ءححى عاسىر كوشباسشىسى
ءححى عاسىر كوشباسشىسى
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ادەبيەت ءپانى بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ. ويىن ءدال، تەز جۇيەلەۋگە داعدىلاندىرۋ. تەرەڭ ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ.
بارىسى:
ءمۇعالىم: ورتاعا سايىسقا قاتىساتىن 8 وقۋشىنى شاقىرايىق. ءادىلقازىلار القاسى سايلانعان. ولار ءار سايىس بولىمىنەن كەيىن قورىتىندى جاساپ وتىرادى. ينتەللەكتۋالدى شوۋ كەلەسى بولىمدەردەن تۇرادى:
ءى تۋر: «بايگە»
ءار بەلگىلەنگەن سۇراققا تەز جانە دۇرىس جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلار 10 ۇپايدان الادى. ولار تەز ويلاۋعا جانە دۇرىس جاۋاپ بەرۋگە ۇمتىلادى.
1.«باقىتسىز جامال» قاي جانرعا جاتاتىن شىعارما؟
ا) رومان
ءا) پوۆەست
ب) اڭگىمە
2. ابايدىڭ پوەماسى:
ا) «ءلايلا - ءماجنۇن»
ءا) «ماسعۇت»
ب) «مەدعات - قاسىم»
3. شاكارىم شىعارماسى:
ا) «اباي جولى»
ءا) «باتىر بايان»
ب) «قالقامان - مامىر»
4. «قاراڭعى قازاق كوگىنە،
ورمەلەپ شىعىپ كۇن بولام!
قاراڭعىلىقتىڭ كوگىنەن
كۇن بولماعاندا كىم بولام؟» دەگەن شۋماقتىڭ اۆتورى كىم؟
ا) س. تورايعىروۆ
ءا) س. سەيفۋللين
ب) ا. بايتۇرسىنوۆ
5. «مەدعات - قاسىم» پوەماسىنداعى قاسىم قانداي كەيىپكەر؟
ا) جاعىمسىز
ءا) تولقىمالى
ب) رومانتيكالىق
6. الدار كوسەنىڭ الداۋداعى ماقساتى:
ا) تابيعي مىنەز
ءا) قارنى توق، اقىلى جوقتاردى تۇساۋ.
ب) جەڭىل كۇلكى ءۇشىن
7. «ەر توستىك» ەرتەگىسىندەگى باستى قاھارماننىڭ اكەسى كىم؟
ا) ءبايبورى
ءا) سارىباي
ب) ەرنازار
8. جەلمايا ءمىنىپ، شۇرايلى جەر ىزدەۋمەنەن ءومىر كەشكەن كىم؟
ا) قازتۋعان
ءا) اسان قايعى
ب) اقتامبەردى.
9. قازاق تەاترىنىڭ شىمىلدىعىن اشقان العاشقى درامالىق شىعارما؟
ا) «ەڭلىك - كەبەك»
ءا) «توقال»
ب) «تۇنگى سارىن»
10. «ەڭلىك - كەبەك» داستانىن جازعان كىم؟
ا) م. اۋەزوۆ
ءا) ش. قۇدايبەردى ۇلى
ب) س. تورايعىروۆ
11. اڭىز - اڭگىمەلەردەگى جيرەنشەنىڭ سۇيگەن قىزى، جارى، ءارى اقىلشىسى كىم؟
ا) كەنجەكەي
ءا) بىزبيكە
ب) قاراشاش
12. «قىرىق ماقال» اۆتورى جانە ونى كىم اۋدارعان.؟
ا) م. دۋلاتوۆ، پۋشكيننەن
ءا) س. كوبەيەۆ، ۋشينسكييدەن
ب) ا. بايتۇرسىنوۆ، كرىلوۆتان
ءىى تۋر: «پوليگلوت»
سايىسقا قاتىسۋشىلار بەرىلگەن جۇمباقتاردىڭ شەشىمىن تاۋىپ، تابىلعان جاۋاپتى ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارادى. دۇرىس جاۋاپقا 30 ۇپاي بەرىلەدى.
1. ومىردە ودان مول ەشتەڭە بولمايدى،
قۇشاقتاساڭ قۇشاعىڭ تۇك تولمايدى.
2. ءبىر نارسە قاناتى بار ۇشپاس بيىك،
جۇرگەن جوق، ۇشپاسا دا جەرگە ءتيىپ.
اراسىن جەر مەن كوكتىڭ ءورت السا دا،
ەش جەرى ول نارسەنىڭ كەتپەس كۇيىپ
3. جەر تۇبىنەن كۇلىپ كەلە جاتىر.
4. سۋسىز جەردە سوعىسادى،
قان شىعارماي سوعىسادى.
5. قاراسام جوق،
قاراماسام بار.
6. كوسەۋدىڭ باسى بەسەۋ.
7. ءبىر – اق قالتا بيدايدىڭ
بىتە تۇعىن ءتۇرى جوق
8. سىرتى ىشىندە
ءىشى سىرتىندا
9. ەگىز كول بار قاتپايتىن،
سۋدان ەشكىم تاپپايتىن.
10. جانار ەمەس،
ءبىراقتا جاساۋرايدى.
11. بىردە اشپىن، بىردە توقپىن،
بىردەن سالقىن، بىردە شوقپىن.
12. بولات بالىق،
كەيدە نالىپ،
جاتىر ءبىراز
قۇيرىقسىز قالىپ.
13. جاۋىرىنىمەن جىلجيدى.
سۋعا تويسا قىلجيدى.
14. جەتپىس جەتى كويلەك،
ول دا ازداۋ كەيدە
15. الا ءجىبىم بار،
جەتپەيتىن جەرگە جەتەدى.
ءىىى تۋر: «تاپقىرلىق»
بۇل بولىمدە قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرىنىڭ جالعاسىن تاۋىپ، ماقال - ماتەلدەرى اياقتاۋ كەرەك. بۇدان 20 ماقال - ماتەل بەرىلەدى، ءاربىر تاپقان ماقالعا 10 ۇپاي قوسىلادى:
1. قىزىم ساعىن ايتام...
(كەلىنىم ساعان ايتام)
2. جولى بولار جىگىتتىڭ...
(جەڭگەسى شىعار الدىنان)
3. اعاسى باردىڭ تىنىسى بار...
(اسى باردىڭ ىرىسى بار)
4. ارپا، بيداي اس ەكەن.....
(التىن، كۇمىس تاس ەكەن)
5. التىداعى بالا اۋىلعا كەلسە،....
(الپىستاعى قاريا سالەم بەرەر)
6. اكەم - شەشەم بار بولسا،
(اۋزى - مۇرنى جوق بولسا)
7. اتاڭا نە ىستەسەڭ،...
(الدىڭا سول كەلەر)
8. ون بالا ءبىر اكەگە جۇك بولمايدى...
(ءبىر اكە ون بالاعا جۇك بولادى.)
9. انانىڭ ءسۇتى بال،.....
(بالانىڭ ءتىلى بال).
10. مەيىرىمدىلىكتى انادان ۇيرەن،...
(ادىلدىكتى دانادان ۇيرەن.
11. بالاپان ۇيادان نە كورسە،...
(ۇشقاندا سونى ىلەدى)
12. جاقسىدان ۇيرەن،...
(جاماننان جيرەن)
13. ەتتەن وتكەن تاياقتان،....
(سۇيەكتەن وتكەن ءسوز جامان.)
14. جاقسى ءسوز جۇباتادى،...
(جامان ءسوز جىلاتادى)
15. سويلەي - سويلەي شەشەن بولاسىن،...
(كورە - كورە كوسەم بولاسىن)
IV تۋر: «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق»
بۇل تۋردا 10 ۇپاي قوسىلىپ وتىرادى.
1. ەرتەدە ءبىر قىز بەن جىگىت كەزدەسىپ، ءازىل ۇستىندە ءسوز قاقتىعىسىنا وراي ايتىسىپ قالادى. قىز جىگىتتى سوزدەن قايتا - قايتا سۇرىندىرە بەرىپتى. جەڭىلىپ بارا جاتقانىن سەزگەن سوڭ، جىگىت قىزعا «ءاي، سەن قىز، بىلگىش بولساڭ اسپانداعى جۇلدىز نەشەۋ، سونى تاپشى؟» - دەپ ولەڭدەتىپتى.
قىز:
اششى مەن تۇششىنى تاتقان بىلەر،
الىسپەن جاقىندى جورتقان بىلەر.
جۇلدىزدى اۋەدەگى كىم ساناپتى،
سىزدەردەي تۇندە جۇرگەن زىنتىق بىلەر، - دەپ نەنى ايتقىسى كەلدى.
2. سىرىم جولاۋشىلاپ كەلىپ ءبىر ۇيگە تۇسەدى، بوي جەتكەن قىزدى سىناۋ ءۇشىن سوزبەن قاعىتىپ: «مىناۋ ءۇيدىڭ ءمىنسىزىن – اي، تەك شاڭىراعى شالقاقتاۋ ما قالاي؟» دەيدى.
قىزدىڭ جاۋابى قالاي بولادى؟
قىز: «شاڭىراعى شالقاقتاۋ بولعانمەن، ءتۇتىنى دۇرىس شىعادى، مىرزا»، - دەيدى.
3. سىرىم ۇرگەنشىنىڭ حانىنا بارىپ ءجۇز كورىس قىلعان، حان سىرىمنىڭ اتاعىن سىرتتان قازاقتىڭ ءوز شەشەن، ءوزى باتىر كىسىسى دەپ ەستيدى ەكەن.
سول جولى ۇرگەنشى حانى سىرىمدى ءوز شەشەنىمەن ايتىستىرىپتى.
ۇرگەنشى شەشەن:
نامازدا جان - جاعىڭىزعا قاراي بەرەدى ەكەنسىز، ونىڭىز نە،- دەپتى؟
سىرىم باتىر نە دەگەن ەكەن؟
V تۋر: «جورعا»
بۇندا قازاق ءتىلى سالاسىندا سۇراقتار قويىلادى.
1. سىن ەسىمنىڭ جاي شىراي ءتۇرىن كورسەتىڭىز.
ا) جاقسى
ءا) قىزعىلت
ب) ەڭ ادەمى
2. شىلاۋدى تاپ:
ا) اھ، ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت
ءا) ە، ونى قايدان ءبىلدىڭ
ب) مەن ون تورتتەمىن، ال سەن شە؟
3. انتونيمدىك جۇپتى كورسەتىڭىز.
ا) اششى - تۇششى
ءا) تىنىعۋ - جاتىعۋ
ب) تاتۋلاسۋ - جاراسۋ
4. ەلىكتەۋىش ءسوزدى تاپ:
ا) تارس-تۇرس
ءا) ۇلكەن - كىشى
ب) بەس - ون
5. قيىسۋدى تابىڭىز
ا) جولدا جاتتى
ءا) ادەيى بارماۋ
ب) سىزدەر جەتكىنشەكسىزدەر
6. «تايعا تاڭبا باسقانداي» دەگەن تۇراقتى ءسوز تىركەسىن ماعىناسىن تابىڭىز.
ا) اشىق
ءا) انىق
ب) ەڭ ادەمى جىلدام
7. ىلىك سەپتىگىمەن تاۋەلدىك جالعاۋدى تاپ.
ا) قالاعا بارۋ
ءا) كولحوزدىڭ مالى
ب) اۋىلدان كەلگەن
8. تۇراقتى ءسوز تىركەسىن تابىڭىز:
ا) تاريحي مۇراجاي
ءا) اققان جۇلدىز
ب) تابانىنان تاۋىسىلۋ
Vءى تۋر: «ەگەر دە مەن....»
بۇل تۋردا ەكى بالا قالادى. بەرىلگەن تاقىرىپ «ەگەر دە مەن ءتىل زاڭدىلىعىنىڭ ورىندالۋىن باسقاراتىن بولسام نەدەن باستار ەدىم، نەنى قولعا الار ەدىم.»
بالالاردىڭ جەڭگەنى ءححى عاسىردىڭ كوشباسشىسى اتانادى.
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ ادەبيەت ءپانى بويىنشا العان بىلىمدەرىن تەرەڭدەتۋ. ويىن ءدال، تەز جۇيەلەۋگە داعدىلاندىرۋ. تەرەڭ ويلاۋ قابىلەتىن قالىپتاستىرۋ.
بارىسى:
ءمۇعالىم: ورتاعا سايىسقا قاتىساتىن 8 وقۋشىنى شاقىرايىق. ءادىلقازىلار القاسى سايلانعان. ولار ءار سايىس بولىمىنەن كەيىن قورىتىندى جاساپ وتىرادى. ينتەللەكتۋالدى شوۋ كەلەسى بولىمدەردەن تۇرادى:
ءى تۋر: «بايگە»
ءار بەلگىلەنگەن سۇراققا تەز جانە دۇرىس جاۋاپ بەرگەن وقۋشىلار 10 ۇپايدان الادى. ولار تەز ويلاۋعا جانە دۇرىس جاۋاپ بەرۋگە ۇمتىلادى.
1.«باقىتسىز جامال» قاي جانرعا جاتاتىن شىعارما؟
ا) رومان
ءا) پوۆەست
ب) اڭگىمە
2. ابايدىڭ پوەماسى:
ا) «ءلايلا - ءماجنۇن»
ءا) «ماسعۇت»
ب) «مەدعات - قاسىم»
3. شاكارىم شىعارماسى:
ا) «اباي جولى»
ءا) «باتىر بايان»
ب) «قالقامان - مامىر»
4. «قاراڭعى قازاق كوگىنە،
ورمەلەپ شىعىپ كۇن بولام!
قاراڭعىلىقتىڭ كوگىنەن
كۇن بولماعاندا كىم بولام؟» دەگەن شۋماقتىڭ اۆتورى كىم؟
ا) س. تورايعىروۆ
ءا) س. سەيفۋللين
ب) ا. بايتۇرسىنوۆ
5. «مەدعات - قاسىم» پوەماسىنداعى قاسىم قانداي كەيىپكەر؟
ا) جاعىمسىز
ءا) تولقىمالى
ب) رومانتيكالىق
6. الدار كوسەنىڭ الداۋداعى ماقساتى:
ا) تابيعي مىنەز
ءا) قارنى توق، اقىلى جوقتاردى تۇساۋ.
ب) جەڭىل كۇلكى ءۇشىن
7. «ەر توستىك» ەرتەگىسىندەگى باستى قاھارماننىڭ اكەسى كىم؟
ا) ءبايبورى
ءا) سارىباي
ب) ەرنازار
8. جەلمايا ءمىنىپ، شۇرايلى جەر ىزدەۋمەنەن ءومىر كەشكەن كىم؟
ا) قازتۋعان
ءا) اسان قايعى
ب) اقتامبەردى.
9. قازاق تەاترىنىڭ شىمىلدىعىن اشقان العاشقى درامالىق شىعارما؟
ا) «ەڭلىك - كەبەك»
ءا) «توقال»
ب) «تۇنگى سارىن»
10. «ەڭلىك - كەبەك» داستانىن جازعان كىم؟
ا) م. اۋەزوۆ
ءا) ش. قۇدايبەردى ۇلى
ب) س. تورايعىروۆ
11. اڭىز - اڭگىمەلەردەگى جيرەنشەنىڭ سۇيگەن قىزى، جارى، ءارى اقىلشىسى كىم؟
ا) كەنجەكەي
ءا) بىزبيكە
ب) قاراشاش
12. «قىرىق ماقال» اۆتورى جانە ونى كىم اۋدارعان.؟
ا) م. دۋلاتوۆ، پۋشكيننەن
ءا) س. كوبەيەۆ، ۋشينسكييدەن
ب) ا. بايتۇرسىنوۆ، كرىلوۆتان
ءىى تۋر: «پوليگلوت»
سايىسقا قاتىسۋشىلار بەرىلگەن جۇمباقتاردىڭ شەشىمىن تاۋىپ، تابىلعان جاۋاپتى ورىس، اعىلشىن تىلدەرىنە اۋدارادى. دۇرىس جاۋاپقا 30 ۇپاي بەرىلەدى.
1. ومىردە ودان مول ەشتەڭە بولمايدى،
قۇشاقتاساڭ قۇشاعىڭ تۇك تولمايدى.
2. ءبىر نارسە قاناتى بار ۇشپاس بيىك،
جۇرگەن جوق، ۇشپاسا دا جەرگە ءتيىپ.
اراسىن جەر مەن كوكتىڭ ءورت السا دا،
ەش جەرى ول نارسەنىڭ كەتپەس كۇيىپ
3. جەر تۇبىنەن كۇلىپ كەلە جاتىر.
4. سۋسىز جەردە سوعىسادى،
قان شىعارماي سوعىسادى.
5. قاراسام جوق،
قاراماسام بار.
6. كوسەۋدىڭ باسى بەسەۋ.
7. ءبىر – اق قالتا بيدايدىڭ
بىتە تۇعىن ءتۇرى جوق
8. سىرتى ىشىندە
ءىشى سىرتىندا
9. ەگىز كول بار قاتپايتىن،
سۋدان ەشكىم تاپپايتىن.
10. جانار ەمەس،
ءبىراقتا جاساۋرايدى.
11. بىردە اشپىن، بىردە توقپىن،
بىردەن سالقىن، بىردە شوقپىن.
12. بولات بالىق،
كەيدە نالىپ،
جاتىر ءبىراز
قۇيرىقسىز قالىپ.
13. جاۋىرىنىمەن جىلجيدى.
سۋعا تويسا قىلجيدى.
14. جەتپىس جەتى كويلەك،
ول دا ازداۋ كەيدە
15. الا ءجىبىم بار،
جەتپەيتىن جەرگە جەتەدى.
ءىىى تۋر: «تاپقىرلىق»
بۇل بولىمدە قازاقتىڭ ماقال - ماتەلدەرىنىڭ جالعاسىن تاۋىپ، ماقال - ماتەلدەرى اياقتاۋ كەرەك. بۇدان 20 ماقال - ماتەل بەرىلەدى، ءاربىر تاپقان ماقالعا 10 ۇپاي قوسىلادى:
1. قىزىم ساعىن ايتام...
(كەلىنىم ساعان ايتام)
2. جولى بولار جىگىتتىڭ...
(جەڭگەسى شىعار الدىنان)
3. اعاسى باردىڭ تىنىسى بار...
(اسى باردىڭ ىرىسى بار)
4. ارپا، بيداي اس ەكەن.....
(التىن، كۇمىس تاس ەكەن)
5. التىداعى بالا اۋىلعا كەلسە،....
(الپىستاعى قاريا سالەم بەرەر)
6. اكەم - شەشەم بار بولسا،
(اۋزى - مۇرنى جوق بولسا)
7. اتاڭا نە ىستەسەڭ،...
(الدىڭا سول كەلەر)
8. ون بالا ءبىر اكەگە جۇك بولمايدى...
(ءبىر اكە ون بالاعا جۇك بولادى.)
9. انانىڭ ءسۇتى بال،.....
(بالانىڭ ءتىلى بال).
10. مەيىرىمدىلىكتى انادان ۇيرەن،...
(ادىلدىكتى دانادان ۇيرەن.
11. بالاپان ۇيادان نە كورسە،...
(ۇشقاندا سونى ىلەدى)
12. جاقسىدان ۇيرەن،...
(جاماننان جيرەن)
13. ەتتەن وتكەن تاياقتان،....
(سۇيەكتەن وتكەن ءسوز جامان.)
14. جاقسى ءسوز جۇباتادى،...
(جامان ءسوز جىلاتادى)
15. سويلەي - سويلەي شەشەن بولاسىن،...
(كورە - كورە كوسەم بولاسىن)
IV تۋر: «ءسوز تاپقانعا قولقا جوق»
بۇل تۋردا 10 ۇپاي قوسىلىپ وتىرادى.
1. ەرتەدە ءبىر قىز بەن جىگىت كەزدەسىپ، ءازىل ۇستىندە ءسوز قاقتىعىسىنا وراي ايتىسىپ قالادى. قىز جىگىتتى سوزدەن قايتا - قايتا سۇرىندىرە بەرىپتى. جەڭىلىپ بارا جاتقانىن سەزگەن سوڭ، جىگىت قىزعا «ءاي، سەن قىز، بىلگىش بولساڭ اسپانداعى جۇلدىز نەشەۋ، سونى تاپشى؟» - دەپ ولەڭدەتىپتى.
قىز:
اششى مەن تۇششىنى تاتقان بىلەر،
الىسپەن جاقىندى جورتقان بىلەر.
جۇلدىزدى اۋەدەگى كىم ساناپتى،
سىزدەردەي تۇندە جۇرگەن زىنتىق بىلەر، - دەپ نەنى ايتقىسى كەلدى.
2. سىرىم جولاۋشىلاپ كەلىپ ءبىر ۇيگە تۇسەدى، بوي جەتكەن قىزدى سىناۋ ءۇشىن سوزبەن قاعىتىپ: «مىناۋ ءۇيدىڭ ءمىنسىزىن – اي، تەك شاڭىراعى شالقاقتاۋ ما قالاي؟» دەيدى.
قىزدىڭ جاۋابى قالاي بولادى؟
قىز: «شاڭىراعى شالقاقتاۋ بولعانمەن، ءتۇتىنى دۇرىس شىعادى، مىرزا»، - دەيدى.
3. سىرىم ۇرگەنشىنىڭ حانىنا بارىپ ءجۇز كورىس قىلعان، حان سىرىمنىڭ اتاعىن سىرتتان قازاقتىڭ ءوز شەشەن، ءوزى باتىر كىسىسى دەپ ەستيدى ەكەن.
سول جولى ۇرگەنشى حانى سىرىمدى ءوز شەشەنىمەن ايتىستىرىپتى.
ۇرگەنشى شەشەن:
نامازدا جان - جاعىڭىزعا قاراي بەرەدى ەكەنسىز، ونىڭىز نە،- دەپتى؟
سىرىم باتىر نە دەگەن ەكەن؟
V تۋر: «جورعا»
بۇندا قازاق ءتىلى سالاسىندا سۇراقتار قويىلادى.
1. سىن ەسىمنىڭ جاي شىراي ءتۇرىن كورسەتىڭىز.
ا) جاقسى
ءا) قىزعىلت
ب) ەڭ ادەمى
2. شىلاۋدى تاپ:
ا) اھ، ءبىر وكىنىش، ءبىر ءۇمىت
ءا) ە، ونى قايدان ءبىلدىڭ
ب) مەن ون تورتتەمىن، ال سەن شە؟
3. انتونيمدىك جۇپتى كورسەتىڭىز.
ا) اششى - تۇششى
ءا) تىنىعۋ - جاتىعۋ
ب) تاتۋلاسۋ - جاراسۋ
4. ەلىكتەۋىش ءسوزدى تاپ:
ا) تارس-تۇرس
ءا) ۇلكەن - كىشى
ب) بەس - ون
5. قيىسۋدى تابىڭىز
ا) جولدا جاتتى
ءا) ادەيى بارماۋ
ب) سىزدەر جەتكىنشەكسىزدەر
6. «تايعا تاڭبا باسقانداي» دەگەن تۇراقتى ءسوز تىركەسىن ماعىناسىن تابىڭىز.
ا) اشىق
ءا) انىق
ب) ەڭ ادەمى جىلدام
7. ىلىك سەپتىگىمەن تاۋەلدىك جالعاۋدى تاپ.
ا) قالاعا بارۋ
ءا) كولحوزدىڭ مالى
ب) اۋىلدان كەلگەن
8. تۇراقتى ءسوز تىركەسىن تابىڭىز:
ا) تاريحي مۇراجاي
ءا) اققان جۇلدىز
ب) تابانىنان تاۋىسىلۋ
Vءى تۋر: «ەگەر دە مەن....»
بۇل تۋردا ەكى بالا قالادى. بەرىلگەن تاقىرىپ «ەگەر دە مەن ءتىل زاڭدىلىعىنىڭ ورىندالۋىن باسقاراتىن بولسام نەدەن باستار ەدىم، نەنى قولعا الار ەدىم.»
بالالاردىڭ جەڭگەنى ءححى عاسىردىڭ كوشباسشىسى اتانادى.
You Might Also Like
-
ەتىستىك تۋرالى بەرىلگەن ۇعىمدى كەڭەيتۋ. ەتىستىكتىڭ وزگە سوزدەرمەن بايلانىسىن تابا بىلۋگە ۇيرەتۋ. بايلانىستىرىپ سويلەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
