسىن قىلىعىمەن اينالاسىنداعىلاردى قايران قالدىرىپ، كۇلدىرمەي جۇرمەيتىن. ونىسىن كوبىنە-كوپ ءوزى دە بايقاماي قالىپ جاتادى. ىشىمدىكتەردى ەندى قۇيامىز دەي بەرگەندە ونىڭ ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ «قوي، مەن ءبىر سۇڭگىپ كەلەيىن» دەگەنى ەلدىڭ ءبارىن ەلەڭ ەتكىزدى.
«مىنانى تاپا تال تۇستە جىن سوقتى ما، نە پالە. وسىنداي تەڭىز تۇتىگىپ، قاھارىنا ءمىنىپ تۇرعاندا دەنى ساۋ جان سۋعا شومىلۋشى ما ەدى» دەپ ءبارى دە ونىڭ بەت-جۇزىنە اڭ-تاڭ بولىپ قارايدى. ال باقىتجان ءباتشاعار بولسا، قارا ساندارى بۇلشىق اتقان قالپى، شومبال ءبىتىمدى شىمىر دەنەسىن نىق ۇستاپ ەش ابىرجىماستان، كوگىلدىر دۇلەيدىڭ قورقىنىشتى قۇبىجىق ۇسقىنىنان تۇك تە شىمىرىكپەستەن سولاي قاراي بەت الىپ بارادى. قانشا دەگەنمەن قاشاننان قايران دوس قوي دەپ عالي جاعالاۋ جيەگىنەن ءارى اسىپ، تەڭىز توسىنە سۇعىنىپ، ارەگىرەكتەگى بەلگى ءۇشىن قويىلعان ءنان تاستارعا جاقىن بارىپ قالعان باقىتجاننىڭ سوڭىنان ەردى. ءداۋ-داۋ تولقىندار مۇنىڭ دا توسىنە ۇرىپ، شورتان بالىقتاي شورشىپ كەتۋلى. نەدە بولسا، بۇل دا العان بەتىنەن قايتقىسى كەلمەدى. ەكى كوزى جارتاس ۇستىندە اينالاسىنا شولا قاراپ شابىتتى كۇيدە تۇرعان باقىتجاندا. سويتكەنشە... اپىراي، ءا، بۇل دا جاقىن كەلىپ قالىپ ەدى...
سويتكەنشە... بۇل جارتاسقا ءجايلاپ اتتاپ شىعام دەگەنشە... باقىتجان «ءباھادۇر» جىنىن العان باقسىداي قۇتىرىنىپ جاتقان كوك
تەڭىزدىڭ قوينىنا قويدى دا كەتتى. تۇككە تۇسىنبەي قالعان عاليدىڭ تۇلا بويى ءدىر ەتە ءتۇستى، ونە بويىن الدەبىر سۋىق وي جايلاپ العانداي. اڭعال باقىتجان البىرتتىقپەن، ماستىقپەن اقشۋلان ايدىنعا ۇرىنىپ، اجال ايداپ تۇرعان بولدى-اۋ دەپ ويلادى ول. ەكىنشى ءبىر قاپتالدان جەلىگىپ جەتكەن وي: «بۇرىن تەڭىز كورمەگەن باقىتجان اساۋ ايدىن توسىنە بۇلاي سەكىرسە، مەنىڭ قاراپ قالعانىم جاراماس. جەتى اتام تۇگەل بالىقشى ەمەس پە ەدى» دەگەندەي ماعىنادا قىلاڭ ەتتى. ءبارى دە قاس-قاعىم ساتتە، كوزدى ءانى-مىنى اشىپ-جۇمعانشا. عالي ءوزى باياعىدا تۋعان توپىراقتان ءنار العان قانشىل دا نامىسقوي، بىربەتكەي دە وجەت ۇلان ەمەس پە؟ «تاۋەكەل!» دەدى دە، شىر كوبەلەك اينالىپ ۇيلىعىپ، بىردە ماڭىنىڭ ءبارىن جايپاپ ارسا-گۇرسە بوپ لىقسىپ سوعىسقان تاۋ-تاۋ تولقىندارمەن سۇزىسە كوك تەڭىزدىڭ شىم ورتاسىنا پەردى دە كەتتى...
تەگىندە ادام وزدىگىنەن ولە الا ما؟ اجالىڭ جەتسە ءسىرا دا ودان قاشىپ قۇتىلا المايسىڭ. بۇل دا ءتۇپسىز تەڭىزدىڭ ءبىراز شىڭىراۋىنا دەيىن شىرقاپ باردى دا، جان دارمەن ەكى قولىن ەكى جاعىنا سابالاۋمەن بولدى. ءبىر شىعۋعا قايتا-قايتا بەتىنە ىتقىپ شىعادى-اۋ، ءبىراق جوڭكىلىپ جاتقان تاجال تولقىندار اپ-ساتتە كوتەرىپ اكەتىپ جاڭقا قۇرلى كورمەي ارلى-بەرلى قاقپاقىل قىپ لاقتىرىپ تاستايدى. عاليدىڭ جانى كوزىنىڭ ۇشىندا. جانى ءتاتتى، قۇردان-قۇر ولە سالعىسى جوق. بارىنشا تىربانىس جاساۋلى. سۋ بەتىنە قالقىپ شىعا كەلسە، تەز ارادا قۇلاشتاپ ماناعى جارتاستى ماڭايلاپ-اق قالادى، ىرعىپ شىققىسى كەلەدى. ءبىراق، جارتاس تىم بيىك ەكەن، ورلەي المادى. ءۇستى-باسىنان ساۋ-تامتىق جوق، اياعىنان باسىنا دەيىنگى ارالىق تۇگەل جىرىلدى، تۇگەل تىلگىلەندى-اۋ. ونىڭ ۇستىنە كوكجال تولقىن كوك جەلكەدەن الىپ كەرى ىتادى. داۋىلدى كۇنى ءداۋ تولقىندارمەن الىسىپ جۇزە ءبىلۋدىڭ وزىندىك ءدابى بار ەكەنىن بۇل بىلە بەرمەيدى. اتا-بابالارى بۇكىل ءومىر، تىنىس-تىرشىلىگىن تەڭىزدە وتكىزگەن، ءناپاقاسىن تەڭىزدەن ايىرعان كانىگى بالىقشىلار بولسا دا، بۇل اۋىلدا ءوسىپ، ارى كەتسە توعاندا قۇلاشتاپ جۇزۋدەن اسا الماعان. ەندى،مىنە، اقىرعى كۇشىن سالىپ، ءسال الدىرسا، شالدىرسا، جۇتىپ كەتەردەي بولىپ تۇرعان بابا-تەڭىزدىڭ بۇيدا سالعىزباس بىرەگەي بولمىسىنا باس يسە دە، باقيعا اسىقپاي، باياندى بولاشاق عۇمىردان ءۇمىت ەتىپ ارپالىسۋلى. ءسال شالدىرسا، ءجانتاسىلىم ەتۋ قاۋپىندە...
سوڭعى رەت... تاعى دا سوڭعى رەت...باسى قىلتيىپ، كوزى جارق ەتە قالدى. ءدال وسى مەزگىلدە الگى جارقاباق باسىنا ەكى ءجاسوسپىرىم بالا شىعا كەلدى دە، ءبىر باتىپ، ءبىر شىعىپ قينالعان مۇنى كورىپ قول ۇشىن بەرۋگە ەكەۋى دە ءبىر مەزەتتە تەڭىزگە سەكىردى. ەكەۋى مۇنى ەكى قولتىعىنان دەمەپ، سۇيرەلەپ، ۇلكەن جاقپار تاستىڭ ۇستىنە شىعاردى. «نيچەگو، ۆسە بىۆاەت. ساموە گلاۆنوە، تى جيۆ، زدوروۆ» دەپ كۇلىپ قويادى كوزدەرىن قىسىپ، باس بارماقتارىن شوشايتىپ. ولار تۇكتەن ىعار ەمەس، كوك تەڭىزگە قايتا كۇمپ بەردى. ءداۋ تولقىندار سۇزگىسى، جايپاعىسى كەلىپ تاياپ قالسا، بويلارىن كوتەرىپ، سەرپىلىپ، ىرعىپ قالىپ وتىرادى ەكەن. بىلاي قاراعاندا، تەڭىز سىرىن بىلەتىن جاس جىگىتتەر تولقىندى اۋرە كەلەكە ەتكەندەي، ول ەكەۋى داۋىلدى كۇنى تەڭىزبەن تەكەتىرەسۋگە بىر-بىرىمەن سەرتتەسىپ جۇرگەن سەرىلەر بولىپ شىقتى.
ال جاقسى جۇزە الماسا عاليدىڭ جازىعى نە؟ ايتپاقشى، بار بالەنىڭ باسى — باقىتجان قايدا ەكەن دەگەن وي كوكەيىنە كەلە قالدى. ورنىنان تۇرىپ، ماناعى وزدەرى كەلگەندە وتىرعان بيىك جارقاباق بەتكەيىنە قاراي بەتتەدى. ءۇستى-باسىنىڭ ادام كورەتىن جەرى جوق، قان دەگەنىڭ اننان دا، مىننان دا شىعىپ، كەي جەرلەرىنەن سورعالاپ تۇر. جەلدى كۇن بولسا دا جاعاعا كەلگەن سيرەكتەۋ دەمالۋشىلار بۇعان ءارى اياۋشىلىقپەن، بىرەۋلەرى تاڭدانا، ەندى بىرەۋلەرى «وزىڭە دە سول كەرەك» دەگەندەي كەكەسىنمەن قارايتىن سىڭايلى. قۇر جانىن سۇيرەتىپ دوستارىنا دا جەتتى-اۋ. ولار بۇعان اۋەلى كۇلە ءارى تاڭىرقاي قاراسا دا، سالدەن كەيىن ۇعىنىسىپ، ءىشىن باسىپ قۇستىرىپ، اۋزىنا سۋ تامىزۋلى. سۋى ءسىرا دا اششى سۋ عوي. عاليدىڭ ءبىر اجالدان امان قالعانىن جۋۋلى. بۇل دا اللاسىنا سيىنىپ بىر-ەكى ءجۇزدى تارتىپ جىبەردى دە، باسىنان وتكەندى باياندادى. «مەن سەن ءۇشىن ءجۇرمىن، سەنىڭ وتىرىسىڭ مىناۋ، جاڭا سەن كوز الدىمدا قالاي جوق بولىپ كەتتىڭ؟»، — دەدى بۇل باقىتجانعا قاراپ. باقىتجان تۇككە تۇسىنبەگەندەي: «مەن تەڭىزدىڭ ناعىز كوك ورتاسىنا سەكىرسەم دە، سۋدىڭ استىمەن اينالا ءجۇزىپ، ەكىنشى تۇستاعى جارقاباققا جەتتىم دە، كەرى اينالىپ شىعىپ كەتتىم. ءبىر سۇڭگيمىن دە شىعامىن دەدىم عوي»، — دەگەنى. سۇراستىرىپ باقسا، باقىتجان ساباز جالاڭ بۇت جۇرگەن كوك ءورىم كەزىنەن سىر جاعاسىندا داريامەن الىسىپ وسكەن، كوزىن سۋمەن اشقان جۇزگىشتىڭ ءوزى ەكەن عوي. ال مۇنىڭ قانى مەن نامىسى، اق ادال دوس دەگەندەگى شۇبەرەككە تۇيگەن جانى مەن تۇرپاتى بولەك تەڭىزبەن تۇياق تارپىسقان تەكتى مىنەزى كىمنەن وسال بولىپتى؟!
عالي سودان بەرى ءالى كۇنگە تەڭىزدى كورسە جۇرەگى اتقاياقتاپ، ءوزىن وسىلايشا جۇباتادى. اتار تاڭ، تاتار ءدام-تۇزدان ايىرماعان تاڭىرىنە تاۋبە ەتەدى. ءوز بويىنداعى تەڭىزگە تەلى تەنتەك سىرلارىنىڭ ءجايدان-جاي ەمەستىگىنە تانتىلىك قۇلاتادى. تەڭىزگە ءار كەلگەن سايىن كوز الدىنا سول ءبىر وتكەل بەرمەس ادۋىن دا البىرت شاعى، تارلان تەڭىزبەن تاعدىرى ءۇشىن تارتىسقان قيان-كەسكى مايدان ەلەس بەرمەي تۇرا المايدى...
10.02.1999 جىل.
You Might Also Like
-
كەيدە دەليكاتەستەر مەن سيرەك ونىمدەردى تاتۋ ءۇشىن ون ەسە ارتىق تولەۋگە دايىن تۇراتىنىمىز بار. الايدا، بىرنەشە مىڭ دوللار تۇراتىن تاعام قۇنىن اقتاۋ ءۇشىن قانداي بولۋى كەرەك؟
-
باياعىدا ءبىر ۇلكەن اس بەرىلىپ، بايگە جارىسى بولىپتى. بىرەۋدىڭ اتى بايگەدەن كەلىپتى. جۇلدە الىپتى. العان جۇلدەسىن جۇرتقا ۇلەستىرىپ تۇرىپ، ات يەسى:
