ءۇندىنىڭ سۇلۋ سازدى راگاسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «ءۇندىنىڭ سۇلۋ سازدى راگاسى». ءان: «الماتى - دەلي» ە. حاسانعالييەۆ.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى الەم حالىقتارىنىڭ تەاترلارىمەن تانىستىرۋ. ونىڭ ىشىندە ءۇندى ءداستۇرلى مۋزىكاسىن تىڭداۋ ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ. وقۋشىلاردى الەمدىك مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ. كوزقاراستارى مەن دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ.
ءتيپى: ارالاس ساباق
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) امانداسۋ.
ءمۇعالىم: سالاماتسىز با؟(اۋەنمەن ورىنداۋ).
وقۋشىلار: سالاماتسىز با؟ (اۋەنمەن ورىنداۋ)
قۇتتى قوناق كەلىپتى،
تورىمىزگە ەنىپتى.
قوش كەلىپسىز ۇستازدار،
سالاماتسىز با؟(اۋەنمەن وقۋشىلار ورىنداۋىندا)
ءا) تۇگەلدەۋ. ساباققا نازارىن اۋدارۋ
بالالارعا ءۇندى مۋزىكاسىنان ءۇزىندى جىبەرۋ.
- بالالار، بۇل قاي ۇلتتىڭ مۋزىكاسى؟ يا، سەندەر ونى جاقسى بىلەسىڭدەر، بۇل ءۇندى مۋزىكاسى. ءبىز الەم حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى تۋرالى تاقىرىبىمىزدىڭ «ۇندىلەر» بولىمىندەمىز. اۋەلى وتكەن تاقىرىپتارىمىزعا ءبىر شولۋ جاساپ الايىق. 1 سلايد.
2. ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاۋ.
- تاقتاداعى سۋرەتتەرگە نازار اۋدارىپ ونداعى سۋرەتتەر قاي حالىققا ءتان ەكەندىگىن تابىڭدار.
تاقتاداعى سۋرەتتەردى تانىپ ال! 2 سلايد.
3. 3 سلايد بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاپ شىعۋ.
باشقۇرت حالقىنىڭ ۇلكەن قۇرمەتكە يە اسپابى بۇل - قۋراي اسپابى.
قۋراي اسپابى ولاردا تەك اسپاپ قانا ەمەس ول باشقۇرت مەملەكەتىنىڭ سيمۆولى رەتىندە اسا ءقادىرلى اسپاپ بولىپ سانالادى ەكەن.
- قۋراي اسپابىن نەدەن جاسايدى بالالار؟
ۇزىندىعى قانشا بولادى؟
- قازاق حالقىندا قۋرايعا ۇقساس قانداي اسپاپتار بار؟
- ءۇنى قانداي بۇل اسپاپتىڭ؟
4. 4 سلايد
- «ماعان تانىس». وزىڭە تانىس اكتەرلەردى اتاپ شىق.
- ال، ەندى ءبىز ءۇندى اكتەرلارىمەن قانشالىقتى تانىسپىز. مىنا سۋرەتتەردەن كىمدەردى جاقسى تانيمىز، جانە ولار تۋرالى نە بىلەمىز؟
اۆيكي گور، شاك رۋكح حان، ايشۆاريا راي، اامير كحان، حەم ماليني ت. ب.
5. 5 سلايد. جاڭا ساباق: ءۇندىنىڭ سۇلۋ سازدى راگاسى
ءۇندىنىڭ راگاسى - ءۇندى كلاسسيكالىق مۋزىكاسى. تاريحي تاقىرىپقا قۇرىلعان. جەكە داۋىسپەن ورىنداۋعا ارنالعان باياۋ مۋزىكا. راگا بىرنەشە مۋنۋتتارعا سوزىلا بەرۋى مۇمكىن.
ءۇندى ءبيى – ەكى مىڭ جىلدان استام تاريحى بار وتە كونە ونەر. ءۇندى ميفولوگياسى بويىنشا، ەڭ العاشقى ءبيشى شيۆا قۇداي بولدى دەپ سانالادى. وسى اڭىزدا شيۆا ءوزىنىڭ ءارتۇرلى قيمىلداردان قۇرالعان بيىمەن ءتۇپسىز تۇڭعيىقتان مىنا جارىق الەمدى جاراتتى دەلىنەدى.
نەگىزى، ءۇندى ءبيى كلاسسيكالىق، تايپالىق جانە حالىق بيلەرى بولىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. تەاتر، مۋزىكا مەن بي ونەرى جونىندەگى «ناتياشاسترا» (II عاسىر) تراكتاتىندا بي نەگىزگى ءبولىم رەتىندە ەرەكشە قاراستىرىلادى. وسى ەڭبەكتە ءبيدىڭ بۇكىل قاعيدالارى، قيمىلدارى، كەيىپكەرلەرى، ءتىپتى، كوستيۋمدەرىنە دەيىن قانداي بولۋ كەرەك ەكەندىگى جازىلعان. ءۇندى كلاسسيكالىق ءبيىنىڭ 8 ءستيلى بار. ولار: تاميلنادۋ شتاتىندا – بحاراتاناتيام، ۋتتار - پرادەش، رادجاستان شتاتتارىندا – كاتحاك، كەرالا شتاتىندا – كاتحاكالي (ەرلەر ءبيى) جانە موحيني - اتتام (ايەلدەر ءبيى)، اندحرا - پرادەش شتاتىندا – كۋچيپۋدي، مانيپۋر شتاتىندا – مانيپۋري، وريسسا شتاتىندا – وديسسي، اسسام شتاتىندا – ساتريا بيلەرى. بۇلاردىڭ بارلىعىنىڭ ورىندالۋ تەحنيكاسى تۇرلىشە بولعانىمەن، فيلوسوفيالىق ءمانى بىردەي. ءار ءستيلدىڭ ءوزىنىڭ تەرەڭ تاريحى، وزىندىك زاڭدىلىقتارى بار.
– ءۇندى كلاسسيكالىق ءبيىنىڭ ەڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى – ادەبيەتپەن بايلانىستىلىعىندا. بيلەردىڭ بارلىعى بەلگىلى ءبىر شىعارماعا، ەپوستاردىڭ ىشىندەگى ميفتەرگە قويىلادى. قيمىل - قوزعالىستار ارقىلى وقيعانىڭ مازمۇنى جەتكىزىلەدى. سوسىن ءۇندى بي قيمىلدارىنىڭ ءوزى ءبىر عىلىم سياقتى. ولاردا ءار قيمىلدىڭ بەلگىلى ءبىر ءمان - ماعىناسى بار، ياعني، ءار قوزعالىس سويلەپ تۇرادى.
حالىق بيلەرى. ولاردىڭ مازمۇندارى بىردەي بولىپ كەلەدى، الەۋمەتتىك ءومىردى سۋرەتتەيدى، كلاسسيكالىق بيلەر سەكىلدى ارنايى وقيعاعا قۇرىلمايدى. تايپا بيلەرى دە ءدال سولاي.
XVII عاسىرعا دەيىنگى، ياعني ەجەلگى جانە ورتا عاسىرلار كەزەڭ. ول كەزدەرى ءبيدى عيباداتحانالاردا بيلەيتىن بولعان. سول ءۇشىن قىزداردى ارنايى عيباداتحانالاردا تاربيەلەگەن، ولاردى ديەۆاداسي دەپ اتاعان. ولار جاقسى بيلەپ قانا قويماي، ءان ايتىپ، مۋزىكالىق اسپاپتا ويناعان، جاقسى كيىنىپ، اكتەرلىك شەبەرلىككە تە ۇيرەنگەن، ادەمى سويلەپ، ءتۇرلى ۇلتتىق سالت - داستۇرلەردى جەتىك مەڭگەرىپ شىققان. ءاربىر اتا - انا ءوزىنىڭ ءبىر قىزىن بيشىلىكتى وقىتۋ ءۇشىن عيباداتحاناعا بەرىپ وتىرعان. ويتكەنى ولاردىڭ قوعامداعى دارەجەسى وتە بيىك بولاتىن، ولاردى قاتتى سىيلايتىن.
مۋزىكا تىڭداۋ: ءۇندى راگاسى - (5 سلايدتاردا)
مۋزىكانى تالداۋ:
– ەستىگەن مۋزىكادان العان اسەرىڭ قانداي؟
- مۋزىكانىڭ كوركەمدىگى (تەمپى ت. ب) تۋرالى ايت؟
- مۋزىكا قانداي كوڭىل - كۇيدى قالىپتاستىردى؟
سەرگىتۋ ءساتى: قىزدارىمىزدىڭ دايىنداعان ءۇندى ءبيىن تاماشالاۋ.
- راحمەت، قىزدار، وتە تاماشا بيلەدىڭدەر!
6 سلايد. كاتحاكالي تەاترىنا تەك ەرلەردى عانا العان. ولاردىڭ كيىمى مەن بەت بوياۋلارى دا ەرەكشە بولعان. تەك قيمىل عانا ەمەس، بەتتىڭ ميميكاسىن وزگەرتىپ وتىرۋ دا ماڭىزعا يە. ال، قىزدارى ۇلتتىق بحاراتاناتيام ءبيىن بىلاي بيلەيدى:
ۆيدەودان بحارتاناتيام ءبيىن تاماشالاۋ.
6. جاڭا ءان ۇيرەنۋ:
- بالالار، بۇگىن ءبىز ەسكەندىر حاسانعالييەۆ اعامىزدىڭ «الماتى - دەلي» ءانىن ۇيرەنەمىز. ە. حاسانعالييەۆ تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات بەرىپ كەتۋ. 7 سلايد.
ءاندى ۇيرەنبەس بۇرىن ءبىز نە جاسايمىز؟ يا، تىنىس جاتتىعۋلارىن جانە داۋىس جاتتىعۋلارىن جاسايمىز. تىنىس جاتتىعۋلارىن ءبىز رەسەيدىڭ وپەرا ءانشىسى سترەلنيكوۆانىڭ ءادىسىن قولدانا وتىرىپ جاسايمىز:
1. الاقان.
2. مىسىق.
3. ناسوس.
4. يىعىمىزدى قۇشاقتاۋ.
داۋىس جاتتىعۋىن دو ماجور گامماسىندا ورىندايمىز:
دو - دو - فا - فا - فا - مي - فا،
دو - دو - فا - فا - فا - مي - فا.
دو - دو - سي - سي - ليا - فا - سول،
سي - سي - ليا - ليا - سول - مي - فا.
دو - سي - ليا، دو - سي - ليا، دو - سي - ليا - سول،
سي - ليا - سول، سي - ليا - سول، سي - ليا - سول - فا.
ەندى بالالار، ءاندى ۇيرەنبەس بۇرىن ونى ءبىز تىڭداپ الايىق! بۇل ءاندى كەزىندە وتە تاماشا ءانشى، ءقازىر و دۇنيەلىك بولىپ كەتكەن اپامىز مادينا ەرالييەۆا ورىنداعان ەكەن. ءبارىمىز بىرگە تاماشالايىق! 8 سلايد.
- ەندەشە «الماتى - دەلي» ءانىن ۇيرەنەيىك. (تاقتادا جانە بالالاردىڭ قولدارىندا ءسوزى بار).
ءاندى جەكە، توپپەن ورىنداۋ.
7. تۇسىنگەنىن تەكسەرۋ:
- سەندەر ۇندىلەر تۋرالى قانداي مالىمەتتەر الدىڭدار، قانداي جاڭا تەرمينمەن تانىستىق؟
- ەندەشە ساباق بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
8. قورىتىندى.
ساباققا جاقسى قاتىسقان وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءاندى قايتالاپ ورىنداۋ
ۇيگە تاپسىرما:
ءاندى جاتقا ايتۋ.
ءۇندى حالقى تۋرالى ماعلۇمات جيناپ كەلۋ. 9 سلايد.
ساباق اياقتالدى، ساۋ بولىڭىزدار!
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى الەم حالىقتارىنىڭ تەاترلارىمەن تانىستىرۋ. ونىڭ ىشىندە ءۇندى ءداستۇرلى مۋزىكاسىن تىڭداۋ ارقىلى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ. وقۋشىلاردى الەمدىك مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ. كوزقاراستارى مەن دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ.
ءتيپى: ارالاس ساباق
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا
بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ا) امانداسۋ.
ءمۇعالىم: سالاماتسىز با؟(اۋەنمەن ورىنداۋ).
وقۋشىلار: سالاماتسىز با؟ (اۋەنمەن ورىنداۋ)
قۇتتى قوناق كەلىپتى،
تورىمىزگە ەنىپتى.
قوش كەلىپسىز ۇستازدار،
سالاماتسىز با؟(اۋەنمەن وقۋشىلار ورىنداۋىندا)
ءا) تۇگەلدەۋ. ساباققا نازارىن اۋدارۋ
بالالارعا ءۇندى مۋزىكاسىنان ءۇزىندى جىبەرۋ.
- بالالار، بۇل قاي ۇلتتىڭ مۋزىكاسى؟ يا، سەندەر ونى جاقسى بىلەسىڭدەر، بۇل ءۇندى مۋزىكاسى. ءبىز الەم حالىقتارىنىڭ مادەنيەتى تۋرالى تاقىرىبىمىزدىڭ «ۇندىلەر» بولىمىندەمىز. اۋەلى وتكەن تاقىرىپتارىمىزعا ءبىر شولۋ جاساپ الايىق. 1 سلايد.
2. ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاۋ.
- تاقتاداعى سۋرەتتەرگە نازار اۋدارىپ ونداعى سۋرەتتەر قاي حالىققا ءتان ەكەندىگىن تابىڭدار.
تاقتاداعى سۋرەتتەردى تانىپ ال! 2 سلايد.
3. 3 سلايد بويىنشا ءۇي تاپسىرماسىن قايتالاپ شىعۋ.
باشقۇرت حالقىنىڭ ۇلكەن قۇرمەتكە يە اسپابى بۇل - قۋراي اسپابى.
قۋراي اسپابى ولاردا تەك اسپاپ قانا ەمەس ول باشقۇرت مەملەكەتىنىڭ سيمۆولى رەتىندە اسا ءقادىرلى اسپاپ بولىپ سانالادى ەكەن.
- قۋراي اسپابىن نەدەن جاسايدى بالالار؟
ۇزىندىعى قانشا بولادى؟
- قازاق حالقىندا قۋرايعا ۇقساس قانداي اسپاپتار بار؟
- ءۇنى قانداي بۇل اسپاپتىڭ؟
4. 4 سلايد
- «ماعان تانىس». وزىڭە تانىس اكتەرلەردى اتاپ شىق.
- ال، ەندى ءبىز ءۇندى اكتەرلارىمەن قانشالىقتى تانىسپىز. مىنا سۋرەتتەردەن كىمدەردى جاقسى تانيمىز، جانە ولار تۋرالى نە بىلەمىز؟
اۆيكي گور، شاك رۋكح حان، ايشۆاريا راي، اامير كحان، حەم ماليني ت. ب.
5. 5 سلايد. جاڭا ساباق: ءۇندىنىڭ سۇلۋ سازدى راگاسى
ءۇندىنىڭ راگاسى - ءۇندى كلاسسيكالىق مۋزىكاسى. تاريحي تاقىرىپقا قۇرىلعان. جەكە داۋىسپەن ورىنداۋعا ارنالعان باياۋ مۋزىكا. راگا بىرنەشە مۋنۋتتارعا سوزىلا بەرۋى مۇمكىن.
ءۇندى ءبيى – ەكى مىڭ جىلدان استام تاريحى بار وتە كونە ونەر. ءۇندى ميفولوگياسى بويىنشا، ەڭ العاشقى ءبيشى شيۆا قۇداي بولدى دەپ سانالادى. وسى اڭىزدا شيۆا ءوزىنىڭ ءارتۇرلى قيمىلداردان قۇرالعان بيىمەن ءتۇپسىز تۇڭعيىقتان مىنا جارىق الەمدى جاراتتى دەلىنەدى.
نەگىزى، ءۇندى ءبيى كلاسسيكالىق، تايپالىق جانە حالىق بيلەرى بولىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. تەاتر، مۋزىكا مەن بي ونەرى جونىندەگى «ناتياشاسترا» (II عاسىر) تراكتاتىندا بي نەگىزگى ءبولىم رەتىندە ەرەكشە قاراستىرىلادى. وسى ەڭبەكتە ءبيدىڭ بۇكىل قاعيدالارى، قيمىلدارى، كەيىپكەرلەرى، ءتىپتى، كوستيۋمدەرىنە دەيىن قانداي بولۋ كەرەك ەكەندىگى جازىلعان. ءۇندى كلاسسيكالىق ءبيىنىڭ 8 ءستيلى بار. ولار: تاميلنادۋ شتاتىندا – بحاراتاناتيام، ۋتتار - پرادەش، رادجاستان شتاتتارىندا – كاتحاك، كەرالا شتاتىندا – كاتحاكالي (ەرلەر ءبيى) جانە موحيني - اتتام (ايەلدەر ءبيى)، اندحرا - پرادەش شتاتىندا – كۋچيپۋدي، مانيپۋر شتاتىندا – مانيپۋري، وريسسا شتاتىندا – وديسسي، اسسام شتاتىندا – ساتريا بيلەرى. بۇلاردىڭ بارلىعىنىڭ ورىندالۋ تەحنيكاسى تۇرلىشە بولعانىمەن، فيلوسوفيالىق ءمانى بىردەي. ءار ءستيلدىڭ ءوزىنىڭ تەرەڭ تاريحى، وزىندىك زاڭدىلىقتارى بار.
– ءۇندى كلاسسيكالىق ءبيىنىڭ ەڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى – ادەبيەتپەن بايلانىستىلىعىندا. بيلەردىڭ بارلىعى بەلگىلى ءبىر شىعارماعا، ەپوستاردىڭ ىشىندەگى ميفتەرگە قويىلادى. قيمىل - قوزعالىستار ارقىلى وقيعانىڭ مازمۇنى جەتكىزىلەدى. سوسىن ءۇندى بي قيمىلدارىنىڭ ءوزى ءبىر عىلىم سياقتى. ولاردا ءار قيمىلدىڭ بەلگىلى ءبىر ءمان - ماعىناسى بار، ياعني، ءار قوزعالىس سويلەپ تۇرادى.
حالىق بيلەرى. ولاردىڭ مازمۇندارى بىردەي بولىپ كەلەدى، الەۋمەتتىك ءومىردى سۋرەتتەيدى، كلاسسيكالىق بيلەر سەكىلدى ارنايى وقيعاعا قۇرىلمايدى. تايپا بيلەرى دە ءدال سولاي.
XVII عاسىرعا دەيىنگى، ياعني ەجەلگى جانە ورتا عاسىرلار كەزەڭ. ول كەزدەرى ءبيدى عيباداتحانالاردا بيلەيتىن بولعان. سول ءۇشىن قىزداردى ارنايى عيباداتحانالاردا تاربيەلەگەن، ولاردى ديەۆاداسي دەپ اتاعان. ولار جاقسى بيلەپ قانا قويماي، ءان ايتىپ، مۋزىكالىق اسپاپتا ويناعان، جاقسى كيىنىپ، اكتەرلىك شەبەرلىككە تە ۇيرەنگەن، ادەمى سويلەپ، ءتۇرلى ۇلتتىق سالت - داستۇرلەردى جەتىك مەڭگەرىپ شىققان. ءاربىر اتا - انا ءوزىنىڭ ءبىر قىزىن بيشىلىكتى وقىتۋ ءۇشىن عيباداتحاناعا بەرىپ وتىرعان. ويتكەنى ولاردىڭ قوعامداعى دارەجەسى وتە بيىك بولاتىن، ولاردى قاتتى سىيلايتىن.
مۋزىكا تىڭداۋ: ءۇندى راگاسى - (5 سلايدتاردا)
مۋزىكانى تالداۋ:
– ەستىگەن مۋزىكادان العان اسەرىڭ قانداي؟
- مۋزىكانىڭ كوركەمدىگى (تەمپى ت. ب) تۋرالى ايت؟
- مۋزىكا قانداي كوڭىل - كۇيدى قالىپتاستىردى؟
سەرگىتۋ ءساتى: قىزدارىمىزدىڭ دايىنداعان ءۇندى ءبيىن تاماشالاۋ.
- راحمەت، قىزدار، وتە تاماشا بيلەدىڭدەر!
6 سلايد. كاتحاكالي تەاترىنا تەك ەرلەردى عانا العان. ولاردىڭ كيىمى مەن بەت بوياۋلارى دا ەرەكشە بولعان. تەك قيمىل عانا ەمەس، بەتتىڭ ميميكاسىن وزگەرتىپ وتىرۋ دا ماڭىزعا يە. ال، قىزدارى ۇلتتىق بحاراتاناتيام ءبيىن بىلاي بيلەيدى:
ۆيدەودان بحارتاناتيام ءبيىن تاماشالاۋ.
6. جاڭا ءان ۇيرەنۋ:
- بالالار، بۇگىن ءبىز ەسكەندىر حاسانعالييەۆ اعامىزدىڭ «الماتى - دەلي» ءانىن ۇيرەنەمىز. ە. حاسانعالييەۆ تۋرالى قىسقاشا ماعلۇمات بەرىپ كەتۋ. 7 سلايد.
ءاندى ۇيرەنبەس بۇرىن ءبىز نە جاسايمىز؟ يا، تىنىس جاتتىعۋلارىن جانە داۋىس جاتتىعۋلارىن جاسايمىز. تىنىس جاتتىعۋلارىن ءبىز رەسەيدىڭ وپەرا ءانشىسى سترەلنيكوۆانىڭ ءادىسىن قولدانا وتىرىپ جاسايمىز:
1. الاقان.
2. مىسىق.
3. ناسوس.
4. يىعىمىزدى قۇشاقتاۋ.
داۋىس جاتتىعۋىن دو ماجور گامماسىندا ورىندايمىز:
دو - دو - فا - فا - فا - مي - فا،
دو - دو - فا - فا - فا - مي - فا.
دو - دو - سي - سي - ليا - فا - سول،
سي - سي - ليا - ليا - سول - مي - فا.
دو - سي - ليا، دو - سي - ليا، دو - سي - ليا - سول،
سي - ليا - سول، سي - ليا - سول، سي - ليا - سول - فا.
ەندى بالالار، ءاندى ۇيرەنبەس بۇرىن ونى ءبىز تىڭداپ الايىق! بۇل ءاندى كەزىندە وتە تاماشا ءانشى، ءقازىر و دۇنيەلىك بولىپ كەتكەن اپامىز مادينا ەرالييەۆا ورىنداعان ەكەن. ءبارىمىز بىرگە تاماشالايىق! 8 سلايد.
- ەندەشە «الماتى - دەلي» ءانىن ۇيرەنەيىك. (تاقتادا جانە بالالاردىڭ قولدارىندا ءسوزى بار).
ءاندى جەكە، توپپەن ورىنداۋ.
7. تۇسىنگەنىن تەكسەرۋ:
- سەندەر ۇندىلەر تۋرالى قانداي مالىمەتتەر الدىڭدار، قانداي جاڭا تەرمينمەن تانىستىق؟
- ەندەشە ساباق بويىنشا سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەيىك.
8. قورىتىندى.
ساباققا جاقسى قاتىسقان وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ءاندى قايتالاپ ورىنداۋ
ۇيگە تاپسىرما:
ءاندى جاتقا ايتۋ.
ءۇندى حالقى تۋرالى ماعلۇمات جيناپ كەلۋ. 9 سلايد.
ساباق اياقتالدى، ساۋ بولىڭىزدار!
You Might Also Like
