ءتىل دىبىستارى
سىنىبى: 5
قازاق ءتىلى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىل دىبىستارى ( فونەتيكا )
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) ءتىل دىبىستارى تۋرالى باستاۋىشتا العان بىلىمدەرىن ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، ءتىل دىبىستارى تۋرالى، دىبىستاۋ مۇشەلەرى تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) الىنعان ءبىلىمدى ەستە ساقتاۋعا داعدىلاندىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ناقتى، دالەلدى سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
ب) ورىندالاتىن تاپسىرمالار ارقىلى ءبىر-بىرىن تىڭداۋعا، سىيلاۋعا داعدىلاندىرۋ. شاپشاڭدىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: «جەتى اتا» اۋىلىنا ساياحات
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، جاتتىعۋ ورىنداۋ، ويلاۋ، دالەلدەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا، سلايدتتار، بۋكلەت
ءپانارالىق بايلانىس:ءتانتانۋ، ادەبيەت، ادەپ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
وقۋ - قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ:
كىرىسپە:
جەتى اتا
جەتى اتاسىن بىلمەگەن – جەتەسىز (ماتەل). ءومىر تاجىريبەسى مول حالقىمىز كەيىنگى ۇرپاققا جەتى اتاسىن ءبىلۋدى مىندەتتەگەن جانە ونى ۇيرەتكەن، جاتتاتقان. مۇنىڭ الەۋمەتتىك زور ءمانى بولعان.قازاق حالقى جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپاعان. بۇرىنعى ادامدار ءبىر – بىرىمەن تانىسقاندا، جۇزدەسكەندە رۋىن، تەگىن سۇراۋى وسىدان شىققان. سوندىقتان ءار قازاق بالاسى ءوز اتا-تەگىن ءبىلۋ تەكتىلىك ءارى ۇلتتىق ءتارتىپ پەن ءجون ءبىلۋدىڭ ءبىر سالاسى بولىپ سانالعان.
«جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل، جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر» دەگەن قازاق اتالى ءسوزدى ارقاۋ ەتىپ، بالاسىنا اتا تاريحىن جاستايىنان جاتتاتقان. ەل-جۇرت تاريحىن ءبىلۋ ەر-ازاماتتى ەرلىككە، ەلدىككە، وتانسۇيگىشتىككە باۋليتىنىن بىلگەن.
ولاي بولسا جەتى اتا: 1.اتا. 2.اكە. 3.بالا. 4.نەمەرە. 5.شوبەرە. 6.شوپشەك. 7.نەمەنە.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: (اتا اۋىلى)
«لەكسيكا» تاراۋىن قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا «قىزىقتى گرامماتيكا» بويىنشا «وينايىق تا، ويلايىق» تاپسىرمالارىن ورىنداتامىن:
1.مىنا سويلەمدەردەگى تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنادا تۇرعان سوزدەردى تابىڭدار:
ىستىق كۇن توبەمنەن ءوتىپ بارادى. ىستىق سەزىم بويىن بيلەدى. تەرەڭ كولدى مۇز باسىپتى. وقۋشىلار تەرەڭ ءبىلىم الدى.
2.وزدەرىڭ وقىعان ءبىر جۇمباق ءتورت سوزدەن قۇرالعان. ونىڭ ءبىرىنشىسى – ساراي ءسوزىنىڭ ءسينونيمى، ەكىنشىسى – استىندا ءسوزىنىڭ ءانتونيمى، ءۇشىنشىسى – ءىرى ءسوزىنىڭ ءانتونيمى، ءتورتىنشى ءسوزى –تاۋ جىنىستى قاتتى زات. ول نە دەگەن جۇمباق؟ (ءۇي ۇستىندە ۇساق تاس)
3.سينونيمدىك قاتارعا كىرمەيتىن ءسوزدى الىپ تاستا: الاسا، پاكەنە، كىشى، باعالى، قىمبات، قۇندى، دۇشپان، مارجان، كوپ، ۇلكەن، مول، قىرۋار، قاتىگەز، قاس، ءپاس، جاۋ.
4. بەرىلگەن سۋرەتتەرگە قاراي وتىرىپ تۇراقتى تىركەستەرگە مىسالدار كەلتىر:
5. ءاداسسوز
اعاشتاردى جارامىن،
گۇلگە كەلىپ قونامىن. (ارا-ارا)
ۇيىقتاپ جاتىپ كورەمىن،
مەزگىلدى دە بىلەمىن. (ءتۇس-تۇس)
ءىىى.جاڭا ساباق: ( اكە اۋىلى)
1. ءتىل دىبىستارى دەگەندە قانداي تۇسىنىكتەر ويلارىڭا كەلەدى؟ باستاۋىش سىنىپتا وتكەندەرىڭدى ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەرشى.
وقۋشىلاردان كۇتىلەتىن جاۋاپ: داۋىستى دىبىستار، داۋىسسىز دىبىستار ت.ب.
2. سوزدىك جۇمىس (داپتەرگە جازعىزۋ)
فونەتيكا-(گرەكتىڭ «فونە» دەگەن ءسوزى نەگىزىندە قولدانىسقا ەنگەن) فونەنىڭ ماعىناسى-دىبىس،ءۇن، داۋىس.فونەتيكا-تىل دىبىستارىنىڭ جۇيەسىن، جاسالۋى مەن ەرەكشەلىكتەرىن،ءار ءتۇرلى سيپاتى مەن بىر-بىرىمەن تىركەسۋ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن ءتىل ءبىلىمىنىڭ سالاسى
ءتىل دىبىستارى، بىرىنشىدەن، ادامنىڭ دىبىستاۋ مۇشەلەرى ارقىلى پايدا بولىپ شىعاتىن دىبىستار، ەكىنشىدەن، بەلگىلى جۇيەلىك سيپاتى بار ، سانى شەكتەۋلى عانا دىبىستار، ۇشىنشىدەن، بەلگىلى ۇعىمدى بىلدىرەتىن ءسوز قۇرايتىن ەڭ كىشى تىلدىك بولشەك بولىپ تابىلادى. ءسويتىپ، ءتىل دىبىستارى جەكە تۇرعاندا ەشبىر ماعىنا بىلدىرمەي، ءمانى بولماسا دا، بەلگىلى ءبىر جۇيەمەن، تارتىپپەن تىركەسۋى ارقىلى ءبىر ۇعىمنىڭ اتاۋى بولىپ تابىلاتىن، ماعىناسى بار ءسوزدى قۇرايدى.
3. پروبلەمالىق سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
مىنا سوزدەرگە نازار اۋدارتىپ، سوزدەردىڭ قانداي وزگەرىسكە ۇشىراپ تۇرعانىن ايتقىزۋ:
باس، تاس، جاس، قاس، ناس
ەسكەك، كەك، ەك
قال- لاق، ءتۇس- ءسۇت، كەل- لەك
4. ءتىل دىبىستارى كەستەدەگى سويلەۋ مۇشەلەرى ارقىلى جاسالاتىنىنا نازار اۋدارتۋ.( سلايد ارقىلى ءتۇسىندىرۋ): تىنىس جولى مۇشەلەرى، اۋىز جانە مۇران قۋىسى مەن يەك، جاق جاتادى. تىنىس جولىنا وكپە مەن كومەي، جەلبەزەك (داۋىس شىمىلدىعى)، اۋىز قۋىسىنا ءتىل، ەرىن، ەزۋ، ءتىس، تاڭداي، كىشكەنە ءتىل جاتادى. ءتىل دىبىستارى وسى مۇشەلەردىڭ قاتىسۋى ارقىلى جاسالادى دا، سول مۇشەلەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي دىبىستاردىڭ سيپاتى انىقتالادى.
5. ءۇن- وكپەدەن شىققان اۋانىڭ كەدەرگىگە ۇشىراماي ەركىن شىعۋىنان پايدا بولادى.
سالدىر-وكپەدەن شىققان اۋانىڭ سويلەۋ مۇشەلەرىنىڭ بىرىنە سوقتىعىپ، كەدەرگىگە ۇشىراۋىنان پايدا بولادى.
وسى ءۇن مەن سالدىردىڭ دىبىسقا قاتىسۋىنا قاراي تىلدەگى دىبىستار داۋىستى جانە داۋىسسىز بولىپ كەلەدى.
6. “ءالىپبي” ءسوزى اراب ءالفاۆيتىنىڭ العاشقى ەكى ءارپى –اليۆ پەن بي اتاۋلارىنىڭ بىرىگۋىنەن جاسالعان. ءالىپبي جازۋدا قولدانىلاتىن ارىپتەردىڭ رەت ءتارتىبى دەگەندى بىلدىرەدى. الىپبيدەگى كورسەتىلگەن تاڭبالار - ارىپتەر. ءارىپ-دىبىستىڭ جازۋداعى تاڭباسى.
وقۋلىقپەن جۇمىس:(بالا اۋىلى)
233-جاتتىعۋ: تومەندەگى سوزدەردىڭ دىبىستارىن مۇمكىندىگىنشە وزگەرتە وتىرىپ، ولاردىڭ ءسوز ماعىناسىنا تيگىزەتىن اسەرىن باقىلاۋ.
سال، جات، تاس، تىق، قاش، جان.
234-جاتتىعۋ: تومەندەگى سوزدەردىڭ دىبىس سانىن كوبەيتۋ ارقىلى ماعىناسى باسقا-باسقا سوزدەر جاساۋ:
ال، ات، ۋ، ىس، اس.
236- جاتتىعۋ:ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقىڭدار.
ءتىل دەگەن سوزگە نازار اۋدارىڭدار جانە ونىڭ بىرنەشە ماعىنادا جۇمسالاتىندىعىنا مىسالدار تاۋىپ جازىڭدار.
ا.بايتۇرسىنوۆ تۋرالى بىلەتىندەرىڭدى ايتىڭدار.
7. وسى جاتتىعۋ بارىسىندا ادامنىڭ سويلەۋ مۇشەلەرىن سحەما ارقىلى ءتۇسىندىرىپ وتەمىن.
1 – سۋرەت. ادامنىڭ سويلەۋ اپپاراتى
I – مۇرىن قۋىسى؛ II – اۋىز قۋىسى؛ III – داۋىس تۇتىگى؛ IV – تاماق (كەڭىردەكتىڭ كەڭەيگەن جوعارعى تۇسى)؛ V - وڭەش (تاماق جۇرەتىن جول).
1 – تىستەر؛ 2 – ەرىندەر؛ 3 – قاتتى تاڭداي؛ 4 – جۇمساق تاڭداي؛ 5 – تىلشىك (ۋۆۋلا)؛
6 – جۇتقىنشاق؛ 7 – ءتىل (a – ءتىل الدى، ب– ءتىل ورتاسى، ۆ – ءتىل ارتى، گ– ءتىل ءتۇبى).
2 – سۋرەت. تاماق
a – بويلىق قيىق: 1 – جۇتقىنشاق؛ 2 – جالعان داۋىس شىمىلدىعى؛ 3 – قالقان شەمىرشەك؛ 4 – ناعىز داۋىس شىمىلدىعى؛ 5 – داۋىس ساڭلاۋى؛ 6 – كەڭىردەك شەمىرشەگى.
ب – كولدەنەڭ كەسىك: 7 – جەلبەزەك شەمىرشەك.، 8 - ساقينا شەمىرشەك.
(نەمەرە اۋىلى)
سەرگىتۋ ءساتى:
1. ءازىل جۇمباق
فونەتيكالىق ەكى ۇعىم
ءبىرى مەن ءبىرى سىبايلاس،
ءبىرى – ايتىلادى دا ەستىلەدى،
ەكىنشىسى – جازىلادى ا كورىنەدى. (دىبىس، ءارىپ)
****
ءوز قۇرامىندا ءۇش بۋىن، جەتى ءارىپ بار،
جالپى قاراۋىنداعى ارىپتەرى
قۇرامىنداعىدان التى ەسە كوپ. (الفاۆيت)
****
ءبىر اعاشتا وتىز جەتى الما،
ونى الىپ جەمەك بولساڭ،
ون شاقتىسى تاماعىڭنان ەركىن ءوتىپ كەتەدى
قالعاندارى قاقتىعىپ بارىپ وتەدى. (داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستار)
2. اداسقان ارىپتەردى ورنىنا قوي. كىم جىلدام؟
ءى، م، ب، ل، ءى ش، و، ب، ا، ل، ق، ا
ك، ر، ە، م، ت، ە، ە س، ۇ، ز، ا، ت
ك، ت، ە، م، ە، ت، ە ا، ل، ا، د
ءىۇ.بەكىتۋ. (شوبەرە اۋىلى)
مەتاگراممانى مانەرلەپ وقىپ، كوشىرىپ جاز.
وڭعا قاراي وقىساڭ دا- ءبىر حالىق.
سولعا قاراي وقىساڭ دا –ءبىر حالىق.
ءبىر بۋىنىم-قۇس،
ءبىر ءبۋىنىم-تۇس (قازاق،قاز،اق)
ءۇ. قورىتىندىلاۋ: (شوپشەك اۋىلى)
فونەتيكا نەنى زەرتەيدى؟
ءارىپ پەن دىبىستىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
سويلەۋ مۇشەلەرىنە نە جاتادى؟
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: (نەمەنە اۋىلى)
235-جاتتىعۋ: مەتاگراممالاردى شەشىڭدەر. بالالاردىڭ وزدەرىنە دە وسىلاي ەتىپ مەتاگراممالار جازىپ كەلۋ.
ءۇىى. باعالاۋ:
قازاق ءتىلى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءتىل دىبىستارى ( فونەتيكا )
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) ءتىل دىبىستارى تۋرالى باستاۋىشتا العان بىلىمدەرىن ەسكە تۇسىرە وتىرىپ، ءتىل دىبىستارى تۋرالى، دىبىستاۋ مۇشەلەرى تۋرالى جالپى تۇسىنىك بەرۋ.
ءا) الىنعان ءبىلىمدى ەستە ساقتاۋعا داعدىلاندىرۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىن، ناقتى، دالەلدى سويلەۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
ب) ورىندالاتىن تاپسىرمالار ارقىلى ءبىر-بىرىن تىڭداۋعا، سىيلاۋعا داعدىلاندىرۋ. شاپشاڭدىققا، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: «جەتى اتا» اۋىلىنا ساياحات
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىم بەرۋ
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، تالداۋ، جاتتىعۋ ورىنداۋ، ويلاۋ، دالەلدەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەربەلسەندى تاقتا، سلايدتتار، بۋكلەت
ءپانارالىق بايلانىس:ءتانتانۋ، ادەبيەت، ادەپ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ.
وقۋ - قۇرالدارىن تەكسەرۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ:
كىرىسپە:
جەتى اتا
جەتى اتاسىن بىلمەگەن – جەتەسىز (ماتەل). ءومىر تاجىريبەسى مول حالقىمىز كەيىنگى ۇرپاققا جەتى اتاسىن ءبىلۋدى مىندەتتەگەن جانە ونى ۇيرەتكەن، جاتتاتقان. مۇنىڭ الەۋمەتتىك زور ءمانى بولعان.قازاق حالقى جەتى اتاعا دەيىن قىز الىسپاعان. بۇرىنعى ادامدار ءبىر – بىرىمەن تانىسقاندا، جۇزدەسكەندە رۋىن، تەگىن سۇراۋى وسىدان شىققان. سوندىقتان ءار قازاق بالاسى ءوز اتا-تەگىن ءبىلۋ تەكتىلىك ءارى ۇلتتىق ءتارتىپ پەن ءجون ءبىلۋدىڭ ءبىر سالاسى بولىپ سانالعان.
«جەتى اتاسىن بىلگەن ۇل، جەتى جۇرتتىڭ قامىن جەر» دەگەن قازاق اتالى ءسوزدى ارقاۋ ەتىپ، بالاسىنا اتا تاريحىن جاستايىنان جاتتاتقان. ەل-جۇرت تاريحىن ءبىلۋ ەر-ازاماتتى ەرلىككە، ەلدىككە، وتانسۇيگىشتىككە باۋليتىنىن بىلگەن.
ولاي بولسا جەتى اتا: 1.اتا. 2.اكە. 3.بالا. 4.نەمەرە. 5.شوبەرە. 6.شوپشەك. 7.نەمەنە.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ: (اتا اۋىلى)
«لەكسيكا» تاراۋىن قورىتىندىلاۋ ماقساتىندا «قىزىقتى گرامماتيكا» بويىنشا «وينايىق تا، ويلايىق» تاپسىرمالارىن ورىنداتامىن:
1.مىنا سويلەمدەردەگى تۋرا جانە اۋىسپالى ماعىنادا تۇرعان سوزدەردى تابىڭدار:
ىستىق كۇن توبەمنەن ءوتىپ بارادى. ىستىق سەزىم بويىن بيلەدى. تەرەڭ كولدى مۇز باسىپتى. وقۋشىلار تەرەڭ ءبىلىم الدى.
2.وزدەرىڭ وقىعان ءبىر جۇمباق ءتورت سوزدەن قۇرالعان. ونىڭ ءبىرىنشىسى – ساراي ءسوزىنىڭ ءسينونيمى، ەكىنشىسى – استىندا ءسوزىنىڭ ءانتونيمى، ءۇشىنشىسى – ءىرى ءسوزىنىڭ ءانتونيمى، ءتورتىنشى ءسوزى –تاۋ جىنىستى قاتتى زات. ول نە دەگەن جۇمباق؟ (ءۇي ۇستىندە ۇساق تاس)
3.سينونيمدىك قاتارعا كىرمەيتىن ءسوزدى الىپ تاستا: الاسا، پاكەنە، كىشى، باعالى، قىمبات، قۇندى، دۇشپان، مارجان، كوپ، ۇلكەن، مول، قىرۋار، قاتىگەز، قاس، ءپاس، جاۋ.
4. بەرىلگەن سۋرەتتەرگە قاراي وتىرىپ تۇراقتى تىركەستەرگە مىسالدار كەلتىر:
5. ءاداسسوز
اعاشتاردى جارامىن،
گۇلگە كەلىپ قونامىن. (ارا-ارا)
ۇيىقتاپ جاتىپ كورەمىن،
مەزگىلدى دە بىلەمىن. (ءتۇس-تۇس)
ءىىى.جاڭا ساباق: ( اكە اۋىلى)
1. ءتىل دىبىستارى دەگەندە قانداي تۇسىنىكتەر ويلارىڭا كەلەدى؟ باستاۋىش سىنىپتا وتكەندەرىڭدى ەستەرىڭە تۇسىرىڭدەرشى.
وقۋشىلاردان كۇتىلەتىن جاۋاپ: داۋىستى دىبىستار، داۋىسسىز دىبىستار ت.ب.
2. سوزدىك جۇمىس (داپتەرگە جازعىزۋ)
فونەتيكا-(گرەكتىڭ «فونە» دەگەن ءسوزى نەگىزىندە قولدانىسقا ەنگەن) فونەنىڭ ماعىناسى-دىبىس،ءۇن، داۋىس.فونەتيكا-تىل دىبىستارىنىڭ جۇيەسىن، جاسالۋى مەن ەرەكشەلىكتەرىن،ءار ءتۇرلى سيپاتى مەن بىر-بىرىمەن تىركەسۋ زاڭدىلىقتارىن زەرتتەيتىن ءتىل ءبىلىمىنىڭ سالاسى
ءتىل دىبىستارى، بىرىنشىدەن، ادامنىڭ دىبىستاۋ مۇشەلەرى ارقىلى پايدا بولىپ شىعاتىن دىبىستار، ەكىنشىدەن، بەلگىلى جۇيەلىك سيپاتى بار ، سانى شەكتەۋلى عانا دىبىستار، ۇشىنشىدەن، بەلگىلى ۇعىمدى بىلدىرەتىن ءسوز قۇرايتىن ەڭ كىشى تىلدىك بولشەك بولىپ تابىلادى. ءسويتىپ، ءتىل دىبىستارى جەكە تۇرعاندا ەشبىر ماعىنا بىلدىرمەي، ءمانى بولماسا دا، بەلگىلى ءبىر جۇيەمەن، تارتىپپەن تىركەسۋى ارقىلى ءبىر ۇعىمنىڭ اتاۋى بولىپ تابىلاتىن، ماعىناسى بار ءسوزدى قۇرايدى.
3. پروبلەمالىق سۇراق قويۋ ارقىلى جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ
مىنا سوزدەرگە نازار اۋدارتىپ، سوزدەردىڭ قانداي وزگەرىسكە ۇشىراپ تۇرعانىن ايتقىزۋ:
باس، تاس، جاس، قاس، ناس
ەسكەك، كەك، ەك
قال- لاق، ءتۇس- ءسۇت، كەل- لەك
4. ءتىل دىبىستارى كەستەدەگى سويلەۋ مۇشەلەرى ارقىلى جاسالاتىنىنا نازار اۋدارتۋ.( سلايد ارقىلى ءتۇسىندىرۋ): تىنىس جولى مۇشەلەرى، اۋىز جانە مۇران قۋىسى مەن يەك، جاق جاتادى. تىنىس جولىنا وكپە مەن كومەي، جەلبەزەك (داۋىس شىمىلدىعى)، اۋىز قۋىسىنا ءتىل، ەرىن، ەزۋ، ءتىس، تاڭداي، كىشكەنە ءتىل جاتادى. ءتىل دىبىستارى وسى مۇشەلەردىڭ قاتىسۋى ارقىلى جاسالادى دا، سول مۇشەلەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە قاراي دىبىستاردىڭ سيپاتى انىقتالادى.
5. ءۇن- وكپەدەن شىققان اۋانىڭ كەدەرگىگە ۇشىراماي ەركىن شىعۋىنان پايدا بولادى.
سالدىر-وكپەدەن شىققان اۋانىڭ سويلەۋ مۇشەلەرىنىڭ بىرىنە سوقتىعىپ، كەدەرگىگە ۇشىراۋىنان پايدا بولادى.
وسى ءۇن مەن سالدىردىڭ دىبىسقا قاتىسۋىنا قاراي تىلدەگى دىبىستار داۋىستى جانە داۋىسسىز بولىپ كەلەدى.
6. “ءالىپبي” ءسوزى اراب ءالفاۆيتىنىڭ العاشقى ەكى ءارپى –اليۆ پەن بي اتاۋلارىنىڭ بىرىگۋىنەن جاسالعان. ءالىپبي جازۋدا قولدانىلاتىن ارىپتەردىڭ رەت ءتارتىبى دەگەندى بىلدىرەدى. الىپبيدەگى كورسەتىلگەن تاڭبالار - ارىپتەر. ءارىپ-دىبىستىڭ جازۋداعى تاڭباسى.
وقۋلىقپەن جۇمىس:(بالا اۋىلى)
233-جاتتىعۋ: تومەندەگى سوزدەردىڭ دىبىستارىن مۇمكىندىگىنشە وزگەرتە وتىرىپ، ولاردىڭ ءسوز ماعىناسىنا تيگىزەتىن اسەرىن باقىلاۋ.
سال، جات، تاس، تىق، قاش، جان.
234-جاتتىعۋ: تومەندەگى سوزدەردىڭ دىبىس سانىن كوبەيتۋ ارقىلى ماعىناسى باسقا-باسقا سوزدەر جاساۋ:
ال، ات، ۋ، ىس، اس.
236- جاتتىعۋ:ءماتىندى ءتۇسىنىپ وقىڭدار.
ءتىل دەگەن سوزگە نازار اۋدارىڭدار جانە ونىڭ بىرنەشە ماعىنادا جۇمسالاتىندىعىنا مىسالدار تاۋىپ جازىڭدار.
ا.بايتۇرسىنوۆ تۋرالى بىلەتىندەرىڭدى ايتىڭدار.
7. وسى جاتتىعۋ بارىسىندا ادامنىڭ سويلەۋ مۇشەلەرىن سحەما ارقىلى ءتۇسىندىرىپ وتەمىن.
1 – سۋرەت. ادامنىڭ سويلەۋ اپپاراتى
I – مۇرىن قۋىسى؛ II – اۋىز قۋىسى؛ III – داۋىس تۇتىگى؛ IV – تاماق (كەڭىردەكتىڭ كەڭەيگەن جوعارعى تۇسى)؛ V - وڭەش (تاماق جۇرەتىن جول).
1 – تىستەر؛ 2 – ەرىندەر؛ 3 – قاتتى تاڭداي؛ 4 – جۇمساق تاڭداي؛ 5 – تىلشىك (ۋۆۋلا)؛
6 – جۇتقىنشاق؛ 7 – ءتىل (a – ءتىل الدى، ب– ءتىل ورتاسى، ۆ – ءتىل ارتى، گ– ءتىل ءتۇبى).
2 – سۋرەت. تاماق
a – بويلىق قيىق: 1 – جۇتقىنشاق؛ 2 – جالعان داۋىس شىمىلدىعى؛ 3 – قالقان شەمىرشەك؛ 4 – ناعىز داۋىس شىمىلدىعى؛ 5 – داۋىس ساڭلاۋى؛ 6 – كەڭىردەك شەمىرشەگى.
ب – كولدەنەڭ كەسىك: 7 – جەلبەزەك شەمىرشەك.، 8 - ساقينا شەمىرشەك.
(نەمەرە اۋىلى)
سەرگىتۋ ءساتى:
1. ءازىل جۇمباق
فونەتيكالىق ەكى ۇعىم
ءبىرى مەن ءبىرى سىبايلاس،
ءبىرى – ايتىلادى دا ەستىلەدى،
ەكىنشىسى – جازىلادى ا كورىنەدى. (دىبىس، ءارىپ)
****
ءوز قۇرامىندا ءۇش بۋىن، جەتى ءارىپ بار،
جالپى قاراۋىنداعى ارىپتەرى
قۇرامىنداعىدان التى ەسە كوپ. (الفاۆيت)
****
ءبىر اعاشتا وتىز جەتى الما،
ونى الىپ جەمەك بولساڭ،
ون شاقتىسى تاماعىڭنان ەركىن ءوتىپ كەتەدى
قالعاندارى قاقتىعىپ بارىپ وتەدى. (داۋىستى، داۋىسسىز دىبىستار)
2. اداسقان ارىپتەردى ورنىنا قوي. كىم جىلدام؟
ءى، م، ب، ل، ءى ش، و، ب، ا، ل، ق، ا
ك، ر، ە، م، ت، ە، ە س، ۇ، ز، ا، ت
ك، ت، ە، م، ە، ت، ە ا، ل، ا، د
ءىۇ.بەكىتۋ. (شوبەرە اۋىلى)
مەتاگراممانى مانەرلەپ وقىپ، كوشىرىپ جاز.
وڭعا قاراي وقىساڭ دا- ءبىر حالىق.
سولعا قاراي وقىساڭ دا –ءبىر حالىق.
ءبىر بۋىنىم-قۇس،
ءبىر ءبۋىنىم-تۇس (قازاق،قاز،اق)
ءۇ. قورىتىندىلاۋ: (شوپشەك اۋىلى)
فونەتيكا نەنى زەرتەيدى؟
ءارىپ پەن دىبىستىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟
سويلەۋ مۇشەلەرىنە نە جاتادى؟
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ: (نەمەنە اۋىلى)
235-جاتتىعۋ: مەتاگراممالاردى شەشىڭدەر. بالالاردىڭ وزدەرىنە دە وسىلاي ەتىپ مەتاگراممالار جازىپ كەلۋ.
ءۇىى. باعالاۋ:
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شارتتى وپەراتور تاقىرىبىنا جاتتىعۋ جۇمىستارى.
