تۇتاس ەتتى بولشەكتەۋ. تاباق تارتۋ رەتى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تۇتاس ەتتى بولشەكتەۋ. تاباق تارتۋ رەتى. (9 - سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ۇشانى ءداستۇرلى جانە اسپازدىق مۇشەلەۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىق: تانىپ ءبىلۋ بىلىگىن دامىتۋ، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: ەڭبەك مادەنيەتى داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، بۋكلەت، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، ادەبيەت
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ساباققا قاجەتتى ماتەريالداردى تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. گاز پليتاسىن پايدالانۋ كەزىندەگى تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن اتا.
2. ەلەكتر پليتاسىن پايدالانۋ كەزىندەگى تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن اتا.
3. كەسكىش اسپاپتاردى پايدالانۋ كەزىندەگى تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن اتا.
4. داستارقان ءمازىرى دەگەنىمىز نە؟
5. داستارقان مازىرىنە تاعامداردى رەتىمەن قويعاندا نەنى نەگىزگە الۋ كەرەك؟
6. جىل مەزگىلدەرى داستارقان ءمازىرىن قۇرۋعا اسەر ەتە مە؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
ەت – سويىلعان مالدىڭ ۇشاسى جانە جەكە مۇشەلەرى، ەڭ نەگىزگى تاعامدىق ونىمدەردىڭ ءبىرى. ەتتىڭ ءدامى ءار الۋان تاعامدارمەن جاقسى ۇيلەسەدى، سوندىقتان ودان تولىپ جاتقان اس تۇرلەرىن ازىرلەۋگە بولادى.
ەت – بۇلشىق ەت، ماي، ءسىڭىر جانە سۇيەك تكاندەرىنەن تۇرادى. قورەكتىلىگى جاعىنان ەڭ قۇندى، ءارى جۇمساق بۇلشىق ەت تكاندەرى ومىرتقا، ارقا، بەلدەمە جامباس تۇستارىندا ورنالاسقان. بۇلشىق ەت تكانەرىندە ورتا ەسەپپەن 73 - 77 % سۋ، 18 - 21 % بەلوك، 1 - 3 % ماي، 1، 7 - 2 % ەكستراكتيۆتى ازوتتى زاتتار، 0، 9 - 1، 2 % ەكستراكتيۆتى ازوتسىز زاتتار، 0، 8 - 1، 0 % مينەرالدىق تۇزدار، سونىمەن بىرگە وندا ۆ1، ۆ 2، ۆ 6، رر ت. ب. ۆيتاميندەر بولادى. بۇلشىق ەت تكانىنىڭ بەلوگىندا ادام ورگانيزمىنە قاجەتتى امين قىشقىلدارىتۇگەلدەي كەزدەسەدى. ەكستراكتيۆتى زاتتار ەتكە حوش ءيىس بەرىپ، اس قورىتۋ بەزدەرىنىڭ قىزمەتىن جاقسارتادى. بۇلشىق ەت تكاندەرىنە قورەكتىك زاتتار شامالى، سوندىقتان دا ءسىڭىر تكاندەرى كوپ ۇشا بولىگىنىڭ (ماسەلەن: مويىن، قۇرساق، سيراق ەتتەرى) قورەكتىك زاتتارى از. قورەكتىلىگى جاعىنان ەڭ تومەنى سۇيەك تكاندەرى. ەتتىڭ كالوريالىعى ماي تكاندەرىنىڭ مولشەرىنە بايلانىستى.
جاس ەتتىڭ ءتۇسى اقشىل قىزعىلت نەمەسە كۇرەڭ قىزىل بولادى. ول حوش ءيىستى، تكاندەرى سەرىپپەلى سوزىلمادى بولادى. بۇلىنگەن ەتتىڭ ءتۇسى سۇرعىلت، جابىسقاق، جىلتىر، ءيىسى ۇنامسىز كەلەدى. ول سەرىپپەلى، سوزىلمالى قاسيەتىنەن دە ايىرىلادى.
ۇشالاردى بەلگىلى ءبىر اسپازدىققا ارنالعان شالاونىمدەر الۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر سىزبالار بويىنشا بولشەكتەيدى.
سىرتقى ءتۇرى، سەمىزدىگى، بۇلشىق ەت تىندەرىنىڭ دامۋ دارەجەسى، تەرى استىنا مايدىڭ جينالۋىنا بايلانىستى قوي ۇشالارى ەكى ساناتقا بولىنەدى.
ءى ساناتقا قاناعاتتانارلىق دەڭگەيدە دامىعان دەنە ءبىتىمدى، ارقاسى مەن جەلكە ايماعىندا شامالى العا شىعىپ تۇرعان ومىرتقا وسكىندەرى، ارقاسىندا جانە بەلىندە ازداعان جۇقا قابات تۇرىندە تەرىاستى مايى بار ۇشالار جاتادى.
ءىى ساناتتاعى بۇلشىق ەتتەر ناشار دامىعان، قاڭقاسىنىڭ سۇيەگى بايقالارلىقتاي شىعىپ تۇرادى، مايدىڭ ماردىمسىز جينالۋى ۇشا بەتتەرىندە عانا بولادى، كەيدە مۇلدەم بولمايدى.
قويدىڭ ۇشاسىن بىرنەشە بولىك ەتىپ شابادى، ولاردى ءۇش سۇرىپقا بولەدى. سوڭعى قابىرعانىڭ ارتىنان مىقىن سۇيەگىنىڭ كەرتپەگى ارقىلى وتەتىن سىزىق بويىنشا ۇشانى الدىڭعى جانە ارتقى جارتىعا بولەدى. الدىڭعى جارتىسىنا مويىندى، كارى جىلىكتى، ارقا جانە جاۋىرىن بولىگى مەن ارتقى سيراقتى ءبولىپ الادى. ءتوس سۇيەگىن تەڭدەي ەكى جارتىعا ءبولىپ شابادى.
قوي ەتىنەن مىناداي ءىرى كەسەكتى شالاونىمدەردى: مويىندى، سان ەتتى، ءتوستى، جاۋىرىندى، سۇبەنى ءبولىپ الادى (1 - سۋرەت).
قازاقتاردىڭ قوي ەتىن ءداستۇرلى بولشەكتەۋى وندىرىستىك بولشەكتەۋدەن ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەدى. ۇشانى وتكىر پىشاقپەن سۇيەكتەرگە زاقىم كەلتىرمەستەن، مۇشەلەر بويىنشا بولشەكتەيدى. ۇشانىڭ ءاربىر جەكە بولىگىنىڭ ءوز اتاۋى بولادى.
ءى ساناتقا ارقا مەن جاۋىرىندى جانە ارتقى بولىكتەردى جاتقىزادى. بۇل بولشەكتەردەن قازاقشا ەت، ءمانتى، كاۋاپ، پالاۋ، جانشىما كوتلەتتەر مەن راگۋ ازىرلەيدى.
ءىى ساناتقا مويىن بولىگىنە، ءتوستى، ءتوس ەتەگىن جاتقىزادى. ەكىنشى سۇرىپ ەتىن كوجەلەر، بۇقتىرۋ، دۇنعان كەسپەسىن دايىنداۋ ءۇشىن پايدالانادى.
ءىىى ساناتقا مويىن بولىگىن، كارى جىلىكتى، ارتقى سيراقتى جاتقىزادى. بۇل بولىكتەردى كوجەلەر مەن شابىلعان ونىمدەر ءۇشىن پايدالانادى.
سيىر ۇشاسىنىڭ جەكەلەنگەن بولىكتەردى قۇنارلىلىعى جانە دامدىلىك ساپالارى جاعىنان بىردەي ەمەس، سوندىقتان اسپازدىقتا ولاردى ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى ساناتتارعا بولەدى (2 - سۋرەت).
ءى ساناتقا كەسەك ەت، جۇقا جانە قالىڭ شەتتەر، ارتقى اياقتىڭ ىشكى جانە سىرتقى بولىگى جاتادى. ونى قۋىرىلعان كۇيىندە پورسيالىق تابيعي تاعامداردى ازىرلەۋ ءۇشىن پايدالانادى.
ءىى ساناتقا ارتىق اياق بولىگىن، جاۋىرىنداردى، جيەكتىكتەر مەن ءتوستى جاتقىزادى. بۇل ەتتى پىسىرىلگەن جانە بۇقتىرىلعان تۇرىندەگى تاعامداردى، تۋرامالاردى دايىنداۋ ءۇشىن پايدالانادى.
ءىىى ساناتقا سيراقتار مەن ءتوس ەتەگىن جانە كەسكىندىلەردى جاتقىزادى. بۇل سۇرىپتىڭ قاتتى، شومبال ەتى كوتلەت ماسساسى مەن سورپالاردى دايىنداۋعا كەتەدى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ۇشانى ءداستۇرلى جانە اسپازدىق مۇشەلەۋدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن ءبىلۋ.
دامىتۋشىلىق: تانىپ ءبىلۋ بىلىگىن دامىتۋ، كوممۋنيكاتيۆتىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
تاربيەلىك: ەڭبەك مادەنيەتى داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: وقۋلىق، بۋكلەت، سلايد
ءپانارالىق بايلانىس: بيولوگيا، ادەبيەت
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، ساباققا قاجەتتى ماتەريالداردى تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. گاز پليتاسىن پايدالانۋ كەزىندەگى تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن اتا.
2. ەلەكتر پليتاسىن پايدالانۋ كەزىندەگى تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن اتا.
3. كەسكىش اسپاپتاردى پايدالانۋ كەزىندەگى تەحنيكا قاۋىپسىزدىگىن اتا.
4. داستارقان ءمازىرى دەگەنىمىز نە؟
5. داستارقان مازىرىنە تاعامداردى رەتىمەن قويعاندا نەنى نەگىزگە الۋ كەرەك؟
6. جىل مەزگىلدەرى داستارقان ءمازىرىن قۇرۋعا اسەر ەتە مە؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
ەت – سويىلعان مالدىڭ ۇشاسى جانە جەكە مۇشەلەرى، ەڭ نەگىزگى تاعامدىق ونىمدەردىڭ ءبىرى. ەتتىڭ ءدامى ءار الۋان تاعامدارمەن جاقسى ۇيلەسەدى، سوندىقتان ودان تولىپ جاتقان اس تۇرلەرىن ازىرلەۋگە بولادى.
ەت – بۇلشىق ەت، ماي، ءسىڭىر جانە سۇيەك تكاندەرىنەن تۇرادى. قورەكتىلىگى جاعىنان ەڭ قۇندى، ءارى جۇمساق بۇلشىق ەت تكاندەرى ومىرتقا، ارقا، بەلدەمە جامباس تۇستارىندا ورنالاسقان. بۇلشىق ەت تكانەرىندە ورتا ەسەپپەن 73 - 77 % سۋ، 18 - 21 % بەلوك، 1 - 3 % ماي، 1، 7 - 2 % ەكستراكتيۆتى ازوتتى زاتتار، 0، 9 - 1، 2 % ەكستراكتيۆتى ازوتسىز زاتتار، 0، 8 - 1، 0 % مينەرالدىق تۇزدار، سونىمەن بىرگە وندا ۆ1، ۆ 2، ۆ 6، رر ت. ب. ۆيتاميندەر بولادى. بۇلشىق ەت تكانىنىڭ بەلوگىندا ادام ورگانيزمىنە قاجەتتى امين قىشقىلدارىتۇگەلدەي كەزدەسەدى. ەكستراكتيۆتى زاتتار ەتكە حوش ءيىس بەرىپ، اس قورىتۋ بەزدەرىنىڭ قىزمەتىن جاقسارتادى. بۇلشىق ەت تكاندەرىنە قورەكتىك زاتتار شامالى، سوندىقتان دا ءسىڭىر تكاندەرى كوپ ۇشا بولىگىنىڭ (ماسەلەن: مويىن، قۇرساق، سيراق ەتتەرى) قورەكتىك زاتتارى از. قورەكتىلىگى جاعىنان ەڭ تومەنى سۇيەك تكاندەرى. ەتتىڭ كالوريالىعى ماي تكاندەرىنىڭ مولشەرىنە بايلانىستى.
جاس ەتتىڭ ءتۇسى اقشىل قىزعىلت نەمەسە كۇرەڭ قىزىل بولادى. ول حوش ءيىستى، تكاندەرى سەرىپپەلى سوزىلمادى بولادى. بۇلىنگەن ەتتىڭ ءتۇسى سۇرعىلت، جابىسقاق، جىلتىر، ءيىسى ۇنامسىز كەلەدى. ول سەرىپپەلى، سوزىلمالى قاسيەتىنەن دە ايىرىلادى.
ۇشالاردى بەلگىلى ءبىر اسپازدىققا ارنالعان شالاونىمدەر الۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر سىزبالار بويىنشا بولشەكتەيدى.
سىرتقى ءتۇرى، سەمىزدىگى، بۇلشىق ەت تىندەرىنىڭ دامۋ دارەجەسى، تەرى استىنا مايدىڭ جينالۋىنا بايلانىستى قوي ۇشالارى ەكى ساناتقا بولىنەدى.
ءى ساناتقا قاناعاتتانارلىق دەڭگەيدە دامىعان دەنە ءبىتىمدى، ارقاسى مەن جەلكە ايماعىندا شامالى العا شىعىپ تۇرعان ومىرتقا وسكىندەرى، ارقاسىندا جانە بەلىندە ازداعان جۇقا قابات تۇرىندە تەرىاستى مايى بار ۇشالار جاتادى.
ءىى ساناتتاعى بۇلشىق ەتتەر ناشار دامىعان، قاڭقاسىنىڭ سۇيەگى بايقالارلىقتاي شىعىپ تۇرادى، مايدىڭ ماردىمسىز جينالۋى ۇشا بەتتەرىندە عانا بولادى، كەيدە مۇلدەم بولمايدى.
قويدىڭ ۇشاسىن بىرنەشە بولىك ەتىپ شابادى، ولاردى ءۇش سۇرىپقا بولەدى. سوڭعى قابىرعانىڭ ارتىنان مىقىن سۇيەگىنىڭ كەرتپەگى ارقىلى وتەتىن سىزىق بويىنشا ۇشانى الدىڭعى جانە ارتقى جارتىعا بولەدى. الدىڭعى جارتىسىنا مويىندى، كارى جىلىكتى، ارقا جانە جاۋىرىن بولىگى مەن ارتقى سيراقتى ءبولىپ الادى. ءتوس سۇيەگىن تەڭدەي ەكى جارتىعا ءبولىپ شابادى.
قوي ەتىنەن مىناداي ءىرى كەسەكتى شالاونىمدەردى: مويىندى، سان ەتتى، ءتوستى، جاۋىرىندى، سۇبەنى ءبولىپ الادى (1 - سۋرەت).
قازاقتاردىڭ قوي ەتىن ءداستۇرلى بولشەكتەۋى وندىرىستىك بولشەكتەۋدەن ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەدى. ۇشانى وتكىر پىشاقپەن سۇيەكتەرگە زاقىم كەلتىرمەستەن، مۇشەلەر بويىنشا بولشەكتەيدى. ۇشانىڭ ءاربىر جەكە بولىگىنىڭ ءوز اتاۋى بولادى.
ءى ساناتقا ارقا مەن جاۋىرىندى جانە ارتقى بولىكتەردى جاتقىزادى. بۇل بولشەكتەردەن قازاقشا ەت، ءمانتى، كاۋاپ، پالاۋ، جانشىما كوتلەتتەر مەن راگۋ ازىرلەيدى.
ءىى ساناتقا مويىن بولىگىنە، ءتوستى، ءتوس ەتەگىن جاتقىزادى. ەكىنشى سۇرىپ ەتىن كوجەلەر، بۇقتىرۋ، دۇنعان كەسپەسىن دايىنداۋ ءۇشىن پايدالانادى.
ءىىى ساناتقا مويىن بولىگىن، كارى جىلىكتى، ارتقى سيراقتى جاتقىزادى. بۇل بولىكتەردى كوجەلەر مەن شابىلعان ونىمدەر ءۇشىن پايدالانادى.
سيىر ۇشاسىنىڭ جەكەلەنگەن بولىكتەردى قۇنارلىلىعى جانە دامدىلىك ساپالارى جاعىنان بىردەي ەمەس، سوندىقتان اسپازدىقتا ولاردى ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى ساناتتارعا بولەدى (2 - سۋرەت).
ءى ساناتقا كەسەك ەت، جۇقا جانە قالىڭ شەتتەر، ارتقى اياقتىڭ ىشكى جانە سىرتقى بولىگى جاتادى. ونى قۋىرىلعان كۇيىندە پورسيالىق تابيعي تاعامداردى ازىرلەۋ ءۇشىن پايدالانادى.
ءىى ساناتقا ارتىق اياق بولىگىن، جاۋىرىنداردى، جيەكتىكتەر مەن ءتوستى جاتقىزادى. بۇل ەتتى پىسىرىلگەن جانە بۇقتىرىلعان تۇرىندەگى تاعامداردى، تۋرامالاردى دايىنداۋ ءۇشىن پايدالانادى.
ءىىى ساناتقا سيراقتار مەن ءتوس ەتەگىن جانە كەسكىندىلەردى جاتقىزادى. بۇل سۇرىپتىڭ قاتتى، شومبال ەتى كوتلەت ماسساسى مەن سورپالاردى دايىنداۋعا كەتەدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
