InfoHub Logo

XXI عاسىر – الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن تەحنولوگيالار دامىعان، سيفرلاندىرۋ زامانى. الەم ەلدەرى كۇننەن كۇنگە، كوز ىلەستىرمەي دامۋدا، ەكونوميكالىق-ساياسي، ءبىلىم مەن عىلىم ىلگەرىلەپ، قالالار گۇلدەنۋدە. ادام تەك ماتەريالدىق عانا ەمەس رۋحاني دا دامۋ ۇستىندە. رۋحاني جەتىلگەن ادام دۇنيەسى مەن جاساعان ىس-ارەكەتى ادەمى ۇيلەسىمدىلىكتە بولادى. جالپى «قۇندىلىق» جايلى بىلەسىز بە؟ قۇندىلىق دەگەن قاندايدا ءبىر نارسەنىڭ ماندىلىگى، پايدالىعى، ماڭىزدىلىعى مەن قىمباتتىلىعى. قۇندىلىقتار ادام ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى، رۋحاني جەتىلۋىن قامتاماسىز ەتەدى. قۇندىلىقتار ادامنىڭ تانىم-تۇسىنىگىنە، كوزقاراسىنا بايلانىستى ءارتۇرلى سيپاتتا بولادى. قوعامدا "رۋحاني قۇندىلىقتار"، "ماتەريالدىق قۇندىلىقتار"، "ۇلتتىق قۇندىلىقتار" سىندى ۇعىمدار قالىپتاسقان. ءار قۇندىلىقتىڭ وزىندىك اتقاراتىن مىندەتتەرى مەن ماڭىزدىلىعى بار. سول اتالعان قۇندىلىقتار اراسىندا ادامزات ءۇشىن ەرەكشە ءمان-ماعىناعا يە «ۇلتتىق قۇندىلىقتار».

ۇلتتىق قۇندىلىقتار – قاندايدا ءبىر ۇلتتىڭ مىنەزى مەن مەتاليتەتىن، تاربيەسى مەن ءداستۇر-سالتىن، تىنىس-تىرشىلىگىن ايقىندايدى، باسقا ۇلت-وكىلدەرىنەن دارالاپ، وزگەشەلەپ تۇراتىن قاسيەتكە يە. «ءار ەلدىڭ سالتى باسقا، يتتەرى قارا قاسقا»،- دەپ بەكەر ايتىلماسا كەرەك. ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا نەنى جاتقىزامىز: تاربيە كوزى بولاتىن تالىم-تاربيە، ءتىلى مەن ءدىنى، ۇلتتىق سالت-سانا. ءبىز قازاق حالقى، دۇنيەتانىمى قالىپتاسقان مەمكەلەت بولىپ وتىرمىز. باسقا ۇلتتاردان دارالانا الاتىن، تەك وزىمىزگە عانا ءتان ەرەكشە قاسيەتتەرىمىز بەن قۇندىلىقتارىمىز قالىپتاسقان. رۋحاني جان دۇنيەمىزدى وزگەشەلەيتىن قۇندىلىعىمىز بار.

«قازاق حالقى»، «قازاق ۇلتى» - دەسە ەڭ الدىمەن ويعا: كەڭ بايتاق ولكە، جەلبىرەگەن كوك تۋىمىز، ويۋلى ۇلتتىق كيىم، باۋىرساق، قىمىز، قۇرت، دومبىرا، كيىز ءۇي سەكىلدى اتالمىش قۇندىلىقتار تىزبەگى ورالادى. قازاقى رۋحتى كوتەرەتىن بىزگە عانا ءتان وسىنداي ۇلتتىق قۇندىلىقتار الەم ەلدەرى تانۋىنىڭ، كۇللى جۇرتتان وزگەشەلەنۋدىڭ، جەكە دارا ۇلت، مەملەكەت بولۋدىڭ، بولاشاق ۇرپاق شەجىرەسى مەن ۇلتتىڭ ءتۇپ تامىرىنىڭ مىقتاپ ورنىعۋىنىڭ كەپىلى. ۇلت ءداستۇرى، سالتى، ءدىلى، ونەرى، ءدىنى، مادەنيەتى، ءتىلىن، ىرىم-تيىمدارىن تولىق قامتيتىن قۇرمەت پەن قاسيەت. ۇلتتىق قۇندىلىقتار ارقىلى ۇرپاق تاربيەلەپ، دۇنيە تانىمىزدى سونىمەن قۇرۋدامىز. جەكە ادامنان - وتباسىنا، وتباسىنان-قوعامعا، قوعامنان- مەملەكەتكە اسەرىن تيگىزىپ، دامىپ وتىراتىن قاسيەت. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردا ادام دۇنيە ەسىگىن اشقاننان باستاپ، تال بەسىكتەن، جەر بەسىككە دەيىنگى ءومىر جولىندا سالت-داستۇرلەر، سالت-جورالعىلار مەن تاربيە ارقىلى كورىنىس تاۋىپ ادام بويىنا داريدى. بالا تاربيەسى مەن بولاشاق ۇرپاق قامى مەن ۇلت تاريحى ءۇشىن بويعا ءسىڭىرىلىپ جاڭعىرتىپ وتىرادى. نارەستە ءومىر ەسىگىن اشقاننان كورىپ وسكەن تالىم-تاربيەسى، «شىلدەحانادان» باستاپ، ءومىر بويى جاسالىناتىن سالت-جورالعىلار ارقىلى ادام ومىرلەرىنە ازىق بولار رۋحاني ءنارى. ۇلتتىق بولمىس، ونى دارىپتەۋ وتباسىنان، وشاققاسىنان باستالادى. كىشكەنتاي كەزدەن، ۇلكەندى سىيلاۋعا، انا ءتىلىن ارداقتاۋعا، ءسالت-داستۇرىمىزدى ساقتاۋعا تاربيەلەنسە، ۇشقاندا دا سونى ءىلىپ، جۇرگەن جەرىندە سول قۇندىلىقتاردى دارىپتەيدى. اكەسى مەن بالاسى، قىزى مەن اناسى، بوزبالا مەن بويجەتكەن اراسىنداعى جاراستى قارىم-قاتىناس وتباسىنداعى ۇلتتىق ءداستۇردى بەرىك ۇستانۋدىڭ ءبىر جولى، ول قوعام اراسىنداعى جاراسىمدىلىققا الىپ كەلەدى. حالقىمىز ۇلىن-نارعا، قىزىن ارعا بالاپ، رۋحاني قاسيەتتەردى و باستان بويلارىنا دارىتقان. وسىنداي تاربيە ارقىلى قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرعان. سول سياقتى ءداستۇرلى ونەر مەن مادەنيەت تە ادامدى رۋحاني باي بولۋعا جەتەلەيدى.  

كورىپ وتىرعانىمىزداي قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءوزى جەكە اداممان باستالىپ وتباسى، قوعام اراسىندا جەتىلىپ، ۇلتتىق دەڭگەيگە كوتەرىلەدى، سول ارقىلى ۇلتتىق بولمىسىمىز قالىپتاسىپ، اتا-بابادان ۇرپاققا ميراس بولىپ كەلە جاتىر. عاسىردان-عاسىرعا جەتكەن حالىقتىڭ قازىنالارى قازىرگى تاڭدا حالقىمىزدىڭ بولمىسىن باسقا الەم حالىقتارىنىڭ اراسىندا ويىپ تۇرىپ ورىن العىزىپ، ەرەكشەلەندىرىپ تۇر. بۇگىنگى تاڭدا ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني بايلىقتارىن كوزىمىزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، كەلەشەككە جەتكىزەمىز كەرەك. ءتىلىمىز مەن ءدىلىمىزدى، ءومىر داعدىلارىمىزدى كىرشىكسىز كۇيىندە  بولاشاققا ميراس ەتىپ قالدىرۋ ءۇشىن ءارقايسىسىمىز تامشىداي بولسا دا ۇلەس قوسۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ۇلى ارماندارىمىز ورىندالارى ءسوزسىز.

---