ءۇش توراي
ەرتە، ەرتە، ەرتەدە اعايىندى ءۇش توراي ءومىر ءسۇرىپتى. بۇل ۇشەۋىنىڭ بويلارى دا، قىزعىلت سارى تۇرلەرى دە، توپ-تومپاق دەنەسى دە، كوڭىلدەنە بۇلعاقتاتاتىن كىشكەنتاي قۇيىرشىقتارى دا بىر-بىرىنە وتە ۇقساس ەكەن. ءتىپتى بۇل ۇشەۋىنىڭ اتتارى دا بىر-بىرىنە قاتتى ۇقساس بولاتىن. بۇل تورايلاردى جۇرت نيف-نيف، نۋف-نۋف جانە ناف-ناف دەپ اتايتىن. ءۇش توراي جاز بويى كوك مايسادا اسىر سالا اۋناپتى، ىستىق كۇنگە ابدەن قىزدىرىنىپتى، كوك شالعىندا راحاتتانا ۇيىقتاپ قايعىسىز-قامسىز ءومىر ءسۇرىپتى.
وسىلاي سەرۋەنمەن جۇرگەندە جاپىراقتار سارعايىپ، كۇز دە جەتىپتى. كۇننىڭ قىزۋى بۇرىنعىدان باسەڭدەپ، اسپاندى كەزگەن سۇرەڭسىز سۇرى بۇلتتار سارعايعان نۋ ورماننىڭ ۇستىندە قاپتاي جوڭكىلەتىن بولىپتى.
— قىستىڭ قامىن ويلايتىن كەز جەتكەن ەكەن! — دەپتى تاڭەرتەڭ ەرتە تۇرعان ناف-ناف سوندا ەكى اعاسىنا، — توڭعانىم سونشاما، ءتىپتى قالتىراپ تۇرمىن. بىلاي جاۋراي بەرسەك تۇماۋراتىپ قالاتىنىمىز ءسوزسىز. جۇرىڭدەر ەندەشە، ۋاقىت كەش بولماي تۇرعاندا بىرلەسە قيمىلداپ، باسىمىزعا ءۇي تۇرعىزىپ الايىق. سوندا ەش الاڭسىز قىس بويى جىلى شاتىردىڭ استىندا بىرگە ءومىر سۇرەتىن بولامىز.
الايدا ەكى اعاسى مۇنىڭ ايتقانىن تىڭداپ جۇمىسقا كىرىسكىسى كەلگەن جوق. ولار جەر قازىپ، اۋىر-اۋىر تاستاردى كوتەرىپ تاسىپ جاندارىن قيناعانشا، ەندىگى قالعان جىلى كۇندەردى پايدالانىپ كوك شالعىندا ارمانسىز شاپقىلاپ، اسىر سالىپ وتكىزگەندى ءجون سانادى.
— قويشى، ءالى ۇلگەرەمىز! قىس تۇسەكنشە ءالى قانشاما ۋاقىت بار! ءبىز سوندىقتان ءالى دە بولسا سايران سالا بەرەتىن بولامىز، - دەگەن نيف-نيف اعاسى توڭقالاڭ اسىپ ءتۇسىپ، كوك شالعىندا اۋناپ دومالاي جونەلدى.
— قاجەت بولسا، كۇن سۋىتا مەن دە وزىمە ءۇي تۇرعىزىپ الامىن ءالى، — دەپ مالىمدەگەن نۋف-نۋف تا اعاسىنىڭ سوڭىنان كوك شالعىنعا اۋناي بەردى.
— ءيا، مەن دە سويتەتىن بولامىن، — دەپ ونى قوستاي بەردى نيف-نيف.
— مەيلى، ونداي بولسا وزدەرىڭ بىلىڭدەر، مەن ەسكەرتىپ ايتتىم. ەندەشە ءۇيدى جالعىز ءوزىم تۇرعىزاتىن بولامىن، — دەيدى ناف-ناف، — سەندەردى كۇتەتىن ۋاقىت تا قالعان جوق.
ءسويتىپ ايدان اي، كۇننەن كۇن ءوتىپ، ۋاقىت جىلجىپ قىس جاقىنداعان سايىن سۋىتا بەرىپتى. ءبىراق الگى نيف-نيف پەن نۋف-نۋف ءتىپتى دە اسىقپاپتى. ولار جۇمىس ىستەۋ، وزدەرىنە باسپانا تۇرعىزۋ تۋرالى وينىنا دا الماپتى. ءسويتىپ ولار تاڭ اتقاننان كۇن باتقانعا دەيىن قۇر بوسقا ەرىگىپ ساندالىپ، ۋاقىت ءولتىرىپ جۇرە بەرىپتى. وزدەرىنە ءتان تورايلىق ويىندارىن شارشاعانشا ويناپ، شالعىندا دومالاپ اۋناپ، سەكىرىپ جۇگىرگەننەن باسقا ەشتەڭە بىتىرمەپتى.
— بۇگىنگى كۇندى دە كەشەگىدەي ساۋىق-سايرانمەن وتكىزەيىك تە، — دەيدى ولار بىر-بىرىنە، — سوسىن ەرتەڭنەن باستاپ ىسكە كىرىسەمىز.
ءبىراق وسىلاي ايتقاندارىمەن، ولاردىڭ وسىنداي «كۇندە ەرتەڭدەرى» تاۋسىلماپتى. ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ ويانعاندا ولار جول جيەگىندەگى بيىك شالعىندى بۇركەگەن جۇپ-جۇقا مۇزدى كورگەندە عانا جالقاۋ اعايىندىلار ەستەرىن جيىپ، بىردەن باسپانا تۇرعىزۋ جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتتى.
نيف-نيف سوندا ءۇيدى تىم قاراپايىم تاسىلمەن: بيىك ساباننان تۇرعىزىپ الماق بولىپ شەشەدى. ءسويتىپ ول باۋىرلارىمەن دە، وزگەلەرمەن دە ەش اقىلداسپاستان ءىستى باستاپ كەتىپ، كەش تۇسە جۇمىسىن اياقتاپتى. وسىلايشا ءنيف-نيفتىڭ باسپاناسى — سابان كۇركەسى ءازىر بولىپتى. نيف-نيف شاتىرعا سوڭعى بۋما ساباندى توسەپ جاتىپ، ءوزىنىڭ اتقارعان شارۋاسىنا ءدان ريزا كەيىپپەن بىلاي دەپ اندەتىپتى:
جارتى الەمدى شارلاساڭ دا،
قانشا جەردى اينالساڭ دا،
مۇنداي ءۇيدى تابۋ قايدا،
تابۋ قايدا، تابۋ قايدا!
وسىلايشا وزىنە ءدان ريزا كەيىپتە اندەتكەن ول ءىنىسسى نۋف-نۋفقا كەلەدى. بۇعان جاقىن جەردە نۋف-نۋف تا وزىنە قىستا تۇراتىن ءۇي تۇرعىزىپ جاتىر ەكەن. ول دا اعاسى ءتارىزدى وسى ءبىر ءۇي تۇرعىزۋ دەيتىن كوڭىلسىز شارۋانى تەزىرەك اياقتاپ تاستاۋعا تىرىسقان ەكەن. باستابىندا نۋف-نۋف تا نيف-نيف اعاسى سياقتى ءۇيدى ساباننان تۇرعىزىپ شىعۋدى ويلاستىرادى. ءبىراق مۇنداي ءۇيدىڭ قىستا سۋىق بولاتىنىن اڭعارعان ول باسپاناسىن بۇتالار مەن شىبىقتاردان توقي وتىرىپ سالماق بولىپ شەشەدى. ءسويتىپ ول وسى ءتاسىلدى قولدانا وتىرىپ ويلاعان ءۇيىن تۇرعىزىپ شىعىپتى. ول بۇتالاردى جەرگە قاعىپتى، وعان شىبىقتاردى توقىپ ءورىپتى، ونىڭ ۇستىنە قۇرعاق جاپىراقتاردى كوپتەپ توسەپ جاۋىپتى. وسىلايشا كەشكە تامان جۇمىستى اياقتاپ، ءۇيى دايىن بولىپتى. نۋف-نۋف تا ءوزىنىڭ اتقارعان ىسىنە اسا ريزا بولادى. ءسويتىپ ول ءۇيىن بىرنەشە رەت ناساتتانا اينالىپ ءوتىپ، بىلايشا اندەتىپتى:
ءۇيىم جاقسى — ءوزىم سالعان،
ءارى جاڭا، نىق قالاعام.
ەشبىرىنەن مەن قورىقپايمىن،
جاڭبىردان دا، نايزاعايدان!
نۋف-نۋف سالعان ءانىن اياقتاپ ۇلگەرمەي جاتىپ، بۇتانىڭ اراسىنان اعاسى نيف-نيف جۇگىرىپ شىقتى:
— مىنەكي، سەنىڭ دە ءۇيىڭ دايىن بولعان ەكەن! - دەيدى نيف-نيف اعاسىنا. — بۇل شارۋانى ءالى-اق ۇلگەرەمىز دەپ باياعىدا ايتىپ ەدىم عوي، ساعان! مىنەكي، بۇدان بىلاي ءبىزدىڭ ءبارىمىزدىڭ قولىمىز بوس، قىسقا دەيىن قالاي سايران سالساق تا بولادى ەمەس پە!
— ەندەشە ءقازىر ناف-نافقا بارايىق. ونىڭ وزىنە قانداي ءۇي تۇرعىزعاندىعىن كورەيىك! - دەدى نۋف-نۋف. — ءوزىن كوپتەن بەرى كورگەمىز دە جوق!
— كەتتىك، ەندەشە، ءۇيىن بارىپ كورەيىك. — دەپ نيف-نيف تە كەلىسە كەتتى. ءسويتىپ ەكى اعاسى وزدەرىنىڭ بۇگىنگى اتقارعان ىستەرىنە سونشالىقتى توقمەيىلسىگەن ءتۇر تانىتىپ، بۇتا ىشىنە قاراي بەتتەدى.
ال ناف-ناف بولسا بىرنەشە كۇن بويى قۇرىلىس جۇمىسىن جۇرگىزۋمەن اۋرە بولىپ جاتقان ەدى. ول جان-جاقتان تاس تاسىدى، بالشىق يلەدى. وسىلايشا قۇرىلىسقا قاجەتتىلەردىڭ بارلىعىن ابدەن دايىنداپ العان سوڭ قاتتى جەلگە دە، سارى ايازعا دا توتەپ بەرەتىندەي بەرىك تە، قابىرعاسى قالىڭ جىلى ءۇيدى تۇرعىزا باستادى. وسى ماڭعا جاقىن جەردەگى ورماندا جۇرەتىن قورقاۋ قاسقىرلار كەلىپ كىرىپ كەتپەس ءۇشىن مىقتى تيەگى بار اۋىر ەمەن ەسىكتى دە ورناتىپ الدى.
جەلە جورتىپ جەتكەن نيف-نيف پەن نۋف-نۋف وزدەرىنىڭ ءىنىسى ناف-نافتى قىزۋ جۇمىس ۇستىندە كەزدەستىردى.
— سەن نە تۇرعىزىپ جاتسىڭ ءوزىڭ؟! — دەپ مۇنىڭ ءىسىن كورگەن نيف پەن نۋف-نۋف قوسارلانا ايقايلاپ جىبەرەدى. — بۇل نە نارسە، تورايدىڭ ۇيشىگى مەن الدە بەكىنىس قامال ما؟
— ءيا، تورايدىڭ ءۇيى تاسقامال بەرىك بولۋى ءتيىس ! — دەپ ەكى اعاسىنا جاۋاپ قاتقان ناف-ناف، جۇمىسىن ءارى قاراي جالعاستىرا بەرىپتى.
— سەن ءوزى، بىرەۋمەن سوعىسقالى جاتقاننان ساۋسىڭ با؟ - دەگەن نيف-نيف ءىنىسىن ءاجۋالاي قورسىلداپ، نۋف-نۋفقا قۋلانىپ كوز قىستى. ەكى اعاسىنىڭ ويىنى تاسىپ كوڭىلدەنگەنى سونشاما، ولاردىڭ تارسىل-تۇرسىلى مەن قورسىلى وسى ماڭداعى شالعىننان دا اسىپ، الىس جاقتارعا جاڭعىرىعا ەستىلىپ جاتتى.
ال ناف-ناف بولسا ەشتەڭەگە دە نازار اۋدارىپ مويىن بۇرماستان ءۇيىنىڭ تاس قابىرعاسىن قالاۋمەن اۋرە بولىپ جاتتتى. سوندا ول باسەڭ داۋىسپەن بىلايشا اندەتىپتى:
اقىلىم بارىنەن اسقان،
اقىلىم بارىنەن اسقان!
ءۇي تۇرعىزدىم تاستان،
ءۇي تۇرعىزدىم تاستان!
بولسا دا كۇشتى اڭ ءتىپتى،
بولسا دا جاۋىز، ءقاۋىپتى،
بۇزا الماس مىنا ەسىكتى،
اشا الاماس مىنا ەسىكتى!
— بۇل ءوزى قانداي جاۋىز اڭ تۋرالى، ءقاۋىپتى اڭ تۋرالى ايتىپ تۇر؟ — دەپ تاڭدانا سۇراپتى نيف-نيف باۋىرى نۋف-نۋفتان.
— سەن ءوزى قانداي اڭ تۋرالى ايتىپ تۇرسىڭ؟ — دەپ سۇراپتى سوندا نۋف-نۋف ناف-نافتان.
— مەن جاىرتقىش قاسقىر تۋرالى ايتتىم! — دەپتى ناف-ناف اسىقپاي تاعى ءبىر تاستى قابىرعاعا قالاپ جاتىپ.
— قاراي گور ءوزىن، مۇنىڭ قاسقىردان قالاي قورقاتىنىن كوردىڭ بە! — دەپ كۇلىپتى نيف-نيف.
— ءوزىمدى قاسقىر جەپ قويادى دەپ قورقادى ەكەن! — دەپ نۋف-نۋف تا ءىنىسىن قوستاپتى. ەكى اعاسى مۇنىڭ سوزىنە بۇرىنعىدان بەتەر قورسىلداي داۋىرىعىسادى.
— وسى اراعا دەيىن كەلەتىن قايداعى قاسقىر؟ — دەيدى نيف-نيف.
— ەشقانداي دا قاسقىر جوق. مۇنى ايتىپ تۇرعان ونىڭ ءوزى قورقاق! — دەپ مازاقتايدى نۋف-نۋف. سويتەدى دە ەكەۋى قول ۇستاسىپ الىپ، اندەتىپ بيلەپ جونەلدى:
ءبىز قورىقپايمىز قاسقىردان،
سۇرى الباستى باسقىردان.
اقىماق قاسقىر قايداسىڭ؟
كارى قورقاۋ، الجىعان؟
ەكى اعاسى تاعى دا ءبىراز ناف-نافتىڭ قىتىعىنا ءتيىپ، ونى اشۋلاندىرماق بولىپ ەدى، ول بۇلارعا بۇرىلىپ تا قارامادى. ءوزىنىڭ ءتيىستى جۇمىسىن جالعاستىرا بەردى.
— كەتتىك، وندا نۋف-نۋف، — دەدى سوندا نيف-نيف. — بىزگە بۇل جەردە بىتىرەتىن ەشقانداي ءىس جوق!
ءسويتىپ ەكى «باتىر» ويىندارىن ءارى قاراي جالعاستىرۋعا جونەلدى. ولاردىڭ جولدا اندەتىپ-بيلەپ نۋ ورماندى باسىنا كوتەرە شۋلاعانى سونشاما، ءداۋ قاراعايدىڭ تۇبىندە ۇيىقتاپ جاتقان قاسقىر ويانىپ باسىن كوتەرەدى.
— بۇل نە شۋ-شۇرقان ءوزى؟ — دەپ ورنىنان تىجىرىنا كوتەرىلگەن اشۋلى اش قاسقىر الگى شۋىل ەستىلگەن جەرگە تاياپ كەلىپ باقىلاپ قارادى. قاسقىر قورسىلداي اندەتىپ كەلە جاتقان ەكى اقىماق تورايدى كوردى.
— بۇل جەردە قايداعى قاسقىر! — دەپتى وسى كەزدە قاسقىردى تەك سۋرەتتەن عانا كورگەن نيف-نيف.
— قاسقىردى كەزدەستىرەتىن بولساق، ونى ۇستاپ تۇمسىعىنان قىسىپ الىپ، اكەسىن تانىتىپ ۇرامىز! — دەپ ءوزى دە ءالى كۇنگە دەيىن ءتىرى قاسقىردى كورمەگەن نۋف-نۋف اعاسىنا قوسىلا ەسىرىپتى.
— قاسقىردى ۇستاپ الامىز دا جەرگە جىعىپ سالىپ بايلاپ تاستاپ، اياقپەن بىلاي، بىلاي تەپكىلەيمىز! — دەپ نيف-نيف قاسقىردى قالاي ۇرىپ-سوعاتىنىن كورسەتىپ ماقتانىپ ءماز بولادى. اعايىندى ەكەۋى وسى كەزدە تاعى دا كوڭىلدەنە اندەتەدى:
ءبىز قورىقپايمىز قاسقىردان،
سۇرى الباستى باسقىردان.
اقىماق قاسقىر قايداسىڭ؟
كارى قورقاۋ، الجىعان؟
وسىلاي كوڭىلدەنە تومپاڭداپ كەلە جاتقان ولار كەنەت الدارىندا تۇرعان ناعىز ءتىرى قاسقىردى كوردى. قاسقىر بيىك، جۋان اعاشتارىڭ ار جاعىندا قاراپ تۇر ەكەن. قاراسا: قاسقىردىڭ ءتۇرى سونداي قورقىنىشتى ەكەن، ارانداي اشىلعان اۋزىنان سويديعان تىستەرى ىرسيادى. نيف-نيف پەن نۋف-نۋفتىڭ قورىققانى سونشاما، ارقالارىن سۇپ-سۋىق تەر جاۋىپ، جىڭىشكە قۇيىرشىقتارى ءالسىز دىرىلدەي باستادى. بايعۇس تورايلاردىڭ زارەلەرى ۇشا شوشىعانى سونشاما، ءتىپتى ورىندارىنان قوزعالۋعا دا شاماسى كەلمەدى.
قاسقىر تۇرا ۇمتىلماق بولىپ ءتىسىن قايراي شىقىرلاتىپ، كوزىن جىپىلىقتاتا جارق ەتكىزگەندە تورايلار دا ەستەرىن جيىپ الىپ ۇيلەرىنە قاراي زىتا جونەلدى. بۇعان دەيىن ەشقاشان دا ءدال وسىنداي جىلدامدىقپەن تەز جۇگىرمەگەن بولار! تۇياقتارى جالتىلداپ جەردىڭ شاڭىن شىعارا قۇيعىتقان ەكى توراي زىتقان قالپى ءارقايسىسى ءوز ۇيلەرىنە جەتىپ ۇلگەردى.
نيف-نيف ءوزىنىڭ قامىس ۇيىنە ءبىرىنشى كەلىپ جەتىپ، سوڭىنان قۋىپ كەلىپ قالعان قورقاۋ قاسقىر اۋزىن سالا بەرگەندە ەسىكتى جاۋىپ ۇلگەردى.
— اش دەيمىن ەسىكتى جىلدام! — دەپ اشۋلانا ىرىلدادى قاسقىر. — ايتپەسە ونى بۇزامىن!
— جوق-جوق، — دەپ ءدىرىل قاعا قورسىلدايدى نيف-نيف، — اشپايمىن!
ەسىكتىڭ سىرتىندا قورقىنىشتى جىرتقىشتىڭ ىرىلداي تىنىس العانى ەستىلىپ تۇردى.
— اش دەيمىن، جانىڭنىڭ بارىندا! — دەپ تاعى دا ىرىلعا باستى قاسقىر. — ءقازىر قاتتى ۇرلەپ قالسام مىناۋ ءۇيىنىڭ بىت-شىتى شىعادى!
الايدا بۇل كەزدە ءنيف-نيفتىڭ قورىققاننان قاسقىرعا ءتىل قاتۋعا شاماسى داقالماعان ەدى. وسى كەزدە قاسقىر ۇيشىككە قاراي: «ءۇ-ۇ-ف-ف-ف-ف-ف-ف!» — دەپ قاتتى ۇرلەي باستادى. وسى كەزدە كۇركەنى جاپقان سابان جان-جاققا ۇشىپ، ءۇي سولقىلداي باستادى. قاسقىر تاعى ءبىر رەت تەرەڭ دەم تارتىپ الىپ، بۇرىنعىدان دا قاتتى ۇرلەي باستادى: «ءۇ-ۇ-ف-ف-ف-ف-ف-ف!». قاسقىر وسىلايشا ءۇشىنشى رەت ۇرلەگەن كەزدە قاتتى داۋىل سوققان تارىزدەنىپ، سابان ۇيشىك جان-جاققا شاشىلىپ قالدى.
قاسقىر قارسى الدىندا دىرىلدەپ تۇرعان كىشكەنتاي تورايدى كورگەندە سىلەكەيى شۇبىرىپ ارس ەتتى. الايدا ءدال وسى ساتتە ەس جيعان نيف-نيف جالما-جان جالت بۇرىلىپ قاشا جونەلدى. توراي قاشقان بويى ءىنىسى نۋف-نۋفتىڭ ۇيىنە جەتىپ، ەسىكتەن ىشكە ەنىپ ۇلگەردى.
ەكى توراي ەسىكتى ارەڭ دەگەندە جاۋىپ ۇلگەرىپ، دەمدەرىن باسقانشا سىرتتا قاسقىردىڭ داۋىسى دا ەستىلدى:
— وسىندا كەلىپ ەندىڭ بە، بالەم! ەندەشە، ءقازىر ەكەۋىڭدى بىردەي جەيتىن بولامىن!
شوشىنعان نيف-نيف پەن نۋف-نۋف بىر-بىرىنە ۇرەيلەنە قارادى. ءبىراق وسى كەزدە تورايلاردى قۋا-قۋا ابدەن شارشاعان قورقاۋ قاسقىر قۋلىققا كوشۋدى ءجون كورگەن ەكەن:
— جارايدى، مەن سەندەردى جەيىن دەگەن ويىمنان اينىپ قالدىم! — دەيدى ول ادەيى ۇيشىكتەگىلەر ەستىسىن دەپ قاتتىراق داۋىسپەن. — مەن تىرتيعان ارىق تورايلار سەندەردى جەپ قايتەمىن! ونان دا ۇيىمە قايتايىن!
— انە، ەستىدىڭ بە؟ — دەدى نيف-نيف نۋف-نۋفقا. — ول ءبىزدى اپ-ارىق بولعان سوڭ جەمەيتىن بولدى!
— بۇل دەگەنىڭ كەرەمەت قوي! — دەپ قۋانعانىنان ايقايلاپ جىبەرگەن نۋف-نۋف دىرىلدەۋىن اپ-ساتتە قويا قويدى. قاسقىر كەتتى دەپ كوڭىلدەرى ورنىققان اعايىندىلار ەشتەڭە بولماعانداي جايبىراقاتتانىپ باياعى اندەرىنە باستى:
ءبىز قورىقپايمىز قاسقىردان،
سۇرى الباستى باسقىردان.
اقىماق قاسقىر قايداسىڭ؟
كارى قورقاۋ، الجىعان؟
زىميان قاسقىر بولسا ءۇيدىڭ جانىنان كەتپەگەن بولاتىن. ول ءۇيدى اينالا بەرىپ، بۇتا اراسىندا بۇعىپ جاتقان ەدى. تورايلاردىڭ ۇيدەگى قىلىعى وعان وتە كۇلكىلى كورىندى. اڭقاۋ تورايلاردى وسىلايشا وڭاي الداعانىنا ءدان ريزا بولعان قاسقىر ولاردىڭ كۇلكىلى ىس-ارەكەتىنە قارقىلداپ كۇلىپ جىبەرمەۋ ءۇشىن ءوزىن ارەڭ ۇستاپ جاتقان بولاتىن! تورايلاردىڭ كوڭىلى ابدەن ورنىنا ءتۇستى-اۋ دەگەن كەزدە قاسقىر قويدىڭ تەرىسىن تاۋىپ الىپ، سونى جامىلىپ الدى. ءسويتىپ ول تورايلاردىڭ ۇيىنە كەلدى. ەسىكتىڭ الدىنا كەلگەن سوڭ اقىرىن عانا تىقىلداتتى. نيف-نيف پەن نۋف-نۋف بۇل تىقىلدى ەستىگەندە جۇرەكتەرى تاس توبەسىنە شىعا شوشىپ كەتتى.
— بۇل كىم؟ — دەدى سۇراعان كەزدە ولاردىڭ جىڭىشكە قۇيىرشىقتارى تاعى دا دىرىلدەي باستادى.
— بۇل م-ە-ەن، سۋىقتان جاۋراعان قويمىن! — دەپ جۋان داۋىسپەن قىرىلداي سويلەيدى قاسقىر. — وتاردان اداسىپ قالدىم، ۇيلەرىڭە كىرگىزە كورىڭدەرشى! قاتتى شارشادىم!!
— كىرگىزەمىز بە؟ — دەپ اعاسىنان سۇرادى مەيىرىمدى نيف-نيف.
— قوي عوي، ونى كىرگىزۋگە بولادى! — دەپ كەلىستى نۋف-نۋف. — قوي — قاسقىر ەمەس قوي!
ولار ءسويتىپ ەسىكتى اشىپ قالعاندا، الدارىندا تۇرعان قويدى ەمەس، ءتىسى اقسيعان باعاناعى قورقاۋ قاسقىردى كوردى. اعايىندىلار ەسىكتى جىلدام جابا قويىپ، قورقىنىشتى قاسقىر كىرىپ كەتپەسىن دەپ بار كۇشتەرىمەن يتەرىپ تۇرا قالدى. كىرە الماي قالعان قاسقىر بۇل جولى تورايلاردى الداي الماعانىنا وكىنىپ قالدى. قويدىڭ تەرىڭسىن لاقتىرىپ جىبەردى دە بىلاي دەپ ىرىلدادى:
— بالەم سەندەردى مە! ءقازىر بۇل ۇيشىكتەرىڭدى تۇگىن قالدىرماي قيراتاتىن بولامىن!
ول دەم تارتىپ تۇرىپ قاتتى ۇرلەپ جىبەرگەندە ءۇي ءبىراز قيسايىپ كەتتى. قاسقىر ءسويتىپ ۇرلەي بەردى، ۇرلەي بەردى. شاتىرعا توسەلگەن جاپىراقتار ۇشىپ، قابىرعالار سولقىلداي باستاعانىمەن، ۇيشىك بىردەن قۇلاي قويمادى. قاسقىر بەسىنشى رەت بار پارمەنىمەن كۇشىن جيناپ تۇرىپ ۇرلەپ جىبەرگەندە ۇيشىك قيسايىپ بارىپ كۇل-تالقانى شىعىپ قۇلادى. تەك ءۇيدىڭ ەسىگى عانا ءۇيىندىنىڭ اراسىندا قۇلاماي ءبىراز شايقالىپ تۇردى.
زارەلەرى ۇشقان تورايلار تاعى دا قاشا جونەلدى. قورقىنىش مەڭدەپ، دەنەلەرىنىڭ ءاربىر قىلى قالتىراپ، اياقتارى سالدىراپ، تۇمسىقتارى كەبەرسىپ قالدى. اعايىندىلار ناف-نافتىڭ ۇيىنە قاراي بار پارمەنىمەن زىمىرادى. قاسقىر دا سوڭدارىنان قالماي زۋلاپ قۋىپ كەلەدى. ءتىپتى ءبىر رەت قاسقىردىڭ تىم جاقىن قالعانى سونشاما، ءنيف-نيفتىڭ ارتقى اياعىنا اۋىز سالا بەرگەن كەزدە، ول جۇلقي شىڭعىرىپ جان ۇشىرا زۋلادى. قاسقىر دا ولاردى بىرتىندەپ وكشەلەپ قىسپاققا الا ءتۇستى. ول بۇل جولى تورايلاردىڭ وزىنەن قۇتىلمايتىنىنا سەنىمدى بولاتىن. ءبىراق قىرسىققاندا ونىڭ تاعى دا جولى بولماۋعا اينالدى.
تورايلار قارسى تۇرعان جۋان الما اعاشىنىڭ جانىنان وعان سوقتىقپاستان، جانىنان زىمىراي اينالىپ وتە شىقتى. قاسقىر بولسا اينالىپ ۇلگەرە الماي اعاشتى بار كۇشىمەن كەلىپ سوققاندا، بۇتاقتارداعى ءداۋ المالار باسىنا ساۋىلداي توپىلداپ تۇسە باستادى. ءبىر قاپ-قاتتى ۇلكەن الما ەكى كوزدىڭ ورتاسىنا قاتتى ءتيىپ، قاسقىردىڭ شەكەسى كۇپ بولىپ ءىسىپ كەتتى.
بۇل كەزدە جان ۇشىرا قاشقان نيف-نيف پەن نۋف-نۋف ءولدىم-تالدىم دەگەندە ىنىلەرى ناف-نافتىڭ ۇيىنە جەتىپ ۇلگەرگەن بولاتىن. ەستەرى شىعا قورىققان اعالارىن ۇيگە كىرگىزەدى. بايعۇس تورايلاردىڭ قورىققاندارى سونداي، ءتىپتى سويلەۋگە دە شامالارى كەلمەدى. ولار ءۇن-تۇنسىز توسەكتىڭ استىنا كىرىپ، بۇعىپ-بۇعىپ جاتا قالدى. ناف-ناف ولاردىڭ ارتىنان قاسقىر قۋىپ كەلە جاتقانىن بىردەن سەزگەن بولاتىن. الايدا ونىڭ تاستان قالانعان ۇيىندە ەشتەڭەدەن قورىقپاۋعا بولاتىن ەدى. ول ەسىكتىڭ تيەگىن جىلدام سالا قويىپ ورىندىققا جايعاسىپ وتىرىپ، داۋىسىن قاتتى شىعارا بىلاي دەپ اندەتتى:
بولسا دا قانداي اڭ ءتىپتى،
بولسا دا، زالىم، ءقاۋىپتى،
بۇزا الماس مىنا ەسىكتى،
اشا الاماس مىنا ەسىكتى!
ءدال وسى كەزدە ەسىكتى بىرەۋ سابالاپ تارسىلداتا جونەلدى.
— ەسىكتى سابالاي قاعىپ تۇرعان كىم بۇل؟ — دەپ سابىرلى داۋىسپەن سۇرادى ناف-ناف.
— بوسقا سويلەمەي ەسىكتى اش جىلدام! — دەگەن اش قاسقىردىڭ دورەكى داۋىسى ەستىلدى.
— ەسىكتى قالاي اشپاقپىن ساعان! اشپاق تۇگىلى مۇندايدى ءتىپتى ويىما دا الماسپىن! — دەپ ىشتەن قاتقىل ۇنمەن جاۋاپ بەردى ناف-ناف.
— مىنالاردى قارا! ەندەشە، قاراپ تۇرىڭدار! ەندى ۇشەۋىڭدى بىردەي جەيتىن بولامىن!
— جەمەك بولىپ تىرىسىپ كور، ەندەشە! — دەپ جاۋاپ بەرگەن ناف-ناف قورىقپاق تۇگىلى ءتىپتى ورىندىعىنان تۇرعان دا جوق. ول وزىنە اعالارىمەن بىرگە بۇل بەرىك تاس ۇيدە ەش قورقىنىش جوعىن جاقسى بىلەتىن. قاسقىر بولسا، الدىڭعىلاردىكىن بۇزعانداي ادىسكە باستى. ول دەمىن تارتىپ تۇرىپ، تاس ءۇيدى بار شاماسىنشا ۇرلەي جونەلدى! ءبىراق قانشا ۇرلەگەنىمەن، ءۇيدى توڭكەرۋ تۇگىلى، كىشكەنتاي تاستى دا ورنىنان قوزعاي المادى. قاسقىر ۇرلەپ-ۇرلەپ، كۇشەنە-كۇشەنە كوكپەڭبەك بولىپ ءىسىنىپ كەتتى.
تاس قامالداي بەرىك ءۇي ەش مىزعىمادى. امالى قۇرىعان قاسقىر ەسىكتى جۇلقىلاپ تا كوردى. ءبىراق وعان دا شاماسى كەلەتىن ەمەس ەكەن. ىزالانعان قاسقىر سوياۋداي تىرناعىمەن ءۇيدىڭ قابىرعاسىن تىرناپ، جينالعان تاستاردىڭ اراسىن ارشىپ، تاستى كەمىرمەك بولعاندا تىرناعىن سىندىرىپ، ءتىسىن جاراقاتتاپ الدى. اشتىقتان ابدەن بۇرالعان اشۋلى قاسقىردىڭ بۇدان كەيىن باسى اۋعان جاققا زىتۋدان باسقا ەش امالى قالماعان ەدى. ءسويتىپ تۇرعاندا ول كەنەت باسىن كوتەرىپ قاراپ ەدى، شاتىردىڭ بيىك مۇرجاسىن كوردى.
— ءاپ بالەم، سەندەردى مە! وسى مۇرجا ارقىلى ۇيگە كىرىپ كورەيىن، ەندەشە! — دەپ ويلاعان قاسقىر قۋانىپ كەتتى. ول شاتىرعا ەپپەن باسپالاپ شىعىپ، ىشتەن تىڭ تىڭدادى. ءۇيدىڭ ءىشى تىپ-تىنىش، تىم-تىرىس. «مەن بۇگىن قايتسەم دە تورايدىڭ جاس ەتىنە تويۋىم كەرەك»، — دەگەن قيالي ويدان سىلەكەيى شۇبىرىپ كەتكەن قاسقىر مۇرجاعا باسىن سۇقتى. قاسقىر مۇرجامەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان كەزدە تورايلار دا تىسىرلاعان دىبىستى ەستىدى. پەشتىڭ ۇستىنە كۇيە جاۋىپ تۇسە باستاعاندا-اق ايلاكەر ناف-ناف بۇل ءىستىڭ نەمەن بىتەتىنىن اڭعارىپ قويعان ەدى. ول پەشتە ساقىرلاپ قايناپ دايىن تۇرعان سۋعا تۇرا ۇمتىلىپ جەتتى دە، قاقپاعىن جۇلىپ الدى.
— مارحابات ەتىڭىز! — دەدى سوندا ناف-ناف ءوزىنىڭ اعالارىنا كوزىن قىسىپ. نيف-نيف پەن نۋف-نۋفتىڭ دا جۇرەكتەرى ورنىنا ءتۇسىپ، اقىلدى دا باتىل ىنىلەرىنىڭ مىنا ارەكەتىن قۋانا تاماشالاپ تۇرعان بولاتىن.
تورايلاردى كوپ كۇتتىرمەستەن قاسقىر دا جەتتى. مۇرجا تازالاۋشى سياقتى ءۇستى-باسى قاپ-قارا كۇيە قاسقىر جوعارىدان سىرعي ءتۇسىپ، قايناپ تۇرعان سۋعا كۇمپ ەتتى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەشقاشان ءدال وسىنداي اۋىرسىنباعان شىعار! كوزى كۇپ بولىپ ىسىگەن، تەرىسى سالتاق-سالتاق. تەرىسى ىستىق سۋعا ابدەن كۇيىپ جيدىگەن قاسقىر مۇرجاعا قاراي جاندارمەن قايتا سەكىرىپ شىعىپ، شاتىردان جەرگە قارعىپ ءتۇستى. تۇسە بەرە جەرگە تورت-بەس رەت دومالاي سۇرىنە قىڭسىلاپ-قاڭقىلداپ، قۇيرىعىن قىسىپ الىپ، ورماندى بەتكە الىپ زىمىراي جونەلدى.
ءۇش اعايىندى، كىشكەنتاي ءۇش توراي بولسا جاۋىز قاراقشىدان، قورقاۋ قاسقىردان قالاي قۇتىلعاندارىنا ءماز بولىپ، سوڭىنان قاراپ تۇردى. سالدەن سوڭ ولار وزدەرىنىڭ كوڭىلدى اندەرىنە باسىپ بىلايشا شىرقادى:
جارتى الەمدى شارلاساڭ دا،
قانشاما رەت اينالساڭ دا،
مۇنداي ءۇيدى تابۋ قايدا،
تابۋ قايدا، تابۋ قايدا!
بولسا دا قانداي اڭ ءتىپتى،
بولسا دا، زالىم، ءقاۋىپتى،
بۇزا الماس مىنا ەسىكتى،
اشا الاماس مىنا ەسىكتى!
ورمانداعى قاسقىر دا،
ورالمايدى ەش مۇندا!
كەلمەيدى ەندى ول مۇندا،
كەلمەيدى بىزگە ول مۇندا!
وسىدان كەيىن اعايىندى ءۇش توراي ءبىر ۇيدە، ءبىر شاتىردىڭ استىندا ءتاتۋ-تاتتى ءومىر سۇرە باستاپتى. اعالارى ءىنىسى ناف-نافتىڭ اقىلى مەن ايلاسىنا ريزا بولىپ، ودان الدىڭعى قىلىقتارى ءۇشىن كەشىرىم سۇراپتى. مىنەكي، بالالار، ءبىزدىڭ اعايىندى ءۇش توراي نيف-نيف، نۋف-نۋف جانە ناف-ناف تۋرالى بىلەتىنىمىز وسى ەدى.
اعىلشىن ەرتەگىسى بويىنشا قازاقشا وڭدەگەن ا.بايتان ۇلى
You Might Also Like
-
2024 جىلدان باستاپ 3-سىنىپتا اعىلشىن ءتىلىن وقىتۋ ساعاتى كوبەيتىلەدى. بۇل تۋرالى ۇكىمەت وتىرىسىندا ق ر وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ ايتتى.
-
قۇرمەتتى ...........! جوعارى وقۋ ورنى بۇگىندە حالقىمىزعا دايەكتى ءبىلىم بەرىپ، تاربيەلەپ، سارا جولعا سالعان قارا شاڭىراق، ەلىمىزدەگى ەڭسەلى دە بەدەلدى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. ........ ج...
