تۇرىك قاعاناتى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تۇرىك قاعاناتى
قازاقستان تاريحى 10 سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى:
• بىلىمدىلىك: «تۇرىك»، «قاعانات» اتاۋلارىنا تۇسىنىك بەرۋ، تۇرىك قاعاندىعىنىڭ كوعامدىق قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىگىن اشىپ كورسەتۋ جانە ساياسي تاريحى مەن شارۋاشىلىق جاعدايى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
• دامىتۋشىلىق: تۇركى ءداۋىرىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن قازىرگى قازاقستان تاريحى مەن مادەنيەتىمەن بايلانىستىرىپ، وقۋشىلاردىڭ تاريحي ويلاپ، قورىتىندى شىعارا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن، وي - ءورىسىن دامىتۋ.
• تاربيەلىك: قازاقتاردىڭ ارعى اتا - بابالارى تۇرىكتەردىڭ جان - جاقتى دامۋ تاريحىن وقىتا وتىرىپ، وقۋشىلاردى وتانشىلدىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە: وقۋشىلار تۇرىك قاعاناتى تۋرالى تولىق مالىمەت الادى. توپتىق جۇمىس ارقىلى وقۋشىلار ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس جاساۋدى ۇيرەنەدى. ءبىر - بىرىنە قۇرمەتپەن قارايدى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباق ءتيپى: توپتىق ىزدەنىس، ساباق، ويىن، قايتالاۋ
ءادىسى: سۇراقتى ۇستا ءادىسى، سىزبا - كەستەمەن جۇمىس، سۇراق - جاۋاپ،
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، عالامتوردان الىنعان مالىمەتتەر، اكت - نى قولدانۋ، كەستە.
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
شاتتىق شەڭبەرى./ وقۋشىلار ءوز ەسىمدەرىنىڭ 1 - ءشى ارپىنەن باستالاتىن ءوز بويىنداعى قاسيەتتەردى ايتادى./
توپقا ءبولۋ. /جۇزدەرگە ءبولۋ ارقىلى/
II ميعا شابۋىل. وتكەن ساباقتى اشىق تەست ارقىلى قايتالاۋ
1. وڭتۇستىك قازاقستان مەن جەتىسۋعا بۋددان ءدىنىنىڭ تارالۋى كىمدەردىڭ كەلۋىمەن بايلانىستى بولدى؟
ا) سوعدىلار ۆ) پارسىلار س) قىتايلار د) تاڭعۇتتار
2. شىڭعىسحان اۋلەتىنەن تارالعان ەتنيكالىق توپ كىمدەر؟
ا) تولەڭگىت ۆ) سۋلتاندار س) قوجالار د) تورە
3. ريم يمپەرياسى اسكەرلەرىمەن (250 مىڭ) اتتيلا اسكەرلەرى اراسىنداعى شايقاس ءوتتى
ا) كەرچ بۇعازى ۆ) بوسفور س) شالون قالاسى د) دون جەرى
4. جاۋىرىنشى...
ا) ەم - دوم جاساۋشى ۆ) ءانشى – كۇيشى س) شەشەن د) بالگەر
5. ارابتاردان شىققان، قازاق جەرىنە يسلام ءدىنىن تاراتۋشىلار ۇرپاعىن -
ا) سۋلتاندار ۆ) قۇلدار س) تورەلەر د) قوجالار
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى:
1. «تۇرىك» اتاۋى.
2. قاعاندىقتىڭ قۇرىلۋى.
3. قاعاناتتىڭ نىعايۋى.
4. مەملەكەتتىڭ ىدىراۋى.
5. اكىمشىلىك جانە الەۋمەتتىك قۇرىلىم.
ءمۇعالىم ءسوزى:
وزدەرىن تۇرىك دەپ اتاعان (قىتايشا «تۋجيۋە») حالىق XI عاسىردىڭ باسىندا مونعولدىق التايدا قالىپتاستى.
تۇرىكتەرگە قاتىستى ولاردىڭ اتا - تەگىنىڭ انالىق قاسقىردان باستاۋ الاتىندىعى تۋرالى جۇڭگو دەرەگى «جوۋنامادا» بەرىلگەن ەكى تاريحي اڭىز بار.
تۇرىك تايپالارى ءوز يەلىكتەرىن التايدان حۋانحەگە دەيىن جەتكىزىپ، 542 جىلى جۇڭگو دەرەكتەرىندە العاش رەت كەزدەستى. بۇل وقيعالار وسى «جوۋنامادا» كورىنىس تاپقان: «... كەيىنگىنىڭ اتى تامىن. ونىڭ زامانىندا ۇلىسى ءبىراز كۇشەيىپ، شەكارا ايماقتارىمىزعا كەلىپ ءار ءتۇرلى جىبەك ماتالار ساتىپ الىپ، كىندىك قاعاناتپەن قارىم - قاتىناس جاساۋ نيەتتەرىن بايقاتتى». وسى كەزدە جۇڭگو پاتشالىعى - باتىس ۆەي وزىنە جۋجاندارعا قارسى اسكەري وداقتاس ىزدەدى. وسى ماقساتپەن باتىس ۆەي بيلەۋشىسى تايسزۋ تۇرىكتەرگە ەلشىلىك اتتاندىردى. 545 جىلى سوعدىلىق النوپانتو ەلشىلىگى بۋمىن ورداسىنا كەلدى. بۇل كەزدەگى تۇرىكتەر كوسەمى بۋمىن ەدى. ەلشىلىكتى «وردادا ءبارى ءبىر - ءبىرىن قۇتتىقتاپ، بۇگىن بىزگە ۇلى دەرجاۆانىڭ وكىلى كەلىپ وتىر، كوپ ۇزاماي ءبىز دە سونداي دارەجەگە جەتەمىز» دەپ جورىدى. بۋمىن تۇرىكتەردىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، جاڭا مەملەكەت – تۇرىك قاعاناتىن قۇردى. بۋمىن ۇزاق ءومىر سۇرگەن جوق. كەيبىر دەرەكتەردىڭ ايتۋىنشا، سول 552 جىلى، ال «بيلىك عيبراتناماسىنىڭ» (165 بۋماسى) مالىمدەۋىنشە، 553 جىلدىڭ باسىندا قايتىس بولعان. بيلىك ءىنىسى قارا ەسكەگە وتەدى، ءبىراق، ول دا كوپ وتىرماعان. 553 جىلدىڭ سوڭىندا ونىڭ ورنىنا ءىنىسى مۇقان قاعان كەلدى.
كارتانىڭ كومەگىمەن تۇركىلەردىڭ ءارتۇرلى باعىتتاعىك ورشىلەرىن جانە ولارمە نقارىم - قاتىناسىنا توقتالۋ. وقۋشىلارعا ەسكە ساقتاۋعا ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن تومەندەگى سىزبانى پايدالانامىز.
ماڭىزدى داتالار بولعان وقيعالار
ب. ز - دىڭ I مىڭجىلدىعىنىن ورتاسى قازاقستان دالاسىنداعى ءىرى ەتنيكالىكق وزگەرىستەر.
542 جىل جۇڭگو دەرەكتەرىندەگى العاش «تۇرىك» اتاۋىنىڭ كەزدەسۋى.
تۇرىك قاعاناتى. جۇكتەۋ
قازاقستان تاريحى 10 سىنىپ
ساباقتىڭ ماقساتى:
• بىلىمدىلىك: «تۇرىك»، «قاعانات» اتاۋلارىنا تۇسىنىك بەرۋ، تۇرىك قاعاندىعىنىڭ كوعامدىق قۇرىلىسىنىڭ ەرەكشەلىگىن اشىپ كورسەتۋ جانە ساياسي تاريحى مەن شارۋاشىلىق جاعدايى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ.
• دامىتۋشىلىق: تۇركى ءداۋىرىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن قازىرگى قازاقستان تاريحى مەن مادەنيەتىمەن بايلانىستىرىپ، وقۋشىلاردىڭ تاريحي ويلاپ، قورىتىندى شىعارا ءبىلۋ قابىلەتتەرىن، وي - ءورىسىن دامىتۋ.
• تاربيەلىك: قازاقتاردىڭ ارعى اتا - بابالارى تۇرىكتەردىڭ جان - جاقتى دامۋ تاريحىن وقىتا وتىرىپ، وقۋشىلاردى وتانشىلدىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ
كۇتىلەتىن ناتيجە: وقۋشىلار تۇرىك قاعاناتى تۋرالى تولىق مالىمەت الادى. توپتىق جۇمىس ارقىلى وقۋشىلار ىنتىماقتاستىقتا جۇمىس جاساۋدى ۇيرەنەدى. ءبىر - بىرىنە قۇرمەتپەن قارايدى.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباق ءتيپى: توپتىق ىزدەنىس، ساباق، ويىن، قايتالاۋ
ءادىسى: سۇراقتى ۇستا ءادىسى، سىزبا - كەستەمەن جۇمىس، سۇراق - جاۋاپ،
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، قازاق ادەبيەتى
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، عالامتوردان الىنعان مالىمەتتەر، اكت - نى قولدانۋ، كەستە.
ساباقتىڭ بارىسى: I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
شاتتىق شەڭبەرى./ وقۋشىلار ءوز ەسىمدەرىنىڭ 1 - ءشى ارپىنەن باستالاتىن ءوز بويىنداعى قاسيەتتەردى ايتادى./
توپقا ءبولۋ. /جۇزدەرگە ءبولۋ ارقىلى/
II ميعا شابۋىل. وتكەن ساباقتى اشىق تەست ارقىلى قايتالاۋ
1. وڭتۇستىك قازاقستان مەن جەتىسۋعا بۋددان ءدىنىنىڭ تارالۋى كىمدەردىڭ كەلۋىمەن بايلانىستى بولدى؟
ا) سوعدىلار ۆ) پارسىلار س) قىتايلار د) تاڭعۇتتار
2. شىڭعىسحان اۋلەتىنەن تارالعان ەتنيكالىق توپ كىمدەر؟
ا) تولەڭگىت ۆ) سۋلتاندار س) قوجالار د) تورە
3. ريم يمپەرياسى اسكەرلەرىمەن (250 مىڭ) اتتيلا اسكەرلەرى اراسىنداعى شايقاس ءوتتى
ا) كەرچ بۇعازى ۆ) بوسفور س) شالون قالاسى د) دون جەرى
4. جاۋىرىنشى...
ا) ەم - دوم جاساۋشى ۆ) ءانشى – كۇيشى س) شەشەن د) بالگەر
5. ارابتاردان شىققان، قازاق جەرىنە يسلام ءدىنىن تاراتۋشىلار ۇرپاعىن -
ا) سۋلتاندار ۆ) قۇلدار س) تورەلەر د) قوجالار
ءىىى. جاڭا ساباقتىڭ جوسپارى:
1. «تۇرىك» اتاۋى.
2. قاعاندىقتىڭ قۇرىلۋى.
3. قاعاناتتىڭ نىعايۋى.
4. مەملەكەتتىڭ ىدىراۋى.
5. اكىمشىلىك جانە الەۋمەتتىك قۇرىلىم.
ءمۇعالىم ءسوزى:
وزدەرىن تۇرىك دەپ اتاعان (قىتايشا «تۋجيۋە») حالىق XI عاسىردىڭ باسىندا مونعولدىق التايدا قالىپتاستى.
تۇرىكتەرگە قاتىستى ولاردىڭ اتا - تەگىنىڭ انالىق قاسقىردان باستاۋ الاتىندىعى تۋرالى جۇڭگو دەرەگى «جوۋنامادا» بەرىلگەن ەكى تاريحي اڭىز بار.
تۇرىك تايپالارى ءوز يەلىكتەرىن التايدان حۋانحەگە دەيىن جەتكىزىپ، 542 جىلى جۇڭگو دەرەكتەرىندە العاش رەت كەزدەستى. بۇل وقيعالار وسى «جوۋنامادا» كورىنىس تاپقان: «... كەيىنگىنىڭ اتى تامىن. ونىڭ زامانىندا ۇلىسى ءبىراز كۇشەيىپ، شەكارا ايماقتارىمىزعا كەلىپ ءار ءتۇرلى جىبەك ماتالار ساتىپ الىپ، كىندىك قاعاناتپەن قارىم - قاتىناس جاساۋ نيەتتەرىن بايقاتتى». وسى كەزدە جۇڭگو پاتشالىعى - باتىس ۆەي وزىنە جۋجاندارعا قارسى اسكەري وداقتاس ىزدەدى. وسى ماقساتپەن باتىس ۆەي بيلەۋشىسى تايسزۋ تۇرىكتەرگە ەلشىلىك اتتاندىردى. 545 جىلى سوعدىلىق النوپانتو ەلشىلىگى بۋمىن ورداسىنا كەلدى. بۇل كەزدەگى تۇرىكتەر كوسەمى بۋمىن ەدى. ەلشىلىكتى «وردادا ءبارى ءبىر - ءبىرىن قۇتتىقتاپ، بۇگىن بىزگە ۇلى دەرجاۆانىڭ وكىلى كەلىپ وتىر، كوپ ۇزاماي ءبىز دە سونداي دارەجەگە جەتەمىز» دەپ جورىدى. بۋمىن تۇرىكتەردىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاپ، جاڭا مەملەكەت – تۇرىك قاعاناتىن قۇردى. بۋمىن ۇزاق ءومىر سۇرگەن جوق. كەيبىر دەرەكتەردىڭ ايتۋىنشا، سول 552 جىلى، ال «بيلىك عيبراتناماسىنىڭ» (165 بۋماسى) مالىمدەۋىنشە، 553 جىلدىڭ باسىندا قايتىس بولعان. بيلىك ءىنىسى قارا ەسكەگە وتەدى، ءبىراق، ول دا كوپ وتىرماعان. 553 جىلدىڭ سوڭىندا ونىڭ ورنىنا ءىنىسى مۇقان قاعان كەلدى.
كارتانىڭ كومەگىمەن تۇركىلەردىڭ ءارتۇرلى باعىتتاعىك ورشىلەرىن جانە ولارمە نقارىم - قاتىناسىنا توقتالۋ. وقۋشىلارعا ەسكە ساقتاۋعا ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن تومەندەگى سىزبانى پايدالانامىز.
ماڭىزدى داتالار بولعان وقيعالار
ب. ز - دىڭ I مىڭجىلدىعىنىن ورتاسى قازاقستان دالاسىنداعى ءىرى ەتنيكالىكق وزگەرىستەر.
542 جىل جۇڭگو دەرەكتەرىندەگى العاش «تۇرىك» اتاۋىنىڭ كەزدەسۋى.
تۇرىك قاعاناتى. جۇكتەۋ
You Might Also Like
