ترانسفورماتور قۇرىلىسى جانە جۇمىس ءپرينسيپى
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: كومپيۋتەرلىك ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، ەسەپ شىعارۋ
ساباقتىڭ كورنەكتىلىگى:
« ترانسفورماتور» تاقىرىبىنداعى پرەزەنتاسيا، پلاكاتتار، دومينو، سۋرەتتەر، ترانسفورماتور، كاتۋشكا
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، توپتى تۇگەلدەۋ. وقۋشىلاردى ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
II. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋگە دايىندىق.
- وقۋشىلار، ءبىز قانداي تاراۋدى قاراستىردىق؟ (اينىمالى توك. ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ، تۇتىنۋ. ءۇش فازالىق جۇيە.)
- ولاي بولسا، الدىڭعى وتكەن ماتەريالدى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن «دومينو» ويىنىن وينايىق.
III. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋ
كوپتەگەن جاعدايدا ءبىر توك كوزىنەن ءارتۇرلى كەرنەۋگە ارنالعان قۇرالداردى قورەكتەندىرۋ قاجەت بولادى. مىسالى، تەلەديداردى 220 ۆ - تىق توك كوزىنە قوسقان كەزدە ونىڭ iشiندەگi قىزدىرۋ شامدارىنا 6، 3 ۆ، ترانزيستورلارعا 1 - 2 ۆ، ال ەلەكتروندى - ساۋلەلەندىرۋ ءتۇتiكشەسiنە 15000 ۆ كەرنەۋ بەرۋ قاجەت. كەرنەۋدى وسىلاي قاجەتiمiزشە كوتەرىپ، نەمەسە تومەندەتۋ ءۇشىن ترانسفورماتورلار دەپ اتالاتىن قۇرالدار پايدالانىلادى. قۋاتتىڭ تۇراقتى دەرلىك مانىندە اينىمالى توك كەرنەۋىنىڭ توك كۇشىمەن قاتار وزگەرۋىن اينىمالى توكتىڭ ترانسفورماسياسى دەيدى. اينىمالى توكتىڭ ترانسفورماسياسىن جۇزەگە اسىراتىن قۇرال ترانسفورماتور دەپ اتالادى. ول ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا قۇبىلىسىنا نەگىزدەلگەن. ترانسفورماتوردى العاش رەت 1878 جىلى ورىس عالىمى پ. ن. يابلوچكوۆ ويلاپ تاپقان، كەيىن ونى 1882 جىلى ي. ف. ۋساگين جەتىلدىردى.
قاراپايىم ترانسفورماتور فەرروماگنيتتi وزەكشەگە كيگiزiلگەن وتكiزگiشتەردiڭ ەكى جاقتى ورامدارىنان تۇرادى. بiرiنشi رەتتi ورام قورەكتەندiرۋشi كەرنەۋ كوزىنە، ال ەكiنشi رەتتى ورام تۇتىنۋشىلارعا قوسىلعان. ولاردىڭ سايكەس ورامدارىنىڭ سانى n1 جانە n2 - گە تەڭ.
ترانسفورماتوردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا پرينسيپىنە نەگىزدەلگەن. ءبىرىنشى رەتتى ورامدار ارقىلى اينىمالى توك وتكەن كەزدە فەرروماگنيتتىك وزەكشەدە اينىمالى ماگنيت اعىنى پايدا بولادى. بۇل ماگنيت اعىنى ءوز كەزەگىندە ەكىنشى رەتتى ورامداردى تەسىپ وتەتىن بولعاندىقتان وسى ورامداردا يندۋكسيالىق ەكق - ءىن تۋعىزادى. ەگەر ەكىنشى رەتتى ورامدار تۇتىنۋشىلارعا قوسىلعان بولسا، وندا بۇل تىزبەكتەن دە اينىمالى توك وتەدى. ال بۇل اينىمالى توك وزەكشەدە قايتادان ءوزىنىڭ اينىمالى ماگنيت اعىنىن تۋعىزادى. ەكىنشى ورامداردىڭ تۋعىزعان ماگنيت اعىنى وزەكشەدەگى تولىق ماگنيت اعىنىن كەمىتەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىرىنشى رەتتى ورامدارداعى وزدىك يندۋكسيا ەكق - ءىنىڭ كەمۋىنە الىپ كەلەدى. وزدىك يندۋكسيا ەكق - ءىنىڭ كەمۋىنەن ءبىرىنشى رەتتى تىزبەكتە توك ارتا باستايدى. دا، قورەكتەندىرۋشى كەرنەۋدىڭ ءمانى وزدىك يندۋكسيا ەكق - ىنە تەڭەسكەندە جۇيەدە تەپە - تەڭدىك ورنايدى. ورامدار سانىنىڭ ءبىر - بىرىنە قاتىناسىن n1/n2 قاتىناسىن K ترانسفورماسيالاۋ كوەففيسيەنتى دەپ اتايدى. K>1 بولعاندا تومەندەتكىش ترانسفورماتور،
K<1 болса="" жоғарлатқыш="" трансформатор="" болып="" табылады.="" бірінші="" және="" екінші="" орамдардағы="" ток="" күші,="" кернеу="" мен="" орам="" сандарының="" арасында="" мынандай="" байланыс="">
U1/U2=I1/I2=n1/n2=K
ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭىنا سايكەس P2=P1 - Pور - Pءوز
ترانسفورماتوردىڭ پايدالى اسەر كوەففيسيەنتى (پاك)
η=P2/P1
بۇگىنگى كۇننىڭ تەحنولوگيالارى پاك - ءى 97 - 98% بولاتىن ترانسفورماتورلار جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ترانسفورماتوردىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىن تاسىمالداۋداعى ءرولى ەرەكشە. ەلەكتر ەنەرگياسىن قاشىق ارالىقتارعا تاسىمالداۋ كۇردەلى عىلىمي - تەحنيكالىق ماسەلە بولىپ تابىلادى. بۇل جەردەگى نەگىزگى ماسەلە ەنەرگيا شىعىنىمەن بايلانىستى. وتكىزگىشتەردىڭ قىزۋىنان بولاتىن ەنەرگيا شىعىنى دجوۋل - لەنس زاڭىنا سايكەس تىزبەكتەگى توك كۇشىنىڭ كۆادراتىنا پروپورسيونال، ياعني Q=I2 Rt. ولاي بولسا، تاسىمالداۋ كەزىندەگى بوس شىعىندى ازايتۋ ءۇشىن تاسىمالداناتىن قۋاتتى كەمىتپەستەن، توك كۇشىن مۇمكىندىگىنشە ازايتۋ قاجەت. ونىڭ بىردەن - ءبىر جولى كەرنەۋدىڭ شاماسىن اسا جوعارى جۇزدەگەن مىڭ ۆولتقا كوتەرۋ. جوعارعى ۆولتتى ەلەكتر تاسىمالداۋ جۇيەلەرىنىڭ بولۋى وسىمەن بايلانىستى. ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن جەردە كەرنەۋدى ترانسفورماتورلاردىڭ كومەگىمەن 400 - 500 مىڭ ۆولتقا دەيىن جوعارىلاتادى دا، تاسىمالداپ جەتكىزگەن سوڭ ەنەرگيانى تۇتىناتىن جەردە كەرىسىنشە وندىرىستىك 220 ۆولتقا دەيىن كەمىتەدى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. ترانسفورماتور نە ءۇشىن قاجەت؟
2. ترانسفورماتور قۇرىلىسى تۋرالى نە بىلەمىز؟
3. ترانسفورماسيا كوەففيسيەنتىنىڭ فورمۋلاسى؟
4. تومەندەتكىش جانە جوعارىلاتقىش ترانسفورماتور دەگەنىمىز نە؟
№976
ترانسفورماتور كەرنەۋدى 220 - دان 660 ۆ - قا دەيىن ارتتىرادى، ونىڭ ءبىرىنشى رەتتىك وراماسىندا 840 ورامنان تۇرادى. ترانسفورماسيا كوەففيسيەنتى قانداي؟ ەكىنشى رەتتىك ورامدا قانشا ورام بار. قاي ورامداعى وتكىزگىشتىڭ قيماسى ارتىق؟
№979
ترانسفورماتور تومەندەۋى 120 ۆ بولعاندا 20ا توك بەرەدى. العاشقى كەرنەۋى 22000 ۆ - قا تەڭ. وندا ءبىرىنشى جۇكتەمەنىڭ پاك - ءى 90% بولسا، ترانسفورماتوردىڭ باستاپقى توك كۇشى مەن كىرىس - شىعىس قۋاتى نەگە تەڭ؟
V. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
"ترانسفورماتور" ءسوزجۇمباعىن قۇراستىرۋ.
VI. باعالاۋ
YII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
1. ترانسفورماتور قۇرىلىسى جانە جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
2. وقۋلىقتان №982، 984 ەسەپتەردى شىعارۋ
3. پ. ن. يابلوچكوۆ پەن ي. ف. ۋساگين تۋرالى رەفەرات جازۋ
4. تاقىرىپتىڭ باقىلاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: كومپيۋتەرلىك ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: اۋىزشا ءتۇسىندىرۋ، سۇراق – جاۋاپ، ەسەپ شىعارۋ
ساباقتىڭ كورنەكتىلىگى:
« ترانسفورماتور» تاقىرىبىنداعى پرەزەنتاسيا، پلاكاتتار، دومينو، سۋرەتتەر، ترانسفورماتور، كاتۋشكا
ساباق بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
وقۋشىلارمەن سالەمدەسىپ، توپتى تۇگەلدەۋ. وقۋشىلاردى ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرۋ.
II. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋگە دايىندىق.
- وقۋشىلار، ءبىز قانداي تاراۋدى قاراستىردىق؟ (اينىمالى توك. ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ، تۇتىنۋ. ءۇش فازالىق جۇيە.)
- ولاي بولسا، الدىڭعى وتكەن ماتەريالدى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن «دومينو» ويىنىن وينايىق.
III. جاڭا ماتەريالدى مەڭگەرۋ
كوپتەگەن جاعدايدا ءبىر توك كوزىنەن ءارتۇرلى كەرنەۋگە ارنالعان قۇرالداردى قورەكتەندىرۋ قاجەت بولادى. مىسالى، تەلەديداردى 220 ۆ - تىق توك كوزىنە قوسقان كەزدە ونىڭ iشiندەگi قىزدىرۋ شامدارىنا 6، 3 ۆ، ترانزيستورلارعا 1 - 2 ۆ، ال ەلەكتروندى - ساۋلەلەندىرۋ ءتۇتiكشەسiنە 15000 ۆ كەرنەۋ بەرۋ قاجەت. كەرنەۋدى وسىلاي قاجەتiمiزشە كوتەرىپ، نەمەسە تومەندەتۋ ءۇشىن ترانسفورماتورلار دەپ اتالاتىن قۇرالدار پايدالانىلادى. قۋاتتىڭ تۇراقتى دەرلىك مانىندە اينىمالى توك كەرنەۋىنىڭ توك كۇشىمەن قاتار وزگەرۋىن اينىمالى توكتىڭ ترانسفورماسياسى دەيدى. اينىمالى توكتىڭ ترانسفورماسياسىن جۇزەگە اسىراتىن قۇرال ترانسفورماتور دەپ اتالادى. ول ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا قۇبىلىسىنا نەگىزدەلگەن. ترانسفورماتوردى العاش رەت 1878 جىلى ورىس عالىمى پ. ن. يابلوچكوۆ ويلاپ تاپقان، كەيىن ونى 1882 جىلى ي. ف. ۋساگين جەتىلدىردى.
قاراپايىم ترانسفورماتور فەرروماگنيتتi وزەكشەگە كيگiزiلگەن وتكiزگiشتەردiڭ ەكى جاقتى ورامدارىنان تۇرادى. بiرiنشi رەتتi ورام قورەكتەندiرۋشi كەرنەۋ كوزىنە، ال ەكiنشi رەتتى ورام تۇتىنۋشىلارعا قوسىلعان. ولاردىڭ سايكەس ورامدارىنىڭ سانى n1 جانە n2 - گە تەڭ.
ترانسفورماتوردىڭ جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى ەلەكتروماگنيتتىك يندۋكسيا پرينسيپىنە نەگىزدەلگەن. ءبىرىنشى رەتتى ورامدار ارقىلى اينىمالى توك وتكەن كەزدە فەرروماگنيتتىك وزەكشەدە اينىمالى ماگنيت اعىنى پايدا بولادى. بۇل ماگنيت اعىنى ءوز كەزەگىندە ەكىنشى رەتتى ورامداردى تەسىپ وتەتىن بولعاندىقتان وسى ورامداردا يندۋكسيالىق ەكق - ءىن تۋعىزادى. ەگەر ەكىنشى رەتتى ورامدار تۇتىنۋشىلارعا قوسىلعان بولسا، وندا بۇل تىزبەكتەن دە اينىمالى توك وتەدى. ال بۇل اينىمالى توك وزەكشەدە قايتادان ءوزىنىڭ اينىمالى ماگنيت اعىنىن تۋعىزادى. ەكىنشى ورامداردىڭ تۋعىزعان ماگنيت اعىنى وزەكشەدەگى تولىق ماگنيت اعىنىن كەمىتەدى، بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىرىنشى رەتتى ورامدارداعى وزدىك يندۋكسيا ەكق - ءىنىڭ كەمۋىنە الىپ كەلەدى. وزدىك يندۋكسيا ەكق - ءىنىڭ كەمۋىنەن ءبىرىنشى رەتتى تىزبەكتە توك ارتا باستايدى. دا، قورەكتەندىرۋشى كەرنەۋدىڭ ءمانى وزدىك يندۋكسيا ەكق - ىنە تەڭەسكەندە جۇيەدە تەپە - تەڭدىك ورنايدى. ورامدار سانىنىڭ ءبىر - بىرىنە قاتىناسىن n1/n2 قاتىناسىن K ترانسفورماسيالاۋ كوەففيسيەنتى دەپ اتايدى. K>1 بولعاندا تومەندەتكىش ترانسفورماتور،
K<1 болса="" жоғарлатқыш="" трансформатор="" болып="" табылады.="" бірінші="" және="" екінші="" орамдардағы="" ток="" күші,="" кернеу="" мен="" орам="" сандарының="" арасында="" мынандай="" байланыс="">
U1/U2=I1/I2=n1/n2=K
ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭىنا سايكەس P2=P1 - Pور - Pءوز
ترانسفورماتوردىڭ پايدالى اسەر كوەففيسيەنتى (پاك)
η=P2/P1
بۇگىنگى كۇننىڭ تەحنولوگيالارى پاك - ءى 97 - 98% بولاتىن ترانسفورماتورلار جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ترانسفورماتوردىڭ ەلەكتر ەنەرگياسىن تاسىمالداۋداعى ءرولى ەرەكشە. ەلەكتر ەنەرگياسىن قاشىق ارالىقتارعا تاسىمالداۋ كۇردەلى عىلىمي - تەحنيكالىق ماسەلە بولىپ تابىلادى. بۇل جەردەگى نەگىزگى ماسەلە ەنەرگيا شىعىنىمەن بايلانىستى. وتكىزگىشتەردىڭ قىزۋىنان بولاتىن ەنەرگيا شىعىنى دجوۋل - لەنس زاڭىنا سايكەس تىزبەكتەگى توك كۇشىنىڭ كۆادراتىنا پروپورسيونال، ياعني Q=I2 Rt. ولاي بولسا، تاسىمالداۋ كەزىندەگى بوس شىعىندى ازايتۋ ءۇشىن تاسىمالداناتىن قۋاتتى كەمىتپەستەن، توك كۇشىن مۇمكىندىگىنشە ازايتۋ قاجەت. ونىڭ بىردەن - ءبىر جولى كەرنەۋدىڭ شاماسىن اسا جوعارى جۇزدەگەن مىڭ ۆولتقا كوتەرۋ. جوعارعى ۆولتتى ەلەكتر تاسىمالداۋ جۇيەلەرىنىڭ بولۋى وسىمەن بايلانىستى. ەلەكتر ەنەرگياسىن وندىرەتىن جەردە كەرنەۋدى ترانسفورماتورلاردىڭ كومەگىمەن 400 - 500 مىڭ ۆولتقا دەيىن جوعارىلاتادى دا، تاسىمالداپ جەتكىزگەن سوڭ ەنەرگيانى تۇتىناتىن جەردە كەرىسىنشە وندىرىستىك 220 ۆولتقا دەيىن كەمىتەدى.
IV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. ترانسفورماتور نە ءۇشىن قاجەت؟
2. ترانسفورماتور قۇرىلىسى تۋرالى نە بىلەمىز؟
3. ترانسفورماسيا كوەففيسيەنتىنىڭ فورمۋلاسى؟
4. تومەندەتكىش جانە جوعارىلاتقىش ترانسفورماتور دەگەنىمىز نە؟
№976
ترانسفورماتور كەرنەۋدى 220 - دان 660 ۆ - قا دەيىن ارتتىرادى، ونىڭ ءبىرىنشى رەتتىك وراماسىندا 840 ورامنان تۇرادى. ترانسفورماسيا كوەففيسيەنتى قانداي؟ ەكىنشى رەتتىك ورامدا قانشا ورام بار. قاي ورامداعى وتكىزگىشتىڭ قيماسى ارتىق؟
№979
ترانسفورماتور تومەندەۋى 120 ۆ بولعاندا 20ا توك بەرەدى. العاشقى كەرنەۋى 22000 ۆ - قا تەڭ. وندا ءبىرىنشى جۇكتەمەنىڭ پاك - ءى 90% بولسا، ترانسفورماتوردىڭ باستاپقى توك كۇشى مەن كىرىس - شىعىس قۋاتى نەگە تەڭ؟
V. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
"ترانسفورماتور" ءسوزجۇمباعىن قۇراستىرۋ.
VI. باعالاۋ
YII. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
1. ترانسفورماتور قۇرىلىسى جانە جۇمىس ىستەۋ ءپرينسيپى تاقىرىبىن وقىپ كەلۋ.
2. وقۋلىقتان №982، 984 ەسەپتەردى شىعارۋ
3. پ. ن. يابلوچكوۆ پەن ي. ف. ۋساگين تۋرالى رەفەرات جازۋ
4. تاقىرىپتىڭ باقىلاۋ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
عارىش الەمى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن جەتىلدىرۋ. عارىش الەمى جانە ونىڭ قۇپيا سىرلارىنا دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ. عارىشكەرلەرگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن قالىپتاستىرۋ؛
