تۇيەباي
ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ جايلاۋى قورجىنتومار دەيتىن جەر. قورجىنتومار ەكى جاعى قورجىن سەكىلدى ءبۇيىرلى، ورتاسى ءۇزىلىس -الشاق. توماردىڭ ورتاسى ءقۇراقتى كول؛ ءبىزدىڭ اۋىل ىلعي كۇنشىعىس جاعىندا وتىرادى. اۋىل وتىراتىن جاعىندا توماردىڭ كەزەڭ سۋاتى بار. بالا-شاعا كۇن ۇزاققا سول سۋاتقا سۋعا ءتۇسىپ، ىشىمىزدەگى بويشاندارىمىز ورتالىقتاعى قۇراققا دا بارادى؛ ەڭ جاڭا كوشىپ كەلگەن ازىردە، قۇراقتىڭ ىشىندە، ەسكى قامىس ساڭىلتىرلاردى سۋدىڭ بەتىنە جيناپ ءۇيىپ، شاعالا جۇمىرتقا سالادى. وزىمە تەتە اعام بار؛ مەنەن ەكى-ۇش جاس ۇلكەن بولعانمەن، مەنىڭ بويىم ونىكىنەن الاسا ەمەس. سۋعا تۇسكەندە كوبىنە سوعان ىلەسىپ، قامىسقا بارام. جالتىر تايىزداپ سالا بەرەدى. جۇمىرتقا ىزدەيمىز... كەي جەرلەردە سۋ بەتىندە كالقىعان ۇيا، شاعىپ تاستاعان جۇمىرتقانىڭ قابىقتارى كەزدەسەدى.
- بالاپانىن شىعارىپ اكەتكەن عوي، - دەيمىز.
كەي كەزدەردە ىرىسىمىز جەڭسە، قالقىعان ۇيانىڭ ۇستىنەن تاپ-تارعىل بولىپ جاتقان شاعالانىڭ كىشكەنە سوپاق جۇمىرتقاسى كەزدەسەدى.
ەل بيىل جايلاۋعا سوڭىراق كوشىپ كەلگەن. ەكى-ۇش كۇننەن بەرى قورجىنتوماردى ارالاپ بىتىردىك. ءماز جۇمىرتقا تاپقامىز جوق. قورجىنتوماردىڭ كۇنباتىس جاعىنداعى وزەكتىڭ اڭعارىندا قاراقوعا دەيتىن كىشىرەك كول بار. قاراقوعانىڭ سۋى تايىز، قوعاسىنىڭ اراسى تۇيەنىڭ وركەشىندەي بۇيرالانىپ جاتقان تومار. سول تومارلارعا شۇرەگەي ۇيرەكتەر جۇمىرتقا سالادى. باسقا ۇيرەكتەر دە كەنجە سالاتىن بولعاندىقتان شۇرەگەيدىڭ جۇمىرتقاسى ەل جايلاۋعا قانشا كەشىگىپ كەلسە دە، ۋىز بولادى.تالاي ارالاپ العانىمىز بار، توماردىڭ قۋىسىنا سالىپ بەتىن شوپپەن بۇركەپ كەتەدى ەكەن...
قاراقوعا كوز ۇشىندا كورىنگەنمەن ءبىزدىڭ اۋىلدان ەكى-ۇش شاقىرىم شاماسى بار. وعان بارعان ادام كەشسىز كەلە المايدى. بۇرىن كول بوس كەزدە كىلەڭ بالا قوسىلىپ، سالىپ ۇرىپ جۇرە بەرۋشى ەدىك.
مەنىڭ تاۋگى وقىعان جىلىم عوي، مولدانىڭ قاندايىنىڭ جاقسى، قاندايى جامان ەكەنىن مەن قايدان بىلەيىن: مەنەن باسقا بۇرىننان مەكتەپ كورگەن بالالار ءوزارا: «وتە قاتاڭ مولدا» دەپ ءسوز قىلىسادى. مەن اجەمنىڭ كەنجەسىمىن. كەنجەسى بولعاندىعىمنان شىعار دەيمىن، بوتەن بالالارىنان گورى مەنى ەركەلەتكەن سەكىلدەنەتىن ەدى. كيىز ۇيگە شىققان سوڭ مەنى مولداعا ءتاۋ اپارىپ بەرگەندە دە:
- مولدەكەسى، كەنجە بالام ەدى، ءوزى وتە قورقاق، تىم ۇرا بەرمەسسىز، - دەگەن. ونىڭ ۇستىنە بەيسەنبى سايىن توڭ ماي بولسا، جۇكا نان ءپىسىرىپ، مولدەكەمدى كوناق قىلامىز. كوناققا ىلعي مەن ءوزىم شاقىرامىن.
- مولدەكەسى، شاكىرتىڭە باتاندى بەرشى، - دەپ، كەلگەن سايىن اجەم بەس تيىندىق قارا باقىردى بارماعىنا قىسپاي جىبەرگەن ەمەس.
وسىنداي ماپەلەگەننىڭ ارقاسىندا مەن تاياقتان ساۋ بولدىم. باسقا بالالاردىڭ ءبارى دە جۇما سايىن شاقىرادى، شاقىرمايتىن جالعىز-اق تۇيەباي. تۇيەبايدىڭ اكەسى كورشى اۋىلداعى ەرماعامبەت دەيتىندە مالايلىقتا. قاتىنى، ەكى بالاسى ءبىزدىڭ اۋىلدا. جۇلىم-جۇلىم قارا ءۇيى بار. اتا جونىنەن بارىمىزبەن تۋمالاس.
قاتىنى ەسماعامبەتتىڭ ءۇيىنىڭ مالىن ساۋادى. تۇيەبايدى شەشەسى مولداعا بەردى. تۇيەباي تەنتەكتەۋ، كوبىنە شەشەسىنىڭ ءتىلىن المايدى. سول ءوشىن الايىن دەگەندىكتەن بە، شەشەسى مولداعا ءتاۋ اپارعاندا:
- تەنتەك بولسا، ۇرىپ-ۇرىپ قوي، ەتى سەنىكى، سۇيەگى مەنىكى، - دەدى.
ءبارىمىز بىرگە وقىدىق، ساباقتاسپىز، زەرەكتىگى بىزدەن كەم ەمەس، ءبىراق باستاپ وقىعاننان-اق تۇيەبايعا مولدانىڭ قىلىعى كەلىسپەدى. العاشقى كەزدەردە «اقىماق، حايۋان!» دەپ سوگەتىن بولدى. جۇرە-جۇرە قۇلاعىن بۇرايتىندى شىعاردى. ءبىرقاتار وكىعان جيىرما شاقتى بالانىڭ ىشىندە تۇيەبايدان بۇرىن تاياق جەگەنى بولمادى. كەشكىلىك جات ساباق جاتتاتادى. ۋ-شۋ بولىپ اۋىلدى باسىمىزعا كوتەرەمىز.
ەكىندى الەتىندە، بيەنى اعىتىپ جاتقان شامادا، تىنداتادى. الدىمەن كەزەك تۇيەبايعا كەلەدى. مۇدىرمەي ايتىپ شىعىپ كەتسە امال جوق، ايتپەگەندە قامشىمەن سىدىرىپ سالادى. ءبىراق تۇيەبايدىڭ ءبىر قاسيەتى، قانشا تاياق جەسە دە، كوپ جىلامايدى، مۇقاپ جاسىمايدى.
جايلاۋدا ەل اراسى ءجيى. ءبىر بەلەستىڭ استىندا اپام اۋىلى بار. ءبىر كۇنى اجەم ەكەۋىمىز سوندا بارىپ قونىپ، ەرتەڭىنە كەلدىك.كەشىرەك كەلسەك ساباققا بارمايتىن ەدىم، ەكىندىدەن جوعارى بولعان سوڭ اجەم:
- ساباعىڭا بار، - دەدى. ءبىر كۇن بولسا دا، موينىم بوساپ، بوساڭسىپ قالعان ەكەم، يماندىعىمدى قولىما ۇستاپ، ەرىنە باسىپ كەلە جاتىر ەدىم، ارتىمنان بىرەۋدىڭ داۋسى ەستىلدى. كاراسام تۇيەباي ەكەن.
- ساباققا باراسىڭ با، - دەدى، جانىما ەنتىگىپ جۇگىرىپ كەلىپ. - اجەم بۇگىن ناۋقاستانىپ قالىپ، بۇزاۋ كەتىپ قالعان ەكەن، سونى جاڭا زورعا تاۋىپ اكەلدىم، - دەدى.
كەشىگىپ قالعان بالانى مولدانىڭ ۇراتىن ادەتى. مەن قورىقپايمىن، اجەم كەشە سۇراپ العان، تۇيەبايدىڭ سىلتاۋى شامالى، سوندىقتان ونىڭ تاياق جەيتىنىنە مەنىڭ دە، ءوزىنىڭ دە كوزى جەتەدى.
بەتىنە قاراپ:
- مولدا سەنى ۇرادى عوي، - دەدىم.
ۇندەمەدى. كەلە جاتىرمىز. انادايدان بالالاردىڭ ءبىر شۋىلداپ، ءبىر باسىلعان اندەرى ەستىلدى. ادامنىڭ بەتتەگىسى كەلمەيدى، ءبىراق امال جوق.
مەن الدىندا، تۇيەباي كەيىن، سالەم بەرىپ كىرىپ كەلدىك. مولدا تىزەرلەپ، تىزەسىنىڭ ۇستىنە كىتاپ قويىپ، قاۋىرسىن قالاممەن بىردەمەنى جازىپ وتىر ەكەن. كوزىن سۇزە قاراپ، تۇيەبايعا قادالا قالدى. اشۋلانعاندا، ورتاسىن قىرقىپ تاستاعاندىقتان دەلديىپ تۇرعان مۇرتىنىڭ جەبەسى تىكىرەيىپ قوزعالا بەرەتىن. بۇل جولى دا سولاي بولدى. كىتابىن ساندىقتىڭ ۇستىنە قويىپ:
- نەگە كەشىكتىڭ؟ - دەدى.
تۇيەباي ۇندەمەي تىزەلەپ، بۇكىرەيىپ وتىرىپ، يماندىعىن اشا باستادى. ۇندەمەگەن سايىن مولدانىڭ اشۋى ۇدەيىن دەدى.
- نەگە ۇندەمەيسىڭ، دوڭىز، جات بەرى، - دەپ قولىنداعى ەكى ايىر قامشىسىمەن ساندىعىنىڭ جانىن كورسەتتى. تۇيەباي بارىپ جاتا المادى، سەن ءتىل المايتىن كىم ەدىڭ دەپ مولدا قامشىمەن وسىپ جىبەردى.
تۇيەبايمەن قاتار وتىراتىنمىن. ەكى ايىر قامشىنىڭ ءبىر تارماعى كويلەكشەڭ يىعىما ءتيىپ كەتكەندە، ىرشىپ ءتۇستىم. تۇيەباي «مولدەكە» دەپ وكىرىپ قويا بەردى.
باسقا بالالار تاڭسىق كورگەندەي، العاشقى كەزدە باياۋلاڭقىراپ وقىسا دا، قامشى تارسىلى شىققان سوڭ ءبارى دە داۋىستارىن ۇدەتە باستادى. تۇيەباي وكسىگىن باسپاي كەشكە شەيىن جىلادى. «وقى!» دەپ مولدا قۇلاعىن بۇراسادا، الاقانمەن شاپالاقتاسادا، جىلاۋدى ۇدەتپەسە، قويعان جوق.
ەكىندى الەتىندە جات ساباق تىنداتتى. مەن بىلمەي قالدىم. «اكىماق!» دەپ مولدا قامشىسىن كوتەرىپ العاندا، جانىم شىعىپ كەتتى مە ەكەن دەپ ەدىم، ەڭىرەپ قويا بەرىپپىن. ءبىراق ۇرمادى، باسقا بالالاردى جىبەرىپ، تۇيەباي ەكەۋىمىزدى الىپ قالدى.
ەكەۋىمىز جىلاپ وتىرمىز... كۇن باتا بوساتتى. بالەدەن قۇتىلعانداي جۇگىرە باسىپ جونەلدىك. تۇيەباي وكسىگىن ءالى باسقان جوق. اۋىلعا جاقىنداي بەرگەندە ماعان قاراپ كوزىن جەڭىمەن ءسۇرتىپ:
- سەن ەرتەڭ كەلەسىڭ بە؟ - دەدى.
- سەن شە؟
- كەلمەيمىن، - دەدى. - شوقىنىپ كەتسەم دە، ەندى مولدانىڭ الدىن كورە المان! - دەپ وكىرىپ قويا بەردى. اياپ كەتتىم، مەنىڭ دە كوزىمە جاس كەلدى.
تۇيەباي سودان كەيىن مولدا بەتىن كورمەدى. ون-ون بەس كۇن ەلدە بوس جۇرگەننەن كەيىن اكەسى كەلىپ، «وقىمايتىن بولساڭ مەن سەنى قويدىڭ سوڭىنا سالايىن» دەپ اپارىپ بىرەۋگە جالداعاندىعى ەستىلدى.
ءا دەگەنشە جازدىڭ قىزىقتى كەزى كەتىپ، جۇرت ءشوپ شابۋعا كىرىستى. ءالى كەلەتىن ۇيلەر قوستاپ شىقتى. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ قوستاپ شىعاراتىن ءالى جوق. ءشوپ شاباردا جىلدا وزەنگە كوشەتىنبىز. بيىل دا كوشپەك بولدى. كوشۋمەن بىرگە مەنىڭ وقۋ ماسەلەم دە قوزعالدى. ءبىرسىپىراسى: «بايدىڭ ۇيىنە تاستاپ كەت، وقىسىن!» دەدى؛ اجەم ونشا سىڭاي بەرە قويمايدى. اجەمنىڭ قالپىن سەزگەن سوڭ «قالمايمىن» دەپ قيعىلىق سالدىم. اقىرىندا مەنىڭ تىلەگىم قابىل بولىپ، ۇيمەن بىرگە كەتەتىن بولدىم.
بايدىڭ ۇيىنەن كوشۋگە پار وگىز سۇراپ الدى. ءتۇس اۋا ءۇي جىقتىق. بىزبەن بىرگە كوشەتىن 45 ءۇي. بەسىن كەزىندە كوش جەنەلدى. قۇلىن كۇنىندە جەزدەمدىكى بەرگەن تورى قۇناندى ەرتتەپ ءمىنىپ الىپ، تاڭىربەرگەن شالمەن ەكەۋىمىز سيىر ايدادىق. كۇن ىستىق، بۇرقىراعان جولدىڭ شاڭى تىپ-تىكە اسپانعا ۇشادى. ۇزاماي الاكولدىڭ تاقىرىنا جەتتىك. جولدىڭ كۇنشىعىس جاعىندا ءبىر كىشكەنە قارا قوعا بار. قارا قوعانىڭ باسىندا جۋساعان قوي كورىندى. سيىردىڭ اياڭىنا ءىشىم پىسىپ كەلە جاتقاندىقتان، قۇنانىمدى بوربايلاپ جىبەرىپ، شاۋىپ وتىرىپ جەتىپ باردىم. شەتتە جاتقان قويلار دىرىلداپ ۇركىپ جىگىرىستى. قويدىڭ كول جاعىنان «ءشاي-شايلاپ» ءبىر بالا تۇرە كەلدى.
- تۇيەباي!..
شۇرقىراستىق تا قالدىق. ءوزى جاياۋ، جالاڭ اياق، ەرنى كەزەرگەن، تىلىنگەن. ۇستىندە شوقپىت-شوقپىت كيما شاپاننىڭ جۇرناعى بار. ەلدى، بالالاردى سۇرادى. مەنىڭ جانىما كەلىپ قۇنانىمدى ماقتادى. الدەنەگە قىزىعىپ، تەلمىرىپ قارادى. كوز قاراسىندا «سەن باقىتتىسىڭ عوي» دەگەن ءسوز بار ەدى. جازدى كۇنى مولدادان تاياق جەپ، كۇن باتا ەكەۋىمىز كايتقاندا تۇيەباي ماعان وسى كوز قاراسپەن قاراپ ەدى. وندا دا «سەن باقىتتىسىڭ عوي» دەگەن ءسوزدى اۋزىمەن ايتپاسا دا، كوز قاراسى ەرىكسىز بىلدىرەرلىك ەدى.
مەن كوپ تۇردىم. كوش ۇزاپ كەتتى. ماردىمدى ەش نارسە سويلەسە المادىق. ءبىراق، ءبىرىمىزدى ءبىرىمىز قيىپ كەتە المايتىن سەكىلدەنىپ تۇردىق
مەن:
- قويدى نەگە ات ءمىنىپ باقپايسىڭ، - دەدىم. اتى بولسا ەكەۋىمىز جارىسساق، ادام ايتقىسىز قىزىققا باتاتىن سەكىلدەندىك.
ول كۇرسىندى.
- ات بەرمەدى، - دەدى.
مولدانىڭ ۇرىپ جابىرلەگەنى سەكىلدى، بايدىڭ دا ات بەرمەي، جابىرلەگەنى كورىندى. ءبىراق «شوقىنىپ كەتسەمدە، مولدانىڭ الدىن كورمەيمىن» دەپ ايتقانى سەكىلدى، «اشتان ولسەم دە، بايدىڭ قويىن باقپايمىن» دەپ سول ساعاتىندا تۇيەباي ايتا المادى. ونى ايتاتىن وزىندە قۇدىرەت جوق سەكىلدەندى. مەن ءجۇرىپ كەتتىم. كوز ۇشىنداعى بەلەسكە شىعىپ ارتىما قاراسام، كولدىڭ كاباعىنا قاراي ورگەن قويىنىڭ ارتىندا، ەكى كوزى مەندە، تۇيەباي ءالى قاراۋمەن تۇر ەكەن...
You Might Also Like
-
وسى مەن ءوزىم - قازاقپىن. قازاقتى جاقسى كورەم بە، جەك كورەم بە؟ ەگەر جاقسى كورسەم، قىلىقتارىن قوستاسام كەرەك ەدى. ءۋا ارنەشىك بويلارىنان ادام جاقسى كورەرلىك، كوڭىلگە تياناق قىلارلىق ءبىر نارسە تاپسام ...
-
جامان بولسا - جاقىن جاۋ. شايپاۋ بولسا - قاتىن جاۋ. شابان بولسا - اتىڭ جاۋ. تارتىنشاق بولسا - تۇيەڭ جاۋ. تەبەگەن بولسا - بيەڭ جاۋ. كۇندە كەلسە - كۇيەۋ جاۋ. جىمىسقى بولسا - جيەن جاۋ. ءتىل الماس...
